Waste Management Riciklimi i Masave Plastike - Plastmasave

UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI I SHKENCAVE TEKNIKE TË APLIKUARA
FERIZAJ

Tema: Riciklimi i Polipropilenit (PP) dhe përfitimi i produkteve nga
materiali i ricikluar

Mentori: Kandidati:
Mr.sc. Ismet Malsiu, ligj. Ardian Bytyqi

Ferizaj, dhjetor 2011

Ardian Bytyqi Punim Diplome

Rezyme

Që pas luftes së dytë botërore masat plastike janë bërë një problem i madh në
mbeturinat urbane. Pjesa më e madhe e masave plastike nuk biodegradojnë mirë ose aspak
dhe kontributi i tyre në mbeturina solide është i madhë në fushat e grumbullimit të plehrave
edhe pas biodegradimit të mbeturinave të tjera.
Në saje të varietetit të përbërjes, papastertive, pigmenteve përbërëse dhe faktoreve të
tjerë, riciklimi i masave plastike në mbetjet e ngurta urbane është një synim që duket
premtues. Teknologjia e riciklimit të masave plastike të pas-konsumit është zhvilluar më
shpejt se sa teknologjia e riciklimit të materialeve të tjera, këtë gjysmëshekulli.
Megjithatë, vetëm pesë vitet e fundit të dhjetëvjeqarit të kaluar post-konsumet
plastike të poliprpilenit (PP) është kosideruar si i riciklueshëm.
Tregu për plastika është më pak i zhvilluar ndermjet tregjeve të riciklimit për shkak të
aftesive të vogla të riciklimit. Megjithatë, shumë masa plastike janë dendësuar, duke i
petëzuar, duke i bërë deng ose duke i copëtuar dhe më vonë i’u shiten konvertuesve.
Riciklimi është një pjesë shumë e rendesishme e qendrueshmërisë së hierarkies se
menagjimit të mbetjeve.
Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjës, si dhe zhvillimi i teknologjive të
trajtimit të mbetjeve ka si rezultat pakesimin e volumit të mbeturinave urbane për të ricikluar
100%.
Parandalimi i mbeturinave është një element kyç dhe realizohet duke nxitur riciklimin
e mbetjeve .
Riciklimi nenkupton atë procedurë me ndihmen e se cilës, materialet e vjetra dhe
mbetjet pregaditën në menyrë që ato të mund të përdoren në një prodhim të ri.

2


Sumary

Since the second world war the plastic measures are making a big problem in urban
waste. Most plastic mass don’t biodegradate good or not, and their contribution to solid waste
is large in the areas of garbage collection after the biodegradation of other wastes.
Due to the variety of composition, impurities, pigments and the other factors, plastics
recycling measures in urban solid waste is a goal that seems promising. Technology of
recycling measures of consuming plastic is developing faster than the technology of recycling
of other materials, this half-century.
However, only the last five years of past decade plastik consuming of polypropylene
(PP) is considered as recyclable.
The market for plastics is less developed among recycling markets because of small
recycling capabilities. However, many measures are densified plastic, with laminating,
making bundle or shredded and sold later to converters.
Recycling is a very important part of the sustainability of hierarchy and waste
management.
The current emphasis on pollution prevention, and development of waste treatment
technologies has as result reducing the volume of waste to be recycled 100%.
Waste prevention is a key element and realize by promoting waste recycling.
Recycling means that procedure with the help of which, old and scrap materials prepares in a
way that they can be used in a new product.

3


PËRMBAJTJA

1. HYRJE . ......................................................................................................................................6

2. POLIMERET ............................................................................................................................7
2.1. Ndarja e polimerive ...............................................................................................................7
2.1.1. Ndarja e materialeve në bazë të shkalles së përpunimit ..............................................7
2.1.2. Vetitë e masave plastike ............................................................................................10
2.1.3. Përfitimi i masave plastike . .......................................................................................11
2.1.4. Struktura e materialeve polimere ..............................................................................14
2.1.5. Llojet e monomereve ................................................................................................14
2.1.6. Makromolekulat e disa polimerive ...........................................................................15
2.1.7. Struktura molekulare (kimike) e polimerive .............................................................16
2.1.8. Struktura mbimolekulare (fizike) e polimerive .........................................................16
2.1.9. Llojet e lidhjeve polimere .........................................................................................17
2.1.10. Shenimi i materialeve polimere sintetike ................................................................17
2.1.11. Materiet shtesë në materialet polimere ....................................................................20
2.2. Përfitimi i polipropilenit (PP) ..............................................................................................21

3. HEDHURINAT, KLASIFIKIMI I TYRE ............................................................................27
3.1. Jetë pa mbeturina nuk ka .....................................................................................................27
3.1.1. Çfarë janë mbeturinat .................................................................................................28
3.1.2. Klasifikimi i mbeturinave .........................................................................................29
3.1.3. Mbeturinat urbane .....................................................................................................30
3.1.4. Mbeturina të veqanta .................................................................................................30
3.1.5. Mbeturina të rrezikshme ............................................................................................31
3.1.6. Problemi i mbeturinave .............................................................................................32
3.1.7. Platforma për mbledhje .............................................................................................32
3.1.8. Mbledhja derë më derë ..............................................................................................33
3.1.9. Shporta në dyqane ......................................................................................................34
3.1.10. Rekuperimi ..............................................................................................................34
3.1.11. “Këmborë” dhe shporta............................................................................................35
3.1.12. Informim dhe pjesëmarrje ........................................................................................35
3.2. Përfitimi i mbeturinave ........................................................................................................35
3.3. Përfitimi i mbeturinave të ngurta ........................................................................................37
3.4. Grumbullimi dhe ndarja ......................................................................................................39
3.5. Rreziqet që paraqesin mbeturinat për shëndetin dhe mjedisin.............................................42

4. SIMBOLET, DOMETHËNIA E SIMBOLEVE DHE ARSYESHMËRIA E
PËRDORIMIT TË TYRE...........................................................................................................43
4.1. Simbolet e riciklimit mund të ndahen në dy kategori të veçanta ........................................43
4.1.1. Simbolet e ‘’Riciklimit’’ ...........................................................................................43
4.1.2. Simbolet e ‘’Ripërpunimit’’ ......................................................................................44
4.1.3. Origjina e simbolit të riciklimit .................................................................................45
4.1.4. Kuptimi i simboleve të riciklimit ...............................................................................45

4


4.1.5. Evolucioni i simboleve të riciklimit...........................................................................46
4.1.6. Simboli i ‘’Ripërpunimit’’ për karton ........................................................................47
4.1.7. Simboli i ‘’Riciklimit’’ për qelq ................................................................................47
4.1.8. Polietilen teraftalati (PETE ose PET, dhe PETG) .....................................................48
4.1.9. Densitet i lartë i polietilenit (HDPE) ........................................................................50
4.1.10. Polivinil kloridi (PVC, V) .......................................................................................52
4.1.11. Polietileni me dendësi të ulët (LDPE) ....................................................................53
4.1.12. Polipropileni (PP) ....................................................................................................55
4.1.13. Polistireni (PS) ........................................................................................................56
4.1.14. Të tjera ....................................................................................................................57
4.1.15. Simbolet rrëshire pa akronime ................................................................................58
4.1.16. Simbolet alternative të riciklimit të plastikës rrëshire .............................................58
4.1.17. Rrëshirat pothuajse tashmë të ricikluara .................................................................59
4.1.18. Akronitril Butadien Stireni (ABS) ..........................................................................59
4.1.19. Simbole të ndryshme riciklimi ................................................................................60
4.1.20. Përmbyllja e simboleve ............................................................................................61

5. PËRSHKRIMI I VIJËS PËR RICIKLIMIN E POLIPROPILENIT DERI TE
REGRANULATI DHE PRODHIMI I KAMPIONEVE .........................................................63
5.1. Procesi i riciklimi deri në gjysmelënd ................................................................................63
5.1.1. Paketimi i masave plastike në presa për paketim ......................................................63
5.1.2. Presa për prerje .........................................................................................................64
5.1.3. Bluarja e polipropilenit .............................................................................................65
5.1.4. Pastrimi tek linja për larje ..........................................................................................66
5.1.5. Centrifuga për terje ....................................................................................................68
5.1.6. Sillosi ku bëhet edhe aglumerimi i gjysmelëndes ......................................................68
5.2. Linja për prodhimin e regranulatit nga polipropileni (PP)...................................................71
5.2.1. Ekstruderi që pranon gjysmelënden për të bëtë regranulat ........................................71
5.2.2. Dalja e fijeve polimere në dizën e ekstruderit ...........................................................73
5.2.3. Kada për ftohje ..........................................................................................................73
5.2.4. Prerja e fijeve dhe përfundimi i linjës së prodhimit të regranulatit ..........................74
5.2.5. Regranulati ................................................................................................................74
5.3. Linja për prodhimin e një kampioni me regranulatin e fituar .............................................76
5.3.1. Ekstrudimi .................................................................................................................76
5.3.2. Vegla e cila prodhon piruna plastik nga materiali i polipropilenit (PP) ....................78

6. ASPEKTET EKOLOGJIKE .................................................................................................81
6.1. Parandalimi i ndotjes së ambientit ......................................................................................82
6.2. Degradimi i mbeturinave plastike nga polipropileni (PP) ..................................................83

7. LITERATURA .........................................................................................................................86

8. SHTOJCË ................................................................................................................................87

5


1. HYRJE

Plastika është një substancë organike që fitohet fillimisht nga përpunimi i karburantit.
Prodhimi i plastikes thith rreth 4% të prodhimit botëror të naftës.
Procesi i trajtimit të naftës për të fituar derivate plastike quhet cracking (ndarje e
zinxhirëve të gjatë të molekulave të hidrokarbureve të naftës), i ndjekur nga polimerizimi,
përmes së cilës ribashkohen monomere të fituara përmes cracking dhe përfitohen polimeret
me strukture dhe karakteristika të ndryshme në bazë të përdorimit për të cilin janë të
destinuara.
Plastika ka karakteristika, rezistence e lakueshmeri te dukshme, e për këtë ka arritur
praktikisht nivele aplikimi në çdo fushë. Biodegradimi shkart i saj (nga 2000 deri ne 3000
vite) e bën një armik të ambientit, nese nuk vehët në vijë një riciklim korrekt nëpërmjet
grumbullimit të diferencuar dhe trajtimit pranë impianteve të seleksionimit.
Riciklimi (riqarkullimi) dhe asgjësimi i materialit është një karakteristikë shumë e
rëndësishme e materialeve inxhinierike. Riqarkullimi paraqet veprimet e nevojshme për
përpunimin e materialeve të papërdorshme ose materialeve të vjetra me qëllim të
ripërpunimit të tyre.
Polipropileni përfitohet nga polimerizimi i propilenit. Përdoret për prodhimin e
komponentëve për automjete, tubacione, mobilime shtëpiake, film për ambalazhime, tuba
termohidraulik për impiante ngrohje.
Qellimet dhe Objektivat e kësaj mase plastike janë:

1. Identifikimi i përdoruesit të madhë të kontenjerëve të polipropilenit të vendosurë nëse
është e mundur për të vendosur një mekanizëm të përshtatshëm për mbledhjen e
mbeturinave për riciklim,
2. Të vlerësohen kontenjerët për ndotjen dhe lehtësinë e grumbullimit,
3. Vlerësimi për pastrimin dhe ripërpunimin e mbeturinave në kontenjerë të mbledhur për
të përcaktuar efikasitetin e procëdures,
4. Vlerësimi, ripërdorimi i materialit dhe perseritja për prodhimin e produkteve të reja,
5. Vlerësonë implikimet komerciale e të gjithë proceseve, pasi kjo do të përcaktojë
pranimin për të rritur aktivitetin aktual në këtë fushë.

6


2. POLIMERET

Polimeri (polymer) është një molekulë e madhe (makromolekulë) e përbërë nga nësitë
strukturore të përsëritura. Këto subnjësi janë të lidhura në mënyrë tipike nga lidhje kimike
kovalente.
Makromolekula është një molekulë e madhe e krijuar zakonisht nga një formë
polimerizimi.
Në biokimi, termi është aplikuar në katër biopolimere konvencionale (acidet nukleike,
proteinat, karbohidratet, lipoidet) si dhe te molekulat jo-polimerike me masë të madhe
molekulare të tilla si makrociklet. Në kimin polimerike, njësia strukturore është një bllok
ndërtimi i një zinxhiri polimerik. Ky është rezultat i një monomeri, i cili ka qenë i
polimerizuar në një zinxhir të gjatë.
Molekulat përbërëse nga të cilat janë formuar makromolekulat quhen monomere
(mono = e vetme, meros = pjesë).
Edhe pse termi polimer është marrë ndonjëherë për t’iu referuar plastikës, ai në fakt
përfshinë një gamë të madhe të materialeve natyrale dhe sintetike me një shumëllojshmëri të
gjerë të vetive.
Për shkak të një game të jashtëzakonshme të vetive të materialeve polimerike, ato
luajnë një rol thelbësor kudo në jetën e përditshme.
Ky rol fillon nga plastika e njohur sintetike dhe elastomere deri te biopolimeret
natyral si acidet nukleike dhe proteinat të cilat janë të domosdoshme për jetesë.
Materialet natyrore polimere si goma natyrale është përdorur shekuj me radhë.
Një shumëllojshmëri e polimereve të tjera natyrore ekzistojnë të tilla si celuloza, e cila është
përbërësi kryesor i drurit dhe letrës.
Lista e polimereve sintetike përfshinë gomën sintetike, bakelitin, najlonin, PVC,
polietilenin, polipropilenin, poliakrilnitrilin, PVB, silikonin dhe shumë të tjerë.

2.1 Ndarja e polimereve
2.1.1 Ndarja e materialeve në bazë të shkalles së përpunimit

Sipas shkalles së përpunimit materialet në industri ndahen në:
- lëndët e para,
- gjysmë prodhimet dhe
- prodhimet finale.
Lëndët e para janë materiale të cilat në teknologji gjegjësisht prodhimtari paraqesin
materiale fillestare. Në përgjithësi lëndët e para janë materiale në të cilat nuk është kryer
ndonjë punë në suazat e industrisë përpunuese.
Prandaj ato janë prodhime të fituara nga eksploatimi i pasurive natyrore siç janë:
- prodhimet nga eksploatimi i pyjeve (shfrytëzimi i pyjeve),
- prodhimet bujqësore,
- prodhimet e xehetarisë,
- prodhimet e peshkatarisë,
- kripa e detit,
- uji i ujësjellësit etj.
7


D.m.th me lëndën e parë nuk nënkuptohet materiali në të cilin nuk është bërë asnjë
lloj pune. Pasi që xehet dhe mineralet në tokë, ajri, uji dhe bimët në të cilat njeriu nuk ka
investuar asnjë lloj pune nuk mund të konsiderohen si lëndë të para. Ato janë potenciale
burimore të lëndëve të para.
Prej kësaj mund të konstatojmë se çdo lëndë e parë është lëndë pune por çdo lëndë
pune nuk është lëndë e parë.
Gjysmë prodhimet ose mes fazat paraqesin gjendjen e materialit e cila ndodhet në
mes proceseve të veçanta teknologjike. Të gjitha format e lëndëve punuese të cilat rrjedhin në
procesin e prodhimit prej lëndës së parë deri te prodhimi i gatshëm mund të konsiderohet si
gjysmë prodhime. Është e rëndësishme të ceket se gjysmë prodhimet paraqesin materialin
reprodukues (reproduktiv). Karakteri ekonomik – komercial i gjysmë prodhimit e përcakton
se një material i përpunuar a do të konsiderohet si lëndë e parë, gjysmë prodhim ose i
gatshëm.
Prodhimet e gatshme janë ato materiale në të cilat nuk ka nevojë të bëhet përpunimi
i mëtutjeshëm. Prodhimet finale ndahen në:
- mjetet e punës dhe
- mjetet për konsum personal.
Në bazë të nivelit të aplikimit teknologjik materialet ne përgjithësi mund të ndahen në:
- prodhime natyrore,
- prodhime artificiale ose artistike dhe
- prodhime sintetike.
Në prodhimet natyrore të fituara nga burimet natyrore të cilat nuk i nënshtrohen
asnjë përpunimi teknologjik, bëjnë pjesë prodhimet e xehetarisë, bujqësisë, pylltarisë,
gjuetisë, peshkatarisë.
Prodhimet artificiale ose artistike janë prodhime të industrisë përpunuese dhe
veprimtarive tjera, të cilat fitohen nga prodhimet natyrore gjegjësisht lëndët e para pa
ndryshime të dukshme kimike në përbërjen e tyre. Përbërja kimike e tyre është e përafërt me
përbërjen kimike të materialeve natyrale prej të cilave rrjedhin ato. Materialet artificiale
fitohen kryesisht me veprimin e procese kimiko-fizike dhe fiziko-mekanike në materialet
natyrore dhe materie të tjera riprodhuese.
Prodhimet sintetike gjegjësisht materialet sintetike (polimere) janë materiale
artificiale të cilat formohen me sinteza kimike gjatë së cilës përbërja kimike, struktura dhe
vetitë e materialit të fituar dukshëm ndryshojnë dhe dallojnë prej përbërjes kimike, strukturës
dhe vetive të lëndëve të para prej të cilave fitohen ato.
♦ Materialet sintetike munden me qenë zëvendësime:
● për ato prodhime që i gjejmë në natyrë;
- lëkura artificiale-sintetike,
- fijet sintetike (pëlhurat),
- goma sintetike etj. dhe
● ato materiale për të cilat në natyrë nuk mund të gjinden shembuj për krahasim:
- masat plastike silikone,
- yndyrat sintetike,
- vajrat sintetike etj.

8


Në praktikë është vështirë të vërehet kufiri në mes të materialeve artificiale dhe
sintetike.
E njëjta gjë vlen edhe për materialet natyrale dhe artificiale. p.sh. birra praktikisht
është natyrale ndërsa është fituar artificialisht nga prodhime natyrore.
Materialet polimere sipas prejardhjes mundë të jenë:
- NATYRALE (psh., kauçuku natyral)
- SINTETIKE (psh., goma sintetike, bakeliti, najloni, PVC, plastika, polietileni,
polipropileni, poliakrilnitrili, PVB, silikoni).
♦ Materialet artificiale sipas përbërjes kimike mund të ndahen në :
a ) Joorganike (qelqi, porcelani etj. ) dhe
b ) Organike (bakeliti, PVC, pleksiglasi, polietileni , polistiroli, celofani, celuloidi etj.)
♦ Në këtë kapitull do të bëhet fjalë vetëm për materialet artificiale organike, të
ashtuquajtura masat plastike (plastmasat).
Masat plastike (plastmasat, polimeret) janë materiale, përbërësit kryesorë të të
cilave ndërtohen prej lidhjeve organike makromolekulare, të cilat fitohen me procesin e
sintetizimit ose me transformimin e prodhimeve natyrore.
Plastmasat nën veprimin e temperaturës dhe presionit kalojnë në gjendje plastike dhe
mund t’u jepet forma e dëshiruar.
Zakonisht, ato janë plastike në fazën e prodhimit dhe të përpunimit, ndërsa në formë
të gatshme, në shumicën e rasteve, nuk janë plastike, por të ngurta.
Masat plastike nuk janë vetëm një zëvendësim i thjeshtë i materialeve natyrore por,
edhe materiale për konstruksione në elektroteknikë, makineri, ndërtimtari, transport dhe
sektorë të tjerë të ekonomisë.
Sipas vetive termike ndahen në dy grupe;
- Termoplaste (Plastomere) dhe
- Duroplaste ( Duromere).
Termoplastet janë materiale te cilat në gjendje të nxehtë zbuten, bëhen plastike dhe
munden lehtë të përpunohen. Pas ftohjes, forcohen dhe bëhen të ngurta. Gjatë nxehjes së
serishme përsëri zbuten etj. Ky proces mund të përsëritet shumë herë dhe masa kimikisht të
mos ndryshoj.
Në këtë grup hyjnë kryesisht polimerizatet, prodhimet me bazë celuloze dhe
prodhimet me bazë të albuminave shtazore si dhe disa polikondenzate.
Struktura zinxhirore e termoplasteve është shkaktare e vetive tipike të këtyre
materialeve:
- elasticitet i madh dhe me të edhe qëndrueshmëria në goditje,
- mundësia e përpunimit të lehtë me teknikë automatike (ngase gjatë përpunimit
masa e nxehtë mbetet për kohë të gjatë e pandryshuar),
- termostabilitet i ulët për shkak të pikës së shkrirjes relativisht të ulët,
- fortësi e vogël në sipërfaqe të produktit.
Duroplastet (masat termoreaktive), janë masa plastike, të cilat gjatë nxehjes
kimikisht ndryshojnë, zbuten dhe mund të formësohen.
Tipike për këtë grup të masave plastike është ajo që këto me nxehjen e parë zbuten
pastaj, për dallim nga termoplastet nga ndikimi i nxehtësisë fillojnë reaksionet kimike
(“termoreaktiviteti”) të masës në duroplaste molekulat e të cilës në këtë rast lidhen kimikisht
në mes veti.
9


Si përfundim i tërë kësaj lajmërohet formimi i rrjetës gjigante hapësinore, e
shpërndarë në tre dimensione, pjesët përbërëse të së cilës janë fortë të lidhura me lidhje
kimike dhe bëhen të patretshme në bazat organike. Për shkak të stabilitetit termik të rrjetës
hapësinore, duroplasti i fortësuar njëherë me nxehje më nuk mund të zbutet.
Nga kjo strukturë dalin edhe vetitë e duroplasteve siç janë:
- qëndrueshmëria termike,
- mekanike dhe kimike, dhe
- stabiliteti në dimensione.
Sipas vetive fiziko-mekanike, në bazë të standardit DIN – 7731 masat plastike ndahen në:
1. Plastomere (materiale plastike: termoplastet dhe duroplastet),
2. Elastomere (kauçuku, silikoni ose tipe të tjera produktesh makromolekulare),
3. Fluidoplaste (ngjitësat, llaqet etj.),
4. Fibra (sintetike dhe gjysëm sintetike).
Elastomeret kanë lidhje reciproke të dobët të makromolekulave. Gjithherë janë
amorfe.
Në temperaturë normale janë elastike (ngjashëm më gomën) . Deri në gjendje plastike
nuk mund ti sjellim as me nxehje.
Këtu bëjnë pjesë psh., kauçuku natyral (NR), polivinil kloridi i butë (PVC),
poliuretani (PUR), silikoni (SIR) etj.

