1. Ан агнуурын аялал
жуулчлалын нөөц
Лекц №9
Бэлтгэсэн: Б.Мөнгөнтуул
Бизнес Менежментийн тэнхим
Улаанбаатар Их Сургууль

2. Дэд сэдвүүд
• Ан агнуурын аялал жуулчлал,
түүний үүсэл хөгжил
• Ан агнуурын аялалын төрлүүд
• Ан агнуурын аялалын нөөц
• Монгол орны ан агнуурын аялал
жуулчлалын нөөц, тархалт
• Ан ангуурын аялалын нөөцийн
үнэлгээ

3. Ан агнуурын аялал жуулчлалын
үүсэл хөгжил
• Хуучин чулуун зэвсгийн үеэс эхлэн
хүмүүс ан хийх, загас барих, ургамлын
үндэс, жимс түүж, зэрлэг ан амьтад
барьж, гаршуулан маллах зэрэг аж
ахуйг эрхэлж ирсэн түүхтэй.
• МЭӨ 400-250 мянган жилийн тэртээх
анчдын ул мөр, ан амьтны яс, хад
чулуун дээрх анчид, ан амьтны сүг зураг
зэргийг үлэмж хэмжээгээр илрүүлсэн.

4. Ан агнуурын аялал жуулчлалын
үүсэл хөгжил
• Европын жуулчин Марко Пологийн
мэдээлсэнээс үзвэл 13-р зууны үед ан
агнуур хамтын хөдөлмөрөөр явагддаг
байсан нь нэг талаараа ядуу ардын аж
амьдралын гол орлого, нөгөө талаар
цэрэг эрсийн байлдааны сургуулилтын
обьект болж байв.
• Энэ түүхэн урт хугацаанд ан авын
хэрэгсэл шийдэм, жад, сэлэм,
гувчуураас нум сум, сааль занга, урхи,
хавх зэрэгт шилжиж улмаар цахиур буу
бий болсон түүхтэй.

5. Ан агнуурын аялал жуулчлалын
үүсэл хөгжил
• 17-р зууны үеэс Монгол орны ан
амьтны баялгийг гадаад орнууд
сонирхож өөрсдийн тагнуул,
судлаачдыг аялал жуулчлал,
хайгуулын хэлбэрээр явуулах нь
ихэссэн байна.
• 1972 онд сайд нарын зөвлөлийн
тогтоолоор БНМАУ-ын нутаг
дэвсгэр дээр гадаадын иргэдэд ан
агнуулах журмийг батлан гаргасан.

6. Ан агнуурын аялал жуулчлалын
үүсэл хөгжил
• 1963 оноос манай улс ангийн
аялал жуулчлалыг зохион
байгуулалттайгаар явуулдаг
болсон байна.
• 1970-д оны сүүлээс 1990-д оныг
агнуурын аялал жуулчлалын оргил
үе гэж үзэж болох бөгөөд жилд
400-д анчин жуулчин хүлээн авч
байсан.

7. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• Àíãèéí àÿëал бусад аяллын òºð뺺ñ
ÿëãààòàé íü èдýâõиã¿é áàéäëààð àìðàõ
áóñ /íàðàí øàðëàãà, øàøèí ãýõ ìýò/ àëü
áîëîõîîð àí÷èí æóóë÷èí ººðèéí õ¿÷ ÷àäàë,
àâúÿàñ ÷àäâàð, îþóí óõààíàà ñîðüñîí íýã
¸ñîíäîî ººðºº ººðòýé㺺 òýìöýæ áàéãàëèéí
ýëäýâ ñààä áýðõøýýëèéã ñºðºí ãàð÷
өтлөж, өвгөрсөн, онд орохгүй болсныг
нь сонгож агнадагаараа îíöëîãòîé.

8. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• Àí÷èí æóóë÷èä íü íèéãìèéí õàìãèéí
÷èíýýëýã
äàâõаðãûí
õ¿ì¿¿ñээс
гадна олон үеийн гөрөөч удамтай,
ан гөрөөг хайрлах, өсгөн үржүүлэх
талаар
мэдлэг
боловсролтой,
өөрсдийнхөө
зарцуулж
байгаа
мөнгөнөөс тодорхой хувийг ан
амьтнаа хайрлан хамгаалах үйлсэд
çàðöóóëäàã хүмүүс байдаг.

