2. Էլեկտրական հոսանքի աղբյուր և էլեկտրական
շղթա
• Եթե լիցքավորված էլեկտրաչափի մետաղե գունդը միացնենք
չլիցքավորված էլեկտրաչափի գնդին մետաղալարով, որին միացված է
ելեկտրական լամպ, ապա կստանանք կարճատև լուսարձակում՝ այսինքն
կարճատև հոսանք: Հոսանքը կտևի այնքան ժամանակ, մինչև
էլեկտրաչափի լիցքերը հավասարվեն:
• Որպեսզի հոսանքը տևական ժամանակ գոյություն ունենա, անհրաժեշտ
է հոանքի աղբյուրի առկայություն: Հոսանքի աղբյուրը հատուկ սարք է,
որը հաղորդիչում էլեկտրական դաշտ է առաջացնում:
3. • Առաջին անգամ հոսանքի աղբյուրը, որը մինչ այժմ գործածվում
է, գալվանական տարրնէ, որն այդպես է կոչվում ի պատիվ
իտալացի կենսաբան, բժիշկ Լուիջի Գալվանիի: Նա կարողացավ
էր ազդեցությունը անվանվել է գիտնական Լուիջի Գալվանին, ով
ուսումնասիրում ազդեցությունը էլեկտրաէներգիայի
կենդանիների 1780s եւ 1790s. Երբ Գալվանին էր անում ինչ-որ բան
պատրաստում աշխատել իր լաբորատորիայում, նրա
անդրադարձել մարմինը մի գորտ, և նա տեսավ, որ մկանները
գորտը ոտքեր ցնցվել:
4. • Իսկ Առաջին անգամ Ալեքսանդրո Վոլտան պատրաստել «մատկոցի» վրա։ Առաջին
էլեկտրական մարտկոցը 1800 թ-ին ստեղծել է իտալացի ֆիզիկոս Ալեսսանդրո Վոլտան: Իր
փորձերից մեկում նա երկրորդ տարբեր նյութերից պղնձից և ցինկից հատած
մետաղադրամները սյուն ձև շարել է միմյանց վրա և նրանց տեղադրել աղային լուծույթով
ներծծված գործվածքե միջադիրներ: Արդյունքում սյուն ծայրերին կուտակվել են տարանուն
լիցքեր, և առաջացել է էլեկտրական հոսանք: Վոլտան այդպես ստեղծել է աշխարհում
առաջին էլեկտրական մարտկոցը, որը կոչվում է Վոլտայի սյուն: Ժամանակակից
էլեկտրական մարտկոցում փոքրիկ գուգերում է լցված քիմիական նյութերի միջև տեղի է
ունենում ռեակցիա, և արդյունքում ատոմների բացասական լիցքերը կուտակվում են մի
էլեկտրոդի մետաղե, ածխե կամ այլ հաղորդիչ նյութից, դրականները՝ մյուսի վրա, և եթե
էլեկտրոդները հաղորդալարով միացվեն իրար, ապա կառաջանա էլեկտրական հոսանք:
Էլեկտրական մարտկոցը սովորաբար կազմված է իրար միացած երկու կամ ավելի
գալվանական տարրերից: Սակայն մի տարրից կազմվածները նույնպես, ինչպիսիք
գործածվում են գրպանի լապտերում, հաճախ անվանում են մարտկոցներ:
• Դրա ինչպես կտեսնել պատկեր Էլեկտրական մատկոց հոսանքի աղբյուր, կամ Ալեքսադրո
Վոլտա վրա։
5.
6. • Հետո նոր գալվանական մարտկոցները միանվագ օգտագործման հոսանքի
աղբյուրներ են: Ավտոմեքենայում, բջջային հեռախոսներում մեծ կիրառություն
ունեն բազմակի օգտագործման հոսանքի աղբյուրները լիցքակուտակիչները
ակումուլյատորները, որոնք կարելի է լիցքավորել և նորից օգտագործել: Հոսանքի
ցանկացած նմանօրինակ աղբյուր երկու բևեռ ունի դրական (+) և բացասական (-
):Այդ բևեռների մոտ կուտակված տարբեր լիցքերը պայմանավորված են հոսանքի
աղբյուրի ներսում ընթացող քիմիական ռեակցիաներով: Ռեակցիաները տեղի են
ունենում հատուկ լուծույթի մեջ խորասուզված
հաղորդիչների՝ էլեկտրոդների միջև: Դրական էլեկտրոդն անվանում են անոդ, իսկ
բացասականը՝ կաթոդ:
7. • Եթե հաղորդալարերի միջոցով հոսանքի սպառիչը, օրինակ
լամպը, կամ զանգը միացվի հոսանքի աղբյուրին, ապա նրանց
միջով հոսանք կանցնի՝ լամպը կլուսարձակի, զանգը հնչի:
8. • Հոսանքի ազբյուրը և հոսանքի սպառիչը միացված
հաղորդալարերով կազմում են էլեկտրական շղթա:
• Էլեկտրական շղթաները ներկայացնող գծագրերը կոչվում
են էլեկտրական սխեմաներ:
• Էլեկտրական շղթայի յուրաքանչյուր տարր սխեմայում
պատկերվում է հատուկ պայմանական նշանով: Նշաններից մի
քանիսը ներկայացված են աղյուսակում:
• Նրանք կտեսնել պատկեր էլեկտրական շղթայի տարրերի
պայմանական նշանները
13. • Շղթայում էլեմենտները միմյանց կարող են
միացվել հաջոորդական կամ զուգահեռ:
• Բացի հոսանքի քիմիական աղբյուրից կան նաև
հոսանքի ֆիզիկական աղբյուրներ, որտեղ մեխանիկական,
ջերմային, էլեկտրամագնիսական, լուսային և այլ էներգիաներ
փոխակերպվում են էլեկտրականի: Այդպիսի հոսանքի աղբյուրի
օրինակ է էլեկտրական գեներատորը:
