Van drie naar vijf pensioenpijlers

1. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst1
De drie pensioenpijlers
Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw is in de (internationale) pensioenwereld het
driepijlerstelsel een gangbaar begrip.
Onder de eerste pijler valt het vanwege de overheid geregelde pensioen. In de meeste lidstaten
van de Europese Unie gaat het om een basisvoorziening die omslaggefinancierd is en waarbij
de hoogte van de uitkering afhankelijk is van het aantal jaren dat men gewerkt heeft en het
inkomen dat men in die periode verdiend heeft. Het belang van de eerste pijler in de hele
Europese Unie moet niet onderschat worden: 88% wordt door de eerste pijler verzorgd.
Onder de tweede pijler wordt het (aanvullende) werknemerspensioen gerangschikt. Het
gangbare criterium voor de tweede pijler is dat het arbeidsgerelateerd is en dat toegang tot de
pensioenregeling via de werkgever gaat. In een beperkt aantal lidstaten (Nederland, Verenigd
Koninkrijk, Duitsland) is de tweede pijler kapitaalgedekt. In de meeste lidstaten geldt dat de
betaalde premies voor pensioen in de tweede pijler fiscaal aftrekbaar zijn en de uitkeringen
belast. In Nederland noemen we dat de omkeerregel.
De pensioenvoorzieningen in de derde pijler kenmerken zich door vrijwilligheid. Men noemt
dit ook wel het privé pensioen. De fiscale behandeling van de betaalde premies is in de
lidstaten zeer divers. Wat betreft het fiscale kader van het driepijlerstelsel loopt Nederland in
Europa voorop. Nederland is de enige lidstaat met een integrale fiscale benadering van
oudedagsvoorzieningen. Er is alleen recht op aftrek voor betaalde lijfrentepremie in de derde
pijler als er een pensioentekort is, dat is het idee. Eerlijk, rechtvaardig en budgettair
beheersbaar. De basisgedachte is dat iedereen de mogelijkheid moet hebben om met fiscale
ondersteuning (premie aftrekbaar en uitkering belast) een adequate oudedagsvoorziening op te
bouwen.2
1
Hoogleraar Toekomstvoorzieningen CompetenceCentre for Pension Research Universiteit van Tilburg en
werkzaam bij Achmea.
2
Het “Groenboek, naar adequate, houdbare en zekere Europese pensioenstelsels”. Brussel, 7.7.2010,
COM(2010)365 definitief brengt bij de lidstaten een geïntegreerd concept op basis van het idee van een
“compensating layer”onder de aandacht. Daarin krijgt iedere belastingplichtige een gelijke fiscale ondersteuning
bij de opbouw van zijn pensioenvoorziening, ongeacht of hij in loondienst is of dat hij ondernemer is.
1

2. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
AOW
ANW
1
Levensloopregeling *)
Pensioen 70% ?
Werknemers
pensioen
Onder‐
nemers:
for/staking‐
slijfr.**)
2
Lijfrente
(privé
pensioen)
3
*) Omdat enerzijds de levensloopregeling alleen toegankelijk is voor werknemers en dus arbeidsgerelateerd is en
omdat anderzijds deelname aan de regeling geheel vrijwillig is, is er met zowel de tweede als de derde pijler een
relatie te leggen. Volgens het regeerakkoord Vrijheid en verantwoordelijkheid (30 september 2010) worden de
levensloopregeling en de spaarloonregeling geïntegreerd in een vitaliteitsregeling. De nieuwe regeling kan niet
meer worden gebruikt voor vervroegd uittreden.
**) Deelname aan de fiscale oudedagsreserve (for) en het bedingen van een lijfrente is direct gerelateerd aan het
verrichten van arbeid als ondernemer.
Nieuwe situatie
De laatste jaren is de maatschappij door de financiële crisis en pensioencrisis gecombineerd
met de historisch unieke situatie dat we langer leven en gezonder zijn dan ooit, langzaam
maar zeker ingrijpend veranderd. Het feit dat er minder kinderen worden geboren, we steeds
later beginnen met werken en eerder (willen) stoppen met werken heeft daar ook aan
bijgedragen. De recente crisis heeft ons wakker geschud. We waren in slaap gesust door de
superrendementen, de premievakanties in de jaren negentig van de vorige eeuw en de
jarenlange indexatie van de ingegane pensioenen. We gingen er van uit dat pensioen zeker
was en dat indexatie een recht was.
