Sach ve thuong mai dien tu

TÒM HIÏÍU VÏÌ
THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ

UYÃ BAN QUÖËC GIA VÏÌ HÚÅP TAÁC KINH TÏË QUÖËC TÏË

TÒM HIÏÍU VÏÌ
THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ

NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA
HAÂ NÖÅI – 2005

Cuöën saách naây àûúåc xuêët baãn trong khuön khöí
Dûå aán Húåp taác Viïåt - Phaáp “Höî trúå Viïåt Nam höåi nhêåp
kinh tïë quöëc tïë” do Uyã ban quöëc gia vïì Húåp taác kinh
tïë quöëc tïë thûåc hiïån

Cuöën saách naây do Vuå Thûúng maåi àiïån tûã
Böå Thûúng maåi biïn soaån

Cuöën saách naây àûúåc xuêët baãn vúái sûå trúå giuáp
cuãa Cú quan ADETEF taåi Viïåt Nam

4 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ

Chuá dêîn cuãa Nhaâ xuêët baãn

Thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt lônh vûåc múái thu huát àûúåc sûå chuá
yá cuãa àöng àaão moåi ngûúâi, àùåc biïåt laâ caác doanh nghiïåp vaâ ngûúâi
tiïu duâng, khi nûúác ta múã cûãa, höåi nhêåp kinh tïë vúái caác nûúác
trïn thïë giúái. ÚÃ nûúác ta, caác saách, baáo, taâi liïåu tham khaão vïì lônh
vûåc naây hiïån nay coân ñt nïn viïåc nghiïn cûáu, tòm hiïíu coá nhiïìu
haån chïë.
Nhùçm cung cêëp cho baån àoåc möåt söë thöng tin cú baãn vaâ cêìn
thiïët vïì thûúng maåi àiïån tûã, Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia
phöëi húåp vúái UÃy ban quöëc gia vïì Húåp taác kinh tïë quöëc tïë xuêët baãn
cuöën saách Tòm hiïíu vïì thûúng maåi àiïån tûã do têåp thïí caác taác
giaã thuöåc Böå Thûúng maåi biïån soaån.
Nöåi dung chuã yïëu cuãa cuöën saách göìm:
Chûúng I: Thûúng maåi àiïån tûã laâ gò?
Chûúng II: Chñnh saách vaâ phaáp luêåt cuãa Viïåt Nam vïì
thûúng maåi àiïån tûã.
Chûúng III: ÛÁng dûång cöng nghïå thöng tin trong doanh
nghiïåp.
Chûúng IV: Doanh nghiïåp tham gia thûúng maåi àiïån tûã.
Chûúng V: Caác lônh vûåc kinh doanh thûúng maåi àiïån tûã.
Xin giúái thiïåu cuöën saách cuâng baån àoåc.

Thaáng 9 nùm 2005
NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA

CHUÁ DÊÎN CUÃA NHAÂ XUÊËT BAÃN 5

Lúâi noái àêìu

Tiïën trònh àöíi múái vaâ höåi nhêåp do Àaãng ta khúãi xûúáng vaâ dêîn
dùæt àaä àem laåi nhûäng kïët quaã töët àeåp. Àïën nùm 2004, GDP tñnh
trïn àêìu ngûúâi cuãa Viïåt Nam àaä àaåt töëc àöå tùng trûúãng trung
bònh 8-9%. Kim ngaåch xuêët khêíu nùm 2004 àaåt 26 tyã USD, goáp
phêìn àaáng kïí vaâo tùng trûúãng kinh tïë vaâ öín àõnh àúâi söëng xaä höåi.
Mùåt khaác, chuáng ta àang chûáng kiïën sûå phaát triïín nhû vuä baäo
cuãa cöng nghïå, àùåt biïåt laâ cöng nghïå thöng tin. Maáy tñnh àûúåc sûã
duång phöí biïën trong xaä höåi, trúã thaânh möåt cöng cuå khöng thïí
thiïëu taåi caác vùn phoâng, cöng ty, trûúâng àaåi hoåc vaâ ngay taåi nhaâ
riïng. Khöng chó laâ möåt cöng cuå vùn phoâng àùæc lûåc, maáy tñnh coân
laâ möåt cöng cuå saáng taåo, phûúng tiïån saãn xuêët taåi caác doanh
nghiïåp, möåt cöng cuå ûu viïåt cho hoåc têåp vaâ nêng cao kiïën thûác,
möåt thiïët bõ giaãi trñ àa nùng.
Sûå lan truyïìn vaâ phöí biïën cuãa Internet tûâ giûäa thêåp kyã 90 cuãa
thïë kyã trûúác àaä coá taác àöång sêu sùæc túái àúâi söëng. Con ngûúâi coá thïí
trao àöíi thöng tin dïî daâng hún, nhanh choáng hún, tòm hiïíu àûúåc
nhiïìu thöng tin hún tûâ kho taâng tri thûác phong phuá cuãa nhên
loaåi. Internet cuäng trúã thaânh möåt möi trûúâng thuêån lúåi cho caác
doanh nghiïåp quaãng baá hònh aãnh, xuác tiïën thûúng maåi, múã röång
phaåm vi giao dõch vaâ thêåm chñ kinh doanh ngay trïn Internet.
Sûå thêm nhêåp cuãa cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng vaâo
hoaåt àöång kinh doanh, thûúng maåi àaä dêîn àïën sûå hònh thaânh cuãa
möåt phûúng thûác kinh doanh múái - thûúng maåi àiïån tûã.
Taåi Viïåt Nam, nhiïìu doanh nghiïåp àaä nùæm bùæt àûúåc nhûäng lúåi

LÚÂI NOÁI ÀÊÌU 7

ñch maâ thûúng maåi àiïån tûã coá thïí àem laåi àöëi vúái viïåc giaãm thiïíu
caác chi phñ saãn xuêët, kinh doanh, múã röång thõ trûúâng cho haâng
hoaá vaâ dõch vuå cuãa mònh, vaâ nhúâ àoá nêng cao nùng lûåc caånh
tranh trong nûúác vaâ quöëc tïë. Tuy nhiïn, thûúng maåi àiïån tûã
trong thúâi gian qua vêîn chûa phaát triïín maånh meä, maâ möåt lyá do
quan troång laâ doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng chûa coá cú höåi
tòm hiïíu, thûã nghiïåm vaâ chûa thêåt sûå tin tûúãng vaâo thûúng maåi
àiïån tûã.
Nhùçm giuáp baån àoåc coá kiïën thûác cú baãn vaâ thûåc tïë vïì thûúng
maåi àiïån tûã, Böå Thûúng maåi xin giúái thiïåu cuöën saách Tòm hiïíu vïì
Thûúng maåi àiïån tûã trònh baây vïì caác khña caånh khaác nhau cuãa
vêën àïì naây.
Ngoaâi viïåc trang bõ nhûäng kiïën thûác chung vïì thûúng maåi
àiïån tûã, cuöën saách têåp trung giúái thiïåu nhûäng mö hònh ûáng
duång thûúng maåi àiïån tûã tûúng àöëi thaânh cöng úã trong nûúác vaâ
trïn thïë giúái, qua àoá giuáp caác doanh nghiïåp hiïíu biïët vaâ ruát ra
kinh nghiïåm khi coá yá àõnh triïín khai thûúng maåi àiïån tûã úã àún
võ mònh.
Thûúng maåi àiïån tûã laâ lônh vûåc múái, laåi coá nhûäng biïën àöíi rêët
nhanh. Vò vêåy, cuöën saách naây khöng thïí àïì cêåp hïët moåi vêën àïì
liïn quan àïën thûúng maåi àiïån tûã. Böå Thûúng maåi mong muöën
nhêån àûúåc nhûäng yá kiïën àoáng goáp àïí cuöën saách àûúåc hoaân thiïån.
Xin trên troång giúái thiïåu cuâng baån àoåc.


Muåc luåc

Chûúng 1: THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 15
Khaái niïåm 11
Phûúng tiïån àiïån tûã 11
Phaáp luêåt vïì thûúng maåi àiïån tûã 19
Thanh toaán àiïån tûã 27
Vêën àïì àaánh thuïë trong thûúng maåi àiïån tûã 35
Tònh hònh phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã 38

Chûúng 2: CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM
VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 46
Töíng quan 46
Chñnh saách phaát triïín chung
Möåt söë vùn baãn phaáp lyá liïn quan túái thûúng maåi
àiïån tûã 48
Caác chñnh saách liïn quan túái cung cêëp dõch vuå
gùæn vúái thûúng maåi àiïån tûã 53
Töåi phaåm trïn maång 73

Chûúng 3: ÛÁNG DUÅNG CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN
TRONG DOANH NGHIÏÅP 75
Àûa cöng nghïå thöng tin vaâo chiïën lûúåc vaâ kïë hoaåch
kinh doanh 75
Yïu cêìu kyä thuêåt 78
Möåt söë phêìn mïìm ûáng duång cho doanh nghiïåp 80

MUÅC LUÅC 9

Chûúng 4: DOANH NGHIÏÅP THAM GIA THÛÚNG MAÅI
ÀIÏÅN TÛÃ 84
Sûã duång email 84
Tòm kiïëm thöng tin trïn Internet 92
Àùng kyá nhêån baãn tin àiïån tûã 95
Quaãng caáo trûåc tuyïën 96
Website baán leã 97
Saân giao dõch àiïån tûã 103

Chûúng 5: CAÁC LÔNH VÛÅC KINH DOANH THÛÚNG MAÅI
ÀIÏÅN TÛÃ 116
Caác nhoám haâng phuâ húåp vúái kinh doanh trûåc tuyïën 116
Caác dõch vuå phuâ húåp vúái kinh doanh trûåc tuyïën 123

Phuå luåc: CAÁC THUÊÅT NGÛÄ VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 135

TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 186


Chûúng I
Thûúng maåi àiïån tûã laâ gò?

KHAÁI NIÏÅM

Coá nhiïìu khaái niïåm vïì thûúng maåi àiïån tû,ã nhûng hiïíu möåt
caách töíng quaát, thûúng maåi àiïån tûã laâ viïåc tiïën haânh möåt phêìn
hay toaân böå hoaåt àöång thûúng maåi bùçng nhûäng phûúng tiïån àiïån
tûã. Thûúng maåi àiïån tûã vêîn mang baãn chêët nhû caác hoaåt àöång
thûúng maåi truyïìn thöëng. Tuy nhiïn, thöng qua caác phûúng tiïån
àiïån tûã, caác hoaåt àöång thûúng maåi àûúåc thûåc hiïån nhanh hún,
hiïåu quaã hún, giuáp tiïët kiïåm chi phñ vaâ múã röång khöng gian kinh
doanh.
Thûúng maåi àiïån tûã caâng àûúåc biïët túái nhû möåt phûúng thûác
kinh doanh hiïåu quaã tûâ khi Internet hònh thaânh vaâ phaát triïín.
Chñnh vò vêåy, nhiïìu ngûúâi hiïíu thûúng maåi àiïån tûã theo nghôa cuå

HÖÅP 1. Möåt caách hiïíu vïì thûúng maåi àiïån tûã

Thûúng maåi àiïån tûã laâ hònh thûác quan troång cuãa caác hoaåt àöång thûúng maåi
trong xaä höåi thöng tin hoaá úã thïë kyã XXI, bao göìm möåt loaåt caác hoaåt àöång
thûúng maåi àûúåc thûåc hiïån qua maång, tûâ tòm nguöìn nguyïn liïåu, thu mua,
trûng baây saãn phêím, àùåt haâng àïën viïåc giao haâng, vêån chuyïín vaâ thanh
toaán àiïån tûã… Ngoaâi caác giao dõch àiïån tûã àöëi vúái mua baán haâng hoaá, thûúng
maåi àiïån tûã seä bao göìm caã nhûäng hoaåt àöång thûúng maåi dõch vuå nhû viïåc
truyïìn tin trûåc tuyïën, chuyïín tiïìn àiïån tûã, giao dõch cöí phiïëu àiïån tûã, vêån àún
àiïån tûã, tiïën haânh àêëu giaá trïn maång… Thûúng maåi àiïån tûã vûâa àïì cêåp viïåc
mua baán haâng hoaá vaâ cung cêëp caác dõch vuå, vûâa coá nhûäng nöåi dung hoaåt
àöång xaä höåi múái (nhû cûãa haâng aão, kinh doanh qua maång…).

THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 11

thïí hún laâ giao dõch thûúng maåi, mua sùæm qua Internet vaâ maång
(vñ duå, maång Intranet cuãa doanh nghiïåp).
Cùn cûá vaâo àöëi tûúång giao dõch, ngûúâi ta chia caác giao dõch
thûúng maåi àiïån tûã thaânh hai nhoám:
Giao dõch buön baán haâng hoaá vêåt chêët vaâ dõch vuå thöng
thûúâng;
Giao dõch trao àöíi trûåc tuyïën thöng tin, haâng hoaá, dõch vuå
söë hoaá nhû phêìn mïìm, êm nhaåc, chûúng trònh video theo
yïu cêìu…
Trong nhoám àêìu, caác phûúng tiïån àiïån tûã àûúåc sûã duång nhû
möåt cöng cuå cho caác giao dõch chaâo haâng, chêëp nhêån chaâo haâng,
thêåm chñ caã thanh toaán, nhûng viïåc giao haâng hoaá vaâ dõch vuå túái
khaách haâng vêîn phaãi thöng qua nhûäng phûúng thûác truyïìn
thöëng. Trong nhoám thûá hai, bêët kyâ cöng àoaån naâo cuãa hoaåt àöång
thûúng maåi àïìu coá thïí thûåc hiïån qua caác phûúng tiïån àiïån tûã.