2.1.2 Vetitë e masave plastike

Masat plastike kanë një varg vetish, të cilat materialet klasike, psh, metalet, nuk i
kanë.
♦ Vetitë pozitive të masave plastike në krahasim me metalet janë :
- dendësia e vogël (pesha specifike ) përafërsisht 0.92 – 1.9 g /cm3
- veti të mira izoluese elektrike,
- përçueshmëri e vogël e nxehtësisë, dmth. veti të mira për izolime termike,
- qëndrueshmëri të mirë ndaj ndryshkut (korrozionit), thartirave, bazave dhe
pjesërisht ndaj tretësve,
- mbrojtja sipërfaqësore nuk është e nevojshme sikur te metalet,
- nuk kanë ndikim të dëmshëm fiziologjik, janë pa shije dhe pa erë,
- përpunohen me lehtësi me përpunim me prerje dhe pa prerje,
- mund të ngjyrosën lehtë në brendi dhe sipërfaqësisht,
- çmimi i kushtimit, i cili gjithnjë ka tendenca të rënies, derisa prodhimtaria
rritet.
Vetitë negative të masave plastike në krahasim me metalet janë:
- rezistencë të vogël ndaj temperaturës,
- ngurtësia e vogël në shumicën e rastev,
- bymim të madhe në temperaturë,
- janë të ndezshme.

10


2.1.3 Përfitimi i masave plastike

Lëndët e para më të rëndësishme – fabrikatet dhe gjysmëfabrikatet për përfitimin e
masave plastike sipas prejardhjes mund të jenë:
♦ Minerale: Karboni, nafta, gazi tokësor, katrani (peshkve), acetileni, benzini
(benzoli), etileni, stiroli, acetoni, acidi klorhidrik, klori, fenoli, formaldehidi, kreoli, urea,
dialkoholi etj.
♦ Organike:
- bimore: druri ( kauçuku natyral), celuloza etj.
- shtazore: qumështi, kazeina, albuminat etj.
Prodhimet finale dhe gjysëm fianale fitohen nga fraksioni i naftës së papërpunuar në
temperaturë të vlimit (rreth 300ºC), ashtu që ato fraksione nxehen nën presione dhe
temperatura të larta, që shkaktojnë zbërthimin e molekulave të mëdha (makromolekulave) në
molekula më të vogla të përshtatshme për industrinë e prodhimeve artificiale.
Llojet e prodhimeve finale dhe gjysëmfinale të cilat fitohen prej naftës së
papërpunuar janë dhënë në skemën në vijim.

♦ Përveç naftës së papërpunuar, në ditët e sotme gjithnjë e më tepër po përdoret
si lëndë e parë kimike edhe gazi tokësor në përbërjen e të cilit bëjnë pjesë:
- metani (rreth 90%),
- etani,
- propani,
- butani,
- pentani,
- heksani si dhe
- izomeret e tyre, gjithashtu edhe
- CO2, H2, CO, N2, H2S etj.
♦ Gazi tokësor përpunohet me djegëje jo të plotë ose me zbërthim termik (me
pirolizë në temperaturë rreth 700º.

11


♦ Me djegëje jo të plotë perfitohet:
- acetileni, si dhe përzierja
- CO2 dhe H2 e përshtatshme për sintezën e uresë (karbamidit) dhe amoniakut.
♦ Me anë të pirolizës fitohen:
- etileni,
- propileni,
- acetileni dhe
- bashkëdyzimet tjera të cilat shfrytëzohen për sinteza kimike të mëtejme.
Nga thëngjilli fitohen bashkëdyzime të ndryshme kimike sipas destilimit të thatë
(koksimit).
Destilimi i thatë bazohet në nxehjen e thëngjillit pa prezencën e ajërit në
temperaturën (1100-1300ºC). Në ketë temperaturë fitohen prodhimet e:
- gazta,
- lëngëta (rrëshira-smolla), dhe
- ngurta (koksi).

12


Shprehja nga masat plastike rrjedh për shkak se ato gjatë një faze të përpunimit ka
qenë e deformueshme.
Te një lloj i masave plastike deformueshmëria mbetet e përhershme, deri sa prodhimet
finale mund të riciklohen (termoplastet).
Ndërsa, te gupi tjeter i masave plastike deformueshmëria humbet në mënyrë të
përhershme me rastin e finalizimit të prodhimit (duroplastet).
Materialet termoplastike (termoplastet) nën ndikimin e temperaturës zbuten, ndërsa
gjatë ftohjes përsëri ngurtësohen. Shembuj tipik te termoplasteve paraqesin; polistireni,
polietileni, najlloni, pleksigllasi, tefloni etj.

Termoplastet në përgjithësi nuk janë të rrezistueshme ndaj temperaturave të larta
(perjashtim bënë tefloni), Në të kundërtën e tyre, plastikat termoreaktive (duroplastet) gjate
nxehjes ngurtësohen dhe fitojnë formë të përhershme, kështu që në të ardhmen nuk mund të
kalojnë kurr më në gjendje të plasticitetit. Shembuj të duroplasteve janë; bakeliti, goma,
silikoni, rrëshirat epokside.
Duroplastet nuk digjen por në temperatura relativisht të larta karbonizohen dhe
shkatërrohen.

13


2.1.4 Struktura e materialeve polimere
Polimeri është një molekulë e madhe (makromolekulë) e përbërë nga njësitë
strukturore të përsëritura.

Siç shihet edhe nga figura e mësipërme , këto materie përbëhen prej shumë mere-ve,
të cilat paraqesin njësinë bazë të një molekule monomere (nga fjale greke mono-një dhe
meros-pjesë). Me lidhjen e një numri të madh monomereve në molekulën e gjatë vargore
fitohet polimeri (nga fjala greke polis-shumë dhe meros-pjesë). Kur thuhet se molekulat janë
të “polimerizuara” kjo do të thot se mes veti janë lidhur në makromolekula gjegj., molekula
të mëdha.

2.1.5 Llojet e monomereve

14


2.1.6 Makromolekulat e disa polimereve

15


2.1.7 Struktura molekulare (kimike) e polimereve

2.1.8 Struktura mbimolekulare (fizike) e polimereve

16


2.1.9 Llojet e lidhjeve polimere

a) Lidhjet primare (kimike): lidhja e mereve në zinxhirin makromolekularë.
b) Lidhjet sekondare ( fizike): lidhja ndërmjet zinxhirëve makromolekularë.

2.1.10 Shenimi i materialeve polimere sintetike

Materialet polimere shënohen në bazë të emërtimit të monomereve përbërës kryesor:
Homopolimeri është një polimer i përbërë tërësisht nga një lloj i vetëm i njësisë
së përsëritur. Kjo rezulton nga polimerizimi i monomerit të vetëm.
Poli –vendoset para emërtimit të monomerit përbërës kryesor:
Kopolimeri ose heteropolimeri është polimeri i derivuar nga dy (ose më shumë)
lloje të monomereve.
Shënimi i kopolimereve bëhet duke përdorur vizën thyese ( / ) ndërmjet monomereve
përbërëse.
Shembuj:
Kopolimeret komerciale më të njohura janë plastika ABS (Akrilonitril / Butadien /
Stireni), goma Nitrile, stireni-akrilonitril, stiren / isopren / stiren(SIS), dhe vinil acetati i
etilenit.
Ekziston mundësia e radhitjes së ndryshme e atomeve të të njëjtit element në
monomer. Kjo shkakton edhe ndryshimin e vetive, që dmth., se monomeret e përbërjes së
njëjtë por me radhitje të ndryshme të atomeve quhen izomere.
Për industrinë janë të rëndësishme dy lloje të materialeve polimere:
- plastika, e cila fitohet me procesin e polimerizimit ose polikondenzimit dhe
- elastomeret, të cila fitohen me procesin e vullkanizimit.

17


Polimerizimi (polimerizimi aditiv)

Kur disa monomere të njëjta ose të ngjashme lidhen ashtu që formojnë lidhje
zinxhirore (vargore), ky proces njihet si adicion.

Monomeri i etilenit është përbërë prej dy mereve të lidhura me lidhje të dyfishtë. Me
veprimin e nxehtësisë dhe presionit hapet njëra lidhje e monomerit, ato lidhen në zinxhir dhe
formojnë polietilenin. Nga gjatësia e zinxhirit varet edhe dendësia e polietilenit.

Me polimerizimin aditiv të monomerit të vinil-kloridit fitohet zinxhir i gjatë i
polivinil-kloridit (PVC).

18


Prej monomerit i cili permban unazen e benzenit (C6H5) me polimerizim aditiv
fitohet polistireni, i cili ne gjendje shkume njihet si stiropen. Prodhimet e fituara me
polimerizimin aditiv i takojnë grupit të termoplasteve.

Kopolimerizimi është proces i lidhjes së dy ose më shumë monomereve të ndryshme.
Shumë momere nuk munden vetvetiu të lidhën në makromolekula, por së bashku me
monomere të tjera munden të formojnë kopolimere. Kështu psh., monomeri i vinil-kloridit
dhe vinil-acetatit shkëmbejnë elektrone valente dhe formojnë polimerin zinxhiror.
Prodhimet e kopolimerizmit me vetitë e tyre dallojnë dukshëm nga substancat nga të
cilat përfitohen.

19


2.1.11 Materiet shtesë (aditivet) në materialet polimere
Materialet plastike përveç përbërësve themelor në formë të substancave me
polimerizim të lartë, përbëjnë edhe materie shtesë të llojllojshme si:
- stabilizator,
- mbushësa,
- plastifikatorë dhe
- pigmente ( për ngjyrosje).
Varësisht nga lloji dhe sasia e materieve shtesë, materialet përbërës themelor të njëjtë
tregojnë ndryshime të dukshme në vetitë e tyre.
Stabilizatorët - janë substanca, të cilat u sigurojnë lidhjeve kimike me polimerizim të
lartë qëndrueshmëri me rastin e veprimit të faktorëve të jashtëm siç janë; temperatura,
rrezatimi i dukshëm ose ultraviolet etj., psh., bloza e mbron polietilenin nga ndikimi i
rrezatimit ultraviolet.
Mbrojtja e PVC nga veprimi i temperaturave të rritura dhe rrezatimi ultraviolet arrihet
me ndihmën e sapunëve, lidhjeve organike të kallajit ose të metaleve të rënda.
Mbrojtja e materialeve të bazuara në butadiene (gomë) nga vetoksidimi në ajër arrihet
me shtimin e lidhjeve të fenolit.
Mbushësit - janë substanca kimikisht neutrale, të cilat shtrihen me qëllim të arritjes së
vetive të dëshiruara të plastikës; përmirësim të vetive mekanike, përçueshmërisë termike ose
elektrike, rezistencë ndaj konsumit (brejtjes) etj.
Varësisht nga forma, mbushësit mund të jenë:
- Pluhur- metalik, grafit, blozë, druri dhe guri si dhe rërë kuarci,
- Fije- metalike, qelqi, azbesti, sintetike, pambuku dhe
- Fleta – folje ose rrjeta metalike, pëlhura; qelqi, sintetike, pambuku, letra etj.
Sipas prejardhjes, mbushësit mund të jenë:
Mbushësit joorganik – zvogëlojnë ndezshmërinë e materieve artificiale,
veçanërisht pluhuri metalik, i cili edhe e rritë përçueshmërinë termike dhe elektrike; azbesti i
rritë vetitë izoluese; grafiti e përmirëson rezistencën ndaj konsumit.
Mbushësit organik - kryesisht mielli i drurit dhe pëlhurërat e rrisin vtinë e
qëndrueshmërisë së rrëshirave, deri sa bloza në masë të madhe e rritë vetin e
qëndrueshmërisë së kauçukut.
Plastifikatorët (zbutësit) - janë lidhje organike kimikisht aktive, të cilat
shpeshherë shtohen në sasi relativisht të mëdha me qëllim të rritjes së plasticitetit të
prodhimeve. Ato veprojnë në mënyrë kimiko-fizike ose vetëm fizike në formimin e
molekulave. Si plastifikator kryesisht përdoren thartirat organike, amoniaku, alkooli etj.
Pigmentet - shtohen me qëllim që prodhimi në ngjyrën e caktuar dhe në princip
nuk ndikon në vetitë fizike.

