Het VRP-Wooncongres is een wake-up call, want ondanks de stedelijke revival gaat in Vlaanderen per dag nog altijd zes hectare open ruimte op de schop voor lintbebouwing en verkavelingen, terwijl bestaande huizen en villa’s nauwelijks verkocht raken en files almaar dieper in de ‘groene’ rand kerven. Weinigen lijken te beseffen dat ons ruimtelijk woonmodel van versnipperd bouwen, suburbaan wonen en verkavelen onhoudbaar is en een zware hypotheek legt op welvaart en levenskwaliteit. Daar bovenop zien we dat er nauwelijks ruimte is voor kansarme groepen. De woningmarkt dreigt op een structurele crisis af te stevenen. Het VRP-wooncongres (8 juni 2015, Gent) ging met plenaire sessies en themaworkshops dieper op verschillende woonvraagstukken waar Vlaanderen de komende decennia mee geconfronteerd zal worden.

2. Heilige Huisjes door een
sociologische bril
Pascal De Decker
KU Leuven - Departement Architectuur - Onderzoeksgroep HaUS (Housing and
Urban Studies)
VRP – Wooncongres ‘Te Koop: heilige huisjes’ – Gent 8 juni 2015

3. Inhoud
• Stand van zaken inzake wonen
o Recht op wonen
o Mismatches
• Over ‘Rustige vastheid’
• Uitdagingen: de 6 V’s

4. Stand van zaken
• Criteria Vlaamse wooncode
o voldoende woningen
o van voldoende kwaliteit
o betaalbaar
o zeker
o meest kwetsbaren

5. Stand van zaken
• WBO2005-GWO2013
o Aantal eigenaars blijft stijgen; aandeel daalt
o Aantal private huurders stijgt; aandeel stijgt
o Aantal sociale huurwoningen stijgt; aandeel daalt
Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013 gebundeld,
Uitg. Garant
www.steunpuntwonen.be

6. Stand van zaken
• Voldoende woningen, maar…
Private huishoudens Woningen volgens
kadaster
Woningen per huishouden
1992 2.245.483 2.452.311 1,092
2009 2.601.266 2.928.158 1,127
2014 2.707.723 3.069.975 1,134
Vlaanderen, aantal private huishoudens volgens het Rijksregister,
aantal woningen volgens kadaster, woningen per privaat huishouden
Overgenomen uit Luyten, D. e.a. (2015) De sleutel past niet meer op elke deur. Dynamische gezinnen en
flexibel wonen, Uitg. Garant

7. Stand van zaken
o Betaalbaarheid
• De gemiddelde woonquote voor afbetalende eigenaars is – van 21,7% in 2005
naar 24,4% -, maar blijft ver onder de ‘banknorm’ van 33%. Dit is een
gemiddelde.
Cruciaal is dat in 2013 in absolute cijfers het aantal gezinnen dat na het betalen
van de maandelijkse afbetaling onder de armoedegrens daalt, lager is dan in
2005.
• meer dan de helft van de private huurders betaalt meer dan 30% van het
inkomen aan huur en bijna de helft (47%) meer dan 40%. Een klein derde van de
private huurders belandt na het betalen van de huur in armoede. Dit treft 160 à
170.000 gezinnen, of 40.000 meer dan in 2005.
• Met betrekking tot betaalbaarheid geeft de sociale huursector een ambigue
beeld. Enerzijds liggen de woonquotes – ook al zijn ze toegenomen – behoorlijk
lager dan in de private huursector. Anderzijds belandt ongeveer een derde van de
sociale huurders onder de armoedegrens na het betalen van hun sociale huur. Dit
betreft om en bij de 45.000 gezinnen.

8. Stand van zaken
• Kwaliteit
o Basis=technische kwaliteit Vlaamse Wooncode
• 1.000.000 ontoereikende kwaliteit
• 650.000: relatief eenvoudige ingrepen
• 350.000: structurele ingrepen nodig
o Basis=beoordeling bewoners
• Lichte toename van het aantal slechte woningen
Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013
gebundeld, Uitg. Garant
www.steunpuntwonen.be

9. Stand van zaken
• Woonzekerheid
o Weinig meetbare info beschikbaar
Jana Verstraete & Pascal De Decker (2015). De gerechtelijke uithuiszetting nog steeds in het duister, in De Decker, P. e.a.
(red.): Woonnood in Vlaanderen. Feiten/mythes/voorstellen, Uitg. Garant (verschijnt in sept, 2015)

