Α' Παγκόσμιος Πόλεμος

1. Κουκλινού Κατερίνα
Κουτεντάκη Στέλλα
Σχολικό έτος 2014-2015
2ο Λύκειο Ηρακλείου
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μαυρογιάννη Άρια

2. Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Γενικές πληροφορίες :
• Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, επίσης γνωστός ως ο Μεγάλος Πόλεμος όπως λεγόταν
πριν το ξέσπασμα του Δεύτερου Πολέμου, ήταν μια γενικευμένη σύγκρουση των
Ευρωπαϊκών Δυνάμεων που διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1914 ως τις 11
Νοεμβρίου 1918.
• Οι Ενωμένες Δυνάμεις, καλούμενες και Δυνάμεις της Αντάντ (κυρίως οι Μεγάλη
Βρετανία, Γαλλία, από το 1915 η Ιταλία και ως τις αρχές του 1918 η Ρωσία και, από το
1917, οι ΗΠΑ) νίκησαν τις Κεντρικές Δυνάμεις καλούμενες και Τριπλή Συμμαχία,
(Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία) και
οδήγησαν αφενός στην κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών και σε ριζικές
αλλαγές στον χάρτη της Ευρώπης, εκ του κατακερματισμού αυτών, αφετέρου στη
μεγάλη Ρωσική Επανάσταση και σε τελική φάση την δημιουργία της Κοινωνίας των
Εθνών.
• Τα θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήλθαν σε 9 εκατομμύρια στρατευμένους
και σε άλλους τόσους αμάχους ξεπερνώντας συνολικά τα 18,5 εκατομμύρια ψυχών.

3. Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα του
Α΄ Παγκόσμιου πολέμου
Η έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν αποτέλεσμα της ταυτόχρονης δράσης τριών
κυρίως παραγόντων: του ιμπεριαλισμού, του εθνικισμού και του μιλιταρισμού.
• Ο Ιμπεριαλισμός
Το βιομηχανικό δυναμικό κάθε έθνους αναγκάζεται να παράγει, να
υπερπαράγει. Αυτή την υπερπαραγωγή πρέπει να τη διαθέσουμε. Κι έτσι
ριχνόμαστε στις παγκόσμιες αγορές ενώ κλείνουμε τη δική μας αγορά με
προστατευτικά μέτρα. Έτσι με φυσική νομοτέλεια, η μία χώρα βαδίζει
εναντίον της άλλης, συγκρούεται μαζί της. Ποια θα εξασφαλίσει την
οριστική υπεροχή των εθνικών βιομηχανικών της προϊόντων και με ποιο
τρόπο; Μήπως με πόλεμο; Η Αγγλία και η Γερμανία αλληλοϋποβλέπονται ο
πόλεμος είναι η μόνη τους λύση.
Τα αίτια

4. • Ο Εθνικισμός
Ο θρίαμβος των εθνών συνεπήρε ολόκληρη την Ευρώπη με μια
μεταδοτική κίνηση που κάνει ολόκληρη την ήπειρο να ενδιαφέρεται για
οποιαδήποτε αλλαγή επέρχεται σε μια από τις χώρες που την
απαρτίζουν. Συγχρόνως το εθνικό συναίσθημα μετατράπηκε σιγά σιγά
σε ένα αλαζονικό και απόλυτο πάθος, που δεν ικανοποιείται παρά μόνο
με την εξύψωση ενός κράτους σε βάρος των άλλων.
• Ο Μιλιταρισμός
Μας εκπαίδευσαν δέκα εβδομάδες σ’ ένα στρατόπεδο κι αυτό το
διάστημα μας επηρέασε πιο βαθιά από τα δέκα χρόνια του σχολείου.
Μάθαμε πως ένα γυαλιστερό κουμπί βαραίνει περισσότερο από
τέσσερις τόμους του Σοπενχάουερ [Γερμανός φιλόσοφος].
Ξαφνιασμένοι στην αρχή, ύστερα πικραμένοι και στο τέλος αδιάφοροι
παραδεχτήκαμε πως, σημασία δεν έχει ο νους μα η βούρτσα των
παπουτσιών, το πνεύμα μα το σύστημα, η ελευθερία μα τα γυμνάσια.