20


2.2 Përfitimi i polipropilenit (PP)

Polipropileni përfitohet me polimerizimin e polietilenit të pastër në temperaturë 50-
0
100 C nën presion prej 0,1 – 1,0 Mpa. Është i rezistueshëm ndaj kemikaleve.
Polipropileni është masë plastike me peshë molekulare të lartë. Veçori e tij është se
mbetet e pa ndryshueshme edhe në temperatura pak të ngritura. Karakteristike e veçant e
polipropilenit është se është i përshtatshëm për shumë lloje punimesh siq janë:
- ka veti më të mira termike dhe mekanike, ndërsa në temperatura të ulëta më
pak i qëndrueshëm;
- është rezistent ndaj: thartirave, tretësirave të acidit klorhidrik, vajit etj;
- përdorimi: pllaka, gypa, mbështjellës të kabllove, industria e automobilave,
teknika e bardhë.

Në ekonomitë familjare më së shpeshti hasen shishet PET e plastikës se të HDPE dhe
PP për shkak se ato janë përdorur për paketimin e produkteve të ndryshme (ushqim, ujë, pije,
kozmetike, kimikalet shtëpiake, etj.) dhe përhapjen e erës së keqe.
Janë elaboruar shumë metoda të përfitimit të polipropilenit si dhe polipropileneve të
tjera makromolekularë.
Kjo është bërë sepse këto produkte kanë gjetur një përdorim të gjërë si fibra në lëmitë
e ndryshme. Për herë të parë ka filluar të përpunohet në vitin 1957.

Për prodhimin si katalizatorë përdoren tretësirat alkilike të aluminit me halogjenure të
titanit (AlC2H5)3-TiCl3 të përziera me hidrokarbure. Kjo përzierje futet në reaktorë të
polimerizimit ku shtohet sasi të polipropilenit 95% të pastër. Reaktori punon në shtypje 10
bar, dhe temperaturë 50-100 oC, ku si hollues përdoren heksani dhe heptani.
Polipropileni bie në masat termoplastike me peshë specifike më të ulët dhe dallohet
për nga vetitë e shkëlqyeshme mekanike e veçanërisht atyre kimike gjegjësisht ka rezistencë
të lartë ndaj ndikimit të thartirave.

Për këtë arsye shfrytëzohet masovikisht në repartet e industrisë kimike, ku janë
mediumet shumë agresive:
- ka veti më të mira termike dhe mekanike, ndërsa në temperatura të ulëta më pak i
qëndrueshëm.
- është rezistent ndaj: thartirave, tretësirave të acidit klorhidrik, vajit etj.
- përdorimi: pllaka, gypa, mbështjellës të kabllove, industria e automobilave, teknika
e bardhë.

21


Emertimi i Njësia PP
Vetitë vetive
Kapaciteti specifik i nxehtësisë KJ /kg K 2,0
Përçueshmëria e nxehtësisë W/m K 0,17 – 0,22
Teknike

Përçueshmëria e temperaturës m2/s 108 6,7 – 5,9
Përshtatja e temperaturës Ws1/2/m2K 620 – 682
Temperatura e mbajtjes së
formës (DIN 53460) K 363 – 373
Dendësia Kg/m3 900 – 907
Tkurrja % 1–2
Absorbimi i ujit, 3mm % 0,01
Fizike

Shpejtësia e ndezjes cm/min ngadalë
Depërtueshmëria e dritës % -
Rezistenca në acide (thartira) - Shumë e mirë
Rezistenca në baza - Shumë e mirë
Ngurtësia në zgjatje N /mm2 28 – 38
Ngurtësia në lakim N /mm2 -
Mekanike

Rezistenca ndaj goditjes kg cm/cm 2,7 – 10,8
Moduli i elasticitetit N/mm2 1120 - 1500
Fortësia sipas Rockwel-it - R – 85 do
110
Ngurtësia dielektrike V/0,0025 500 - 600
mm
Rezistenca sipërfaqësore Ω 1 ∙ 1016
Elektrike

Konstanta dielektrike pa
60 cikle - 2,2 – 2,6
Rezistenca specifike vëllimore Ω/cm 1015 - 1016
Faktori dielektrik i humbjes për
50Hz - 0,003 – 0,001

Fig.2.1 - Karakteristikat e përgjithshme të polipropilenit

Vendi ynë është shumë i zhvilluar në industrinë e përpunimit të plastikës, ka kompani
të shumta të përfshirë në riciklimin e mbeturinave plastike, si dhe prodhimin e artikujve të
plastikes. Në vëndin tonë nuk ka vende për depozitimin dhe blerjen e mbeturinave plastike
nga depotë grumbulluese të cilat nuk funksionojnë fare.
Problemi i mbetjeve plastike është një çështje shumë komplekse, sepse përbërja e tyre kimike
ndryshon nga rasti në rast.

22


FORMULA MOLEKULARE E POLIPROPILENIT:

(-CHCH3-CH2-)n
ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në një lidhje C-C në lidhje
të vetme në një polimer.

Grupet apo llojet homopolimere të ashtuquajtura materiale nga polipropileni (PP) të
përfituara nga polimerizimi i propilenit të pastër, sipas taktikave të tyre, ekzistojnë tri lloje:

Polipropileni izotaktik, tek këto materiale bëhet shpërndarja e rregullt e grupit metil
që jep një dendësi të lartë të grimcave edhe me shumë se 70-80%. Këto me së shumti
përdoren sot.

Polimeret izotaktike që përbëhen nga molekulat izotaktike (definicioni IUPAC) në
makromolekulat izotaktike gjenden të gjithë përbërësit (substituent) në të njëjtën anë të nyjës
makromolekulare. Makromolekula izotaktike përbëhet nga 100% e polipropilenit të plotë.
Polipropileni është formuar nga shkencëtaret Ziegler dhe Natta me katalizator për polimer
izotaktik (citat i nevojshëm), polimeri izotaktik me kristale te thjeshta dhe shpeshherë me
konfiguracion ne formë të përdredhjes (spirales).

23


Fig.2.2 – Polipropileni izotaktik

Polipropileni sindiotaktik, ndryshon shumë pak duke e bërë atë me elastik se
polipropileni izotaktik por me pak të qëndrueshëm.

Polimeri sindiotaktik me makromolekula sindiotaktike që përbërësit kanë pozicione
alternative përgjatë zinxhirit. Makromolekulat përbëhen nga gjysma e 100%-inshit të plotë
nga polipropileni. Polistireni sindiotaktik nga polimerizimi i katalizes se metalit është
kristalor me një pikë të shkrirjes 1610C.

Fig.2.3 – Polipropileni sindiotaktik

24


Polipropileni ataktik, përdoret te materialet tërësisht eksploduese që është mjaft rrezik
për ngacmimet e eksplodimit.

Polimeri ataktik i përbërëseve të makromolekulave sibstituente janë të vendosura
rastësisht përgjatë zinxhirit. Përqindja e plotë është në mes të vlerave 1-99%. Me ndihmën e
teknikes spektroskopike siç është e mundur të tregohet përbërja e polimerit ne pasqyrim të
përqindjes për çdo treshe (citati është i nevojshëm).

Fig.2.4 – Polipropileni ataktik

Polimeret të cilat janë te formuara nga ana e mekanizmave të lirë radikale, të tillë siç
është polivinilkoridi janë zakonisht ataktike. Për shkak të rasteve të polimereve ataktike
natyrore janë zakonisht amorfe. Në makromolekulat kimio-izotaktike secila njësi e dytë
përsëritëse ka përbërës të rastësishëm.

25


Polimeret ataktik janë teknologjikisht shumë të rëndësishëm. Një shembull i mirë vjen
nga polipropileni (PP). Nëse katalizatori i veçantë shfrytëzohet në sintez është e mundur të
përfitohet polimeri sindiotaktik i këtij versioni, mirëpo shumica e stiroporeve industrial janë
të prodhuara nga polimeret ataktik. Dy materiale kanë veçanti mjaft te ndryshme, ngase jo
rregullisht struktura e llojit ataktik krijon pamundësi për ti vendosur polimeret zingjiror në
mënyrë të rregullt. Rezultati është që përderisa polipropileni sindiotaktik është material i
kristalizuar, shpeshherë lloji ataktik nuk mund të shfrytëzohet dhe të formohet në vend të
qelqit. Ky shembull është tërësisht i thjeshtë (që shumë polimere në rëndësinë ekonomike
janë qelqe të formave ataktike).

Polipropileni mund të formohet me kopolimerizim të shkalles së parë të djegies në
kontakt me lëkurën, nëse kontakti zgjatë me shumë se 24orë. Shtimi në mes të 5-30% në
polimerizimin e kopolimereve të etilenit është marrë sa forca me e lartë e një ndikimi të
homopolimerit të polipropilenit. Ekzistojnë përsëri dy lloje:

 Kopolimer të rastit, etileni dhe propileni janë njëkohësisht të vendosur në të
njëjtin reaktor, që rezulton në zinxhirin polimerizues në të cilën të dy monomeret
janë rastësisht të ndërruar.
 Kopolimeret bllok, në këtë rast, për herë të parë është realizuar propilen
polimerizues e pastaj në reaktorin e dytë, etileni polimerizues i shtohet
polipropilenit të porsaformuar ashtu që përfitohet zinxhiri homogjen në blloqet e
polipropilenit (PP) dhe polietilenit (PE). Rezistenca në goditje e këtyre polimereve
është mjaft e lartë ashtu që janë të njohura si PP PP si ndikues apo goditës.

Kur përqindja e etilenit kalon vlerën e caktuar, materiali nga etileni kalon për tu
sjellur si elastomer, me veti të ndryshme nga polipropileni konvencional. Produkti i quajtur
etilen –propilen gome (EPR etilen-propilen gome Anglisht).

Makromolekula e polipropilenit eutaktik substituent mund të jetë si specifike
(potencialisht për kompleks) përgjatë pozicioneve në zinxhir. Polimeri sindiotaktik dhe
izotaktik janë raste të klasës së thjeshtë të polimerit eutaktik e cila gjithashtu kyç edhe
makromolekulat heterogjene në të cilat seria përbëhet nga llojet e substituenteve të ndryshëm
(P.sh nga ana e zinxhirit të proteinave dhe bazat e acidit nukleik).

