5
- 3. Ярих ба илтгэх соѐл
Орчин үед хүмүүсийн мэдлэгийн хүрээ
өргөн болсноор удирдлагад тухайн
салбарыг сайтар мэддэг, боловсротой
хүн байхаас гадна итгүүлж, өрөийн санал
санааг ойлгуулж, араасаа дагуулж чадах
чадвар, авъяас чухал тооцогдон, сэтгэл
зүйн талаас хандах удирдлага зонхилох
болсон.
- 4. Ярих ба илтгэх соѐл
Удирдагч хүн нь мэдлэг боловсрол, соѐл
өндөртэй, хүнд хүндлэгдэж, үгийг нь дагах
сэтгэгдэл, итгэл бусдад төрүүлж чадахуйц
чадавхитай зохион байгуулалтын болон
удирдах чадвартай бие хүнийг хэлнэ. Энэ
бүхний ерөнхий нэрээр илтгэгч гэнэ.
- 5. Ярих ба илтгэх соѐл
Илтгэгч хүн нэг бол
сайн юмыг сайшааж,
муу юмыг муушааж
ярьдаг. Сайн
муугийн асуудал
өөрөө ѐс зүй болон
гоо зүйн асуудал
байдаг.
Илтгэгч хүний яриа нь
утга төгөлдөр,
агуулга хэлбэрээрээ
харилцан уялдаатай
нэг нь нөгөөтэйгээ
нөхцөлдсөн байвал
зохино.
- 6. Илтгэл ярианы төрөл, ангилал
Уран илтгэлийн төрөл
Уран илтгэлийн ангилал
Нийгэм улс төрийн илтгэл
•Улс төр нийгэм эдийн засгийн сэдэвт
илтгэл
•Тайлан илтгэл
•Улс төрийн агуулгатай яриа
•Дипломат яриа
•Улс төрийн тойм
•Цэрэг эх оронч яриа
•Ухуулга яриа
Хичээл сургалтын илтгэл
•Дээд сургуулийн илтгэл
•ШУ лекц
•ШУ мэдээлэл
Хууль цаазны илтгэл
•Зэмлэн буруу шаасан яриа
•Өмгөөлөн хамгаалсан яриа
•Олон нийтийг хамгаалсан яриа
•Буруутгагдсан хүний өөрийгөө
хамгаалсан яриа
Нийгэм ахуйн илтгэл
•Тэмдэглэлт ой сайшаалтын үг
•Хундага өргөж хэлэх үг
•Гашуудлын буюу дурдатгал яриа
Мөргөл, дуганы уран уншлага
•Хурал хурах
•Бусад уншлага
- 7. Илтгэгч хүн...
1. Сэдвээ сонгож, зорилгоо тодруулж, ярианыхаа
зорилгыг тодорхойлох
2. Материалаа бүрдүүлэн цуглуулах
3. Ярианы логик холбоо, дэс дугаарыг төлөвлөх
4. Ярианы арга барилыг сонгож, хэллэгээ
сайжруулан бэлтгэх
5. Байгаа байдлаарай танхимыг эзэмдэн
жолоодох
6. Үг ярианы дуудлага нь техникийн бэлтгэл
хангасан байх
7. Асуудлыг баталж, маргааныг шийдвэрлэхэд
бэлэн байх ѐстой
- 8. Илтгэл яриагаа бэлдэхдээ...
1. Баримт нотолгоогоор ярьж буй зүйлийнхээ
чин үнэн гэдгийг илэрхийлэх
2. Сонсогчдод гоо сайхны таашаал хшртээх
3. Сонсогчдын зан авир, дур хүсэлд нөлөө
үзүүлэн тэдний идэвхитэй үйл ажиллагааг
сэргээх гэсэн 3 үндсэн зорилт тавих ѐстой.
- 9. Илтгэгч хүний уран хэллэг ярианы 3
хэв маяг байдаг
1. Гадаад төрхөөрөө маш тайван
байх хэлбэр
2. Сэтгэлийн үлэмж их
хөдөлгөөнтэй хэлбэр
3. Дээрх хоѐрын аль аль нь
хамаарагдах хэлбэр
- 10. Илтгэгчийн дуу хоолой
Илтгэгч хүний хоолойн цэвэр, тунгалаг, уянгалаг
байдал нь сонсогч хүний хувьд таатай
санагддаг. Дуу хоолойг ерөнхийд нь :
1. Уянгалаг сайхан хоолой
2. Чихэнд хадсан хахир хатуу
3. Цуурайтай, паргиа, сөөнгө хоолой гэж
ангилна.
Эдгээр дуу хоолой нь өөрийн онцлогтой бөгөөд
тодорхой зорилтыг шийдвэрлэх үүрэгтэй,
жүжиглэх, тоглох, дуулах, илтгэх хэрэглүүр
болох жишээтэй.
- 11. Илтгэл хийх үед анхаарах зүйлүүд
•
•
•
•
Илтгэж буй сэдвийнхээ
хүрээнд үндсэн сэдвээсээ
аль болох хазаахгүй байхыг
хичээх
Сэдэв танхимын
сонирхолтой илт зөрчилдөж
байвал амжилт олохгүй
Илтгэл амжилттай болоход
танхимын засалт, илтгэгчийн
хувийн дүр төрх, хувцаслалт,
гарын хөдөлгөөн, хувийн
контакт зэрэг нь их нөлөөтэй
Бичсэн зүйлсээ үг үсэгчлэн
унших нь сонсогчдын
сонирхолыг бууруулдаг
•
•
•
•
•
Боломжтой бол өөртөө
илтгээд соронзон хальсанд
буулгаж, алдаагаа засах
хэрэгтэй
Бусдыг хиймлээр дуурайх
болон асуулт тавьсан
тохиолдолд мэдэхгүй зүйлээ
мэдэмхийрч болохгүй
Дуугаа өндөр нам болговол
бусдын анхаарыг татаж
чадна
Ач холбогдол бага үгийг
хурдан, гол үгээ удаан хэлж
ярианы өнгөө тохируулна
Олны өмнө үг хэлэхдээ
тэдэнтэй уулзсандаа баяртай
байгаагаа илэрхийлэн,
баясгалантай байх хэрэгтэй
- 12. Илтгэл хийх үед анхаарах зүйлүүд
•
•
Илтгэгч хүн эрэмгий
зоригтой, өөртөө итгэлтэй
байснаар сонсогчид түүнийг
илүүтэйгээр таашаадаг
Хамгийн чухал үед гэнэт
дууныхаа өнгийг өөрчилж
чанга догшин ярих, дуугаа
намсган шивнэх, зарим үгийг
сунжруулан удаан дуудахад
хүний анхаарал төвлөрөхөд
нөлөөлдөг.
•
•
Илтгэгчийн яриаын үг албан
ѐсны юмуу ном бичгийн
байдалтай бус энгийн хар
ярианы байдалтай, хурц, тод,
утга төгөлдөр, уялдаа
холбоотой, өгүүлбэр богино
байх нь зохимжтой.
Хэт урт үг, гадаад нэр
томьѐог зөв дуудаж чадахгүй
алдаа гаргаснаас ойролцоо
утгатай үгээр дуудах нь илүү
зохимжтой.