5. Τα αντίπαλα στρατόπεδα
Στην Ευρώπη σχηματίστηκαν δύο στρατόπεδα: από τη μία, οι
Κεντρικές Δυνάμεις ή Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία,
Ιταλία) και, από την άλλη, η Εγκάρδια ή Τριπλή Συνεννόηση (Entente
Cordiale, Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία). Η δεύτερη έγινε γνωστή ως Αντάντ
(συνεννόηση στα γαλλικά).
Ταχυδρομική κάρτα από το μέτωπο (1915)

6. Η αφορμή
Η αφορμή για την κήρυξη του πολέμου δόθηκε όταν στο
Σεράγεβο της Βοσνίας δολοφονήθηκε ο διάδοχος του
αυστριακού θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος από ένα νεαρό
Σέρβο εθνικιστή (Ιούνιος 1914). Σχεδόν αμέσως η
Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία (Ιούλιος
1914). Η Ρωσία και η Γαλλία εκδήλωσαν τη συμπαράστασή
τους στη Σερβία, ενώ η Γερμανία τάχθηκε στο πλευρό της
Αυστροουγγαρίας. Στα επόμενα τέσσερα χρόνια έγιναν
συνολικά εξήντα κηρύξεις πολέμων. Αυτός ήταν ο Μεγάλος
Πόλεμος ή Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, όπως ονομάστηκε
αργότερα.

7. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και στις επεκτατικές βλέψεις
των διαφόρων κρατών, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανταγωνισμού μεταξύ τους.
Ειδικότερα η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, που προήλθε από τη ραγδαία εξέλιξη της
βιομηχανίας της, οδήγησε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Αγγλία σχετικά με την
εξασφάλιση του μονοπωλίου των διεθνών αγορών.
Ταυτόχρονα, η γαλλική πολιτική της «ρεβάνς», δηλαδή η επιθυμία της Γαλλίας να αποκαταστήσει το
γόητρό της και να ανακτήσει την Αλσατία και τη Λωρραίνη, (που είχε χάσει στο Γαλλογερμανικό
πόλεμο του 1870 - 1871) είχε δημιουργήσει ένταση στις σχέσεις της με τη Γερμανία, χαρακτηριστική
επ´αυτού ήταν και η υπόθεση Ντρέιφους.
Την ίδια εποχή, η Αυστροουγγαρία βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία σχετικά με την κυριαρχία
στα Βαλκάνια. Τα νέα εθνικά βαλκανικά κράτη, που είχαν δημιουργηθεί μετά την παρακμή της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κρατούσαν ευνοϊκή στάση απέναντι στις διεκδικήσεις των εθνικών
μειονοτήτων της Αυστροουγγαρίας και απειλούσαν την ενότητά της. Έτσι, η Αυστροουγγαρία
επιθυμούσε να διατηρηθεί το στάτους κβο των Βαλκανίων.
Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, επιθυμούσε να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο, υποστήριζε την κίνηση
του πανσλαβισμού και θεωρούσε τον εαυτό της φυσικό προστάτη των ορθόδοξων λαών των Βαλκανίων,
πράγματα που έβρισκαν αντίθετες τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία.
Πολιτικοί ανταγωνισμοί και επιδιώξεις

8. Μέτωπα
• Δυτικό Μέτωπο
• Ανατολικό Μέτωπο
• Βαλκανικό Μέτωπο
• Ιταλικό Μέτωπο
• Μεσανατολικό Μέτωπο
Βρετανοί πολυβολητές με μάσκες
αερίων κατά τη Μάχη του Σομμ
Ρώσοι περιμένοντας την γερμανική επίθεση