Hierna zal ik aangeven dat we in Nederland vanaf nu logischer- en wellicht ook
noodzakelijkerwijze voor het oudedagsinkomen verder kijken dan de drie pijlers.
We staan in Nederland op de drempel van de meest fundamentele wijzigingen in ons
pensioenstelsel. Het Pensioenakkoord voorjaar 2010 markeert dit historisch moment.3
Ook de
Europese Commissie (EC) heeft in het kader van de vergrijzing al meer dan eens aandacht
gevraagd voor de pensioenproblematiek. Deze zomer werd door de EC het Groenboek
gepubliceerd, een consultatiedocument met een holistische visie op pensioen waarin een
veertiental pensioenthema’s worden besproken.
Het Pensioenakkoord 2010 en het Groenboek hebben meer met elkaar gemeen dan op het
eerste gezicht lijkt. De onderliggende zorgen en ontwikkelingen zijn gelijk.
Er lijkt langzamerhand consensus – nog geen berusting – te bestaan in de Europese Unie dat
het zo niet langer kan en dat we langer door zullen moeten werken voor een adequate
3
Stichting van de arbeid Pensioenakkoord voorjaar 2010, 4 juni 2010
2

3. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
oudedagsvoorziening. Als we dat niet doen krijgen onze kinderen en kleinkinderen de
rekening gepresenteerd. Ze zullen over dertig jaar vragen waarom wij in 2010 niets hebben
gedaan terwijl duidelijk was dat het zo niet langer kon.
Actiever pensioendenken
Alle werkenden in de Europese Unie en dus ook werkend Nederland worden langzaam rijp
gemaakt voor een ander pensioen. In de toekomst is noch de hoogte noch de ingangsdatum in
beton gegoten. Er zullen meer risico’s bij de deelnemer komen te liggen. In Nederland zullen
we wat betreft de soort pensioenregeling opschuiven naar de rest van Europa en zullen onze
pensioenregelingen meer DC-achtige trekken gaan vertonen.4
De hoogte van het pensioen zal
(deels) meeademen met de financiële positie van het pensioenfonds. En de ingangsdatum van
het pensioen zal aangepast worden aan de levensverwachting.
De werknemer zal pensioenbewuster moeten worden. Hij zal zich moeten realiseren dat het
inkomen voor later een gedeelde verantwoordelijkheid is. De overheid, de werkgever en de
werknemer zelf zijn samen verantwoordelijk dat iemand na pensionering op ongeveer
dezelfde wijze in zijn levensonderhoud kan voorzien. Dit betekent dat iedereen zich meer en
eerder dan tot nu toe het geval is in zijn pensioen zal moeten gaan verdiepen en met een
bredere blik naar pensioen te kijken.
Betere balans werkjaren-pensioenjaren
Dat we langer leven en gezonder zijn dan ooit is een historische prestatie van formaat met
grote gevolgen voor ons pensioenstelsel.
De verhouding tussen het aantal jaren dat men van het volwassen leven gemiddeld werkt en
het aantal jaren dat men met pensioen is, is uit balans geraakt. Het aantal pensioenjaren is
langzaam maar zeker toegenomen. Dit is niet alleen het gevolg van toegenomen
levensverwachting, maar ook van het feit dat men door langere scholing later gaat werken en
men op jongere leeftijd pensioneert.
Volgens het Groenboek brengen we nu al 33% van ons volwassen leven “in pensioen” door.
Dit was in 1981 nog maar 25% en in 2000 30%.
Hoewel niemand het met zekerheid kan zeggen lijkt deze trend zich versterkt door te zetten en
kan alleen worden gestopt als men langer doorwerkt of als we korter gaan leven. Dat we
langer leven komt onder meer door de betere levensomstandigheden en betere
gezondheidszorg. Dat we langer leven heeft weer gevolgen voor de kosten van ons
pensioenstelsel.
Hogere arbeidsparticipatie van (oudere) werknemers en automatische aanpassing van de
pensioenleeftijd aan de levensverwachting is volgens de EC een belangrijke maatregel om het
pensioenstelsel betaalbaar te houden.