Lúåi ñch cuãa thûúng maåi àiïån tûã

Àöëi vúái doanh nghiïåp, lúåi ñch lúán nhêët maâ thûúng maåi àiïån tûã
àem laåi chñnh laâ sûå tiïët kiïåm chi phñ vaâ taåo thuêån lúåi cho caác bïn
giao dõch. Giao dõch bùçng phûúng tiïån àiïån tûã nhanh hún so vúái
giao dõch truyïìn thöëng, vñ duå gûãi fax hay thû àiïån tûã thò nöåi dung
thöng tin àïën tay ngûúâi nhêån nhanh hún laâ gûãi thû. Caác giao
dõch qua Internet coá chi phñ rêët reã, möåt doanh nghiïåp coá thïí gûãi
thû tiïëp thõ, chaâo haâng àïën haâng loaåt khaách haâng chó vúái chi phñ
giöëng nhû gûãi cho möåt khaách haâng. Vúái thûúng maåi àiïån tûã, caác
bïn coá thïí tiïën haânh giao dõch khi úã caách xa nhau, giûäa thaânh
phöë vúái nöng thön, tûâ nûúác naây sang nûúác kia, hay noái caách khaác
laâ khöng bõ giúái haån búãi khöng gian àõa lyá. Àiïìu naây cho pheáp caác
doanh nghiïåp tiïët kiïåm chi phñ saãn xuêët, giao dõch. Bïn caånh àoá,
doanh nghiïåp coá thïí múã röång thõ trûúâng, tòm kiïëm, liïn laåc vúái
àöëi taác vaâ khaách haâng úã bêët kyâ àêu vúái chi phñ thêëp hún so vúái
phûúng thûác tiïëp cêån thõ trûúâng truyïìn thöng.


Nhûäng lúåi ñch nhû trïn chó coá àûúåc vúái nhûäng doanh nghiïåp
thûåc sûå nhêån thûác àûúåc giaá trõ cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Vò vêåy,
thûúng maåi àiïån tûã goáp phêìn thuác àêíy sûå caånh tranh giûäa caác
doanh nghiïåp àïí thu àûúåc nhiïìu lúåi ñch nhêët. Àiïìu naây àùåc biïåt
quan troång trong böëi caãnh höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë, khi caác
doanh nghiïåp trong nûúác phaãi caånh tranh möåt caách bònh àùèng
vúái caác doanh nghiïåp nûúác ngoaâi.
Àöëi vúái ngûúâi tiïu duâng, thûúng maåi àiïån tûã múã röång khaã
nùng lûåa choån haâng hoaá, dõch vuå vaâ nhaâ cung cêëp. Do coá nhiïìu
lûåa choån nïn khaách haâng dïî tòm àûúåc saãn phêím coá chêët lûúång
cao hoùåc giaá thêëp. Haâng hoaá söë hoaá nhû phêìn mïìm, phim, nhaåc
coá thïí àûúåc giao ngay àïën khaách haâng qua Internet.
Vúái sûå phöí biïën cuãa caác thiïët bõ caá nhên di àöång nhû maáy tñnh
xaách tay, maáy trúå giuáp kyä thuêåt söë (PDA), àiïån thoaåi di àöång, viïåc
mua sùæm coá thïí àûúåc thûåc hiïån hêìu nhû úã bêët kyâ núi àêu, bêët kyâ
luác naâo, àaáp ûáng töëi àa nhu cêìu àa daång cuãa ngûúâi tiïu duâng.
Àöëi vúái xaä höåi, thûúng maåi àiïån tûã taåo ra möåt phong caách kinh
doanh, laâm viïåc múái phuâ húåp vúái cuöåc söëng cöng nghiïåp, giuáp caác
khu vûåc keám phaát triïín nhanh choáng múã röång trao àöíi thûúng
maåi. Thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt cöng cuå giuáp doanh nghiïåp vûâa
vaâ nhoã khùæc phuåc nhûäng àiïím keám lúåi thïë àïí caånh tranh ngang
bùçng vúái doanh nghiïåp lúán. Thûúng maåi àiïån tûã cuäng taåo ra àöång
lûåc caãi caách maånh meä cho caác cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác nhùçm
theo kõp nhu cêìu cuãa doanh nghiïåp vaâ xaä höåi.

Thaách thûác trong ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã

Thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt loaåi hònh hoaåt àöång xaä höåi múái,
gùæn liïìn vúái haå têìng cöng nghïå, do vêåy cêìn coá khung phaáp lyá àiïìu
chónh thñch húåp. Tuy nhiïn, viïåc ban haânh àêìy àuã caác vùn baãn
phaáp lyá trong lônh vûåc naây laâ cöng viïåc khöng dïî, àoâi hoãi sûå
nghiïn cûáu vaâ quan saát tûâ chñnh quaá trònh tham gia thûúng maåi
àiïån tûã.


Àöëi vúái nhiïìu ngûúâi, nhiïìu doanh nghiïåp, phûúng thûác giao
dõch vaâ kinh doanh bùçng caác phûúng tiïån àiïån tûã coân chûa quen
thuöåc. Ngûúâi ta vêîn nghi ngaåi àöå tin cêåy cuãa caác phûúng tiïån
àiïån tûã cuäng nhû tñnh phaáp lyá cuãa caác giao dõch thûåc hiïån thöng
qua caác phûúng tiïån àoá. Do vêåy, mùåc duâ àaä biïët àïën lúåi ñch cuãa
thûúng maåi àiïån tûã, nhûäng ngûúâi naây vêîn chûa tham gia thûúng
maåi àiïån tûã.
Haå têìng kyä thuêåt cuäng laâ möåt trúã ngaåi cho caác giao dõch àiïån
tûã. Àiïìu kiïån nöëi maång taåi nhiïìu àõa phûúng trïn caã nûúác coân
khoá khùn, khöng phaãi höå gia àònh naâo cuäng coá khaã nùng kinh tïë
àïí tham gia mua sùæm trûåc tuyïën. Viïåc thanh toaán qua maång
chûa phaãi dïî daâng, thuêån tiïån. Cöng nghïå baão mêåt caác giao dõch
trïn maång chûa baão àaãm àïí taåo loâng tin cho caác bïn.
Tham gia sêu vaâo thûúng maåi àiïån tûã àoâi hoãi doanh nghiïåp
phaãi thay àöíi cú cêëu, nhên sûå, quy trònh laâm viïåc - möåt àiïìu vöën
khöng dïî daâng viïåc múã röång caác möëi quan hïå qua maång cuäng
tiïìm êín nhûäng phûác taåp, ruãi ro cêìn àûúåc xûã lyá nhanh nhaåy.
Àïí tham gia thûúng maåi àiïån tûã, ngûúâi tiïu duâng phaãi coá
trònh àöå töëi thiïíu vïì sûã duång caác phûúng tiïån àiïån tûã vaâ maáy
tñnh. Bïn caånh àoá, coá nhûäng ngûúâi sûã duång àûúåc maáy tñnh,
nhûng vêîn duy trò thoái quen mua sùæm trûåc tiïëp taåi cûãa haâng.

Caác loaåi hònh ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã

Dûåa vaâo caác chuã thïí tham gia giao dõch thûúng maåi àiïån tûã,
ngûúâi ta phên thaânh caác loaåi hònh ûáng duång thûúng maåi àiïån
tûã göìm:
Giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái doanh nghiïåp - B2B;
Giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái khaách haâng - B2C;
Giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái cú quan nhaâ nûúác - B2G;
Giao dõch trûåc tiïëp giûäa caác caá nhên vúái nhau - C2C;
Giao cú quan nhaâ nûúác vúái caá nhên - G2C.


B2B laâ loaåi hònh giao dõch qua caác phûúng tiïån àiïån tûã giûäa
doanh nghiïåp vúái doanh nghiïåp. Theo Höåi nghõ Liïn húåp quöëc vïì
thûúng maåi vaâ phaát triïín (UNCTAD), thûúng maåi àiïån tûã B2B
chiïëm tyã troång lúán trong thûúng maåi àiïån tûã (khoaãng 90%). Caác
giao dõch B2B chuã yïëu àûúåc thûåc hiïån trïn caác hïå thöëng ûáng
duång thûúng maåi àiïån tûã nhû maång giaá trõ gia tùng (VAN); dêy
chuyïìn cung ûáng haâng hoaá, dõch vuå (SCM), caác saân giao dõch
thûúng maåi àiïån tûã… Caác doanh nghiïåp coá thïí chaâo haâng, tòm
kiïëm baån haâng, àùåt haâng, kyá kïët húåp àöìng, thanh toaán qua caác
hïå thöëng naây. ÚÃ möåt mûác àöå cao, caác giao dõch naây coá thïí diïîn ra
möåt caách tûå àöång. thûúng maåi àiïån tûã B2B àem laåi nhiïìu lúåi ñch
thûåc tïë cho doanh nghiïåp, àùåc biïåt giuáp giaãm caác chi phñ vïì thu
thêåp thöng tin tòm hiïíu thõ trûúâng, quaãng caáo, tiïëp thõ, àaâm
phaán; tùng caác cú höåi kinh doanh…
B2C laâ loaåi hònh giao dõch giûäa doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu
duâng qua caác phûúng tiïån àiïån tûã. Doanh nghiïåp sûã duång caác
phûúng tiïån àiïån tûã àïí baán haâng hoáa, dõch vuå túái ngûúâi tiïu
duâng. Ngûúâi tiïu duâng thöng qua caác phûúng tiïån àiïån tûã àïí
lûåa choån, mùåc caã, àùåt haâng, thanh toaán, nhêån haâng. Giao dõch
B2C tuy chiïëm tyã troång ñt (khoaãng 10%) trong thûúng maåi àiïån
tûã, nhûng coá phaåm vi aãnh hûúãng röång. Àïí tham gia hònh thûác
kinh doanh naây, thöng thûúâng doanh nghiïåp seä thiïët lêåp web-
site, hònh thaânh cú súã dûä liïåu vïì haâng hoaá, dõch vuå, tiïën haânh
caác quy trònh tiïëp thõ, quaãng caáo, phên phöëi trûåc tiïëp túái ngûúâi
tiïu duâng. Thûúng maåi àiïån tûã B2C àem laåi lúåi ñch cho caã
doanh nghiïåp lêîn ngûúâi tiïu duâng. Doanh nghiïåp tiïët kiïåm
nhiïìu chi phñ baán haâng do khöng cêìn phoâng trûng baây hay
thuï ngûúâi giúái thiïåu baán haâng, chi phñ quaãn lyá cuäng giaãm
hún. Ngûúâi tiïu duâng seä caãm thêëy thuêån tiïån vò khöng phaãi túái
têån cûãa haâng, coá khaã nùng lûåa choån vaâ so saánh nhiïìu mùåt
haâng cuâng möåt luác.
B2G laâ loaåi hònh giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái cú quan nhaâ


nûúác, trong àoá cú quan nhaâ nûúác àoáng vai troâ khaách haâng. Quaá
trònh trao àöíi thöng tin giûäa doanh nghiïåp vúái cú quan nhaâ nûúác
àûúåc tiïën haânh qua caác phûúng tiïån àiïån tûã. Cú quan nhaâ nûúác
cuäng coá thïí thiïët lêåp nhûäng website, taåi àoá àùng taãi thöng tin vïì
nhu cêìu mua haâng cuãa caác cú quan nhaâ nûúác, tiïën haânh viïåc àêëu
thêìu haâng hoaá, dõch vuå vaâ lûåa choån nhaâ cung cêëp trïn website.
Àiïìu naây, möåt mùåt giuáp tiïët kiïåm caác chi phñ tòm nhaâ cung cêëp,
mùåt khaác giuáp tùng cûúâng tñnh minh baåch trong hoaåt àöång mua
sùæm cöng.
C2C laâ loaåi hònh giao dõch giûäa caác caá nhên vúái nhau. Sûå phaát
triïín cuãa caác phûúng tiïån àiïån tûã laâm cho nhiïìu caá nhên coá thïí
tham gia hoaåt àöång thûúng maåi vúái tû caách laâ ngûúâi baán, ngûúâi
cung cêëp dõch vuå. Möåt caá nhên coá thïí tûå thiïët lêåp website àïí kinh
doanh nhûäng mùåt haâng do mònh laâm ra hoùåc sûã duång möåt web-
site coá sùén àïí àêëu giaá möåt söë moán haâng mònh coá. C2C goáp phêìn
taåo nïn sûå àa daång cuãa thõ trûúâng.
G2C laâ loaåi hònh giao dõch giûäa cú quan nhaâ nûúác vúái caá
nhên. Àêy chuã yïëu laâ caác giao dõch mang tñnh haânh chñnh,
nhûng coá thïí mang nhûäng yïëu töë cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Vñ duå,
khi ngûúâi dên àoáng tiïìn thuïë qua maång, traã phñ khi àùng kyá höì
sú trûåc tuyïën, v.v..