9. Àí àãíóóð íü ýêîëîãèéí à÷
õîëáîãäîëòîé.
• Аí÷èí-æóóë÷èä àëèâàà àìüòíû
õàìãèéí òîì ¿çýсгэëýíòýé шилдэг
олзворыгтрофей ñîíèðõäîã.
Хàìãèéí òîì ãýäýã íü õàìãèéí õºãøèí
àìüòан байдаг бөгөөä áàéãàëèéí
æàìààðàà ¿хýõ àí àìüòäûã ºíäºð ¿íý
òºëºí àãíàäãààðàà ýäèéí çàñãèéí
ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé áèëýý.

10. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• Агнуурын ач холбогдолтой зэрлэг болон
зориудаар өсгөн үржүүлж байгальд нь
байршуулсан амьтдыг ан гэж нэрлэдэг.
• Монгол улсын нутаг дэвсгэрт түр буюу
байнга орших ан гөрөөс загас, шувуунаас
манай улсын агнуурын фонд бүрдэнэ.
• Агнуурын ач холбогдолтой гэдэгт тоо
толгой, нөөцийн хэмжээ байгалийн
хэвийн хорогдолоо нөхөн төлжиж үржих
чадвартай, одоо агнагдаж байгаа буюу
агнагдаагүй ч гэсэн агнах нөөцтэй
амьтдыг хэлнэ.

11. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• Àí àãíóóð. Àí ãýäýã íü àãíóóðûí á¿õ
àìüòäûí åðºíõèé íýð áºãººä ò¿¿íèéã
àâëàæ îëçâîðëîõ ¿éëäëèéã àí àãíóóð
ãýíý.
• Àãíóóðûí àìüòàí ãýæ àðüñ, ¿ñ, ìàõ áîëîí
áóñàä ò¿¿õèé ýäèéã íü àøèãëàõààð
àãíàæ èðñýí óëàìæëàëòàé, àãíóóðûí
íººöòýé àí àìüòíûã õýëäýã.
• Аãíóóðûí íººö ãýæ àãíóóðûí àìüòíû
áèîëîãèéí íººöººñ õýâèéí ºñºëò,
¿ðæèëòèéã àëäàãäóóëàõã¿é àãíàõ,
áàðèõ áîëîìæòîé òîî, õýìæýýã õýëäýã.

12. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• Àãíóóðûí òðîôåé. Òðîôåé ãýäýã íü ÿëàëòûí òýìäýã
ãýñýí ôðàíö ¿ã. Ýíý ¿ã íü ìîíãîë÷óóäûí àíãèéí ãàíçàãà
буюу шилдэг олзвор ãýñýí îéëãîëòòîé îéðîëöîî
óòãàòàé. Ìàíàé àí÷èä àí àâ õèéñíèéõýý áèëýã
õèøãèéã åðººж, ãàíçàãà ìÿëààõ, ãàíçàãà õóâààõ,
ãàíçàãà òàðààõ çýðýã çàí ¿éëийг äàãàäàã
óëàìæëàëòàé áàéñàí. Ìàíàé óëñûí àíãèéí òðîôåé íü
үзэмж хэмжээгээрээ äýëõèéä òîì áºãººä ¿çýсгэëýí
òºãºëäөðººðºº ãàéõàãääàã áèëýý.
• Àãíóóðûí îòîã. Àãíóóðûí îòîã ãýäýã àí÷èí æóóë÷äûã
õ¿ëýýí àâ÷ ¿éë÷èëäýã àÿëàë æóóë÷ëàëûí çîõèîí
áàéãóóëàëòûí íýãэн íýãæ áºãººä àí àãíóóëàõààð
ãàçàð÷ëàõ, àãíóóðûí õóãàöààíä æóóë÷äûã õîîë õ¿íñ
óíààãààð õàíãàõ ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé. Îòãóóä íü óëèðëûí
÷àíàðòàé 6-11 ñàðä ãîë÷ëîí àæèëëаäàã.

13. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• Агнуурын амьтны сан нь Монгол
Улсын нутаг дэвсгэр дэх унаган,
нутагшсан буюу нүүдлийн агнуурын
хөхтөн амьтан, шувуу, загаснаас
бүрдэнэ.

14. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• “тархац нутаг” гэж тухайн амьтны
нутагладаг, нүүдэллэдэг, тэдгээрийн
амьдрах тохиромжтой нөхцөл бүрдсэн
газар нутгийг хэлнэ.
• "нэн ховор амьтан" гэж тархац
нутагтаа бүхэлдээ, эсхүл ихэнх хэсэгт
тоо толгой эрс цөөрсөн, ашиглах
нөөцгүй, устах аюулд орсон амьтныг
хэлнэ.
• "ховор амьтан" гэж тархац нутагтаа
тоо толгой цөөрсөн, нөөц багатай, устаж
болзошгүй амьтныг хэлнэ.