26


3. HEDHURINAT, KLASIFIKIMI I TYRE

3.1 Jetë pa mbeturina nuk ka.
Sot ne shoqëritë moderne, problemi i mbeturinave lidhet ngushte, me mbrojtjen e
mjedisit, ndaj dhe shume shtete kane përsosur teknologjitë për eliminimin e mbeturinave
madje jo rralle ato shërbejnë si lende e pare për te prodhuar produkte te ndryshme.
Por pamvarësisht teknologjive te prapambetura, ne sot kemi mundësi te bëjmë me
shume për riciklimin e mbeturinave sidomos për, ambalazhet e letrave, te kartonit, te
kanaçëve te aluminit, te lendeve plastike e tjerë. Seperimi i tyre nuk kërkon teknologji te
sofistikuar, nuk kërkon burime financimi, nuk kërkon impjante te fuqishme, por kërkon
thjesht një ndërgjegjësim dhe kulture qytetare, te cilën pjesërisht e merr ne konsiderate dhe
edukimi qe mund te sjell përdorimi i kësaj mase plastike.
Zhvillim ekonomik do të thotë mirëqënie e përhapur dhe ofertë prodhimesh gjithnjë e
më të shumtë dhe të ndryshëm. Por rritje e konsumeve do të thotë edhe një sasi e madhe
mbeturinash. Çdo ditë prodhojmë një sasi mbresëlënëse e gjithnjë në rritje të mbeturinave
ndonjëherë të braktisura e të lëna pa kujdes: një peshë e papërballueshme për mjedisin tonë,
tashmë të lodhur nga shumë forma ndotjeje.
Të prodhosh dhe të hedhësh sasi të mëdha mbeturinash vlerësohet sot një fakt i qartë,
pothuaj si pjesë e natyrës njerëzore; në të vërtetë bëhet fjalë për zakone të kohëve të fundit,
që nuk egzistonin para epokës industriale dhe shoqërisë së konsumit (siq shifet në Fig.3.1).
Në të kaluarën mbeturinat ishin të pakta e përbëheshin kryesisht nga lëndë organike
(mbetje ushqimore) që shndërroheshin natyrisht në terren. Sa më e varfër është një shoqëri,
aq më e vogël është sasia e mbeturinave që ajo prodhon, sepse më të vogla janë konsumimet,
pak mbetjet dhe gjithçka përdoret sa më gjatë dhe rikuperohet.

MENAXHIMI I MBETJEVE URBANE

NDERMARRJA
E PASTRIMIT

MBETJE TË DIFERENCUARA MBETJE TË PADIFERENCUARA

ORGANIKE TË THATA BIONDARJA FILLESTARE
-Shtëpiake -Plastike
-Te tregut -Qelq etj.
NDARJA SIPAS VLERES

IMPIANT I KOMPOSTIMIT LINJAT E NDARJES
HEKUR QELQ TË THATA TË NJOMA

PLEH I PËRDORSHËM SKARCO Për përdorim Skarco
Seleksionim i fundit Mbetje të tjera
PËRDORIM NË BUJQESI Ripërdorimi ose riciklimi
DEPOZITIM (Landfield) Skarco

Fig.3.1 - Menagjimi i mbetjeve urbane

27


3.1.1 Çfarë janë mbeturinat - Mbeturinë është çdo objekt ose lëndë prej të cilit
lirohemi nga: mbetjet, skartimet, teprica, sende të thyera ose të papërdorshme, rrjedhojë e
veprimtarive shtëpiake ose proceseve prodhues siq shifet në Fig.3.2 dhe 3.3.

Fig.3.2 - Mbeturinat e pa kontrolluara

Fig.3.3 - Ndotja e ajrit nga mbeturinat

28


3.1.2 Klasifikimi i mbeturinave - Mbeturinat klasifikohen, në bazë të origjinës së tyre
si në Fig.3.4, në mbeturina urbane dhe speciale.
Mbeturinat ndahen edhe, në bazë të rrezikshmërisë së tyre, në mbeturina të
rrezikshme dhe jo të rrezikshme po ashtu edhe në mbeturina të ndryshme si në Fig.3.5.

Fig.3.4 - Klasifikimi i mbeturinave

Fig.3.5 - Ndarja e mbeturinave

29


3.1.3 Mbeturinat urbane - Hyjnë në këtë përcaktim:
- mbeturinat shtëpiake që vijnë nga banesat; mbeturinat jo të rrezikshme të
ndryshme nga ato shtëpiake, por të ngjashme si sasi e cilësi;
- mbeturinat që gjenden në rrugë e zona publike, plazhe detarë e liqenorë, gjatë
brigjeve lumorë;
- mbeturinat bimore që vijnë nga parqe e zona të gjelbra.

Fig.3.6 - Mbeturinat urbane

3.1.4 Mbeturina të veçanta - Përcaktimi përfshin:
- mbeturinat që vijnë nga punime industriale, veprimtari bujqësore, artizanale,
tregtare e shërbimesh;
- mbeturinat spitalore;
- materialet që vijnë nga gërmimet, ndërtimet e shembjet;
- makineri e mjete të papërdorshme;
- makina, motorë dhe pjesë të tyre;
- teprica nga trajtimi i vetë mbeturinave.

Fig.3.7 - Vëndgrumbullimi i mbeturinave

30


Fig.3.8 - Pamja në 3D e vëndgrumbullimit

3.1.5 Mbeturina të rrezikshme - Janë të gjitha mbeturinat që përmbajnë lëndë
helmuese ose të dëmshme për njeriun dhe mjedisin, si bateri, barna, vajra të përdorura, etj.

Mbeturinat të rrezikshme - janë mbeturinat që kanë së paku njërën nga këto
karakteristika si vijon:
- eksplozive,
- oksiduese,
- të ndezshme,
- irituese,
- dëmtuese,
- toksike,
- kancerogjene,
- korrozive,
- infektuese,
- teratogjenike,
- mutagjenike,
- liron gazra toksike në kontakt me ujin, ajrin ose një acid,
- ka mundësi për prodhimin e substancave tjera të rrezikshme dhe
- ekotoksike.

31


Fig.3.9 - Mbeturinat e rrezikshme

3.1.6 Problemi i mbeturinave - Mbeturinat prodhojnë ndotje: lëngje, gaz, lëndë
helmuese dhe materiale të pashkatërrueshme mund të ndotin ajrin, ujin, tokën.
Mbeturinat kushtojnë: na zënë vend dhe harxhojnë burime njerëzore dhe ekonomike
për trajtimin e tyre, por edhe për të ndrequr dëmet mjedisore dhe shëndetësore që shkaktojnë.
Mbledhja e diferencuar ka të bëjë me ndarjen që në fillim të llojeve të ndryshme të
mbeturinave. Është një mjet thelbësor për një menaxhim korrekt të mbeturinave urbane, sepse
lehtëson rekuperimin dhe kufizon përdorimin e vendshkarkimeve.

3.1.7 Platforma për mbledhje - Platforma është një zonë e pajisur me mjetet e duhura
ku qytetarët mund të shpien mbeturinat, tashmë të ndara sipas llojit të materialit. Sistemi
edhe pse më pak i rehatshëm për qytetarin, ka epërsinë e të qenit më ekonomik, e mund të
lejojë ulje të mundshme të taksave vendore për shpërbërjen e mbeturinave.

Fig.3.10 - Kamionet për mbeturina

32


3.1.8 Mbledhja derë me derë - Në këtë rast mbeturinat tërhiqen direkt pranë banesave,
zyrave, dyqaneve. Me shumë epërsi për qytetarët që prodhojnë sasira të mëdha mbeturinash
të veçanta (menca. zyra, restorante), është zgjidhja ideale për gjendje të veçanta, si qendrat e
qyteteve, ku është e vështirë të vendosen shporta, ose për materialin organik, që mund të
sjellë erëra të këqija nëpër shporta.

Fig.3.11 - Edukimi i mbledhjes nëpër banesa

Grumbullimi derë në derë bëhet direkt në banesë. Për të pasur mundësi që të marrim
pjesë vihet në dispozicion një kontejner me përmasa të ndryshme, në bazë të kërkesave, sipas
hapësirës dhe të prodhimit të hedhurinave të secilit.
Me sistemin e ri të grumbullimit dhe të tërheqjes së tipologjive të ndryshme të
hedhurinave, sipas një kalendari që i dorëzohet të gjithëve, ku janë të përcaktuara ditët e
ndryshme në të cilat duhet të vendosen përpara shtëpisë ose ndërmarrjes sonë kontejnerët
përkatës.
Mënyrat e grumbullimit të gjithë hedhurinave që nuk janë tërhequr në banesa dhe që
duhet të hidhen në kontejnerët përkatës.

33


3.1.9 Shporta në dyqane - Ky sistem parashikon sistemimin në shportë pranë
dyqaneve, farmacive, qendrave tregtare, për mbledhjen e llojeve të veçanta të mbeturinave (si
barna e bateri).

Kjo zgjidhje garanton një cilësi të lartë të mbeturinave të mbledhura dhe shmang
shpërbërjen e tyre në vendshkarkim me rreziqet që sjell kjo për ndotjen e mjedisit.

Fig.3.12 - Shporta e riciklimit

8 3.1.10 Rekuperimi - Disa mbeturina mund të rekuperohen drejpërdrejt; të tjera ripunohen
për të marrë prodhime të reja.

Nga letra dhe kartoni merret letër e ricikluar; nga kanaçe të vjetra merren të reja;
shishe e kuti nga qelqi e kështu me radhë. Edhe lloje të ndryshme plastike mund të
rekuperohen. Të rekuperosh është me leverdi: ruan rezervat natyrore të lëndëve të para,
kërkon më pak përpunime e konsumon më pak energji.

Mbeturinat e rekuperuara nuk i nënshtrohen pra dërgimit në vendshkarkim dhe në
impiante djegëse, me rrjedhojën e logjikshme të uljes së kostove të shpërbërjes e mbi të gjitha
zvogëlimin e rreziqeve mjedisore. Mbledhja e diferencuar kryhet në mënyra të ndryshme.

34


3.1.11 “Këmborë” dhe shporta - Sistemi më i përhapur është ai i këmborëve të
vendosur përgjatë rrugëve, të dallueshme për lloje të ndryshme materialesh. Ky sistem është
mjaft i rehatshëm për qytetarët; mjafton vetëm të ndajmë mbeturinat para se t’i hedhim në
shportë.

Fig.3.13 - Disa forma të kontenjerëve

3.1.12 Informim dhe pjesëmarrje - Sido që të organizohet, mbledhja e diferencuar
kërkon para së gjithash një informim të përpiktë për të orientuar sjelljet e qytetarëve, që
përfshihen direkt. Mbledhja e diferencuar dhe rekuperimi mund të sjellin epërsi të mëdha për
ne dhe mjedisin tonë: që të arrihet me sukses kjo është e nevojshme pjesëmarrja aktive dhe e
ndërgjegjshme e secilit prej nesh.