PHÛÚNG TIÏÅN ÀIÏÅN TÛÃ

Thûúng maåi àiïån tûã àûúåc thûåc hiïån qua caác phûúng tiïån àiïån
tûã nhû: àiïån thoaåi, maáy fax, truyïìn hònh, caác hïå thöëng ûáng duång
thûúng maåi àiïån tûã kyä thuêåt cao vaâ caác maång kïët nöëi maáy tñnh
vúái nhau. Thûúng maåi àiïån tûã phaát triïín chuã yïëu qua Internet
vaâ trïn caác hïå thöëng cung ûáng dõch vuå höî trúå giao dõch thûúng
maåi àiïån tûã (nhû maång giaá trõ gia tùng, hïå thöëng quaãn lyá dêy
chuyïìn cung ûáng haâng hoaá, dõch vuå). Ngaây nay, vúái sûå phaát triïín
nhanh choáng cuãa cöng nghïå khöng dêy, caác thiïët bõ khöng dêy
àûúåc tñch húåp àa chûác nùng àang dêìn trúã thaânh möåt phûúng tiïån


àiïån tûã quan troång, coá khaã nùng kïët nöëi vúái Internet vaâ rêët thuêån
tiïån cho viïåc tiïën haânh caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã. Caác
hoaåt àöång thûúng maåi tiïën haânh trïn nhûäng phûúng tiïån di àöång
àûúåc goåi laâ thûúng maåi di àöång (m-commerce).
Àiïån thoaåi laâ möåt phûúng tiïån phöí thöng, dïî sûã duång vaâ
thûúâng múã àêìu cho caác giao dõch thûúng maåi. Möåt söë loaåi dõch vuå
coá thïí cung cêëp trûåc tiïëp qua àiïån thoaåi nhû dõch vuå bûu àiïån,
ngên haâng, hoãi àaáp, tû vêën, giaãi trñ. Vúái sûå phaát triïín cuãa àiïån
thoaåi di àöång, liïn laåc qua vïå tinh, ûáng duång cuãa àiïån thoaåi àang
vaâ seä trúã nïn röång raäi hún. Nhûng cöng cuå àiïån thoaåi coá mùåt haån
chïë laâ chó truyïìn taãi àûúåc êm thanh, moåi cuöåc giao dõch cuöëi cuâng
vêîn phaãi kïët thuác bùçng giêëy túâ, ngoaâi ra chi phñ giao dõch àiïån
thoaåi, nhêët laâ àiïån thoaåi àûúâng daâi vaâ àiïån thoaåi ra nûúác ngoaâi
vêîn coân cao.
Maáy fax coá thïí thay thïë dõch vuå àûa thû vaâ gûãi cöng vùn
truyïìn thöëng vaâ nay gêìn nhû àaä thay thïë hùèn maáy telex chó
truyïìn àûúåc lúâi vùn. Nhûng maáy fax coá möåt söë mùåt haån chïë nhû:
khöng thïí truyïìn taãi àûúåc êm thanh, hònh aãnh àöång, hònh aãnh
ba chiïìu.
Ngaây nay, truyïìn hònh trúã thaânh möåt trong nhûäng cöng cuå
àiïån tûã phöí thöng nhêët. Truyïìn hònh àoáng vai troâ quan troång
trong thûúng maåi, nhêët laâ trong quaãng caáo haâng hoaá. Song
truyïìn hònh múái chó laâ möåt cöng cuå truyïìn thöng möåt chiïìu, qua
truyïìn hònh, khaách haâng khöng thïí tòm kiïëm àûúåc caác chaâo
haâng, khöng thïí àaâm phaán vúái ngûúâi baán vïì caác àiïìu khoaãn mua
baán cuå thïí. Gêìn àêy, khi maáy thu hònh àûúåc kïët nöëi vúái maáy tñnh
thò cöng duång cuãa noá àûúåc múã röång hún.
Sûå buâng nöí cuãa maáy tñnh vaâ Internet vaâo nhûäng nùm 90 cuãa
thïë kyã trûúác àaä taåo ra bûúác phaát triïín nhaãy voåt cho thûúng maåi
àiïån tûã. Maáy tñnh trúã thaânh phûúng tiïån chuã yïëu cuãa thûúng maåi
àiïån tûã vò nhûäng ûu thïë nöíi bêåt: xûã lyá àûúåc nhiïìu loaåi thöng tin,
coá thïí tûå àöång hoáa caác quy trònh, nöëi maång vaâ tûúng taác hai chiïìu
qua maång.


Vúái viïåc hònh thaânh nhûäng hïå thöëng ûáng duång thûúng maåi
àiïån tûã kyä thuêåt cao nhû maång giaá trõ gia tùng (VAN), hïå thöëng
quaãn lyá dêy chuyïìn cung ûáng (SCM), maång cuãa caác nhaâ cung ûáng
dõch vuå trung gian …, coá sûå tham gia cuãa nhiïìu doanh nghiïåp sûã
duång dõch vuå, thûúng maåi àiïån tûã àûúåc nêng lïn úã mûác àöå chuyïn
nghiïåp hún. Caác hïå thöëng naây thûúâng aáp duång nhûäng chuêín trao
àöíi dûä liïåu àiïån tûã (EDI) thöëng nhêët taåo thuêån lúåi cho caác giao
dõch thûúng maåi àiïån tûã.

HÖÅP 2. Maång giaá trõ gia tùng (VAN)

VAN laâ maång cung cêëp caác dõch vuå giaá trõ gia tùng, höî trúå doanh nghiïåp trao
àöíi thöng tin theo caác chuêín trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã (EDI). Doanh nghiïåp
tham gia VAN coá thïí tiïën haânh caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã möåt caách
nhanh choáng, an toaân vaâ baão mêåt. Ngoaâi ra, VAN coân cung cêëp caác dõch
vuå haânh chñnh khaác nhû nöåp thuïë, thuã tuåc haãi quan, thuã tuåc xin pheáp kinh
doanh, thuã tuåc àêìu tû...
VAN hiïån laâ cöng cuå phöí biïën taåi nhûäng nïìn kinh tïë ài tiïn phong trong
ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã nhû Myä, chêu Êu, Àaâi Loan, Haân Quöëc, Höìng
Köng. Möåt söë cöng ty lúán cuãa thïë giúái cung cêëp caác dõch vuå vïì maång VAN
laâ GEIS, IBM, Telstra, AT&T.
Thaáng 7-2000, ba nïìn kinh tïë cuãa chêu AÁ göìm Xingapo (TradeNet), Àaâi
Loan (TradeVAN), Höìng Köng (Tradelink) àaä lêåp Liïn minh chêu AÁ vïì
Thûúng maåi àiïån tûã (PAA) vúái muåc tiïu hònh thaânh möåt haå têìng ûáng duång
cöng nghïå thöng tin àaáng tin cêåy vaâ cung ûáng caác dõch vuå giaá trõ gia tùng
höî trúå giao dõch trûåc tuyïën giûäa caác doanh nghiïåp trong Liïn minh. Caác
thaânh viïn tham gia Liïn minh laâ nhûäng maång giaá trõ gia tùng coá uy tñn. Hiïån
àaä coá thïm saáu thaânh viïn múái laâ Trung Quöëc (CIECC), Nhêåt Baãn (TEDI),
Haân Quöëc (KTNET), Ma Cao (TEDMEV), Malaixia (DagangNet), vaâ Thaái
Lan (CAT Telecom). Töíng söë doanh nghiïåp tham gia hïå thöëng laâ hún
120.000, hoaåt àöång trïn nhiïìu lônh vûåc khaác nhau.

Maång maáy tñnh àûúåc hònh thaânh khi hai hay nhiïìu maáy tñnh
àûúåc nöëi vúái nhau (thûúâng bùçng caáp), chuáng sûã duång caác phêìn
mïìm àïí giao tiïëp thöng tin. Nhûäng ngûúâi sûã duång maång coá thïí


cuâng chia seã caác taâi nguyïn bao göìm: àôa cûáng, öí CD-ROM, maáy
in, modem, caác phêìn mïìm ûáng duång, caác cú súã dûä liïåu… Tuyâ theo
tñnh múã röång cuãa maång maâ ngûúâi ta chia thaânh caác maång cuåc böå
(LAN), maång diïån röång (WAN) vaâ Internet. Theo phaåm vi cung
cêëp dõch vuå, ngûúâi ta phên thaânh caác maång nöåi böå (Intranet) vaâ
maång ngoaåi böå (Extranet).
Khi caác maáy tñnh àûúåc nöëi vúái nhau trong möåt maång vaâ coá
phaåm vi àõa lyá khaá gêìn nhau, vñ duå nhû trong cuâng möåt toâa nhaâ
hay trûúâng hoåc thò maång maáy tñnh àoá àûúåc goåi laâ maång cuåc böå
(LAN).

Hònh 1. Mö hònh maång LAN

Khi maång maáy tñnh sûã duång nhûäng kïët nöëi viïîn thöng úã phaåm
vi lúán hún, noá cho pheáp caác maáy tñnh coá thïí àûúåc àùåt úã nhûäng võ
trñ rêët xa nhau, vñ duå úã nhûäng quöëc gia khaác nhau, nhûng vêîn
thuöåc sûå quaãn lyá cuãa möåt àún võ, töí chûác cuå thïí thò khi àoá ta coá
maång diïån röång (WAN).


Hònh 2. Mö hònh maång WAN

Internet laâ maång toaân cêìu hònh thaânh tûâ nhûäng maång nhoã
hún, nöëi kïët haâng triïåu maáy tñnh trïn toaân thïë giúái thöng qua hïå
thöëng viïîn thöng. Tiïën böå kyä thuêåt cuãa thêåp kyã 90 cuãa thïë kyã XX
nhû maáy tñnh caá nhên, modem, phêìn mïìm trònh duyïåt, tïn miïìn
dïî nhúá cuãa website… laâm cho Internet coá thïí àïën vúái têët caã moåi
ngûúâi. Internet mang laåi cú súã haå têìng kyä thuêåt giuáp caác cöng ty
phöí biïën caác àõa chó trïn maång cuãa mònh, hiïín thõ nöåi dung thöng
tin trïn àïí moåi ngûúâi coá thïí truy cêåp. Internet bao göìm caác thöng
tin àa phûúng tiïån nhû söë liïåu, vùn baãn, àöì hoåa, phim aãnh… laâ
möåt hònh thûác maång vúái nhûäng chûác nùng phong phuá àïí kïët nöëi
thöng tin trïn toaân thïë giúái.

PHAÁP LUÊÅT VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ

Trong böëi caãnh cöng nghïå phaát triïín vúái möåt töëc àöå nhanh
choáng, phaáp luêåt cêìn phaãi àûúåc xêy dûång àïí kõp thúâi àiïìu chónh
nhûäng hiïån tûúång xaä höåi múái phaát sinh. Viïåc thiïëu khung khöí
phaáp lyá trong nhiïìu hïå thöëng xeát xûã àïí àiïìu chónh nhûäng vêën àïì


liïn quan túái hiïåu lûåc phaáp lyá cuãa caác giao dõch àiïån tûã laâ raâo caãn
rêët lúán àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Thûåc tïë,
trong nhûäng giao dõch thûúng maåi àiïån tûã, chaâo haâng, àùåt haâng
hoùåc húåp àöìng àûúåc giao kïët bùçng phûúng tiïån àiïån tûã àaä taåo nïn
möåt giao dõch àiïån tûã hoaân chónh. Tuy nhiïn, rêët nhiïìu quy àõnh
phaáp lyá, liïn quan túái húåp àöìng vaâ nhûäng giao dõch thûúng maåi
khaác àûa ra àoâi hoãi taâi liïåu phaãi úã daång vùn baãn, àûúåc kyá, lûu trûä
hoùåc dûúái hònh thûác baãn göëc.

Luêåt Mêîu vïì thûúng maåi àiïån tûã cuãa UNCITRAL

Nhùçm taåo khung phaáp lyá cho phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã,
nùm 1996 Uyã ban Luêåt Thûúng maåi quöëc tïë cuãa Liïn húåp quöëc
(UNCITRAL) àaä soaån thaão möåt luêåt mêîu vïì thûúng maåi àiïån tûã,
hònh thaânh nhûäng quy àõnh mêîu vïì thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá
cuãa caác thöng àiïåp dûä liïåu nhùçm baão vïå vïì mùåt phaáp lyá cho
nhûäng töí chûác, caá nhên mong muöën tham gia thûúng maåi àiïån
tûã. Luêåt mêîu coá thïí àûúåc sûã duång nhû möåt taâi liïåu tham khaão
cho caác nûúác trong quaá trònh xêy dûång phaáp luêåt vïì thûúng maåi
àiïån tûã cuãa mònh. Tinh thêìn cuãa Luêåt mêîu laâ baão àaãm nhûäng
giao dõch thûúng maåi àiïån tûã àûúåc thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá vaâ
nïëu cêìn thiïët thò seä coá nhûäng haânh àöång thñch húåp àïí tùng
cûúâng khaã nùng thi haânh cho nhûäng giao dõch bùçng phûúng tiïån
àiïån tûã.
Luêåt mêîu àûúåc soaån thaão dûåa trïn saáu nguyïn tùæc cú baãn, göìm:
Tûúng àûúng thuöåc tñnh: taâi liïåu àiïån tûã coá thïí àûúåc coi coá
giaá trõ phaáp lyá nhû taâi liïåu úã daång vùn baãn nïëu thoaã maän
caác yïu cêìu kyä thuêåt nhêët àõnh;
Tûå do thoaã thuêån húåp àöìng;
Tön troång viïåc sûã duång tûå nguyïån phûúng thûác truyïìn
thöng àiïån tûã;
Giaá trõ phaáp lyá cuãa húåp àöìng vaâ tñnh ûu viïåt cuãa nhûäng quy
àõnh phaáp lyá vïì hònh thûác húåp àöìng: nhûäng àoâi hoãi àöëi vúái


húåp àöìng àïí coá giaá trõ phaáp lyá vaâ khaã nùng àûúåc thi haânh
phaãi àûúåc tön troång;
AÁp duång vïì mùåt hònh thûác hún laâ quan têm túái nöåi dung:
luêåt chó aáp duång àöëi vúái hònh thûác húåp àöìng, maâ khöng àïì
cêåp nöåi dung, trïn cú súã phaãi thoaã maän nhûäng àoâi hoãi phaáp
lyá nhêët àõnh;
Phaáp luêåt vïì baão vïå ngûúâi tiïu duâng phaãi ài trûúác. Nhiïìu
quöëc gia àaä thïí hiïån caác nguyïn tùæc vaâ nöåi dung cuãa Luêåt
mêîu UNCITRAL vaâo hïå thöëng phaáp luêåt quöëc gia cuãa mònh.
Bïn caånh àoá, caác nghiïn cûáu trïn thïë giúái àaä khaái quaát nùm
vêën àïì phaáp lyá vïì thûúng maåi àiïån tûã cêìn àûúåc quy àõnh trong
phaáp luêåt quöëc gia göìm:
Thûâa nhêån caác thöng àiïåp dûä liïåu: àûa ra caác quy àõnh
phaáp lyá àöëi vúái caác nöåi dung giao dõch thûúng maåi qua caác
phûúng tiïån àiïån tûã;
Quy àõnh kyä thuêåt vïì chûä kyá àiïån tûã nhùçm baão àaãm tñnh
xaác thûåc, toaân veån, baão mêåt cuãa thöng tin àûúåc trao àöíi
trong thûúng maåi àiïån tûã;
Baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trong thûúng maåi àiïån tûã;
Baão vïå ngûúâi tiïu duâng trong thûúng maåi àiïån tûã;
Töåi phaåm vaâ vi phaåm trong thûúng maåi àiïån tûã.