15. Ан агнуурын аялал жуулчлал
• "агнуурын амьтан" гэж арьс, үс,
мах болон бусад түүхий эдийг нь
ашиглахаар агнаж ирсэн
уламжлалтай, агнуурын нөөцтэй ан
амьтныг хэлнэ.
• "агнуурын нөөц" гэж агнуурын
амьтны биологийн нөөцөөс хэвийн
өсөлт, үржилтийг алдагдуулахгүй
агнах, барих боломжтой тоо,
хэмжээг хэлнэ.

16. Ан агнуур
• Ахуйн зориулалтаар агнуурын амьтан агнах,
барих: Иргэн өөрийн ахуйн хэрэгцээнд зохих
төлбөр төлж, сумын засаг даргаас авсан эрхийн
бичгийн дагуу агнуурын ховор амьтнаас бусад
амьтныг агнаж барихыг хэлнэ. гахай, бор гөрөөс,
цагаан зээр, загас, шувууг агнана.
• Тусгай зориулалтаар агнуурын амьтан агнах
барих:
• Агнуурын ховор амьтанг судалгаа шинжилгээ,
соёл урлаг, эмчилгээний зориулалтаар.
• Гадаадын болон Монгол улсын иргэн тусгай
төлбөр төлж
• Нутаг дэвсгэрт агнуурын амьтны сүргийн бүтцийг
зохицуулах
• Спорт агнуурын чиглэлээр

17. Ан агнуур
• Гадаадын иргэнд тусгай төлбөртэйгээр ан
амьтан агнуулах барих : Тусгай Ан амьтан
агнах, барих зөвшөөрөлийг хуваарилах тухай
сайдын гаргасан журам нь хууль зүйн яаманд
бүртгэгдэж, бүх нийтээр дагаж мөрдөх журамд
нийцүүлэн тэнцсэн аж ахуйн нэгж нь засгийн
газрын тогтоолоор батлагдсан олзворын жишиг
үнийг баримтлан гадаадын анчдыг зуучлан
авчирч БОАЖЯ-наас олгосон тусгай
зөвшөөрлын дагуу гэрээ хийгдсэн орон
нутагтаа тодорхой хугацаанд заасан анг
агнуулахыг хэлнэ.

18. Монгол орны ан агнуурын нөөц,
өнөөгийн байдал
• Монгол орны амьтны аймгийн
бүрэлдэхүүн үүсэл хөгжил,
тархалтанд хотгор гүдгэр, уур
амьсгалын нөхцөл, ургамлын нөмрөг
ихээхэн нөлөө үзүүлдэг. Тухайлбал:
уулархаг нутаг нь харьцангуй
чийглэг, ой мод, өвс ургамал өтгөн
шигүү, экологийн таатай нөхцөлтэй
тул жигүүртэн хөхтөний төрөл зүйл
олонтаа байдаг.

19. Монгол орны ан агнуурын нөөц,
өнөөгийн байдал
• Амьтдын
тэжээл
ургамлын
аймгийн
бүрэлдэхүүнтэй
нягт
холбоотой учраас байгалийн бүс ,
бүслүүрийг дагаж нэг бүс, бүслүүрт
тодорхой амьтад зонхилж байхад
зарим төрлийн амьтад шилжин
амьдарч байна. Уулт хээрийн
амьтад
говийн
бүслүүрийн
амьтадтай шууд залган нутагшина.

20. Монгол орны ан агнуурын нөөц
• Манай оронд 136 зүйлийн
хөхтөн амьтад байдгаас тал
хувь
нь,
426
зүйлийн
жигүүртнээс 40 гаруй нь ан
агнуурын фонд үүсгэгч амьтад
буюу ан агнуурын аялал
жуулчлалын
нөөц
гэж
тодорхойлсон байдаг.

21. Монгол орны ан агнуурын нөөц
• Нэн ховор амьтан
– Хөхтөн 13 зүйл
– Шувуу 8 зүйл
– Загас 4 зүйл
• Ховор амьтан
– Хөхтөн 13 зүйл
– Шувуу 22 зүйл
– Загас 3 зүйл
• Элбэг тархацтай амьтан
– Хөхтөн 10 зүйл
– Шувуу 4 зүйл
– Загас ..... зүйл

22. Нэн ховор амьтан (хөхтөн)
•
•
•
•
•
•
•
Öººâºð ÷îíî
Öîîõîð èðâýñ
Ãîëûí õàëèó
Ìàçààëàé
Òàõü
Õàâòãàé
Õ¿äýð
•
•
•
•
•
•
•
Öàà áóãà
Øèâýð
Õàíäãàé
̺ðíèé õàíäãàé
Ñîðãîã áºõºí
Ìîíãîë áºõºí
Òºâ àçèéí ìèíæ