3.2 Përfitimi i mbeturinave

Në një qëndër të buruar tërsia e aktiviteteve të pergjithshme është e nderlidhur mbi
bazën e konsumit të lëndeve të para që vinë nga burime të ndryshme. Këtu duke e futur në
zingjirin e prodhimeve të produktit për konsum transformohen në produkte të gatshme dhe në
produkte që nuk kanë vler konsumi, pra janë të pa perdorshme.
Në aspektin më të gjerë të trajtimit të ketijë cikli gjigand të transformimit të lëndeve
të para të dy llojeve të sipershenuara perfshihet aktiviteti i perditshem shtepiak, industrial,
bujqësor etj.
Pra, janë pikerisht këto aktivitete të cilat prodhojnë vazhdimisht krahas të mirave
materiale dhe mbeturina. Duke theksuar se natyra e mbeturinave nuk ndryshon midis vendeve
të ndryshme, por ajo që i dallon ato është përbërja e tyre.

35


Factor të till si shkalla e zhvillimit ekonomik, niveli social, traditat kulturore etj, lujnë
një rol të madh në llojshmërin e mbeturinave dhe në mënyren e trajtimit të tyre.
Ekzistojnë dy terma të cilët ndryshojnë dukshëm nga njëri tjetri. Këto terma janë:
Mbetje dhe Mbeturina.
Duke theksuar se ndryshimi ndermjet tyre qendron ne faktin se nese mbetjet mund të
perdoren në procese tjera teknologjike, pra kanë vlerë, mbeturinat janë fare të paperdorshme.
Në Fig.3.14. është dhënë skema e perfitimit të mbeturinave.

Fig.3.14 - Tabela e rikthimit të mbeturinave

36


3.3 Metodat e eleminimit të mbeturinave

Prodhimi i madh industrial si dhe intensiteti i jetës së përditshme kanë si produkt të
tyre nxjerrjen e nënprodukteve të natyrave të ndryshme.
Përball këtyre vëllimeve të mëdha të mbeturinave njeriut i duhet të veprojë për të
ruajtur ekujlibrin natyral të mjedisit. Për të kontribuar në ruajtjen e vlerave ekologjike të
mjedisit si dhe për të ulur shpenzimet për administrimin e mbetjeve është i nevojshëm të
bëhet eliminimi dhe trajtimi adekuat i tyre.

Mbeturinat nuk duhen thjesht
të hidhen
Eliminimi- është tërësia e operacioneve të administrimit të mbeturinave që
përmban: grumbullimin dhe ndarjen, trajtimin dhe depozimin përfundimtar të tyre.
Eliminim të mbeturinave në kuptimin e plotë të fjales nuk ka, por ato transformohen
në forma të ndryshme: të ngurta, të lëngëta dhe të gazta, përpara se ato të kthehen në mjedis.
Për të arritur në këtë objektiv duhet:

 Të minimizohet prodhimi i tyre,
 Të reduktohen në maksimum mbetjet në origjinën e tyre,
 Të maksimizohet ndarja sipas llojeve të mbeturinave,
 Të zvoglohet ndotja me anën e trajtimeve të thjeshta.

Duke trajtuar problemin në këtë menyrë, evitimi i mbeturinave është masa e vetme
për përballjen e tyre. Me evitim të mbeturinave do të kuptojmë që:

 Të blejmë në mënyrë të ndërgjegjëshme për mjedisin (të kemi kujdes nga paketimet),
 Të prodhojmë vetë disa produkte (p.sh. kos etj),
 Të jemi të kursyer në përdorimin e energjisë, ujit dhe kimikaleve,
 Të heqim dorë nga flakja e artikujve.

37


Fig.3.15 - Grafiku i riciklimeve të mbetjeve të veqanta

38


3.4 Grumbullimi dhe ndarja

Të gjitha mbeturinat që formohen nga shtepitë tona, dyqanet, restauranet, vendet
publike (zyra, shkolla) duhet të grumbullohen në kontejner dhe në menyrë periodike të
zbrazen. Nëpermjet zbrazjes periodike të mbeturinave mund të menjanohen probleme
higjenike dhe evitimi i papastertive nga qytetet apo krahina. Tani egzistojnë në përdorim
kontejner metalik apo edhe plastikë me një kapacitet prej 1100 litre.
Kryerja e procesit të grumbullimit dhe ndarjes që në burim është themelor si për
mbrojtjen e mjedisit ashtu edhe për racionalizmin e sistemeve të trajtimit. Ndarja që në burim
synon:
o Heqjen e mbeturinave të veçanta për ti futur ato në trajtim special
o Rekuperimin e vlerave të materialeve të ndryshme,
o Reduktimin e vëllimit për tu trajtuar.

Metodat e trajtimit të mbeturinave - Trajtimi i mbeturinave bëhet përmes këtyre
metodave:
 Fushave të grumbullimit,
 Kompostimit,
 Riciklimit (Ripërpunimit),
 Djegies.

Riciklimi – ka të bëjë me procedurën e shendrrimit të materialeve të vjetra në një
prodhim të ri (material i ricikluar) ose riciklimi konsiston në futjen e një përbërësi të
rikuperuar në një cikël prodhimi ku ai përdoret pjesërisht ose tërësisht si lënd e parë.
Riciklimi ka për objektiv: qoftë ti japë industrive të interesuara lëndë të parë; qoftë të
lehtësoj industrin në nivel kombëtar duke i kurësyer lloje shpenzimesh të panevojshme.
Riciklimi i prodhimeve termike definohet si: ˏˏripërdorim i sërishem ose
shfrytezimi i prodhimeve apo pjesëve të mbetura nga këto prodhime në përberje të një procesi
në formë të rrethqarkullimit’’.
Në këtë difinicion për herë të parë po potencohet ˏˏrrethqarkullimi’’ që ka kuptim nga
se duke u mbështetur në prejardhjen e fjalës riciklim (angl. Recycling: re....’’përsëri....,
këthyes...+ cycle, rrethqarkullim, ciklues,,).

Ripërdorimi - mbasi mbeturinat të grumbullohen të veçuara, disa prej tyre mund të
perdoren sërish.
Përdorimi mund të jetë me qellim të pershtatshëm për një fubksionim të ri (psh. fletë
druri që perdoret në kuzhinë, qelq i vjetër për një perdorim të dytë ose për të prodhuar qelq të
ri ose përdorimi i hekurishtave për furrënaltat.
Lende të vjetra të ripërdorura mund të jenë: leckë, qilim, paqe antike, enë, enë
porcelani, lugë antike, lodra, mobilje, sendet të vjetra të çmuara, mobile etj.

39


Djegia - është trajtimi termik i mbeturinave të ngurta që konsiston në shkatërrimin e
tyre nga zjarri. Kjo duket në pamje të parë si metodë e thjeshtë, por në fakt ajo nuk është e
tillë dhe as ekonomike.
Djegia e mbeturinave mund të bëhet e kontrolluar. Kjo bëhet në aparate përkatëse në
prani të O2 dhe në një temperaturë nga 8000C deri në 10000C .
Djegia e mbeturinave është një praktikë dhjetëvjeçare që përdoret në shumë vende të
botës, por duke perdorur një teknologji të re për pastrimin e tymit të gazrave në menyrë që të
mbrohet ambienti dhe në tëresi faktori njeri.
Djegia e pakontrolluar e mbeturinave çon në formimin e gazrave të rrezikshme.
Substancat helmuese të cilat smundje të dëmshme trashëguese shpërbëhen me veshtirësi dhe
në këtë menyrë rikthehen në organizëm nëpërmjet ajrit që thithim, ujërave nëntokësor dhe
lëndëve ushqyese.

Qellimet e djegies së mbeturinave janë:
 Pakësimi i vëllimit të tyre,
 Mineralizimi i substancave (inertizimi i mbetjeve),
 Fitimi i energjisë (shfrytëzimi i nxehtesisë nga djegia për vënjen në punë të turbinave
me avull).

Depozitimi final
Depozitimi i mbeturinave është një pjesë e rendësishme e një sistemi modern, të
kujdesit për mbeturinat të cilat nuk mund të përdoren më. Është e pamundur, që jeta e jonë të
zhvillohet pa formuar mbeturina prandaj, si rrjedhim lind nevoja edhe e depozitimit të tyre.
Të gjithë jemi deshmitar se sot mbeturinat ose digjen, derdhen në dete apo hudhen në
ndonjë faqe të ndonjë kodre.
Kjo gjë sjell rrezikimin e sipërfaqës së tokës pjellore, ndotjen dhe rrezikimin e ujrave
nëntokësor si dhe shkaktojnë erëra të këqia. Për hirë të mbrojtjes së mjedisit duhet të
ndryshohet kjo gjë sa më shpejtë.
Mbeturinat duhet të grumbullohen dhe në formë të organizuar duhet të dergohën në
depo. Pra, mbeturinat që janë të pa riciklushme, të pakompostueshme, si dhe mbeturinat e
djegëshme janë të destinuara ti nënshtrohen procesit të depozitimit final në fushat
përkatësisht në depot e mbeturinave.

40


Për ndertimin e depove duhet të kemi parasysh:
Vendi i një depoje duhet të ofrojë një siguri sa më të madhe për natyrën. Zonat në të
cilat kemi depozita të ujit, burime dhe ujra nëntokësore nuk janë të përshtatshme për
ndërtimin e depove.
Gjithashtu edhe në toka runore dhe ne ato ku ka zhavor nuk mund të ndërtohen depotë
për depozitimin e mbeturinave.

 Depotë mund të ndërtohen larg zonave të banuara për të shmangur zhurmën,
fluturimin e letrave, të tymit dhe erën e keqe.

 Në depotë e rregullta duhet të ketë aparate, që mundësojnë kontrollë të vazhdueshëm.

Fig.3.16 - Riciklimi

Deponi - quhet vendi i caktuar (i rregulluar) i mbeturinave, nën apo mbi sipërfaqe të
tokës, ku vendosen mbeturinat, duke përfshi:
- vendin e brendshëm ku vendosen mbeturinat (deponinë ku prodhuesi i
mbeturinave e dërgon mbeturinën e vet për deponim, në vendin e prodhimit);
- vendin e përhershëm (më shumë se një vit) i cili përdoret për vendosjen e
përkohshme të mbeturinave, por përjashtohen:
- objektet ku mbeturinat shkarkohen në mënyrë që të bëhet përgatitja e tyre për
transport të mëtejshëm, me qëllim të përpunimit, trajtimit ose deponimit diku tjetër;
- vendet për ruajtje të mbeturinave, para përpunimit ose trajtimit për një
periudhë më të shkurtër se tri vjeçare, ose
- vendet për ruajtje të mbeturinave para deponimit për periudhë deri në një vit.

41


3.5 Rreziqet që paraqesin mbeturinat për shëndetin dhe mjedisin

Objektet kryesore për të cilat mbetjet paraqesin rrezik janë dy:
 Shëndeti i njeriut dhe
 Mjedisi.

Rreziqet për shendetin

 Mbeturinat duke ndotur ujin nëntokësor dhe në përgjithësi ujërat sipërfaqësore rrisin
mundësitë e prekjes së shëndetit të njeriut nga substancat e dëmshme dhe të
rrezikshme që merren nëpërmjet rrugëve të ndryshme.

 Është e rëndësishme të theksohet edhe rreziku i smundjeve të transmetueshme nga
kafshet si:

 Smundjet e transmetueshme me anë të qeneve endacak,

 Smundjet e transmetueshme me anë të minjëve (Diyanteria, tifua, hepatiti, etj.).