Thûâa nhêån phaáp lyá àöëi vúái thöng àiïåp dûä liïåu

Thöng àiïåp dûä liïåu laâ hònh thûác thöng tin àûúåc trao àöíi qua
phûúng tiïån àiïån tûã trong caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã.
Thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa caác thöng àiïåp dûä liïåu laâ cú súã cho
viïåc thûâa nhêån caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã, thïí hiïån dûúái
caác khña caånh: coá thïí thay thïë vùn baãn giêëy (hoùåc vùn baãn keâm
chûä kyá), coá giaá trõ nhû baãn göëc, coá giaá trõ lûu trûä vaâ chûáng cûá, xaác
àõnh traách nhiïåm caác bïn vaâ thúâi gian, àõa àiïím gûãi, nhêån thöng
àiïåp dûä liïåu.


Taâi liïåu giêëy thöng thûúâng luön àûúåc coi laâ cú súã phaáp lyá àaáng
tin cêåy, sao chuåp àûúåc vaâ khöng thïí biïën àöíi trong caác giao dõch
sûã duång noá. Nhûäng cú súã nïu trïn cuäng àûúåc thûâa nhêån àöëi vúái
möåt taâi liïåu àiïån tûã khi thoaã maän nhûäng quy àõnh phaáp luêåt yïu
cêìu thöng tin phaãi dûúái daång chûä viïët vaâ coá thïí truy cêåp àûúåc.
Àïí baão àaãm khaã nùng truy cêåp àûúåc, phêìn mïìm sûã duång cho viïåc
truy cêåp phaãi coá khaã nùng baão àaãm viïåc lûu giûä taâi liïåu àoá.

HÖÅP 3. Húåp àöìng àiïån tûã

Trong àiïìu kiïån kyä thuêåt hiïån nay, chaâo haâng vaâ chêëp nhêån chaâo haâng coá
thïí àûúåc thûåc hiïån bùçng phûúng phaáp àiïån tûã. Do vêåy, caác bïn giao dõch
khöng thïí tûâ chöëi nghôa vuå cuãa mònh vúái lêåp luêån rùçng giao dõch laâ vö hiïåu
hoùåc khöng dûå àoaán àûúåc chó vò noá àûúåc thûåc hiïån bùçng phûúng tiïån àiïån
tûã. Tuy nhiïn, cêìn phaãi coá caác quy àõnh liïn quan túái húåp àöìng giao kïët
bùçng möåt phûúng tiïån àiïån tûã (húåp àöìng àiïån tûã) thïí hiïån úã hai khña caånh:
(1) Húåp àöìng àiïån tûã àûúåc thûåc hiïån möåt caách ngêìm àõnh, chùèng haån nhû
noá khöng thïí thay thïë nhûäng cam kïët coá sùén giûäa caác bïn liïn quan túái
caách thûác húåp àöìng àûúåc hònh thaânh; (2) Húåp àöìng àiïån tûã khöng mùåc
nhiïn mang giaá trõ phaáp lyá trong giao dõch àiïån tûã, noá chó coá yá nghôa rùçng
giao dõch àûúåc thûåc hiïån dûúái daång àiïån tûã khöng bõ mêët ài hiïåu lûåc phaáp
lyá (trong böëi caãnh naây, hiïåu lûåc phaáp lyá haâm yá caã giaá trõ phaáp lyá vaâ hiïåu lûåc
thi haânh cuãa húåp àöìng).

Nhùçm chûáng minh yá àõnh giao kïët húåp àöìng dûúái daång vùn
baãn thöng thûúâng, toaâ aán coá thïí cùn cûá vaâo caác bùçng chûáng ngoaâi
húåp àöìng nhû biïn baãn ghi nhûäng cuöåc àaâm phaán giûäa caác bïn.
Theo caách naây, phaáp luêåt cêìn thûâa nhêån giaá trõ bùçng chûáng cuãa
thû àiïån tûã hoùåc baãn ghi àûúåc lûu trûä trïn phûúng tiïån àiïån tûã
thïí hiïån yá àõnh giao kïët húåp àöìng giûäa caác bïn.
Àïí xaác àõnh thúâi àiïím vaâ àõa àiïím gûãi, nhêån thöng tin bùçng
phûúng tiïån àiïån tûã, phaáp luêåt àûa ra phûúng phaáp giaã àõnh.
Theo àoá, thúâi gian gûãi taâi liïåu àiïån tûã phuå thuöåc viïåc ngûúâi nhêån
coá thöng baáo vúái ngûúâi gûãi vïì hïå thöëng thöng tin àûúåc chó àõnh
trûúác hay khöng. Nïëu coá chó àõnh trûúác, taâi liïåu àiïån tûã seä àûúåc


truyïìn theo thoaã thuêån àoá, taâi liïåu coi laâ àûúåc nhêån khi noá vaâo
hïå thöëng thöng tin àûúåc chó àõnh. Trong caác trûúâng húåp khaác, taâi
liïåu seä àûúåc nhêån khi noá loåt vaâo phaåm vi kiïím soaát cuãa ngûúâi
nhêån. Võ trñ gûãi, nhêån àûúåc xaác àõnh laâ taåi truå súã kinh doanh.
Viïåc gûãi taâi liïåu àiïån tûã seä àûúåc coi laâ diïîn ra taåi truå súã kinh
doanh cuãa ngûúâi gûãi (hoùåc núi cû truá trong trûúâng húåp khöng coá
truå súã kinh doanh). Tûúng tûå, viïåc nhêån taâi liïåu àûúåc coi laâ diïîn
ra taåi truå súã kinh doanh cuãa ngûúâi nhêån. Nïëu möåt bïn coá nhiïìu
truå súã kinh doanh, võ trñ gûãi hoùåc nhêån seä laâ truå súã kinh doanh
coá quan hïå gêìn guäi nhêët vúái giao dõch àûúåc thûåc hiïån.

Quy àõnh vïì chûä kyá àiïån tûã

Chûä kyá àiïån tûã laâ möåt cöng nghïå cho pheáp xaác nhêån ngûúâi
gûãi vaâ baão àaãm tñnh toaân veån cuãa thöng àiïåp dûä liïåu. Vïì baãn
chêët, chûä kyá àiïån tûã tûúng àûúng chûä kyá tay, coá caác thuöåc tñnh
nhû: khaã nùng nhêån daång möåt ngûúâi, taåo tñnh chùæc chùæn vïì möëi
quan hïå cuãa ngûúâi àoá vúái haânh vi kyá vaâ cho thêëy viïåc ngûúâi àoá
chêëp nhêån nöåi dung taâi liïåu kyá. Coá nhiïìu loaåi chûä kyá àiïån tûã
khaác nhau nhû chûä kyá söë, chûä kyá sinh trùæc hoåc, chûä kyá dûåa trïn
söë nhêån daång caá nhên (söë PIN), chûä kyá taåo bùçng theã thöng
minh … Hiïån nay, chûä kyá söë laâ loaåi chûä kyá àiïån tûã àûúåc sûã
duång phöí biïën nhêët.
Phaáp luêåt thûúng maåi àiïån tûã cêìn coá caác quy àõnh thûâa nhêån
giaá trõ phaáp lyá cuãa chûä kyá àiïån tûã, cuå thïí hoaá caác tiïu chñ kyä
thuêåt vaâ xaác àõnh traách nhiïåm cuãa nhaâ cung cêëp dõch vuå chûáng
thûåc àiïån tûã. Coá hai phûúng phaáp xêy dûång phaáp luêåt vïì chûä kyá
àiïån tûã: quy àõnh chung dûåa trïn nguyïn tùæc trung lêåp vïì mùåt
cöng nghïå vaâ quy àõnh cuå thïí vïì chûä kyá söë. UNCITRAL khuyïën
nghõ sûã duång phûúng phaáp thûá nhêët àïí dûå truâ khaã nùng hònh
thaânh caác cöng nghïå chûä kyá àiïån tûã múái. Hêìu hïët caác nûúác theo
khuyïën nghõ naây. Tuy nhiïn, möåt söë nïìn kinh tïë quy àõnh cuå thïí
vïì chûä kyá söë nhû Haân Quöëc, Malaixia, Àaâi Loan. Àiïìu kiïån
thaânh lêåp töí chûác chûáng thûåc àiïån tûã cuäng khaác taåi möîi nûúác: coá


nûúác quaãn lyá rêët chùåt nhû Haân Quöëc, Malaixia vúái yïu cêìu phaãi
xin cêëp pheáp vaâ quy àõnh caác àiïìu kiïån vïì taâi chñnh, nhên sûå vaâ
cöng nghïå, coá nûúác nhû Myä, Xingapo laåi cho pheáp moåi töí chûác, caá
nhên àïìu coá quyïìn cung cêëp dõch vuå. Caác quy àõnh vïì chûä kyá àiïån
tûã coá thïí àûúåc taách riïng thaânh möåt vùn baãn àöåc lêåp.

Baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trong thûúng maåi àiïån tûã

Vúái sûå xuêët hiïån cuãa nhiïìu cöng nghïå múái, àùåc biïåt laâ caác
ûáng duång cöng nghïå thöng tin, viïåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå
coá yá nghôa quan troång. Phêìn lúán caác àöëi tûúång thuöåc quyïìn súã
hûäu trñ tuïå nhû taác phêím vùn hoåc - nghïå thuêåt, taâi liïåu khoa
hoåc - kyä thuêåt, chûúng trònh maáy tñnh, cú súã dûä liïåu coá tñnh
saáng taåo, nhaän hiïåu thûúng maåi, bñ mêåt thûúng maåi, chó dêîn
àõa lyá, thiïët kïë kiïíu daáng cöng nghiïåp … àïìu coá thïí xuêët hiïån
dûúái hònh thûác cho pheáp truyïìn taãi dïî daâng qua Internet vaâ caác
maång múã khaác. Nhiïìu vêën àïì múái liïn quan túái tïn miïìn; tñnh
nùng liïn kïët, dêîn chiïëu giûäa caác taâi liïåu trïn möi trûúâng nöëi
maång, traách nhiïåm cuãa caác nhaâ cung cêëp dõch vuå maång… khiïën
caác quy àõnh vïì phaåm vi baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trûúác àêy
khöng coân phuâ húåp.
Àïí coá thïí baão höå töët trong thûúng maåi àiïån tûã, phaáp luêåt vïì
súã hûäu trñ tuïå cêìn àûúåc àiïìu chónh. Thûá nhêët, viïåc hònh thaânh
nhûäng àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå múái nhû phêìn mïìm maáy
tñnh vaâ cú súã dûä liïåu nguöìn àoâi hoãi phaãi coá nhûäng quy àõnh múái
thûâa nhêån vaâ baão höå chuáng, caách thûác baão höå coá thïí nhû vúái àöëi
tûúång cuãa quyïìn taác giaã hay quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp. Phaáp
luêåt cêìn chó roä caác thuöåc tñnh cú baãn phên biïåt vúái caác àöëi tûúång
quyïìn súã hûäu trñ tuïå khaác, xaác lêåp caác quyïìn nhên thên, quyïìn
súã hûäu vaâ caác nghôa vuå liïn quan, àûa ra caác giúái haån, ngoaåi lïå
àöëi vúái caác quyïìn vaâ nghôa vuå, hònh thaânh cú chïë xûã lyá vi phaåm.
Thûá hai, nhiïìu àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå coá thïí àûúåc
biïíu hiïån dûúái daång caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin nhû tïn
miïìn, giao diïån website, tûâ khoaá sûã duång àïí tòm kiïëm thöng tin


vaâ caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin khaác. Do phaáp luêåt chûa
quy àõnh cuå thïí (chûa xaác àõnh chuáng thuöåc àöëi tûúång quyïìn súã
hûäu trñ tuïå naâo) nïn khöng biïët cú chïë baão höå. Vñ duå: website coá
nïn coi laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa möåt taác phêím nghïå thuêåt
khöng? Tïn miïìn cuãa möåt cöng ty coá àûúåc hûúãng caác cú chïë baão
höå nhû nhaän hiïåu thûúng maåi khöng? ...
Ngoaâi ra, Internet vaâ caác maång múã khaác laâ möi trûúâng lyá
tûúãng cho viïåc trao àöíi, chia seã caác àöëi tûúång cuãa quyïìn súã hûäu
trñ tuïå. Möåt taác phêím vùn hoåc coá thïí nhanh choáng bõ phaát taán
trïn Internet; caác bñ mêåt kinh doanh àûúåc lûu trïn maáy tñnh möåt
cöng ty coá thïí bõ tiïët löå ra bïn ngoaâi qua kïët nöëi Internet; möåt baãn
nhaåc múái àûúåc phaát haânh, nïëu àûa lïn maång thò ai cuäng coá thïí
taãi vïì sûã duång… Möi trûúâng múái taác àöång àïën caác quyïìn vaâ
nghôa vuå liïn quan túái moåi àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Vò vêåy,
phaáp luêåt súã hûäu trñ tuïå phaãi hònh thaânh caác quy àõnh thïm vïì
giúái haån, ngoaåi lïå thûåc hiïån caác quyïìn vaâ nghôa vuå cho phuâ húåp.