Bij de cijfers over de toegenomen levensverwachting moet men bedenken dat de extra jaren
die men erbij gekregen heeft niet allemaal gezonde levensjaren zijn. Zo is in Nederland in de
periode 1990-2007 de levensverwachting van een 65-jarige man met 2,7 jaar toegenomen.
4
DC staat voor defined contribution, en is synoniem voor beschikbare premieregeling. Hierbij loopt de
deelnemer het beleggingsrisico in de opbouwfase. De hoogte van de uitkering wordt op de ingangsdatum
bepaald aan de hand van het opgebouwde beleggingstegoed, de rentestand en de verwachte levenskansen op dat
moment.
3

4. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
Daarvan blijkt men gemiddeld 1,5 jaar in goede gezondheid door te brengen. Het zou dus niet
juist zijn elk jaar dat we langer leven te vertalen in een jaar extra werken.
Een slechte gezondheid is volgens het Groenboek een van de belangrijkste redenen om eerder
te stoppen met werken. Een goed gezondheidsbeleid kan bijdragen aan de verlenging van de
loopbaan en daarom de druk op het pensioenstelsel verminderen.
De EC vraagt in het Groenboek Pensioen aan de lidstaten hoe een hogere effectieve
pensioenleeftijd bereikt kan worden. Iedere lidstaat heeft zo zijn eigen methode daarvoor.
Eerder zijn – op aandringen van de EC – in een aantal lidstaten de fiscale stimulansen om
eerder te stoppen met werken afschaft.
Het afschaffen van de VUT en prepensioen heeft in Nederland al duidelijk effect. De feitelijke
uittreedleeftijd is gestegen van 60,9 jaar in 2001 tot 63,2 in 2008.5
Het lijkt mij dat het effect
van deze maatregel nog niet is uitgewerkt.
Een stimulans in de vorm van een doorwerkbonus die in drie jaar op kan lopen tot ongeveer €
10.000 zal zijn uitwerking ook niet missen. Dat de feitelijke uittreedleeftijd met de
maatregelen nooit gemiddeld 65 jaar zal worden ligt voor de hand. Niet iedereen haalt immers
gezond en wel de 65 jaar. Toch blijft de vraag of we eerst deze maatregelen hun werk niet
hadden moeten laten doen alvorens de pensioenleeftijd op te trekken. Het antwoord zullen we
nooit weten.
Veel landen worstelen om een uitweg te vinden uit de “Early exit culture”.Recente
voorbeelden zijn Griekenland en Frankrijk.
Een eerste aanzet om de feitelijke uittreedleeftijd te verhogen is mede onder invloed van de
Lissabonstrategie in veel lidstaten al gerealiseerd. Regelingen die eerder stoppen met werken
stimuleren zijn afgeschaft. Wat langer werken betreft is voor mij de eerste stap om zoveel
mogelijk door te werken tot de reguliere pensioenleeftijd. .
Om het aantal werkzame jaren te verlengen is meer nodig dan alleen het aanpassen van de
pensioengerechtigde leeftijd. Het effect daarvan zal zijn dat vooral de lagere inkomens zich
gedwongen zullen zien om langer door te gaan. De hogere inkomens kunnen het zich
veroorloven om hun pensioen eerder in te laten gaan of kunnen andere maatregelen treffen om
in hun inkomen te voorzien. Er is een aantal maatregelen nodig om voor elkaar te krijgen dat
oudere werknemers langer, gemotiveerd en productief aan het arbeidsproces blijven
deelnemen en aan de maatschappij bij blijven dragen. Mee blijven doen en “er toe doen”, daar
gaat het om.
• Essentieel in dit verband lijkt mij dat er adequate wettelijke flankerende maatregelen
zijn. Een stimulans in de vorm van een doorwerkbonus is een van de maatregelen. De
korting voor de werkgever op premies werknemersverzekeringen bij het in dienst
nemen en houden aan oudere werknemers kan ook een positief effect hebben.
• Voorts is naar mijn idee de opstelling van de werkgevers van groot belang. Deze
zullen er feitelijk en niet alleen op papier voor moeten zorgen dat oudere werknemers
duurzaam inzetbaar blijven. Oudere werknemers worden nu veelal geassocieerd met
hogere arbeidskosten, hoger ziekteverzuim en lager productiviteit.6
Werkgevers zullen
oudere werknemers niet langer moeten zien als een wegwerpartikel en er in blijven
investeren onder meer door middel van scholing en begeleiding.