 Smundjet e transmetueshme me anë të mizave, mushkonjave, pleshtave, etj.

 Një rrezik tepër të madh paraqesin mbeturinat e hudhura jashtë vendeve të posaçme të
grumbullimit të tyre. Këto mbeturina duke u prekur nga fëmijët mund të shkaktojnë,
këtyre të fundit infeksione të ndryshme tepër të rrezikshme.

 Djegia e mbeturinave në vendin fillestar të grumbullimit të tyre krijon erëra të këqia
dhe ndotë mjedisin përqark duke çliruar në ajër ndotës tepër të rrezikshem si: SO2,
CO, CO2 etj. Kjo gjë shkakton probleme në aparatin e frymëmarrjes, sidomos të
fëmijët dhe të moshuarit.

 Si faktor që ndikon drejtëpërdrejtë në shëndetin e njerëzve është gjithashtu dhe
kontakti qoftë edhe ai vizual me të, sidomos kur ato nuk depozitohen në vendet e
posatshme për grumbullimin e tyre por hidhen vend e pa vend si psh: në rrugë, në
lulishte, në oborret e pallateve etj.

Rreziqet për mjedisin
 Ndotja e ujrave nëntoksore dhe të atyreve sipërfaqësore shkaktohen qoftë si pasojë e
grumbullimit të mbeturinave në afërsi të zonave ujëmbajtëse pa marrë masa
mbrojtëse, qoftë nga depozitimi ose hedhja në ujrat sipërfaqësore të mbeturinave.

 Krijimi i erërave të këqia dhe biogazit që është një ndotës tepër i rrezikshëm për
atmosferën dhe që lidhet drejtëpërdrejtë me dekompozimin e mbeturinave organike.
Përbërësi kryesor i biogazit është metani i cili përveq erës së keqe që ka edhe
gjithashtu një element me veti të forta helmuese.

 Ndotja e tokës, që vjen si rezultat i depërtimit në tokë të elementëve të ndryshme
tokësike që prodhojnë vetë mbeturinat.

42


4. SIMBOLET, DOMETHËNIA E SIMBOLEVE DHE
ARSYESHMËRIA E PËRDORIMIT TË TYRE

4.1. Simbolet e riciklimit mund të ndahen në dy kategori të veçanta.

Me Simbolet e 'Riciklimit' janë shënuar produktet e bëra nga materiale të veçanta që
janë të përshtatshme për riciklim në varësi të faktit nëse ka një mekanizëm të grumbullimit në
vend të kundërt të komunitetit lokal për këto materiale të veçanta.
Me simbolet e "Ripërpunimit" në përcaktimin e produkteve që përmbajnë materiale të
riciklueshme.
Përdorimi i termave 'ripërpunimit' dhe "të riciklimit", ndër të tjera, dhe shfaqjen e
simboleve është i qeverisur nga Komisioni Federal i Tregtisë për përdorimin e kërkesave nga
Marketingu i Mjedisit. Këto udhëzime rregullojnë të gjitha pretendimet e mjedisit të
bashkangjitur ose të lidhura me produkte, duke përfshirë edhe ato të përshkruara në etiketim,
reklamat, dhe të gjitha format e marketingut.
Standard ndërkombëtar për përcaktimin e kërkesave të mjedisit mbi produkte ose mbi
paketimin mund të gjenden në ISO 14021: Etiketat e Mjedisit dhe deklaratat e Kërkesave
Mjedisore.

4.1.1 Simbolet e 'Riciklimit'

Simbolet në të majtë përfaqësojnë dy variacione të simbolit riciklimit origjinal.
Simboli në të djathtë, formë e përshkruare pranohet si simbol i riciklimit tradicional, ose
universal, ndërsa më poshtë është një modifikim.
Produkte letre zakonisht të shfaqura në formë të përshkruar, shpesh me germa të tilla
si-'Ky produkt mund të ripërpunohet' ose të 'Riciklohet'. Kur identifikohet me një nga
simbolet, produktet, apo materialet e paketimit janë të referuara si produkte të riciklueshme,
ose produktet që janë në gjendje të riciklohen.
Një produkt i shënuar me tjetrin simbol mund të riciklohet, nëse komuniteti lokal
mund të sigurojë për mbledhjen e saj. Edhe pse simbolet janë përdorur si një produkt i
shpërndarë në mbarë vendin, ligjet që rregullojnë mbledhjen e këtyre produkteve me qëllim të
riciklimit janë të përcaktuara në nivel lokal dhe ndryshojnë shumë nga lokaliteti në lokalitet.

43


4.1.2 Simbolet e "Ripërpunimit"

Një produkt, i cili mund të jetë një përmbajtës i paketimit, i shënuar me këtë simbol
është prodhuar nga materialet që kanë qenë të ripërpunueshme. Në përgjithësi, informacion
shtesë është përcjellë me simbole të tilla siç janë -"Shtypur në letër të ripërpunuar".

Kur një përqindje është treguar në simbol, kjo përqindje e produktit është bërë nga
materiale të riciklimit.
Këto dy simbole më lartë tregojnë 'ripërpunimin' dhe janë portretizuar në një stil
grafik në përputhje me simbolin e riciklimit origjinal të shpallur nga ana e disa amerikaneve
dhe Shoqata pylli dhe letre për ripërpunim, duke përfshirë edhe Institutin Amerikan Paper
dhe Korporatën "Container" të Amerikës. Këto simbole janë përdorur zakonisht në letër dhe
karton.
Më këtë simbol të 'ripërpunimit' dalim në përfundim se përqindja e përmbajtjes që
riciklohet, megjithatë, edhe në letër dhe produktet e kartonit është bërë tashmë nga materiale
të riciklimit këto materiale mund të konsiderohen të ripërpunueshme.

44


Një e treta e simbolit të 'ripërpunimit' është gjithashtu në përdorim. Ky simbol
ndryshon nga dy të parët duke pasur shigjeta të ngurta të zeza brenda një rrethi të jashtëm të
zi. Rrethi i jashtëm i zi tregon se të paktën disa përmbajtje janë nga materiale të riciklueshme.
Ky simbol është parë edhe me shigjetat e një ngjyrë të pjesërishme.

4.1.3 Origjina e simbolit të riciklimit

Simboli origjinal i riciklimit është projektuar në vitin 1970 nga Gary Anderson, një
zyrtar i lartë në Universitetin Jugor California, në Los Anxhelos. I’u dërgua në Konferencën
Ndërkombëtare të Dizajnit, si pjesë e një konkursi mbarëkombëtar për shkolla të mesme dhe
studentëve të kolegjeve të sponsoruar nga Korporata Container të Amerikës. Konkursi ishte
një rezultat i rritjes së vazhdueshme të ndërgjegjësimit të konsumit dhe zhvillimit të një
përgjegjësie në ditën e parë të tokës.
Simboli riciklimit përbën një rrotullim të përbërë nga tri-shigjetat në formë të një
trekëndëshi. Çdo shigjetë e përbashkët kthehet në vetvete, dhe të tri shigjeta ndjekin njëra-
tjetren. Kjo është një përfaqësim i përkryer i riciklimit. Rrethi vetanak u zbulua në vitin 1858
nga Auguast Ferdinand Möbius (1790-1868), një matematikan dhe astronom gjerman, dhe ka
qenë një mrekulli matematikore e thjeshtësisë, e pazakontë, dhe e vazhdueshme që nga
atëhere.

4.1.4 Kuptimi i simboleve të riciklimit

Secila nga tri shigjetat mund të përfaqësojë një hap në një proces tre-hapesh që
formon një lak të mbyllur, harku i riciklimit. Hapi i parë paraqet mbledhjen e materialeve që
do të riciklohen. Ky hap ndodh kur materialet e riciklueshme janë vendosur në riciklimin e
shportes së rrethrrotullimit ose të marrura në një qendër lokale të mbledhjes. Materialet e
mbledhura janë të pastruara dhe të renditura për shitje në një mjedis të prodhimit. Procesi i
dytë i prodhimit është në simbol të riciklimit. Materialeve të riciklueshme janë prodhuar në
produkte të reja për shitje me pakicë. Hapi i tretë është blerja aktuale dhe përdorimi i
produkteve të bëra nga materiale të riciklueshme. rrethi tani është kompletuar.

45


Mos harroni 3R janë - Reduktimi, ripërdorimi dhe riciklimi

Fig.4.1 - Simboli i riciklimit

4.1.5 Evolucioni i simboleve të riciklimit

Aktualisht identifikimi i sistemit të kodimit rrëshirë është detajuar më lart që u
prezantua nga Shoqata e Industrisë Plastikë (SIP), në vitin 1988 me kërkesë të riciklimeve në
të gjithë vendin. Në një përpjekje për të ulur volumin e subjektit të mbeturinave të
ndërhyrjeve në tokë, një numër në rritje të produkteve janë zbatuar programet e riciklimit.
Këto programe janë drejtuar shpesh në nivel shtetëror të riciklimit. Identifikimi i kodit të
rrëshirës është zhvilluar për të plotësuar nevojat, duke i siguruar prodhuesit një përputhje të
sistemit për riciklim, një rregull që mund të aplikohet në mbarë vendin.
Identifikimi i sistemit të kodit të rrëshirës ofron një mjet për identifikimin e
përmbajtjes së rrëshirës së shisheve dhe kontenierëve që gjenden zakonisht në vëndin e
mbeturinave të banimit. Duke identifikuar përmbajtjen rrëshirë, konsumatorët do të dinë se
çfarë lloje të paketimeve plastike ishin shfrytëzuar, dhe në këtë mënyrë, që të dihet se cilat
mund të riciklohen. Konsumatorët ishin, dhe do të jetë gjithmonë në rreshtin e parë të
veprimit në çdo program të riciklimit të efektshem. Pjesa më e madhe e ricikluesve do të
filtronin rrymën hyrëse të riciklimit duke shikuar në kodin e ambalazheve plastike.
Që nga simboli i parë i riciklimit që është projektuar, dhe kodet plastike rrëshirë të
futura, industri të caktuara kanë zhvilluar simbole unike të veçanta për një industri. Për
shembull, shoqatat e industrisë për qelq, për karton, dhe për materiale të valëzuara janë
zhvilluar të gjitha, dhe në disa raste të tregjeve të simboleve unike të riciklimit. Këto tri
simbole të veçanta të gjitha mund të klasifikohen si simbole të 'ripërpunueshme'.

46


4.1.6 Simboli i "Ripërpunimit" për karton

PËRMBAJTJA MINIMALE E KONSUMIT 25%

Në vitet e fundit një simbol i 'ripërpunimit' të ri të veçantë me përdorimin e kartonit të
riciklushem është zhvilluar. Pjesa grafike është një markë e regjistruar dhe është e kontrolluar
nga 100% e ripërpunimit të kartonit.
Për qëllime ilustrimi vetëm në këtë faqe, markë tregtare e regjistruar është shfaqur më
të gjelbër, ndërsa shpjegimi përshkrues është paraqitur në të zezë dhe varion nga produkti në
produkt. Simboli dhe shpjegimi, siç mund të shfaqet në një kuti kartoni, mund të interpretohet
si më poshtë. Materiali i fletës, i kartonit është bërë nga përmbajtja 100% e ricikluar. E që
përmbajtja riciklimit, të paktën 25% erdhi nga konsumi i përmbajtjes së më parshme. Me
fjalë të tjera, të paktën 25% të kartonit të përdorur për të bërë karton që erdhi nga produktet e
riciklueshme që kaloi nëpër duart e konsumatorëve. Përmbajtja e mbetur e riciklimit të
kartonit ka të ngjarë me materialin që rezulton nga procesi prodhues i më hershëm. Mos
harroni, edhe pse një produkt është bërë nga materiale të riciklueshme, që të njëjtin produkt
ende mund të riciklojmë për përdorim në një produkt tjetër tek të cilat materiale kërkesat janë
më pak të rrepta.