HÖÅP 4. Möåt vuå kiïån xêm phaåm bñ mêåt thûúng maåi

Thaáng 11-1998, Wal-Mart àaä khúãi kiïån taåi Arkansas chöëng laåi
Amazon.com “nhùçm dûâng ngay lêåp tûác viïåc Amazon.com baán hïå thöëng
thöng tin tuyïåt mêåt liïn quan túái Wal-Mart”. Toaâ aán thuå lyá ban àêìu àaä quyïët
àõnh rùçng vuå kiïån cêìn àûúåc àûa ra toaâ taåi bang Washington, truå súã cuãa
Amazon.com.
Thaáng 1-1999, Wal-Mart möåt lêìn nûäa àaä kiïån Amazon.com vaâ ngûúâi
baão trúå cho Amazon laâ Drugstore.com. Theo caáo buöåc, Amazon àaä thuï
15 caán böå kyä thuêåt quan troång cuãa Wal-Mart vò hoå coá kiïën thûác vïì hïå thöëng
baán leã trïn maång vaâ do vêåy coá nguy cú laâm tiïët löå bñ mêåt thûúng maåi cuãa
Wal-Mart. Trûúãng phoâng Thöng tin cuãa Amazon àaä àoáng vai troâ nhû phoá
giaám àöëc cuãa hïå thöëng thöng tin taåi Wal-Mart trûúác khi àûúåc Amazon thuï
vaâo nùm 1997. Vaâo thaáng 3-1999, Amazon àaä kiïån laåi Wal-Mart dûåa trïn
caáo buöåc rùçng Wal-Mart àaä thûåc hiïån haânh vi caånh tranh khöng laânh maånh
vaâ can thiïåp möåt caách coá yá thûác vaâo hoaåt àöång cuãa Amazon.com. Àêy laâ
möåt trong nhûäng vuå aán phûác taåp nhêët trong lônh vûåc naây. Vuå kiïån chêëm dûát
bùçng viïåc tiïën haânh caác cuöåc hoaâ giaãi vaâo thaáng 4-1999.


Töí chûác Súã hûäu trñ tuïå thïë giúái (WIPO) àaä coá nhûäng nghiïn
cûáu sêu vïì taác àöång cuãa möi trûúâng söë hoaá àöëi vúái caác àöëi tûúång
cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Nùm 1996, WIPO àaä thöng qua hai
hiïåp àõnh laâ Hiïåp àõnh vïì Quyïìn taác giaã vaâ Hiïåp àõnh vïì Tñn hiïåu
ghi êm vaâ biïíu diïîn, cuâng coá àuã thaânh viïn tham gia vaâ bùæt àêìu
coá hiïåu lûåc trong nùm 2002. Caác hiïåp àõnh naây coá àiïìu chónh
nhûäng vêën àïì múái naãy sinh trong möi trûúâng Internet. Nhiïìu
quöëc gia àaä chuyïín taãi caác quy àõnh cuãa WIPO vaâo phaáp luêåt
quöëc gia nhû Myä, chêu Êu, Canaàa.

Baão vïå quyïìn lúåi ngûúâi tiïu duâng trong thûúng maåi àiïån tûã

Caác àöëi taác tham gia vaâo möåt giao dõch thûúng maåi àiïån tûã
trïn Internet hoùåc caác maång múã khaác khöng nhêët thiïët hoùåc
khöng thïí gùåp mùåt nhau, hoå tiïën haânh caác giao dõch chuã yïëu
thöng qua nhûäng cöng nghïå múái vaâ trong möåt möi trûúâng khaác
biïåt so vúái truyïìn thöëng. Thöng thûúâng, ngûúâi tiïu duâng khöng
biïët roä caác thöng tin vïì haâng hoaá, dõch vuå àûúåc cung cêëp nhû
ngûúâi baán, khaã nùng bõ thiïåt haåi cao hún, vò vêåy cêìn coá nhûäng
quy àõnh phaáp luêåt baão vïå hoå.
Nùm 2000, Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín kinh tïë (OECD) àaä
ban haânh Hûúáng dêîn vïì Baão vïå ngûúâi tiïu duâng trong böëi caãnh
thûúng maåi àiïån tûã vúái nhûäng nguyïn tùæc cú baãn sau:
Baão vïå minh baåch vaâ hiïåu quaã;
Phuâ húåp vúái thöng lïå thõ trûúâng, quaãng caáo vaâ kinh doanh
trung thûåc;
Cung cêëp caác thöng tin roä raâng vïì doanh nghiïåp, haâng hoaá,
dõch vuå, chi tiïët giao dõch, quy trònh xaác nhêån;
Cú chïë thanh toaán an toaân, dïî sûã duång vaâ phaãi thöng tin
cho khaách haâng vïì mûác àöå an toaân cuãa cú chïë àoá;
Coá caác quy àõnh vïì giaãi quyïët tranh chêëp vaâ böìi thûúâng vaâ
àûúåc baão vïå bñ mêåt caá nhên.


Töåi phaåm vaâ nhûäng vi phaåm trong thûúng maåi àiïån tûã

Maång Internet laâ möåt trong nhûäng thaânh tûåu lúán nhêët cuãa
loaâi ngûúâi. Viïîn thöng, hïå thöëng ngên haâng, tiïån ñch cöng cöång vaâ
hïå thöëng xûã lyá khêín cêëp àïìu hoaåt àöång trïn maång. Nhûng coá
nhûäng ngûúâi sûã duång Internet vaâo muåc àñch xêëu. Lõch sûã töìn taåi
chûa lêu cuãa Internet àaä chûáng kiïën nhiïìu haânh vi vi phaåm. Mùåc
duâ thûúâng rêët khoá àïí xaác àõnh nhûäng àöång cú cuãa nhûäng haânh
vi vi phaåm naây, nhûng hêåu quaã cuãa chuáng laâm giaãm niïìm tin vaâo
hïå thöëng Internet.
Töåi phaåm trïn maång laâ nhûäng haânh vi xêm phaåm túái quyïìn
vaâ lúåi ñch húåp phaáp cuãa ngûúâi khaác thöng qua viïåc sûã duång maáy
tñnh. Töåi phaåm trïn maång coá thïí àûúåc phên thaânh: töåi phaåm trïn
maång chöëng laåi con ngûúâi, taâi saãn vaâ chñnh phuã.
Töåi phaåm trïn maång chöëng laåi con ngûúâi bao göìm viïåc truyïìn
gûãi nhûäng vùn hoaá phêím àöìi truyå hoùåc quêëy röëi tònh duåc coá sûã
duång möåt maáy tñnh. Töåi phaåm trïn maång chöëng laåi taâi saãn bao
göìm viïåc xêm phaåm maáy tñnh bêët húåp phaáp qua khöng gian trïn
maång, phaá hoaåi hïå thöëng maáy tñnh, truyïìn gûãi nhûäng chûúng
trònh gêy haåi, súã hûäu nhûäng thöng tin maáy tñnh bêët húåp phaáp.
Hiïån àang nöíi lïn nhûäng loaåi hònh töåi phaåm chöëng laåi chñnh
phuã nhû naån khuãng böë trïn maång, nhûäng töí chûác, caá nhên xêm
nhêåp vaâo website cuãa cú quan cöng quyïìn àïí àe doaå chñnh phuã
vaâ khuãng böë ngûúâi dên cuãa möåt nûúác. Haânh vi xêm phaåm coá
mûác àöå nheå hún àûúåc goåi laâ caác vi phaåm trïn maång vaâ bõ xûã lyá
haânh chñnh.

THANH TOAÁN ÀIÏÅN TÛÃ

Thanh toaán àiïån tûã laâ viïåc bïn coá nghôa vuå thanh toaán chuyïín
giaá trõ thanh toaán cho bïn nhêån thöng qua möåt quy trònh trao àöíi
thöng àiïåp àiïån tûã - thay vò trao tiïìn mùåt trûåc tiïëp. Thanh toaán
àiïån tûã laâ möåt trong nhûäng àiïìu kiïån cöët loäi àïí phaát triïín thûúng
maåi àiïån tûã vò noá cho pheáp hoaân thaânh khêu cuöëi cuãa möåt quy


trònh giao dõch thûúng maåi, vaâ trong nhiïìu trûúâng húåp, coân laâ
biïån phaáp xaác thûåc viïåc kyá kïët húåp àöìng giûäa ngûúâi baán vaâ ngûúâi
mua trong möi trûúâng Internet.
Muåc tiïu cuöëi cuâng cuãa moåi cuöåc mua baán laâ ngûúâi mua nhêån
àûúåc haâng vaâ ngûúâi baán nhêån àûúåc tiïìn traã cho söë haâng àoá. Vò
thïë, thanh toaán laâ möåt trong nhûäng khêu quan troång nhêët cuãa
thûúng maåi vaâ thûúng maåi àiïån tûã khöng thïí thiïëu àûúåc thanh
toaán thöng qua caác hïå thöëng àiïån tûã maâ baãn chêët laâ caác phûúng
tiïån tûå àöång chuyïín tiïìn tûâ taâi khoaãn naây sang taâi khoaãn khaác.
Thanh toaán àiïån tûã sûã duång röång raäi caác maáy ruát tiïìn tûå àöång
(ATM), theã tñn duång caác loaåi, theã mua haâng, theã thöng minh. Vúái
sûå phaát triïín maånh meä cuãa caác cöng nghïå thanh toaán àiïån tûã,
nhiïìu phûúng tiïån thanh toaán múái cuäng àang hònh thaânh nhû
thanh toaán qua vö tuyïën nöëi maång, thanh toaán giûäa caác thiïët bõ
àiïån tûã khöng tiïëp xuác...
Thûåc tïë cho thêëy nhûäng nûúác coá nïìn thûúng maåi àiïån tûã phaát
triïín laâ nhûäng nûúác àaä xêy dûång àûúåc möåt haå têìng thanh toaán
àiïån tûã khaá hoaân thiïån. Àïí phaát triïín hïå thöëng thanh toaán àiïån
tûã, cêìn thiïët phaãi coá caác àiïìu kiïån sau:
Hïå thöëng thanh toaán ngên haâng;
Haå têìng kyä thuêåt cuãa xaä höåi;
Cú súã phaáp lyá;
Haå têìng an toaân baão mêåt.
Caác bïn tham gia vaâo giao dõch thanh toaán àiïån tûã göìm: bïn
nhêån thanh toaán (thûúâng laâ bïn cung cêëp haâng hoáa / dõch vuå - töí
chûác hoùåc caá nhên), bïn coá nghôa vuå thanh toaán (thûúâng laâ bïn
mua haâng hoáa / dõch vuå), töí chûác taâi chñnh (ngên haâng) vaâ töí chûác
cung cêëp phûúng tiïån / dõch vuå thanh toaán. Thanh toaán àiïån tûã
àûúåc thûåc hiïån dûúái caác hònh thûác göìm: trao àöíi dûä liïåu taâi chñnh
àiïån tûã, thanh toaán qua Internet vaâ thanh toaán taåi caác àiïím
cung ûáng dõch vuå.


Trao àöíi dûä liïåu taâi chñnh àiïån tûã

Àêy laâ phûúng thûác thanh toaán giûäa caác doanh nghiïåp coá
quan hïå àöëi taác thûúâng xuyïn, kïët nöëi hïå thöëng vúái nhau trïn cú
súã chuêín trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã (EDI) cho pheáp hai bïn theo doäi
giaá trõ caác giao dõch àûúåc thûåc hiïån vaâ tiïën haânh quyïët toaán àõnh
kyâ theo hònh thûác buâ trûâ taâi khoaãn àöëi ûáng. Phûúng thûác thanh
toaán naây àoâi hoãi doanh nghiïåp phaãi coá möåt trònh àöå ûáng duång
cöng nghïå thöng tin úã mûác cao vaâ möåt mö hònh töí chûác kinh
doanh tûúng àöëi hoaân thiïån.

Thanh toaán taåi caác àiïím cung ûáng dõch vuå

Phûúng thûác naây thûúâng àûúåc thûåc hiïån qua viïåc sûã duång caác
phûúng tiïån thanh toaán nhû theã tñn duång (credit card), theã ghi
núå (debit card), theã naåp tiïìn trûúác (prepaid card), theã giûä tiïìn
(stored value card), vñ tiïìn àiïån tûã (electronic purse). Khaách haâng
sûã duång caác cöng cuå trïn thûåc hiïån viïåc thanh toaán ngay taåi àiïím
cung ûáng dõch vuå thanh toaán nhû nhaâ haâng, siïu thõ, trung têm
thûúng maåi hoùåc caác núi cöng cöång khaác coá àùåt thiïët bõ höî trúå
thanh toaán trûåc tuyïën (maáy àoåc theã, maáy ATM).
Theã tñn duång (credit card) laâ möåt trong nhûäng phûúng tiïån
thanh toaán àiïån tûã xuêët hiïån súám nhêët (tûâ nùm 1951) vaâ phöí
biïën nhêët hiïån nay trong giao dõch thûúng maåi àiïån tûã giûäa
doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng (B2C). Theã do ngên haâng
phaát haânh vaâ phaãn aánh möåt taâi khoaãn tñn duång vúái giúái haån cho
vay nhêët àõnh, chuã súã hûäu theã àûúåc pheáp duâng theã àïí thanh
toaán vúái töíng giaá trõ thanh toaán cöång döìn taåi möîi thúâi àiïím
(tûúng àûúng giaá trõ núå ngên haâng) khöng vûúåt quaá mûác giúái
haån naây. Àïí àûúåc chêëp nhêån röång raäi vaâ coá giaá trõ thanh toaán
quöëc tïë, theã tñn duång cêìn mang nhaän hiïåu cuãa möåt töí chûác theã
àûúåc cöng nhêån trïn phaåm vi toaân cêìu nhû Visa, MasterCard,
American Express…