9. Η πορεία της Ελλάδας στον Πόλεμο
Ο Εθνικός Διχασμός
Ο Ελ. Βενιζέλος επεδίωκε την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό
της Αντάντ. Οι Αγγλογάλλοι όμως απέβλεπαν στη συμμαχία ή ουδετερότητα
της Βουλγαρίας και Τουρκίας (κάτι που δεν κατάφεραν) και απέρριπταν
προς το παρόν τις προτάσεις του Βενιζέλου.
Στη φιλοσυμμαχική πολιτική του Βενιζέλου θα εναντιωθεί το Παλάτι, όταν ο
Έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε να συμμετάσχει η Ελλάδα στο πλευρό των
Συμμάχων στην επιχείρηση των Δαρδανελίων (Φεβρουάριος 1915).

10. • Οι φιλοβασιλικές κυβερνήσεις, που διορίζονται στη συνέχεια, δημιουργούν κλίμα
πόλωσης, διαιρώντας την Ελλάδα σε δύο παρατάξεις -φιλοβασιλικών και
φιλοβενιζελικών-, κάτι που θα συντελέσει στη γένεση και άνδρωση του εθνικού
διχασμού με όλα τα μεταγενέστερα επακόλουθα του.
• Στις 16 Αυγούστου 1916 γίνεται το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη, που
το υποστηρίζει ο συμμαχικός στρατός, που έχει στο μεταξύ αποβιβαστεί στη
Θεσσαλονίκη. Ο Βενιζέλος τίθεται επικεφαλής του κινήματος.
• Στις 24 Νοεμβρίου 1916 η ολοκληρωμένη Προσωρινή Κυβέρνηση κήρυξε τον πόλεμο
στις Κεντρικές Δυνάμεις.

11. • Η Ελλάδα, το 1916, είχε κοπεί στα δύο: Από τη μια μεριά το κράτος της Θεσσαλονίκης
απεφάσιζε να διενεργηθεί στρατολογία σε μεγάλη κλίμακα και οργάνωνε την μεραρχία του
Αρχιπελάγους και κατόπιν τις μεραρχίες Κρήτης και Σερρών. Από την άλλη μεριά η
κυβέρνηση των Αθηνών αντιπαρατασσόταν στους οπαδούς του Βενιζέλου. Στην προσπάθεια
των Συμμάχων να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τη νότια Ελλάδα, τα Γαλλικά θωρηκτά
έμπαιναν στον Πειραιά και αποβίβαζαν 3000 άνδρες, ενώ βομβάρδιζαν περιοχές της
Αθήνας γύρω από το Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα.
• Μετά από τελεσίγραφο των συμμάχων ο βασιλιάς αποσύρεται από το θρόνο, χωρίς να
παραιτηθεί τυπικά, στις 15 Ιουνίου 1917, και φεύγει στην Ελβετία αφήνοντας στη θέση του
το δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο. Ο Βενιζέλος έρχεται στην Αθήνα και σχηματίζει
κυβέρνηση στις 13 Ιουνίου. Στις 15 Ιουνίου κηρύσσει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις
επισημοποιώντας την ανάλογη πράξη της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης.

12. Η επίσημη συμμετοχή της Ελλάδας στον Πόλεμο
• Η ενεργός συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο, στο πλευρό των συμμάχων έχει ουσιαστικό
αποτέλεσμα τη θριαμβευτική νίκη κατά των Γερμανοβουλγάρων στα υψώματα του Σκρά Ντι Λέγκεν
στις 30 Μαΐου 1918 και τη συμμετοχή των Ελληνικών δυνάμεων στη τελική επίθεση και διάσπαση του
μετώπου, το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.
• Λίγες μέρες αργότερα, η Βουλγαρία θα συνθηκολογήσει και τον Οκτώβριο του ιδίου έτους η Τουρκία
θα συνάψει ανακωχή στον Μούδρο.
• Ο Φρανσαί ντ' Εσπερέ, αρχιστράτηγος του Βαλκανικού Μετώπου, με αφορμή το νικηφόρο αγώνα
των Ελλήνων θα σημειώσει: «Ιδιαιτέρως διά τον Ελληνικόν στρατόν τονίζω τον ζήλον, την ανδρείαν
και την παροιμιώδην ορμήν, τα οποία επέδειξε κατά τον υπ' αυτού διαδραματισθέντα ένδοξον ρόλον
επί των οχθών του Στρυμώνος και του Αξιού».
• Η συνθηκολόγηση της Γερμανίας στις 11 Νοεμβρίου 1918, θέτει τέλος στο Μεγάλο Πόλεμο που
διήρκεσε τέσσερα έτη και αιματοκύλησε την Ευρώπη.