10. Stand van zaken
• Beleidsefficiëntie
“Dit houdt in dat de totale woonsubsidiëring in Vlaanderen
niet gericht is op de groepen waar de betaalbaarheid het
meest in het gedrang komt”
Heylen, K, (2015): Housing affordability and the effect of housing subsidies, doctoraat KU Leuven

11. Stand van zaken
• Ruimtelijk
o Vaststellingen
• Overbezetting/onderbezetting  mismatch tussen stand & rand
• Suburbanisatie is niet gestopt (versneld?)
De Decker, P., Ryckewaert, M., Vandekerckhove, B., Pisman, A., Vastmans, F. & M. Le Roy (2010): Ruimte voor wonen.
Trends en uitdagingen, Garant, Antwerpen.
Ryckewaert, M., De Decker, P., Vandekerckhove, B., Winters, S., Vastman, F., Elsinga, M. & K. Heylen (2011): Een
woonmodel in transitie. De uitdagingen voor het Vlaamse woonbeleid verkend, Garant, Antwerpen.

12. Stand van zaken
• Ruimtelijk
o Ontwikkelingen
• Meer projectontwikkeling
• Jumbo-appartementen buiten de steden
• Stadsprojecten/volproppen van de steden zonder dat problemen worden
opgelost/’volume’
geen link met betaalbaarheid, kwaliteitsverbetering, vergrijzing of bouwen
voor gezinnen met kinderen…)
• De verkaveling/suburb vindt zichzelf opnieuw uit (De Decker, P. (2014) :
Straks vindt de verkaveling zichzelf opnieuw uit, in: Ruimte, nr. 21) – ongeplande vervanging van woningen
door appartementen

14. Stand van zaken
• Om mee te nemen
o Sociaal: meer mensen met betaalbaarheidsproblemen
o Kwalitatief: zeer grote uitdading
o Ruimtelijk: stijgende prijzen in de steden 
appartementen  kader voor verdere suburbanisatie
(cf. De Decker, P. (2001): Dient de Vlaamse gaai het RSV te lezen? Over duurzaamheid, sociale bijziendheid en
eenheidsdenken in de Vlaamse ruimtelijke planning, in: Ruimte & Planning, jg. 21, nr. 1)

15. Stand van zaken
o Ruimtelijk: immense grondvoorraad  ‘concurrentie’
voor betaalbaarheid & ruimte is niet stedelijk (diverse publicaties
van Loris, o.a. Loris, I. (2011): Woonaanbod in Vlaanderen, Ruimte & Maatschappij, jg. 2, nr. 4)

16. Terugblikken…
Vastheid: Over inertie, padafhankelijkheid & normaliteit
“Het heden verkiest om de geschiedenis te vergeten of te mythologiseren, waardoor het ook het
inzicht verliest in de complexiteit die het resultaat is van die historische groei” (Tony Judt)
• terugblikken helpt om te begrijpen waarom iets is zoals het is…
• terugblikken helpt begrijpen waarom beleidsopties nauwelijks veranderen, bijv.
• weerstand tegen sociale huurwoningen
• geen huursubsidies
• beperkte doorgroei svk’s
• geen sociale stadsvernieuwing
• geen grondbeleid
• constante promotie van eigenwoningbezit
• nauwelijks reguleren van de private huursector
• …
o terugblikken helpt te begrijpen waarom (huisvestings)systemen – wonen in een ruimer
kader - zo verschillende blijven in tijden van globalisering

17. Terugblikken…
Vastheid: Over inertie, padafhankelijkheid & normaliteit
(o.a.)
• Mobiliteit
• Woonbeleid
• Ruimtelijke ordening/grondbeleid
• Gemeentefinanciën
• Tevredenheid

18. Terugblikken…
Over inertie, padafhankelijkheid & normaliteit
• Woonsociologie – nieuw perspectief
o Woonbeleid = sterk padafhankelijk
“Als een op een gegeven moment een ontwikkeling (beleid) een bepaalde richting uit gaat, worden
alternatieve paden afgesloten en is nog moeilijk om op een later moment van pad” (Bengtsson &
Ruonavaara)
o Beleid raakt immers ‘genesteld’ …
• wetten (parlement – politieke discussies)
• instellingen (organisaties - contracten – personeel-…)
• langdurige overeenkomsten (zie bijv. 66-jarige financiering van sociale huisvesting)
• normen (‘iedereen eigenaar’)
• fysieke artefacten
o Toets van de hardnekkigheid = ‘critical junctures’/kritische tijdsgewrichten  WO1, crisisjaren 1930,
WO2, opkomst Vlaams Blok
 B/Vl: nieuwe paadjes met snelle restauratie
o B/Vl woonmodel=reactie op 19de-eeuwse toestanden = vermijden van verstedelijking