Hònh 3. Sú àöì thanh toaán bùçng theã tñn duång

Khaác vúái theã tñn duång, theã ghi núå (debit card) phaãn aánh söë tiïìn
maâ chuã súã hûäu theã coá trong taâi khoaãn caá nhên cuãa mònh. Khi
duâng theã ghi núå àïí thanh toaán, söë tiïìn seä àûúåc trûâ trûåc tiïëp vaâo
taâi khoaãn, thöng qua hïå thöëng kïët nöëi giûäa ngên haâng chuã súã
hûäu theã vaâ ngên haâng ngûúâi nhêån thanh toaán. Tûúng tûå nhû theã
tñn duång, trïn theã ghi núå coá gùæn möåt daãi tûâ lûu trûä caác söë liïåu
khaách haâng àaä àûúåc maä hoáa riïng, cho pheáp ngûúâi nhêån thanh
toaán - vúái sûå trúå giuáp cuãa maáy àoåc theã àûúåc kïët nöëi vúái hïå thöëng
thöng tin liïn ngên haâng - xaác minh taâi khoaãn caá nhên cuãa chuã
súã hûäu theã vaâ tiïën haânh caác khoaãn khêëu trûâ tûúng ûáng.
Theã naåp tiïìn trûúác (prepaid card) laâ nhûäng theã maâ chûác
nùng thanh toaán chó àûúåc giúái haån cho möåt muåc àñch nhêët
àõnh, vaâ phaåm vi sûã duång khaá haån chïë. Vñ duå: theã goåi àiïån
thoaåi, theã duâng trong hïå thöëng vêån chuyïín cöng cöång (xe
buyát, taâu àiïån ngêìm), theã sinh viïn mua haâng úã cùngtin, cûãa
haâng saách, maáy photo trong caác trûúâng àaåi hoåc, v.v.. Nhûäng
theã naây thûúâng do nhaâ cung cêëp haâng hoáa/dõch vuå phaát haânh,
coá giaá trõ nhoã vaâ yïu cêìu xûã lyá dûä liïåu khaá àún giaãn. Daãi tûâ
trïn theã cho pheáp ngûúâi sûã duång naåp tiïìn vaâo theã (qua caác


maáy baán theã chuyïn biïåt cuãa hïå thöëng) vaâ trûâ dêìn söë tiïìn qua
möîi lêìn sûã duång (bùçng caác maáy queåt theã taåi nhûäng àiïím cung
cêëp saãn phêím/ dõch vuå). Möåt söë doanh nghiïåp úã Viïåt Nam hiïån
nay àaä liïn kïët vúái ngên haâng phaát haânh möåt loaåi theã naåp
tiïìn trûúác vûâa coá taác duång cuãa tiïìn mùåt, vûâa coá taác duång cuãa
phiïëu giaãm giaá àïí khuyïën khñch khaách haâng quay laåi mua
saãn phêím hoùåc dõch vuå cuãa mònh. Coá thïí kïí ra möåt söë cöng ty
nhû Viettravel, Citimart, Saigon Co-op Mart, Saigontourist,
Mai Linh Taxi, Vera.
Nhùçm khùæc phuåc haån chïë cuãa theã naåp tiïìn trûúác vïì phaåm vi
sûã duång, möåt phûúng tiïån thanh toaán vúái khaã nùng thanh khoaãn
cao hún àaä àûúåc nghiïn cûáu triïín khai, àoá laâ theã giûä tiïìn (stored
value card). Theã naây thûúâng do caác ngên haâng phaát haânh, coá thïí
àûúåc sûã duång àïí mua nhiïìu loaåi haâng hoáa, dõch vuå khaác nhau,
vúái àiïìu kiïån nhûäng àiïím baán haâng cuãa hïå thöëng àûúåc trang bõ
maáy àoåc theã. Nhùçm baão àaãm khaã nùng thanh toaán linh hoaåt vaâ
chöëng nguy cú lûâa àaão, theã giûä tiïìn thûúâng aáp duång cöng nghïå
theã thöng minh (smart card), trïn theã àûúåc gùæn möåt böå vi xûã lyá
cho pheáp lûu trûä, xûã lyá vaâ truy höìi söë liïåu. Khaách haâng coá thïí
naåp tiïìn vaâo theã tûâ taâi khoaãn caá nhên thöng qua maáy ruát tiïìn tûå
àöång, maáy tñnh nöëi maång, hoùåc àiïån thoaåi di àöång. Khi thanh
toaán, khaách haâng àûa theã qua thiïët bõ kiïím soaát taåi àiïím baán
haâng. Söë tiïìn àûúåc khêëu trûâ trûåc tiïëp tûâ giaá trõ cuãa theã vaâ
chuyïín sang thiïët bõ cuãa ngûúâi baán.
Vúái sûå phaát triïín cuãa maång Internet vaâ mûác àöå phöí cêåp cöng
nghïå thöng tin trong àúâi söëng xaä höåi, Internet àang ngaây caâng
trúã thaânh kïnh giao tiïëp quan troång giûäa doanh nghiïåp vaâ
ngûúâi tiïu duâng. Ngoaâi theã tñn duång vaâ theã ghi núå laâ nhûäng
phûúng tiïån thanh toaán àûúåc aáp duång phöí biïën nhêët trong caác
giao dõch mua baán trûåc tuyïën hiïån nay, nhiïìu cöng nghïå múái
àang àûúåc nghiïn cûáu triïín khai àïí taåo thuêån lúåi töëi àa cho
ngûúâi mua vaâ ngûúâi baán trong moåi loaåi hònh thûúng maåi àiïån
tûã cuãa tûúng lai.


Thanh toaán qua Internet

Àêy laâ hònh thûác thanh toaán linh hoaåt, phuâ húåp vúái moåi àöëi
tûúång khaách haâng. Sau khi àùng kyá sûã duång dõch vuå trïn web-
site cung ûáng dõch vuå thanh toaán trûåc tuyïën cuãa ngên haâng,
khaách haâng seä àûúåc cêëp mêåt khêíu truy cêåp vaâo taâi khoaãn trûåc
tuyïën cuãa mònh. Khaách haâng seä sûã duång caác dõch vuå thanh toaán
qua taâi khoaãn naây. Hònh thûác naây coá thïí àûúåc sûã duång àïí thanh
toaán cho caác dõch vuå nhû traã tiïìn àiïån, nûúác, àiïån thoaåi, dõch vuå
Internet, hoùåc thanh toaán tiïìn haâng qua viïåc kïët nöëi vúái hïå thöëng
ngên haâng trûåc tuyïën cuãa àöëi taác cung cêëp saãn phêím, dõch vuå
thûúâng xuyïn. Àïí triïín khai töët hïå thöëng thanh toaán naây, cêìn
phaãi thiïët lêåp cú chïë baão mêåt vaâ an toaân hïå thöëng töët.
Nhaâ cung cêëp dõch vuå thanh toaán giûäa caá nhên vúái caá nhên
vúái quy mö quöëc tïë vaâ àûúåc nhiïìu ngûúâi biïët àïën nhêët hiïån nay
laâ www.paypal.com, múái àûúåc saáp nhêåp thaânh cöng ty con trong
têåp àoaân eBay cuãa Myä vaâo nùm 2003. Paypal àaä phaát triïín àûúåc
möåt hïå thöëng thanh toaán rêët àa nùng, cho pheáp khaách haâng traã
tiïìn tûâ caác taâi khoaãn seác caá nhên, taâi khoaãn theã tñn duång, hoùåc
söë dû taâi khoaãn trïn Paypal. Möîi thaânh viïn sûã duång dõch vuå
Paypal àïìu coá möåt taâi khoaãn aão trïn hïå thöëng, khi thaânh viïn
àoá nhêån tiïìn do ngûúâi khaác traã cuäng qua hïå thöëng naây, Paypal
seä tûå àöång nhêåp söë tiïìn vaâo taâi khoaãn vaâ chuã taâi khoaãn coá thïí
duâng söë dû àïí thûåc hiïån caác viïåc thanh toaán phaát sinh vïì sau.
Mùåc duâ vêîn coân möåt söë vêën àïì vïì kiïím soaát àöå tin cêåy cuãa theã
tñn duång, Paypal hiïån laâ hïå thöëng thanh toaán coá nhiïìu thaânh
viïn nhêët thïë giúái vaâ àaä goáp phêìn àaáng kïí vaâo sûå phaát triïín cuãa
loaåi hònh thûúng maåi àiïån tûã C2C (giao dõch mua baán giûäa caá
nhên vúái nhau) trïn caác website nhû eBay, Yahoo! vaâ nhûäng
website àêëu giaá khaác.
ÚÃ nhiïìu nûúác phaát triïín, caác nhaâ cung cêëp dõch vuå cú baãn
(àiïån, nûúác, àiïån thoaåi, Internet) thûúâng tñch húåp cú súã dûä liïåu
khaách haâng vúái hïå thöëng lêåp hoaá àún trong nöåi böå cöng ty vaâ kïët
nöëi lïn maång Internet. Do àoá, khaách haâng coá thïí àùng kyá möåt taâi


Hònh 4. Paypal - dõch vuå thanh toaán phöí biïën trïn Internet

khoaãn caá nhên taåi website cöng ty röìi haâng thaáng truy nhêåp vaâo
àïí xem hoaá àún dõch vuå vaâ tiïën haânh traã tiïìn trûåc tuyïën, duâng
theã tñn duång, theã ghi núå hoùåc taâi khoaãn seác ngên haâng. Tiïån ñch
naây àöëi vúái ngûúâi sûã duång àöìng thúâi coân giuáp tiïët kiïåm chi phñ in
vaâ gûãi hoaá àún, ruát ngùæn quy trònh thanh toaán, cuäng nhû tùng
hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa doanh nghiïåp. Hïå thöëng lêåp vaâ thanh
toaán hoaá àún àiïån tûã hiïån chiïëm 70% töíng giaá trõ thanh toaán cho
dõch vuå àiïån thoaåi taåi Myä, 30% coân laåi àûúåc tiïën haânh bùçng seác
vaâ caác phûúng tiïån thanh toaán khaác.
Möåt loaåi hònh thanh toaán khaác coá tiïìm nùng phaát triïín lúán
trïn thïë giúái laâ thanh toaán qua caác thiïët bõ di àöång, hoaâ nhõp
vúái möåt traâo lûu phaát triïín múái cuãa thûúng maåi àiïån tûã laâ
thûúng maåi di àöång. Nhûäng saãn phêím phuâ húåp vúái phûúng
thûác kinh doanh naây laâ phêìn mïìm troâ chúi, nhaåc, vaâ caác dõch
vuå tin nhùæn. Àïí coá thïí thûåc hiïån quy trònh thanh toaán, nhaâ
cung cêëp saãn phêím hoùåc dõch vuå phaãi kïët nöëi chùåt vúái hïå thöëng
dõch vuå viïîn thöng.


Hònh 5. Sûã duång Verizon àïí thanh toaán caác hoaá àún

HÖÅP 5. Thanh toaán qua àiïån thoaåi di àöång

Cöng ty Phêìn mïìm vaâ Truyïìn thöng VASC àang triïín khai dõch vuå thanh
toaán di àöång. Khaách haâng coá thïí duâng àiïån thoaåi di àöång goåi àïën caác söë
töíng àaâi dõch vuå àïí nhêån thöng tin khuyïën maäi, hoãi tyã söë trêån àêëu, hoùåc
gûãi nhaåc, nhùæn tin cho baån beâ… Phñ dõch vuå seä àûúåc tûå àöång trûâ trûåc tiïëp
vaâo taâi khoaãn àiïån thoaåi möîi khi ngûúâi duâng goåi àïën nhûäng söë töíng àaâi úã
trïn. Àïí thu höìi caác khoaãn phñ naây, cöng ty VASC phaãi coá kïët nöëi hïå thöëng
vúái Vinaphone, Mobifone, Viettel, S-Fone vaâ caác nhaâ cung cêëp dõch vuå
àiïån thoaåi di àöång khaác, àöìng thúâi xêy dûång möåt cú chïë theo doäi vaâ àöëi
chiïëu thu chi cho pheáp hai bïn phên böí thu nhêåp tûâ mö hònh kinh doanh
liïn kïët naây.

Mö hònh lêåp vaâ thanh toaán hoaá àún àiïån tûã àêìu tiïn taåi Viïåt
Nam àûúåc triïín khai nùm 2004 búãi Cöng ty Tin hoåc Bûu àiïån
Thaânh phöë Höì Chñ Minh (NetSoft) kïët húåp vúái Trung têm Dõch vuå
khaách haâng cuãa Bûu àiïån Thaânh phöë, taåi àõa chó www.ebill.com.vn.
Sau khi àùng kyá, haâng thaáng khaách haâng coá thïí truy nhêåp vaâo
website àïí xem caác thöng tin vïì hoaá àún àiïån thoaåi vaâ dõch vuå
Internet cuãa mònh. Tuy nhiïn, hiïån nay viïåc thanh toaán trûåc tuyïën
vêîn chûa thïí tiïën haânh àûúåc trïn website naây.


Hònh 6. Xem thöng tin vïìì hoaá àún àiïån thoaåi qua eBill

ÚÃ Viïåt Nam hiïån nay, möåt söë ngên haâng àang bùæt àêìu triïín
khai dõch vuå trûåc tuyïën, cho pheáp khaách haâng tiïën haânh nhûäng
giao dõch mang tñnh àõnh kyâ qua maång Internet. Àiïín hònh nhû
caác dõch vuå Internet banking, Home banking, Mobile banking
cuãa Ngên haâng Ngoaåi thûúng Viïåt Nam, Ngên haâng Cöng
thûúng Viïåt Nam, Ngên haâng AÁ chêu (ACB), ANZ, ABN-AMRO...

