L 1
- 2. Дэд сэдвүүд
Газарзүйн ШУ-ны хөгжилт ба нээлтийн түүх
Эртний газрын зургууд
Дэлхийн улс төрийн зураг, түүнд гарсан
өөрчлөлт
Улаанбаатар Их Сургууль
2
- 4. Газарзүйн мэдлэгийн хөгжил
/МЭӨ VII
зуун
хүртэл/
Үе шат
Газарзүйн мэдлэгийн
хуримтлалын эхний үе
шат
/МЭӨ VII
зуунаас МЭ
IV зуун/
Эртний Грек ба Римийн
газарзүйн үе
Content
Title
Дундад зууны эхэн үеийн
газарзүйн нээлт
Улаанбаатар Их Сургууль
4
- 5. Газарзүйн мэдлэгийн хуримтлалын
эхний үе шат /МЭӨ VII зуун хүртэл/
Энэ үед хүмүүс амьдрал ахуйгаа зохион байгуулах
үүднээс өөрийн оршин буй газар орчноо танин мэдэх
зайлшгүй шаардлага гарч ирсэнтэй уялдан тухайн
нутаг орны байгаль, түүнд явагдах зарим
үзэгдлүүдийг ашиглах асуудлыг тайлбарлах анхны
оролдлогууд хийгдэж байжээ.
МЭӨ 4000-н жилд Египет, Вавилон (Энэтхэг-Хятадын
соѐл иргэншил)-д геометр, астрономын эх тавигдаж
түүнчлэн цаг тооны бичиг зохиогдож байсан ба
эдгээр шинжлэх ухааны цаашдын хөгжилтэй уялдан
газарзүйн мэдлэг үүсч хөгжсөн гэж үздэг байна.
Улаанбаатар Их Сургууль
5
- 6. Газарзүйн мэдлэгийн хуримтлалын
эхний үе шат /МЭӨ VII зуун хүртэл/
МЭӨ 2000 жилд газарзүйн мэдлэг
өргөжиж
далайн аялал, худалдаанд
ашиглагдах болж Газрын Дундад
тэнгисийг бүхэлд нь түүний зах
хязгаар, Гибральтарийн хоолойг гатлах
аялал хийгдэж, Арабын өмнөдөөс
Энэтхэг хүртэл далайгаар аялаж байв.
Мөн энэ цаг үед Европ, Ази гэсэн нэр
томьѐо бий болжээ.
Улаанбаатар Их Сургууль
6
- 7. Эртний Грек ба Римийн газарзүйн үе
/МЭӨ VII зуунаас МЭ IV зуун/
МЭӨ VI зуунд Грекэд шинжлэх ухааны янз бүрийн
салбарт
хөгжиж
соѐлын
түвшинд
өөрчлөлт
гарч,
үүнийг
дагалдан
байгалийг
ажиглаж
мэдэх, байгалийн үзэгдэл юмсыг тайлбарлах асуудал
буюу газарзүйн мэдээлэл шинэчлэгдэж, дээд
түвшинд тавигдах болжээ. Энэ үед Грекүүд янз
бүрийн өргөрөг дэхь уур амьсгалын ялгаатай
байдлын тухай мэдээлэл авчиржээ. Мөн Александр
Македоны нэр энэ үеийн газарзүйн дэлгэрэнгүй
мэдээллийн хөгжилтэй шууд холбоотой юм. МЭӨ IV
зуунд Грекийн суут сэтгэгч Аристотель дэлхий
бөмбөрцөг хэлбэртэй гэдгийг баталжээ.
Улаанбаатар Их Сургууль
7
- 8. Эртний Грек ба Римийн газарзүйн үе
/МЭӨ VII зуунаас МЭ IV зуун/
МЭӨ III зуунд Египетийн математикч Эратосфен
дэлхийн хэмжээг анх удаа тооцож, 1 газарзүйн
өргөрөг хоорондын зай, 1 градусын нумын урт зэргийг
тооцсоны үндсэн дээр дэлхийн бүслүүрийн уртыг
гаргажээ.
Энэ нь дэлхийн хэмжигдэхүүнийг
тооцоолох асуудлыг шинэ шатанд гаргасан төдийгүй
газарзүйн мэдлэгийг өргөжүүлсэн томоохон ололт
болсон. Тухайн цаг үед Грек улс Баруун Европ ба
Хойд Африкаас Энэтхэг хүртлэх нутаг дэвсгэрт
оршин тогтнож байв. МЭӨ 2-р зуунд Римийн эзэнт
улсад газарзүйн мэдлэг мэдээлэл хөгжжээ.