13. • Την περίοδο εκείνη η εξωτερική πολιτική του Ελ. Βενιζέλου, βρέθηκε στο απόγειο της
δύναμής της.
• Η Διάσκεψη της Ειρήνης συνήλθε στο Παρίσι από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο του
1919. Σκοπός της Διάσκεψης ήταν ο διακανονισμός των διαφορών και εκκρεμοτήτων
που προέκυπταν μεταξύ νικητών και ηττημένων.
• Ο ρόλος της Ελλάδας στο Συνέδριο δεν ήταν εύκολος. Ο Έλληνας υπουργός συνέταξε
υπόμνημα για τις ελληνικές διεκδικήσεις λαμβάνοντας υπόψη εθνολογικούς και
γεωπολιτικούς όρους. Στο υπόμνημα του αξιώνει περιοχές, με ελληνικό πληθυσμό,
όπως η Θράκη, η Σμύρνη με την ενδοχώρα της και η Βόρειος Ήπειρος.
Τα αποτελέσματα του Πολέμου για την Ελλάδα.

14. • Οι ελληνικές αξιώσεις έθιγαν τα συμφέροντα κάποιων Μεγάλων Δυνάμεων
(Ιταλία Γαλλία) και το έργο του κυβερνήτη γινόταν ακόμη δυσκολότερο.
• Παρά ταύτα το ζήτημα της δυτικής Θράκης βρήκε διευθέτηση με την συνθήκη του
Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919). Η Βουλγαρία εγκαταλείπει την περιοχή ανατολικά του
Νέστου μέχρι τον Έβρο, που παραχωρήθηκε στην Ελλάδα.
• Για την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών που αφορούσε ζωτικής σημασίας
περιοχές για την Ελλάδα και έκανε πράξη την Μεγάλη Ιδέα, θα χρειαστεί να
μεσολαβήσουν γεγονότα, όπως η Ουκρανική Εκστρατεία (Φεβρουάριος 1919) και η
αποβίβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία (Μάιος 1919).

15. • Ο Βενιζέλος για λόγους εθνικής σκοπιμότητας υπάκουσε στην πρόταση των Συμμάχων να συμμετάσχει
και η Ελλάδα με εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία, προκειμένου να εμποδιστούν οι Μπολσεβίκοι μετά
την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στην περιοχή.
• Η Συνθήκη των Σεβρών (1920) παραχωρούσε στην Ελλάδα τη Δυτική και Ανατολική Θράκη, τα νησιά
Ίμβρο και Τένεδο, επικύρωνε την κυριαρχία της στα άλλα νησιά του Αιγαίου που κατείχε από το 1913 και
εμπιστευόταν τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης στο ελληνικό κράτος, με ρόλο τοποτηρητή για τη
δημόσια τάξη στην Ιωνία. Οι κάτοικοι της περιοχής θα καλούνταν σύμφωνα με την αρχή
της αυτοδιάθεσης των λαών, μετά από πέντε έτη να δηλώσουν αν προτιμούν την Ένωση με την Ελλάδα ή
την παραμονή τους στην Τουρκία. Η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στο ιδρυόμενο αλβανικό κράτος,
ουσιαστικά προτεκτοράτο της Ιταλίας, η οποία όμως παραχωρούσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα εκτός
της Ρόδου. (Η συμφωνία ακυρώθηκε από την Ιταλία το 1922.)
• Το 1913 είχε προωθήσει με τη Συνθήκη του Λονδίνου και του Βουκουρεστίου τα σύνορα της Ελλάδας
ώστε να συμπεριλάβουν τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Είχε εξασφαλίσει την Κρήτη και τα νησιά του
Ανατολικού Αιγαίου. Τώρα, το 1920, με τη Συνθήκη των Σεβρών έδινε στην Ελλάδα τη Θράκη και
δημιουργούσε βασικές προϋποθέσεις για την παραχώρηση τμήματος της Μικράς Ασίας στην Ελληνική
επικράτεια μετά την παρέλευση πενταετίας.

16. • Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα πανηγύριζε για τη δημιουργία του κράτους «των πέντε
θαλασσών και των δύο ηπείρων», ο φανατισμός εξακολουθούσε να δημιουργεί βαθύ χάσμα
μεταξύ των αντιπάλων πολιτικών παρατάξεων και να ωθεί σε ανεπίτρεπτες πράξεις. Δύο
βασιλόφρονες απότακτοι στρατιωτικοί θα πυροβολήσουν τον Έλληνα ηγέτη στο σταθμό της
Λυών στο Παρίσι κατά την ώρα της επιστροφής του στην Ελλάδα. Ο Βενιζέλος τραυματίζεται
στο δεξιό χέρι. Το γεγονός θα προκαλέσει ταραχή στην Ελλάδα και αλγεινή εντύπωση στους
Συμμάχους και θα αναζωπυρώσει τον εθνικό διχασμό. Οι διώξεις αντιβενιζελικών
αποκορυφώνονται με την αψυχολόγητη και άδικη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη.
• Η επιστροφή του Βενιζέλου στην Αθήνα δημιουργεί κλίμα ενθουσιασμού. Αφού επικυρωθεί από
το Ελληνικό Κοινοβούλιο η Συνθήκη των Σεβρών, προκηρύσσονται εκλογές για τον Οκτώβριο
και διαλύεται η παρατεταμένης θητείας Βουλή.

17. • Απώλειες κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
 Απώλειες στρατιωτών της Τριπλής Συνεννόησης: 5,17 εκατομμύρια
 Απώλειες στρατιωτών της Τριπλής Συμμαχίας: 3,4 εκατομμύρια
 Απώλειες αμάχων: 13,5 εκατομμύρια
Ο απολογισμός του πολέμου

18. • Οικονομικός Τομέας
Η Ευρώπη εξέρχεται κατεστραμμένη από τον πόλεμο. Η καπιταλιστική Ευρώπη του 19ου
αιώνα, δανειστής ολόκληρου του κόσμου, είναι χρεωμένη στις ΗΠΑ και τα δημόσια οικονομικά
των κρατών της είναι κλονισμένα. Οι υλικές καταστροφές επηρεάζουν ουσιαστικά την
παραγωγή, η οποία μειώνεται σχεδόν στο μισό, σε σχέση με την προπολεμική περίοδο.
Ευνοούνται, έτσι, οι νέες εξωευρωπαϊκές δυνάμεις, η Ιαπωνία και, κυρίως, οι ΗΠΑ.
• Ηθικός και λογοτεχνικός τομέας
Η φρίκη του πολέμου προκαλεί μια συγκλονιστική κρίση συνείδησης στους Ευρωπαίους.
Άρνηση των παραδοσιακών αξιών, φυγή στο παράλογο, αμφισβήτηση της κατεστημένης
κοινωνικής τάξης και αναζήτηση εξόδου στη γενική ανατροπή, απ' όπου θα πηγάσει το κύμα
υπερρεαλισμού στην τέχνη και τη λογοτεχνία.

20. Πηγές:
• 1
• 2
• 3
ΤΕΛΟΣ