4.1.7 Simboli i 'Riciklimit' për qelq

Instituti për paketim qelqi (IPQ) ka zhvilluar edhe një 'riciklueshmeri' në simbolet për
përdorim në paketim qelqi i cili mund të riciklohet. Edhe pse shumica enë qelqi mund të
konsiderohen të riciklueshme, simboli megjithatë inkurajon identifikimin sistematik, dhe
ripërdorimin e materialeve të riciklueshme.

47


4.1.8 Polietilen teraftalati (PETE ose PET, dhe PETG)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CO-C H -CO-O-CH -CH -O-)
6 4 2 2 n

ose

Në kuadër të Shteteve të Bashkuara PETE është një akronim që është përdorur në
mënyrë specifike nga prodhuesit për të shënuar dhe për të identifikuar shishe plastike ose
kontenierë të bërë nga polietilenteraftalati për qëllim të riciklimit. Akronimi PET në
përgjithësi është i përdorshëm në industrinë kimike për përcaktimin e materialeve plastike të
polietilenteraftalatit, që gjithashtu mund të shkruhet si poli (etilen teraftalat). PET është
akronim i cili është pranuar nga standardet e organizatave, duke përfshirë Shoqërinë
Amerikane për Testimin dhe Materialet Ndërkombëtare (ASTM), dhe Organizata
Ndërkombëtare për Standardizim (ISO). Megjithatë, Akronimet Pete dhe PET i referohen të
njëjtit klasë të materialeve plastike. Në diskutimin më poshtë, Pete është përdorur në lidhje
me një enë të riciklueshme që është bërë nga PET ku i referohet direkt materialeve plastike të
riciklueshme.

48


Statistikë: Në vitin 1999 PET llogariti 48% të shitjeve nga rrëshira plastike, duke e
bërë atë rrëshirë më të përdorur në shishe plastike.
Përshkrimi: PET, gjithashtu referohet si poliestër, është një material paketimi për
ushqim dhe produkte jo-ushqimore për shkak se është i lirë, i lehtë, rezistent ndaj thyerjes dhe
riciklohet. PET është i pastër dhe ka lagështi të mirë dhe është pengues e gasit, është me
ngjyrë, ngjyra e tije mund të jetë e gjelbër. Shtresat dhe epruvetat e pastruara të konsumimit
të riciklimit PET janë kërkesa të rënda për përdorim për fije tjerrje qilimi dhe për prodhimin e
fibrave dhe azbestit.
Aplikime Përdorimi: shishe e butë për pije, shishe uji, shishe birrë, enë për sallatë,
shishe lëngu, shishe të vajrave bimore.
Produktet e ricikluara: Fiber, korpat e reja Pete për produktet ushqimore si dhe jo-
ushqimore, pëlhurë për veshje, këpucë atletike, valixhe, tapiceri, mobile, qilima, fibera për
shtretër gjumi dhe mantelet e dimrit, fletë filmi, pjesë të automobilave, kuti të siguresave dhe
panelet e dyerve.

Edhe pse Pete akronim u miratua nga prodhuesit për të identifikuar paketimin e bërë
nga PET, kryesisht në përgjegjësi të një tregu, një simbol i riciklimit që përfshin caktimin
PET jo Pete është identifikuar në paketat e produkteve të importuara nga jashtë.

49


PETG është akronim për polietilen teraftalat glykolin, një bashkë-polimer Pete. PETG
ka qartësi të shkëlqyer dhe është përdorur zakonisht për paketim të produkteve të tilla si
shamponët, detergjentet, sapunët, vajrat dhe gjerat farmaceutike. Kjo është një plastike e
qartë amorfe me rezistencë të mirë ndikuese.
(SHËNIM: C6H5 në formulen molekulare, përbëhet nga një rrjet benzinë Benzol është
konsideruar përgjithësisht nje substancë kanceroze.)

4.1.9 Densitet i lartë i polietilenit (HDPE)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CH -CH -)
2 2 n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në një monomer të etilenit është shndërruar në një lidhje C-C
të vetme me një polimer.

50


Statistikë: Në vitin 1999 HDPE numëroj 47% të shitjeve nga rrëshira plastike, duke e
bërë atë rrëshirën e dytë më të përdorur në shishe plastike. HDPE dhe Pete së bashku
përbënin 95% të përdorimit të shisheve plastike.
Përshkrimi: shishe e bëra nga HDPE vjenë nga rezina e dy pigmenteve dhe jo-
pigmenteve. Rrëshirë jo të pigmentuar që është e tejdukshme. Ajo gjithashtu ka ngurtësi të
mirë dhe pronat pengesë. Kështu që është ideal për paketimin e produkteve të qumështit.
HDPE ka rezistencë të mirë kimike që lejon të përdoret në paketimet mbajtëse në industrinë
kimike. Rrëshira e pigmentuar ka rezistencë edhe më të mirë në goditje se sa rrëshira kimike
e pa pigmentuar.

Aplikime Përdorimi: paketime Qumështi, shishe lëngu, shishe uji, shishe shamponi,
qese të plehrave, çanta për bartje, shishe për vajra motorike, shishe të pastëve shtëpiake, enë
kosi etj.
Produktet e ricikluara: tube kullimi, shishe pastrimi, shishe vaji, stilolapsa, kolibe
qenësh, kontejner të riciklimit, tjegulla të baneses, tavolina për piknik, dhe kutitë postare.

Qese plastike prodhuesit kanë miratuar një identifikim diqka të ndryshem nga simbolet e
identifikimit HDPE treguar si me lartë.

51


4.1.10 Polivinil kloridi (PVC, V)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CH -CHCl-)
2 n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në një lidhje C-C me një
polimer të vetëm.
V në simbol të parë në të vërtetë qëndron si vinil, megjithatë kjo rrëshirë plastike
është zakonisht e referuar në një polivinil klorid (PVC) prandaj simboli ka evoluar me
destinimin e rrëshirës PVC.

Statistikë: Në vitin 1999 PVC numërohet 2% të shitjeve nga rrëshira plastike.
Përshkrimi: Vinil, ose polivinilklorur, ka veti të qëndrueshme elektrike dhe fizike. Ka
rezistencë të shkëlqyer kimike dhe fortësi të mirë. Karakteristikat e bëjnë të përshtatshme për
prodhimin me injeksion.

52


Aplikime Përdorimi: shishe të pastër si xhami, shishe vaji, shishe për detergjent,
shishe shamponi, paketim ushqimi, tela dhe lidhje të kabllove, tuba mjekësor, me fjalë të tjera
është e rëndësishme për prodhime shtëpiake dhe të materialeve të ndërtimit, e sidomos për
mure anësore, tuba, dhe dritare.
Produktet e ricikluara: Stolisje, panel, mbrojtëse rrugë, parket, kabllo, ndalesa për
shpejtësi etj.
SHËNIM: Cl (atomi i klorit) në formula molekulare e bën PVC-në një material
potencialisht toksik kur të digjet. Djegia e PVC-së mund të rezultojë në krijimin e dioksidit,
një material që konsiderohet kancerogjen.

4.1.11 Polietileni me dendësi të ulët (LDPE)

FORMULA MOLEKULARE:

( - CH - CH - )
2 2 n

Statistikë: Në vitin 1999 LDPE numëroi vetëm 1% të shitjeve nga rrëshira plastike.
Përshkrimi: Për shkak së është i ashpër, fleksibil, transparentë, LDPE është përdorur
shpesh në aplikimet ku ngrohja është e nevojshme. Kjo masë plastike kryesisht përdoret në
tela, kabllo dhe lidhje izolimi.
Aplikimet Paketimi: shishe të ngjeshura, çanta për ushqime të ngrira, çanta ngarkese,
veshje, mobilje, dhe qilim.
Produktet e ricikluara: Film dhe fletë, për mbeturina të oxhakut, mobilje, shporta
plehrash, veshje dërrasash, lëndë për mveshjen e druri, etj.

53


Për qeset e plastikes prodhuesit kanë miratuar diqka ndryshe nga simbolet e
identifikimit për keset LDPE siq janë të treguara më lartë.
(SHËNIM: formulat molekulare për LDPE dhe HDPE janë të njëjta dallimi në
plastike është dendësia e zinxhirëve molekular, densiteti ndryshon në mënyrë me zinxhirët
polimerik. Në lidhjet HDPE është në thelb një zinxhir i vazhdueshem..., duke lejuar që
fillimisht të kthehet nga njëra pjesë e dendur deri te hapësira tjetër. Në LDPE zinxhirët kanë
degë të shumfishta, të cilat ndërhyjnë me një paketim të organizuar mjeshtërisht të
zinxhirëve. Vendi i paketimit është më i paorganizuar, duke zënë më shumë hapësirë dhe
rezulton me një dendësi më të ulët.).

Prodhuesit e qeseve plastike janë duke i bërë prodhimet e tyre të përdorshme me një
densitet të ulët polietileni, një simbol për të cilin shifet më lartë. Siç mund ta kuptoni,
densiteti i ulët i polietilenit ka një dendësi molekulare edhe më pak se densiteti i polietilenit.

54


4.1.12 Polipropileni (PP)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CHCH -CH -) 3 2 n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në një lidhje C-C në lidhje
të vetme në polimer.

Statistikë: Në vitin 1999 polipropileni (PP) numëroi 2% të shitjeve nga rrëshira plastike.
Përshkrimi: Polipropileni ka densitet më të ulët të rreshirës të përdorur në produkt. Ai
është i fortë dhe rezistent ndaj kimikaleve. Që kur të arrinë piken me të lartë të shkrirjes
mund të shfrytëzohet në të gjitha aplikacionet kërkuese që i duhet enës për mbushje me një
lëng të nxehtë.
Aplikimet e përdorimit: tas kosi, shishe shurupi, shishe keqapi, kapak, shishe për
përdorim në mjekësi.
Produktet e ricikluara: dritat e sinjalit, kabllo për bateri, fshesa, brusha, bateri të
automjeteve, shtaga për skijim në akull, kufizim i pikturave (peisazhit), rrota biçiklete,
shporta, paleta, dhe tabak.

55


Një simbol tjetër për riciklimin e shfrytëzimit të polipropilenit të dizajnit origjinal për
shigjetat rrotulluese, për rikthim, siq është treguar më lartë.

4.1.13 Polistireni (PS)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CHC6H5-CH2-)n
ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në lidhje C-C të vetme në
një polimer.

56

Waste Management Riciklimi i Masave Plastike - Plastmasave

Waste Management Riciklimi i Masave Plastike - Plastmasave

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (20)

Waste Management Riciklimi i Masave Plastike - Plastmasave