Улаанбаатар Их Сургууль
8
- 9. Дундад зууны эхэн үеийн
газарзүйн нээлт
МЭ V зуунд Римийн эзэнт улсад боолын нийгэм
задран унаж Европд феодалын нийгмийн байгуулал
тогтож, Христосын шашин дэлгэрчээ. Тухайн цаг үед
газарзүйн ухааны мэдлэг, ойлголтонд Норман,
Арабчууд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн байна. VIII-X зуунд
Норманчууд далайн газарзүйн нээлтэнд тэргүүлэх
үүрэгтэй байлаа. Арабын худалдаачид газарзүйчид
орон нутаг судлалын хөгжилд онцгой хувь нэмэр
оруулсан юм. Улмаар газарзүйн их нээлтийн эринд
шинэ шинэ газар, аялалын замналууд нээгдсэнээр
газарзүйн шинжлэх ухааны хөгжилд дэвшилтэт
өөрчлөлт гарсан юм.
Улаанбаатар Их Сургууль
9
- 10. Дэлхийн улс төрийн зураг
Дэлхийн улсууд, түүний улс төр, засаг
захиргааны хуваарийг харуулсан дүрслэлийг
улс төрийн зураг гэнэ.
Дэлхийн улс төрийн зурагт тусгаар
тогтносон улсууд болон бие дааж тусгаар
тогтнож чадаагүй орнууд ч орох ба
зориулалтын хувьд ерөнхий ба тусгай
зориулалтын гэж 2 ангилна.
Дэлхийн улс төрийн зураг нь эдийн
засаг, улс төрийн хүчин зүйлийн харилцан
үйлчлэлийн нөлөөн дор хүний нийгмийн
түүхэн хөгжлийн явцадСургууль
өөрчлөгдсөөр иржээ.10
Улаанбаатар Их
- 11. Дэлхийн улс төрийн зураг
бүрэлдэн тогтсон үеүд
Газарзүйн их нээлт хүртлэх үе
Газарзүйн их нээлтээс XVIII зууны эцэс /Францын
хувьсгал, Английн аж үйлдвэрийн хувьсгал хүртлэх үе/
Францын хувьсгалаас XIX зууны 70 аад он
хүртэлх үе
XIX зууны 70 аад оноос дэлхийн I дайн
хүртлэх үе
Дэлхийн I дайнаас дэлхийн II дайн хүртлэх үе
Дэлхийн II дайны үеэс 1990 ээд оныг хүртлэх
үе
1990 оноос өнөөг хүртлэх үе
Улаанбаатар Их Сургууль
11
- 15. Дундад зууны үеийн газрын
зураг
Anglo-Saxon
'Cotton' world map.
Isidore
Улаанбаатар Их Сургууль
15
- 16. Дундад зууны үеийн газрын
зураг
Mahmud al-Kashgari
(1072)
Al-Idrisi Mappa Mundi
(1154)
Улаанбаатар Их Сургууль
16
- 17. Дундад зууны үеийн газрын
зураг
Hereford
(1300)
Mappa
Mundi
De Virga
(1411-1415)
Улаанбаатар Их Сургууль
world
map
17
- 18. Дундад зууны үеийн газрын
зураг
Fra Mauro
map (1459)
world
Улаанбаатар Их Сургууль
Martin
Behaim
globe (1492)
18
- 19. Газарзүйн их нээлтээс хойших
газрын зураг
Juan de la Cosa, 1500
Cantino Planisphere, 1502
Улаанбаатар Их Сургууль
19
- 20. Газарзүйн их нээлтээс хойших
газрын зураг
Waldseemüller
and
Ringmann map (1507)
Piri Reis map (1513)
Улаанбаатар Их Сургууль
20
- 22. Ашигласан материал
М. Баянтөр, Б. Батцэнгэл “Орчин үе ба улс төрийн зураг” УБ
Ч. Навчаа “Орон судлал” УБ
Дэлхийн нийгэм, эдийн засгийн газарзүй
www.wikipedia.org/wiki/
www.
Улаанбаатар Их Сургууль
22