VÊËN ÀÏÌ ÀAÁNH THUÏË TRONG THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ

Thu thuïë laâ möåt vêën àïì maâ bêët kyâ quöëc gia naâo cuäng quan
têm, tuy nhiïn cú chïë àaánh thuïë trong thûúng maåi àiïån tûã àang
àûúåc xêy dûång trïn thïë giúái vaâ coân nhiïìu quan àiïím khaác nhau.
Thûúng maåi àiïån tûã nïëu khöng taåo ra caác giao dõch vêåt chêët
thûåc thò liïåu coá cêìn thiïët lêåp thïm möåt loaåi thuïë múái hay khöng?
Vúái àùåc àiïím laâ khöng coá àõa àiïím giao dõch, àùåc biïåt laâ caác giao
dõch xuyïn quöëc gia, thò chñnh phuã coá thïí thu thuïë hay khöng vaâ
thu nhû thïë naâo, laâm thïë naâo àïí traánh hònh thaânh nhûäng khu
“tröën thuïë” trïn maång, àoá laâ nhûäng vêën àïì maâ cú quan thuïë cuãa
caác nûúác àang hïët sûác quan têm.
ÚÃ caác nûúác phaát triïín, cöng nghïå thöng tin coá cú súã vûäng chùæc


nïn thûúng maåi àiïån tûã phöí cêåp nhanh choáng, tuy nhiïn úã caác
nûúác àang phaát triïín, ngûúâi dên khöng hiïíu roä phûúng phaáp xûã
lyá hoaåt àöång naây, khöng biïët caách sûã duång nhûäng phûúng tiïån
àiïån tûã àïí caãi thiïån kinh doanh. Sûå khaác biïåt vaâ khöng cên xûáng
vïì sûå nùæm bùæt vaâ xûã lyá cú súã vêåt chêët, taâi nguyïn thöng tin dïî
dêîn àïën “nhêåp siïu thûúng maåi” trong thúâi àaåi thöng tin, laâm cho
caác nûúác phaát triïín trúã thaânh ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi chñnh trong
thûúng maåi trïn maång. Tûâ cuöëi nùm 1996, Myä àaä bùæt àêìu coá
chñnh saách thu thuïë haâng baán leã trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi àöëi vúái
hoaåt àöång thûúng maåi àiïån tûã, noá khöng chó giúái haån trong phaåm
vi nûúác Myä, maâ caã trïn thõ trûúâng toaân cêìu. Nùm 1997, tiïu thuå
phêìn mïìm cuãa Myä àaåt trïn 100 tyã USD, trong àoá gêìn 50% laâ
xuêët khêíu, àöìng thúâi taåo ra haâng trùm ngaân cú höåi viïåc laâm, Myä
chiïëm 60% thõ phêìn Internet toaân cêìu vaâ thïí hiïån roä nhûäng ûu
thïë trong dõch vuå thöng tin trïn maång. Tûâ àoá coá thïí hiïíu taåi sao
Myä yïu cêìu thûåc hiïån viïåc thu thuïë baán leã àöëi vúái caác giao dõch
trïn maång.
Do thûúng maåi àiïån tûã phaát triïín nhanh vaâ seä trúã thaânh loaåi
hònh thûúng maåi chuã yïëu cuãa xaä höåi thöng tin trong tûúng lai,
caác nûúác phaát triïín vaâ nhiïìu nûúác àang phaát triïín khaác àïìu coi
viïåc thu thuïë dûåa vaâo thûúng maåi àiïån tûã laâ nguöìn thuïë múái coá
tiïìm nùng lúán, caác nûúác lo lùæng seä bõ raâng buöåc búãi hiïåp ûúác miïîn
thuïë coá tñnh chêët vônh viïîn, do àoá àïìu toã ra thêån troång vaâ baão lûu
yá kiïën àöëi vúái chñnh saách thu thuïë cuãa Myä. Caác nûúác Anh, Italia
yïu cêìu baão àaãm bêët kyâ hiïåp ûúác naâo cuäng khöng àûúåc aãnh
hûúãng àïën chñnh saách thu thuïë cuãa caác nûúác. Möåt söë nûúác àang
phaát triïín laåi lo ngaåi rùçng Myä seä àêíy hoå vaâo nhûäng tònh huöëng
maâ hoå chûa hiïíu roä. Hiïån nay chûa coá hïå thöëng thuïë cuãa quöëc gia
naâo coá thïí àaánh thuïë thûúng maåi àiïån tûã vaâ àïí thiïët lêåp àûúåc
möåt cú chïë thuïë tûúng ûáng laâ vêën àïì hïët sûác nan giaãi. Trïn thûåc
tïë, nhûäng vêën àïì liïn quan túái thu thuïë thûúng maåi àiïån tûã àaä
súám vûúåt ra khoãi nöåi dung baãn thên viïåc thu thuïë àöëi vúái möåt loaåi
hònh thûúng maåi, maâ noá liïn quan àïën vêën àïì lúåi ñch vaâ àõa võ cuãa
caác quöëc gia trong böëi caãnh thûúng maåi toaân cêìu trong tûúng lai.


Nïëu khöng thu thuïë àöëi vúái thûúng maåi àiïån tûã thò noá seä àem
laåi nhiïìu lúåi nhuêån hún cho nhûäng ngûúâi trung gian so vúái caác
loaåi hònh thûúng maåi phaãi nöåp thuïë. Vñ duå nhû caác cöng ty phaãi
nöåp thuïë giaá trõ gia tùng vaâ thuïë thu nhêåp theo möåt mûác thuïë
suêët nhêët àõnh, nhûng nïëu giao dõch trïn maång thò àûúåc miïîn
thuïë, nhû vêåy Internet thûåc sûå coá sûác hêëp dêîn hún àöëi vúái nhûäng
ngûúâi baán haâng vaâ mua haâng, nhûng àiïìu naây laåi khöng coá lúåi
àöëi vúái phuác lúåi chung cuãa toaân xaä höåi. Taåi Myä, viïåc thu thuïë tiïu
thuå trong nûúác cuäng gùåp phaãi thaách thûác cuãa Internet. Hiïån nay,
theo chñnh saách cuãa Myä, caác dõch vuå àùåt haâng qua bûu àiïån noái
chung laâ àûúåc miïîn thuïë, theo ûúác tñnh caách laâm naây àaä laâm thêët
thu möîi nùm vaâi tyã USD thuïë tiïu thuå. Nïëu thûúng maåi trïn
Internet cuäng aáp duång caách laâm trïn thò thûúng maåi àiïån tûã múã
röång vúái töëc àöå cao seä dêîn àïën thêët thu thuïë khaá lúán vaâ laâm biïën
daång nïìn kinh tïë.
Trïn nguyïn tùæc, cú chïë thuïë àöëi vúái thûúng maåi àiïån tûã hay
thûúng maåi phi àiïån tûã àïìu phaãi dïî quaãn lyá, khöng nïn chûáa
àûång nhûäng àiïìu khoaãn dïî bõ hiïíu sai vaâ dêîn àïën phên biïåt àöëi
xûã, Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín kinh tïë (OECD) àaä àûa ra taám
quy àõnh cú baãn àöëi vúái thuïë thûúng maåi àiïån tûã nhû sau:
Cú chïë thuïë phaãi cöng bùçng: trong caác trûúâng húåp giao dõch
nhû nhau phaãi aáp duång caác caách thu thuïë nhû nhau àöëi vúái
nhûäng ngûúâi nöåp thuïë;
Cú chïë thuïë phaãi àún giaãn: chi phñ haânh chñnh cho cú quan
thu thuïë vaâ thuã tuåc phñ àöëi vúái ngûúâi nöåp thuïë phaãi úã mûác
thêëp nhêët;
Nhûäng quy àõnh àöëi vúái ngûúâi nöåp thuïë phaãi roä raâng, àïí coá
thïí dïî daâng tñnh trûúác söë thuïë phaãi nöåp khi giao dõch:
ngûúâi nöåp thuïë cêìn biïët roä nöåp thuïë cho caái gò, úã àêu vaâ vaâo
luác naâo;
Baão àaãm tñnh hûäu hiïåu: cú chïë thuïë phaãi baão àaãm tñnh
àuáng söë thuïë vaâo àuáng thúâi àiïím phaát sinh vaâ phaãi haån chïë
àïën mûác thêëp nhêët moåi khaã nùng tröën thuïë, lêåu thuïë;


Khöng laâm biïën daång nïìn kinh tïë: nhûäng ngûúâi quyïët
àõnh chñnh saách cho doanh nghiïåp phaãi chõu taác àöång chuã
yïëu cuãa cú höåi kinh doanh chûá khöng phaãi laâ caác àiïìu
khoaãn vïì thuïë;
Cú chïë thuïë phaãi linh hoaåt cú àöång, laâm cho caác quy àõnh
vïì thuïë cuâng vúái kyä thuêåt vaâ thûúng maåi cuâng phaát triïín;
Cêìn kïët húåp giûäa caác quy àõnh vïì thu thïë trong nûúác vúái
caác biïën àöång vïì cú chïë thuïë hiïån haânh trïn thïë giúái, baão
àaãm cho viïåc thu thuïë Internet giûäa caác nûúác laâ bònh àùèng
vaâ cuâng coá lúåi;
Xaác àõnh cú súã thu thuïë giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác
nûúác àang phaát triïín laâ vö cuâng quan troång.
Nhûäng yá kiïën trïn àêy àûúåc coi laâ nhûäng yá kiïën chó àaåo cho
viïåc thu thuïë Internet cöng bùçng vaâ hiïåu quaã, maâ khöng phaãi laâ
möåt chñnh saách cuå thïí vïì thuïë. Laâm thïë naâo àïí coá thïí sûã duång
Internet laâm cú súã cho viïåc thu thuïë giaá trõ gia tùng vaâ thuïë thu
nhêåp cuäng seä laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái viïåc quaãn lyá thuïë.

TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ

Trïn thïë giúái

Thûúng maåi àiïån tûã àang phaát triïín maånh meä vaâ ngaây caâng
nhên röång trïn phaåm vi thïë giúái. Cho duâ caác nguöìn nghiïn cûáu
khaác nhau àûa ra nhûäng con söë chïnh lïåch khaá lúán vïì ûúác tñnh
giaá trõ thûúng maåi àiïån tûã toaân cêìu, nhûäng con söë naây vêîn cho
thêëy möåt töëc àöå phaát triïín haâng nùm úã mûác 60-70%.
Thûúng maåi àiïån tûã khöng chó giaãi quyïët nhûäng yïu cêìu
thiïët yïëu, cêëp baách trïn caác lônh vûåc nhû hïå thöëng giao dõch
haâng hoaá, àiïån tûã hoaá tiïìn tïå vaâ phûúng aán an toaân thöng
tin…, maâ hoaåt àöång thûåc tïë cuãa noá coân taåo ra nhûäng hiïåu quaã
vaâ lúåi ñch maâ mö hònh phaát triïín cuãa thûúng maåi truyïìn thöëng
khöng thïí saánh kõp (vñ duå, trûúâng húåp hiïåu saách Amazon, trang
web àêëu giaá eBay). Chñnh vò tiïìm lûåc hïët sûác to lúán cuãa thûúng


maåi àiïån tûã nïn chñnh phuã caác nûúác àïìu hïët sûác chuá troång vêën
àïì naây. Nhiïìu nûúác àang coá chñnh saách vaâ kïë hoaåch haânh àöång
àïí àêíy maånh sûå phaát triïín cuãa thûúng maåi àiïån tûã úã nûúác
mònh, nhùçm nùæm bùæt cú höåi cuãa tiïën böå cöng nghïå thöng tin,
nêng cao nùng lûåc caånh tranh quöëc tïë, thuác àêíy sûå phaát triïín
kinh tïë cuãa àêët nûúác, giaânh lêëy võ trñ thuêån lúåi trong xaä höåi
thöng tin tûúng lai.
Khoaãng caách ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã giûäa caác nûúác
phaát triïín vaâ àang phaát triïín vêîn coân rêët lúán. Caác nûúác phaát
triïín chiïëm hún 90% töíng giaá trõ giao dõch thûúng maåi àiïån tûã
toaân cêìu, trong àoá riïng phêìn cuãa Bùæc Myä vaâ chêu Êu àaä lïn túái
trïn 80%.

Baãng 1. Dûå baáo giaá trõ thûúng maåi àiïån tûã theo khu vûåc
(B2B vaâ B2C)

Àún võ: tyã USD

Khu vûåc 2002 % 2006 %
Caác nûúác àang phaát triïín 87,6 3,8 660,3 5,1
chêu AÁ – Thaái Bònh Dûúng
Myä Latinh 7,6 0,3 100,1 0,8
Nhûäng nïìn kinh tïë chuyïín àöíi 9,2 0,4 90,2 0,7
Chêu Phi 0,5 0,0 6,9 0,1
Töíng caác nûúác àang phaát triïín 104,9 4,6 857,5 6,7
Bùæc Myä 1677,3 73,1 7469 58,2
Nhûäng nûúác chêu Êu phaát triïín 246,3 10,7 2458,6 19,2
Nhûäng nûúác phaát triïín 264,8 11,5 2052,1 16
chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng
Töíng caác nûúác phaát triïín 2188,4 95,4 11979,7 93,3
Töíng giaá trõ thûúng maåi 2293,5 12837,3
àiïån tûã toaân cêìu

Nguöìn: Baáo caáo “Thûúng maåi àiïån tûã vaâ phaát triïín” cuãa UNCTAD nùm 2002.


Thûúng maåi àiïån tûã trïn thïë giúái àang phaát triïín theo caác xu
hûúáng sau:
Vúái tyã lïå kïët nöëi Internet hiïån vêîn coân rêët thêëp, vúái quy mö
dên söë lúán vaâ töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë khaá öín àõnh, caác
nûúác àang phaát triïín seä laâ thõ trûúâng àêìy triïín voång cho
thûúng maåi àiïån tûã trong tûúng lai;
Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng seä vûún lïn dêîn àêìu vïì töëc àöå
tiïëp thu ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã trïn thïë giúái;
Phûúng thûác kinh doanh B2B àang vaâ seä chiïëm ûu thïë nöíi
tröåi so vúái B2C trong caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã toaân
cêìu.