• Aanpassen van de ontslagbescherming van oudere werknemers en demotie moet
bespreekbaar worden
5
Groenboek figuur 6
6
Verhoging pensioenleeftijd geloofwaardig? Werkgevers aan het woord. Prof. dr. H.P. van Dalen, Prof. dr.
C.J.I.M.Henkens en drs. W.Conen, Pensioen Magazine augustus/september 2010, nummer 8/9.
4

5. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
• Niet alleen pensioenuitvoerders zullen mee moeten werken aan deeltijdpensioen, ook
werkgevers moeten het in hun eigen belang stimuleren. Het moet dus mogelijk worden
om uit een en dezelfde pensioenregeling deels een pensioenuitkering te ontvangen en
voor het deel dat men nog werkt, pensioen op te bouwen.
Uiteindelijk kan een combinatie van maatregelen bijdragen aan de houdbaarheid van het
pensioenstelsel op langere termijn. Het feit dat de levensverwachting van degene die in 2009
is geboren vergeleken met degene die in 2000 is geboren is toegenomen met bijna twee jaar,
maakt pensioen veel duurder.
Vijfpijlermodel
Het staat vast dat er een betere balans zal moeten komen tussen de arbeidsperiode en de
pensioenperiode en dat de hoogte van het pensioen en de ingangsdatum niet meer in steen
gebeiteld zijn. Een gevolg daarvan dat men andere pensioenbronnen bij zijn pensioenplanning
nadrukkelijker gaat betrekken. Het driepijlermodel zal plaats gaan maken voor het
vijfpijlermodel. Iets wat niet alleen financiële planners maar ook degene die actief bezig zijn
met hun eigen inkomensplanning na pensionering in feite al langer doen. Belangrijk is dat bij
de keuze van de beleggingsmix men niet alle eieren in een mandje doet. Dus als het pensioen
minder zekerheid biedt, doet men er beter aan om niet voor een beleggingshypotheek te
kiezen en zal men bij de samenstelling van eigen beleggingsportefeuille wellicht ook naar
meer zekerheid zoeken.
.
.
Levensloopregeling
.
.
Wn‐pens.
Ber.pens.
FOR
Stakingslijfr.
Menselijk
kapitaal
4
Eigen
vermogen
5
AOW
ANW
1
Levensloopregeling
Toekomstvoorzieningen 70% ?
•Pensioen wn
en zelfst. ber.
•Ondernemers:
for/staking‐
slijfr.
2
Lijfrente
(privé
pensioen)
3
5

6. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
Vierde pijler
De vierde pijler wordt wel omschreven als het menselijk kapitaal, het vermogen om na de
reguliere pensioendatum flexibel – doorgaans bij laatste werkgever - door te werken,
overwegend in deeltijd met als doel het inkomen en pensioen aan te vullen. Omdat het
doorgaans om tijdelijke contracten gaat en er geen premies werknemersverzekeringen meer
verschuldigd zijn is dit voor de werkgever aantrekkelijk.
Het komt natuurlijk voor dat men de dienstbetrekking gewoon laat doorlopen. De wetgever
moet er wel voor zorgen dat het automatische ontslag op 65 jaar (of straks met 66 of 67 jaar)
van de baan is.
Het menselijk kapitaal vergt onderhoud om langer mee te kunnen. De primaire
verantwoordelijkheid en de regie daarvoor ligt bij de werknemer. Dit laat onverlet dat de
werkgever hier ook een belangrijke flankerende rol speelt. De vierde pijler is een manier om
het “langer leven” op te vangen. Dat kan in veel gevallen niet alleen worden opgevangen door
de drie pensioenpijlers.
Geconstateerd kan worden dat er een omslag in denken gaande is wat betreft het langer
doorwerken. Wat mij betreft heeft het `Zwitserlevengevoel` zijn langste tijd gehad.
Stoppen met werken betekent ook niet meer meedoen in de maatschappij. De sociale status
die men heeft, ontleent men voor een belangrijk deel aan zijn werk. Een van de cruciale
vragen na het stoppen met werken is: “Hoe vul ik mijn tijd zinvol in? `
We weten dat doorwerken tot de pensioengerechtigde leeftijd gaat niet altijd vanzelf, laat
staan langer doorwerken. De werknemer moet daarvoor gemotiveerd zijn. Werken moet leuk
blijven, er moet waardering voor de werknemer blijven. Een financiële prikkel is daarbij wel
van belang maar is niet doorslaggevend. Doorwerken na de reguliere pensioendatum en bij
blijven dragen aan de maatschappij moet stoer worden. De doorwerker moet niet als een
`loser` worden gezien.
In feite liggen de tweede en de vierde pijler in elkaars verlengde en zullen in de toekomst
vloeiend in elkaar overgaan. Wat mij betreft is deeltijdpensioen, het langzaam afbouwen en
dus langzaam met pensioen gaan zowel voor de werkgever als de werknemer een
aantrekkelijke optie. In het verlengde hiervan ligt dat de pensioendatum flexibeler wordt en
men eerder geneigd en in staat is om na de pensioendatum deels door te werken. Zeker, nu er
over vanwege de krapte op de arbeidsmarkt voor een aantal beroepen de `war for talent` al is
losgebarsten.
Dit alles betekent dat de werkgever zich er meer dan ooit op in zal moeten stellen om de
werknemer zo lang mogelijk aan zich te binden en gemotiveerd en geschoold te houden.
Vijfde pijler
Onder de vijfde pijler versta ik het zelf gespaarde vermogen. Denk daarbij aan: de
spaarrekening, effectenportefeuille, overwaarde eigen woning enz. Het vermogen in de vijfde
pijler kan anders pensioen of lijfrente niet op een fiscaal aantrekkelijk regime rekenen. Het
vermogen dat men spaart is niet fiscaal aftrekbaar. Men spaart dus uit het inkomen na
belasting. Over de waarde ervan is men, voor zover deze meer bedraagt dan ongeveer € 20
000 per belastingplichtige, jaarlijks 1,2% vermogensrendementsheffing verschuldigd. Het
6

7. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
grote voordeel is dat men over het gespaarde vermogen in beginsel de volledige vrijheid en
beschikkingsmacht heeft. Er gelden geen fiscale voorwaarden of beperkingen. Dit is
tegelijkertijd de Achilleshiel van de vijfde pijler. Niet iedereen kan de discipline opbrengen
om het voor de oudedag gereserveerde geld niet eerder voor andere doeleinden aan te spreken.
Dat de vijfde pijler geen bestedingsbeperkingen kent is vooral in de “uitkeringsfase”
aantrekkelijk. Voor pensioen en lijfrente geldt echter een streng fiscaal kader.
De eigen woning verdient in de vijfde pijler afzonderlijk aandacht.7
Fiscaal gezien is de eigen
woning onderdeel is van box 1. Door toepassing van het huurwaardeforfait wordt het
belastbaar inkomen verhoogd en is men jaarlijks over het woongenot inkomstenbelasting
verschuldigd.
Vergelijkend Europees onderzoek suggereert dat het vermogen dat in de eigen woning
besloten ligt als financiële buffer belangrijker zal worden naarmate het overheidspensioen en
het werknemerspensioen afneemt.8
Volgens de onderzoekers is in Nederland de eigen woning
nog geen onderdeel is van de pensioenplanning. In andere landen is dat anders.
Toussaint en Elsinga geven aan dat het vermogen van eigen woning op drie manieren
gebruikt kan worden:
.
1. Hypotheek aflossen. Uit het onderzoek blijkt overigens dat oudere woningeigenaren
nog steeds hypotheeklasten hebben. Het lijkt mij dat dit laatste alleen maar zal
toenemen omdat er nogal wat aflossingsvrije hypotheken zijn. Bij dergelijke
hypotheken zal men na 30 jaar met een lastenverzwaring geconfronteerd worden
omdat de rente na die periode niet meer fiscaal aftrekbaar is. Bij een
beleggingshypotheek waarbij het beleggingstegoed niet voldoende blijkt om de
hypotheekschuld af te lossen doet zich een vergelijkbaar probleem voor.
2. Woning verkopen en goedkopere woning kopen of gaan huren. Deze mogelijkheid
blijkt vooral in het Verenigd Koninkrijk voor velen een aantrekkelijke optie te zijn. Dit
is ingegeven door wantrouwen van de Britten tegen pensioenuitvoerders. Uit het
onderzoek blijkt dat het nalaten van de eigen woning een gewoonte is waar over het
algemeen geen grote waarde aan wordt gehecht.