19. Terugblikken… mobiliteit
“We zijn het gewoon. We weten al vele jaren dat we in de zomer in de file naar de kust moeten, en toch doen we
het telkens weer, en nog graag ook. Mijn generatie klaagt nog het meest, want wij hebben nog op rustige wegen
rondgereden. Maar de jongere generatie is ermee opgegroeid en heeft nooit anders gekend. Die scheren zich in
de wagen, lezen de krant, luisteren naar hun favoriete muziek, waar ze anders geen tijd voor hebben. Filerijden
is nog altijd de vlugste manier van vervoer, tenzij voor een paar trajecten. En vooral zeer comfortabel.”
Verkeersdeskundige Potté in Knack, 23 april 2003
• Bereikbaarheid & betaalbaarheid
G. De Block & J. Polasky (2011) in Journal of Historical
Geography 37

20. Terugblikken…
niet-stedelijk eigen woningbezit
• “De wetsvoorstellen hadden betrekking op het vergemakkelijken van de onteigening van ongezonde
woningen in privé-bezit, op het vrijstellen van grondbelasting van gezonden volkswoningen die op
partikulier initiatief zouden worden opgericht, en op het aftrekbaar maken van leningen voor de bouw
van een eigen gezonde woning” (p 22-23)
• “(…) steunde deze optie op de overtuiging dat de arbeider, eens eigenaar geworden, de belangen
van de bezittende klasse zou gaan verdedigen. (…) was het praktisch dat de arbeider die een zware
hypotheek moest afbetalen, met alle middelen zou trachten zijn inkomen veilig te stellen en daardoor
ten opzicht van zijn werkgever in een nog grotere afhankelijkheidspositie kwam te staan” (p 24)
2de Internationaal Congres voor de publieke hygiëne 1852
Smets, M. (1977): De ontwikkeling van de tuinwijkgedachte in België. Een overzicht van de Belgische
volkswoningbouw/1830-193, Uitg. Mardaga

21. Terugblikken… ‘geen’ ruimtelijk beleid
“Alleszins zijn de woongebieden t.o.v. de behoeften te groot getekend, o.m. om, binnen het kader van
een streven naar minimalistisch, sociaal-verantwoord grondbeleid, de stijging van de grondprijzen
tegen te gaan, ‘Het is toch duidelijk’, aldus Staatssecretaris Dhoore, “dat indien men maar juist
voldoende reserves zou voorzien om te bouwen, in functie van de behoeften die zich
tijdens deze bepaalde periode /tot 1980/ zouden stellen, dit ongetwijfeld een zeer ongunstige
neerslag zou hebben op de prijsvorming tenzij met in staat zou zijn om daar op drastische wijze op in
te grijpen’” (p 107)
P. Saey (1988), De eerste generatie projecten van ruimtelijke ordening op macro-niveau in Vlaanderen, Publicatie UGent
• Meenemen… iets dat niet is = kan politieke keuze zijn

22. J. Declerck, AWB

23. Terugblikken…
financiering van de gemeenten
Soort Inkomst % Som in mio €
Prestaties 5,9 525
Belastingen 47,7 4255
Opcentiemen OV* 18,9 1881
Opcentiemen PB (APB)* 17,8 1766
Opcentiemen VerkeersB (aanvullend)* 0,9 91
Eigen Belastingen 5 501
Subsidies 33 3480
Schuld 7 645
Financiering Vl gemeenten, 2010
*=gerelateerd aan de inkomens en vermogens van de bewoners
Soort Ponzi-spel, zie Gallagher, L. (2013), The end of the suburbs, Ed. Penguin
Zie al Terhorst, P. & J. van de Ven (1999): Stedelijke ontwikkelingspaden, regimes en eigendomsrachten: Brussel en
Amsterdam vergeleken, in Planologisch nieuws, jg, 19, nr, 4

24. Terugblikken… normaliteit
• GWO2013: 90% is tevreden… benadrukt de
vertegenwoordiger min. Homans op voorstelling GWO
• Toch: 2 legitieme modellen
o Niet-stedelijk wonen
o Recent: Stedelijk wonen
Meeus, B. & P. De Decker (2014): De geest van suburbia Uitg. Garant

25. Uitdadingen: de 6 V’s
• Verruiming
• Vernieuwing
• Vergroening
• Vergrijzing
• Verkleuring
• Verarming

26. Studiedag 8 sept, 2015
Woonnood in Vlaanderen. Feiten/mythen/voorstellen
Uitgeverij Garant