Baãng 2. Tyã troång cuãa phûúng thûác B2B trong giaá trõ thûúng maåi
àiïån tûã toaân cêìu
(theo dûå àoaán cuãa möåt söë cú quan phên tñch)

Nùm Forrester IDC eMarketer
Töíng B2B % B2B Töíng B2B % B2B Töíng B2B % B2B
2000 354,9 282 79,46 278,2 278 99,93
2001 615,3 516 83,86 474,3 474 99,93
2002 2293,5 2160 94,18 917 823,5 823 99,94
2003 3878,8 3675 94,75 1573 1408,6 1408 99,96
2004 6201,1 5904 95,21 2655 2367,5 2367 99,98
2005 9240,6 8823 95,48 4600 4329 94,11

Nguöìn: Baáo caáo “Thûúng maåi àiïån tûã vaâ phaát triïín” cuãa UNCTAD nùm 2002.

Trong phûúng thûác B2C, loaåi hònh baán leã töíng húåp (siïu thõ
thûúng maåi àiïån tûã) duâ chiïëm tyã lïå khöng cao trong töíng söë cûãa
haâng baán leã trûåc tuyïën nhûng laåi nùæm giûä phêìn lúán giaá trõ giao
dõch B2C trïn thõ trûúâng aão. Viïåc kïët húåp cûãa haâng baán leã trûåc
tuyïën vúái caác kïnh phên phöëi truyïìn thöëng hiïån vêîn laâ phûúng
thûác àûúåc nhiïìu nhaâ kinh doanh lûåa choån.


Taåi Viïåt Nam

Thûúng maåi àiïån tûã àaä hònh thaânh vaâ àang phaát triïín taåi Viïåt
Nam, tuy gùåp möåt söë khoá khùn, nhû thiïëu möi trûúâng phaáp lyá,
haå têìng cöng nghïå thöng tin vaâ viïîn thöng chûa àuã maånh, nguöìn
nhên lûåc coân yïëu, nhêån thûác cuãa doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu
duâng chûa cao.

HÖÅP 6. Cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thûúng maåi àiïån tûã

Tûâ thaáng 12-1998, nùæm bùæt xu hûúáng phaát triïín múái cuãa thûúng maåi thïë giúái,
Böå Thûúng maåi cho thaânh lêåp Ban Thûúng maåi àiïån tûã thuöåc Böå vúái chûác
nùng àêìu möëi töí chûác vaâ nghiïn cûáu, àïì xuêët caác phûúng aán tham gia húåp
taác quöëc tïë vïì thûúng maåi àiïån tûã.
Àêìu nùm 2004, nhêån thêëy vai troâ quan troång cuãa thûúng maåi àiïån tûã trong
phaát triïín thûúng maåi, trong Nghõ àõnh söë 29/2004/NÀ-CP quy àõnh chûác
nùng, nhiïåm vuå, quyïìn haån vaâ cú cêëu töí chûác cuãa Böå Thûúng maåi, Chñnh phuã
àaä giao chûác nùng thöëng nhêët quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thûúng maåi àiïån tûã cho
Böå Thûúng maåi, vaâ thaânh lêåp Vuå Thûúng maåi àiïån tûã nhùçm tham mûu cho
laänh àaåo Böå thûåc hiïån nhiïåm vuå trïn.

Tûâ nùm 2003 nhêån thûác cuãa caác doanh nghiïåp vïì thûúng maåi
àiïån tûã thay àöíi nhanh. Nïëu nhû trûúác àoá, söë doanh nghiïåp coá
website coân tûúng àöëi ñt, thò àïën nùm 2004 con söë naây àaä lïn àïën
khoaãng 17.500. Tuy nhiïn, ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã cuãa
doanh nghiïåp coân úã mûác sú khai. Phêìn lúán caác website chó dûâng
úã mûác cung cêëp thöng tin khaái quaát vïì doanh nghiïåp vaâ saãn
phêím, chûa thûåc sûå laâ cöng cuå tûúng taác giûäa khaách haâng vaâ
doanh nghiïåp. Viïåc kyá kïët húåp àöìng àiïån tûã vaâ thanh toaán trûåc
tuyïën trong caác giao dõch thûúng maåi chûa thûåc hiïån àûúåc do
thiïëu möåt möi trûúâng phaáp lyá thñch húåp vaâ caác haå têìng cöng nghïå
tin hoåc vaâ viïîn thöng cêìn thiïët.
Nguöìn nhên lûåc phuåc vuå ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã coân
thiïëu vaâ chûa àuã trònh àöå àïí àaáp ûáng nhu cêìu, mùåc duâ caác trung


têm àaâo taåo cöng nghïå thöng tin, caác khoa cöng nghïå thöng tin úã
caác trûúâng àaåi hoåc vêîn tiïëp tuåc tùng vïì söë lûúång. Têåp quaán kinh
doanh vaâ têm lyá tiïu duâng taåi Viïåt Nam cuäng chûa hoaân toaân
thuêån lúåi cho caác ûáng duång cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Ngûúâi dên
coân chûa quen vúái phûúng thûác mua haâng giaán tiïëp, doanh
nghiïåp cuäng chûa xêy dûång àûúåc nhûäng quan hïå àöëi taác àuã tin
cêåy àïí àûa phûúng thûác B2B vaâo aáp duång cho caác giao dõch
thûúng maåi thûúâng xuyïn.

HÖÅP 7. Baáo caáo haâng nùm vïì thûúng maåi àiïån tûã

Bùæt àêìu tûâ nùm 2003, àïí triïín khai nhiïåm vuå thöëng nhêët quaãn lyá nhaâ nûúác
vïì thûúng maåi àiïån tûã, Böå Thûúng maåi tiïën haânh caác cuöåc àiïìu tra, khaão
saát vïì thûåc traång phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã. Caác cuöåc àiïìu tra àûúåc thûåc
hiïån qua viïåc gûãi phiïëu àiïìu tra túái caác doanh nghiïåp coá ûáng duång thûúng
maåi àiïån tûã, töí chûác caác chuyïën ài khaão saát trûåc tiïëp taåi nhûäng doanh
nghiïåp coá ûáng duång sêu vïì thûúng maåi àiïån tûã vaâ tiïën haânh àiïìu tra qua
caác website thûúng maåi àiïån tûã. Caác kïët quaã àiïìu tra töíng húåp trong caác
baáo caáo haâng nùm vïì thûúng maåi àiïån tûã àûúåc àùng taãi trïn website chñnh
thûác cuãa Böå Thûúng maåi (www.mot.gov.vn).

Kïët quaã khaão saát gêìn àêy cuãa Böå Thûúng maåi taåi 303 doanh
nghiïåp hoaåt àöång trong caác lônh vûåc kinh doanh khaác nhau cho
thêëy möåt tyã lïå khaá cao doanh nghiïåp àaä coá nhûäng àêìu tû bûúác
àêìu vïì ûáng duång cöng nghïå thöng tin, vúái 82,9% doanh nghiïåp
àûúåc hoãi coá kïët nöëi Internet vaâ 25,32% àaä thiïët lêåp website. Coá
túái 16% caác cöng ty coá dûå aán phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã.
Àêy laâ tyã lïå khaá cao trong böëi caãnh chung cuãa nïìn kinh tïë Viïåt
Nam. Trong lônh vûåc cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin vaâ dõch
vuå cöng nghïå thöng tin, coá túái 54% doanh nghiïåp àaä thiïët lêåp
website àïí baán haâng vaâ cung cêëp caác dõch vuå höî trúå khaách
haâng, 100% doanh nghiïåp àaä sûã duång email trong caác giao dõch
kinh doanh.
Vúái sûå phaát triïín mau leå cuãa dõch vuå truy cêåp Internet bùng


röång vúái giaá phaãi chùng, caách truy cêåp Internet cuãa caác doanh
nghiïåp trong nùm 2004 àaä thay àöíi nhiïìu so vúái nùm 2003. Cuå
thïí, trong caác doanh nghiïåp àûúåc khaão saát coá túái 16% doanh
nghiïåp coá àûúâng truyïìn riïng, 70% sûã duång ADSL vaâ chó coân 14%
doanh nghiïåp sûã duång phûúng thûác quay söë.
Nùm 2004 cuäng chûáng kiïën sûå thay àöíi vïì cú cêëu àêìu tû cho
cöng nghïå thöng tin cuãa caác doanh nghiïåp. Tyã lïå àêìu tû cho phêìn
cûáng, phêìn mïìm vaâ àaâo taåo cuãa caác cöng ty àûúåc àiïìu tra tûúng
ûáng laâ 61,6%; 29,2% vaâ 12,3%. Thay vò chuá troång àêìu tû vaâo
phêìn cûáng nhû trûúác àêy, caác doanh nghiïåp àaä àêìu tû nhiïìu hún
cho phêìn mïìm vaâ àaâo taåo. Tuy nhiïn, caác tyã lïå coân chûa húåp lyá
vaâ trong caác nùm túái cêìn tiïëp tuåc gia tùng tyã lïå àêìu tû cho phêìn
mïìm, dõch vuå, àaâo taåo nhên lûåc.
Trong khi söë doanh nghiïåp xêy dûång website tùng rêët nhanh
thò coá sûå phên taán lúán giûäa caác doanh nghiïåp thuöåc caác lônh vûåc
kinh doanh. Söë doanh nghiïåp saãn xuêët kinh doanh thiïët lêåp web-
site chó chiïëm 20%, phêìn lúán website laâ cuãa caác doanh nghiïåp
kinh doanh trong lônh vûåc dõch vuå.
Phên böí ngaânh nghïì cuãa nhûäng doanh nghiïåp saãn xuêët cuäng
khaá têåp trung, vúái hai phêìn ba söë doanh nghiïåp thuöåc lônh vûåc dïåt
may vaâ thuã cöng myä nghïå, möåt phêìn ba trong lônh vûåc nöng - lêm -
thuãy saãn hoùåc cú khñ àiïån maáy. Con söë naây phaãn aánh möåt hiïån
tûúång thûåc tïë laâ caác doanh nghiïåp thûúng maåi dõch vuå, khöng kïí
quy mö, hiïån àang laâ lûåc lûúång nùng àöång nhêët triïín khai ûáng
duång thûúng maåi àiïån tûã trong hoaåt àöång kinh doanh cuãa mònh.

Baãng 3. Tyã lïå website phên theo nhoám saãn phêím dõch vuå

Àiïån Thuã Dïåt
Saách, Dõch Dõch Luêåt,
Töíng tûã Tiïu cöng may,
àôa vuå du vuå taâi tû Khaác
húåp viïîn duâng myä giaây
nhaåc lõch chñnh vêën
thöng nghïå deáp
5,65% 15,65% 11,74% 12,61% 16,09% 3,91% 10,00% 6,96% 9,57% 38,26%

Nguöìn: Baáo caáo thûúng maåi àiïån tûã Viïåt Nam 2004.


Kïët quaã àiïìu tra 230 cöng ty coá website cho thêëy, phêìn lúán
nhûäng website naây múái chó dûâng úã mûác giúái thiïåu cöng ty vaâ saãn
phêím dõch vuå (92,17%). Khoaãng trïn 40% website coá cung cêëp
thöng tin vïì giaá caã saãn phêím vaâ cho pheáp liïn hïå àùåt haâng. Tuy
nhiïn, söë website cho pheáp thanh toaán trûåc tuyïën (bùçng theã tñn
duång hoùåc chuyïín khoaãn) chó chiïëm hún 10%, phêìn lúán trong söë
naây laâ caác siïu thõ trûåc tuyïën vaâ website dõch vuå (du lõch, ngên
haâng, dõch vuå tin hoåc vaâ viïîn thöng).

Baãng 4. Tyã lïå website coá caác tñnh nùng thûúng maåi àiïån tûã

Saãn Thanh toaán Dõch vuå khaách
Giaá caã Àùåt haâng
phêím trûåc tuyïën haâng
92,17% 47,83% 40,43% 10,47% 47,83%

Nguöìn: Baáo caáo thûúng maåi àiïån tûã Viïåt Nam 2004.

73,91% doanh nghiïåp àûúåc hoãi cho biïët àöëi tûúång hoå hûúáng túái
khi thiïët lêåp website laâ caác cöng ty vaâ töí chûác, coân nhûäng doanh
nghiïåp chuá troång túái àöëi tûúång website laâ àaåi chuáng chiïëm möåt
tyã lïå thêëp hún: 56,09%. Àiïìu naây phuâ húåp vúái xu thïë chung cuãa
thïë giúái laâ thûúng maåi àiïån tûã B2B chiïëm ûu thïë vûúåt tröåi so vúái
B2C trong lûåa choån chiïën lûúåc kinh doanh thûúng maåi àiïån tûã
cuãa doanh nghiïåp.
Àa söë doanh nghiïåp khi xêy dûång website àaä coá yá thûác quaãng
baá trang web cuãa mònh bùçng nhiïìu hònh thûác. 52,61% àún võ àûúåc
hoãi cho biïët coá àùng kyá website vúái möåt cöng cuå tòm kiïëm trûåc
tuyïën, nhû Yahoo!, Google hay danh baå website do möåt töí chûác
trong nûúác àûáng ra têåp húåp. Trïn 50% doanh nghiïåp coá quaãng caáo
website qua caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng vaâ trao àöíi link
vúái nhûäng trang web khaác, tuy nhiïn vêîn coân khoaãng gêìn 20%
doanh nghiïåp chûa aáp duång biïån phaáp naâo àïí quaãng baá website.
Coá túái 43,6% caác cöng ty àaánh giaá chó mêët dûúái hai nùm àïí
hoaân vöën cho àêìu tû vaâo thûúng maåi àiïån tûã, 39,7% cêìn hai túái
nùm nùm. Chó coá 16,7% caác cöng ty àaánh giaá phaãi cêìn trïn nùm
nùm àïí thu höìi vöën àêìu tû.


Sach ve thuong mai dien tu

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (14)

En vedette

En vedette (20)

Similaire à Sach ve thuong mai dien tu

Similaire à Sach ve thuong mai dien tu (20)

Sach ve thuong mai dien tu