3. Nieuwe hypotkeek. Dit wordt ook wel del omgekeerde hypotheek genoemd. Op die
manier wordt het vermogen verzilverd. De auteurs geven aan dat deze mogelijkheid in
Nederland slechts van marginale betekenis is. Uit interviews die de onderzoeker in
verschillende landen hebben gehouden blijkt dat er weinig enthousiasme is voor deze
manier van verzilveren van de eigen woning.9
De overwaarde van de eigen woning kent zijn beperkingen wat betreft bestedingsvrijheid. Een
hypotheekvrije woning levert geen direct inkomen op, maar daar staat tegenover dat er geen
rente- en aflossing meer verschuldigd is. Een huis met overwaarde kan ook deels bezwaard
worden voor een aanvullend inkomen.
Meer dan in het verleden zal men rekening moeten houden met de aflossingsvrije hypotheek
en het feit dat de rente na 30 jaar niet meer aftrekbaar is.. Uit het aangehaalde onderzoek blijkt
dat 23% van de 65-plusses in Nederland een koopwoning met hypotheek heeft, dat het
7
Zie ook Lou Spoor, Je huis of je leven, Netspar NEA paper 9
8
Janneke Toussaint en Marja Elsinga De woning als pensioenvoorziening, ESB 95(4592) 3 september 2010.
9
Naar schatting is in 2007 0,1% van de totale Europese hypotheekmarkt in de vorm van omgekeerde
hypotheken. Toussain en Elsinga baseren zich op het onderzoek van U. Reifner, S.Cler-Renuad, E.F.Pérez-
Carillo, A.Tiffe en M.Knobloch (2009), Study in equity release schemes in the EU. Part one: General report:
Hamburg: EC.
7

8. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
grootste deel van de 65-plussers huurder is en minder dan 20% eigenaar-bewoner is zonder
hypotheek. De functie van de woning als pensioenbuffer moet dus niet overschat worden.
De reden waarom of het doel waarvoor men spaart, verschilt van geval tot geval.
Voor de een is het zijn enige oudedagsvoorziening terwijl het bij de ander als een extraatje
bedoeld is, om eerder te stoppen met werken. Weer een ander spaart om het aan zijn kinderen
door te geven.
Het onderzoek heeft de onderzoekers geleerd dat als het pensioeninkomen tegenvalt, de eigen
woning een belangrijke bron van vermogen is. Nu de AFM waarschuwt dat veel Nederlanders
hun verwachte pensioeninkomen te hoog schatten, lijkt mij realistisch te denken dat de eigen
woning een belangrijkere rol zal gaan spelen bij het inkomen voor later dan tot nu toe het
geval is.10
Voor ondernemers (inclusief zzp-ers) geldt veelal dat zij hun onderneming zien als hun
oudedagsvoorziening. Men gaat er dan van uit dat de verkoop van hun onderneming te zijner
tijd, eventueel samen met lijfrente uit de derde pijler, voldoende oplevert voor een goed
verzorgde oudedag. In de praktijk blijkt dat nog wel eens tegen te vallen.
Communicatie
Pensioencommunicatie is een term die zowel in het Pensioenakkoord 2010 als in het
genoemde Groenboek veelvuldig voorkomt. Communicatie over de drie pensioenpijlers is al
moeilijk. Met vijf pijlers wordt het er bepaald niet gemakkelijker op. De financiële sector
staat nu voor de uitdaging om op een toegankelijke wijze inzicht en overzicht te geven in
ieders pensioensituatie.
Het is een gegeven dat pensioenbewustheid bij burgers niet groot is. Pensioenbewustheid
begint of begon doorgaans pas bij de eerste leesbril. Grote groepen consumenten hebben geen
beeld van de hoogte van hun pensioen. Recent is gebleken dat de pensioenverwachtingen van
de consument niet realistisch zijn en dat de uitkering bij 1/3 van de gepensioneerden
tegenvalt.11
De huidige pensioencrisis zou wel eens een “blessing in disguise“ kunnen zijn voor wat
betreft pensioenbewustheid. Mensen gaan het belang van een pensioen inzien en zich
realiseren dat niet alles, zoals het verlenen van toeslagen, vanzelfsprekend is.