23. Нэн ховор амьтан (шувуу)
•
•
•
•
Ãàíãàð õóí
Ãóðãóóëü
Õàð òîãîðóó
Öýí òîãîðóó
•
•
•
•
Öàãààí òîãîðóó
Æîðîî òîîäîã
Áîðöãîð õîòîí
Ðåëèêò öàõëàé

24. Нэн ховор амьтан (загас)
•
•
•
•
Øèâèð õèëèì
Õàð ìºðíèé õèëèì
¯õýðäýé
Çàíòààõàé

25. Ховор амьтан (хөхтөн)
• Àðãàëü õîíü
• ßíãèð ÿìàà
Õóëàí àäóó
• Õàðñ¿¿ëò
• Õàëèóí áóãà
Çýãýñíèé ãàõàé
• Ãîâèéí øèë¿¿ñ
•
•
•
•
•
•
•
Õàäíû ñóóñàð
Öîîõîíäîé
Ýðýýí õ¿ðýí
Îéí áóëãà
Ãîçîîðî зóðàì
Õ¿ðýí áààâãàé

26. Ховор агнуурын шувуу
•
•
•
•
•
•
•
•
Àëòàéí õîéëîã
Õýýðèéí ãàëóó
Ìàõèí ãàëóó
Õîøóó ãàëóó
Îäîé ãàëóó
Õóðóóò õóí
Ãóíãàð õóí
Áàéãàëèéí íóãàñ
Óõàà øóìáóóð
• Õàëçàí àíãèð
• ßìààí ñ¿¿ëò
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Óñíû áóõ øóâóó
Öàñ÷ äýãëèé
Õàëáàãàí õîøóóò
Äîðíûí ºðºâòàñ
Õàð ºðºâòàñ
Õîíèí òîîäîã
Àçèéí öóóöàë
Õèëýí æèã¿¿ðò
Ýãýë õ¿ðýëçãýíý
Öàãààí øîíõîð
Àìàðûí øîíõîð

27. Угалз

28. Тэх

29. Хар сүүлт

30. Цагаан зээр

31. Бор сүүлт

32. Халиун буга

33. Зэрлэг гахай

34. Хүрэн баавгай

35. Чоно

36. Тул загас

37. Хур

38. Сойр

39. Шонхор шувуу

40. Агнуурын туурайтан амьтдын
ховордолтын үнэлгээ-Òóóðàéòàí
Ò¿ãýýìýë íýð
Òàõü àäóó
Á¿ñ íóòãèéí
¿íýëãýý
Óñòàæáàéãàà,
Îëîí óëñûí
¿íýëãýý
Óñòàæáàéãàà,
Õóëàí àäóó
Óñòàæáîëçîøã¿é
Ýìçýã

41. Агнуурын туурайтан амьтдын
ховордолтын үнэлгээ-Òóóðуутан
Ò¿ãýýìýë íýð
Çýðëýã ãàõàé
Õàâòãàé òýìýý
ßíãèð ÿìàà
Õàð ñ¿¿ëò
Àðãàëü õîíü
Öàãààí çýýð
Òàòààð áºõºí
Áàäàíãà õ¿äýð
Ìîëöîã õàíäãàé
Áîð ãºðººñ
Õàëèó áóãà
Öàà áóãà
Á¿ñ íóòãèéí ¿íýëãýý
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Ýìçýã
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Îëîí óëñûí ¿íýëãýý
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Óñòàæ áàéãàà
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Ýìçýã
Ýìçýã
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Óñòàæ áàéãàà
Ýìçýã
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é

42. Агнуурын махчин амьтдын
ховордолтын үнэлгээ
Ò¿ãýýìýë íýð
Á¿ñ íóòãèéí ¿íýëãýý
Îëîí óëñûí ¿íýëãýý
Øèë¿¿ñ
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Öîîõîð èðâýñ
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Óñòàæ áîëçîøã¿é
Ñààðàë чîíî
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Õÿðñ ¿íýã
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Øàð ¿íýã
Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Íîõîé çýýõ
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Ýìçýã
Ñóóñàð áóëãà
Ìýäýýëýë òóòìàã
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Õàëçãàé äîðãî
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Õ¿ðýí áààâãàé
Ìýäýýëýë äóòìàã
Àíõààðàëä ºðòºõã¿é
Ìàçààëàé áààâãàé
Óñòàæ áàéãàà
Óñòàæ áàéãàà

43. Ангийн аялал жуулчлалын
өнөөгийн байдал