Een veel gehoorde reactie op de recente pensioenontwikkelingen is dat men nu zelf maar gaat
sparen omdat men niet meer kan rekenen op het pensioenfonds. De drang om zelf iets opzij te
leggen en het zekere voor het onzekere te nemen neemt toe. Dit is ook in het belang van de
overheid omdat burgers op die manier financieel weerbaarder worden. Men zal straks minder
snel een beroep zullen hoeven te doen op bijvoorbeeld zorg- en huurtoeslag.
Het zal dus bij de financiële planning van de toekomst niet alleen meer gaan over de flexibele
AOW, het werknemerspensioen en lijfrenten, maar ook over doorwerken (parttime, flexibel)
en overig vermogen. De eigen woning zal meer dan ooit een rol gaan spelen in het
totaalbeeld. Daarbij zal het er niet zozeer om gaan om het ambitieniveau van 70% van het
laatste inkomen te bereiken, maar eerder om de vraag hoeveel iemand nodig heeft.
Om dat te weten is inzicht en overzicht in het benodigde en te verwachten inkomen
noodzakelijk.
Een pensioen APK-keuring wordt niet alleen belangrijker dan ooit, maar ook een stuk
complexer. Het pensioenregister zal daarbij de basis zijn.Mijn verwachting is dat het
10
Geef Nederlanders pensioeninzicht, Autoriteit Financiële Markten januari 2010. www.afm.nl
11
Geef Nederlanders pensioeninzicht, Autoriteit Financiële Markten januari 2010. www.afm.nl
8

9. Van drie naar vijf pensioenpijlers
G.J.B.Dietvorst
pensioenregister binnen enkele jaren de basis zal zijn voor integrale financiële
pensioenplanning.
In wezen verandert er wat benadering betreft niet zo veel. Het verschil is dat de vierde en de
vijfde pijler nadrukkelijker in het totaalbeeld worden meegenomen. De vragen die iedereen
zich zal moeten blijven stellen zijn: wat wil ik, wat heb ik en wat kom ik tekort?
Kracht van de vijf pijlers.
Met de vijf pijlers worden alle vermogenscomponenten met elkaar in samenhang gebracht. Op
die manier ontstaat er een betere balans in de verschillende pensioencomponenten. Ook is het
een steviger fundament voor de oudedag dan wanneer deze op drie pijlers rust. Ik denk dat de
kracht van de vijf pijlers in de volgende elementen zit.
1. Er is meer vermogen dan men denkt. Dat geeft rust. Als men op deze integrale
manier naar de (financiële) toekomst kijkt, blijkt er meer zekerheid te zijn dan op
het eerste gezicht lijkt. Het beter benutten van het menselijk kapitaal door flexibel
in deeltijd door te werken is maatschappelijk en persoonlijk gezien winst. De eigen
woning zal voor velen een extra pensioenbuffer zijn.
2. Niet alle eieren in één mandje. Een belangrijk voordeel van het sparen in de
vijfde pijler is dat men niet alle eieren in één mandje legt en men zelf het beheer
heeft over het spaargeld. Van belang daarbij is natuurlijk dat men aan
risicospreiding doet en de beleggingsmix tijdig aanpast aan de levensfase.
3. Meer flexibiliteit. De grootste kracht van zowel de vierde en de vijfde pijler is de
flexibiliteit en de zeggenschap. Wat betreft de vierde pijler kan men zelf in zekere
mate bepalen hoeveel, waar en wanneer men betaald werk verricht. Dat men
daarmee niet altijd meer pensioen opbouwt zal niet het hoofddoel zijn.
Voor zover het vermogen in de vijfde pijler niet besloten ligt in de eigen woning
kan men er in beginsel vrijelijk over beschikken.
Tot slot
Voor mij staat vast dat pensioen nooit meer hetzelfde zal zijn. Iedereen zal zich meer dan ooit
bewust zijn van de onzekerheden en de risico´s. De noodzaak van risicospreiding en eigen
verantwoordelijkheid gaat een centrale rol spelen. De uitdaging voor financiële
dienstverleners en adviseurs ligt nu op het vlak van de communicatie. Het pensioenregister zal
daartoe nog verder uitgebouwd moeten worden.
9