1. Эмчилгээний цэцэрлэг
ОЦ Тэнхим

2. “Эмчилгээний цэцэрлэг ” хичээлийн хөтөлбөр
Õè÷ýýëèéí èíäåêñ:
АС 305
Ñóäëàõ êðåäèò:
3
Ñóäëàõ óëèðàë:
7
ªìíºõ õîëáîî:
Хот цэцэрлэгжүүлэлтийн үндэс , жимсний аж ахуй
Çàëãàìæ õîëáîî:
Ашигт ургамал
Ìýðãýæèë :
Ойжуулалт цэцэрлэгжүүлэлтийн инженер
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Амралт сувилал, асрамжийн газар, эмнэлэг зэрэг газруудын
дэргэд ядаргаа тайлах,сэргээх,тамир тэнхээ оруулах үйлчилгээтэй эмийн ач
холбогдол бүхий төрөл бүрийн мод, бут сөөг, өвслөг ургамал тарих,тэдгээрийг
арчлах, хамгаалах, үржүүлэх зэрэг зорилготой.
Õè÷ýýëèéí çîðèëò: Амралтын газар, эмчилгээний зориулалттай сувилал,
томоохон эмнэлэгийн орчинд тарих ургамлын зүйлийн бүрдэл,тэдгээрийн
онцлог,ялгаа, үйлдвэрийн газрын орчинд тарих ургамлын зүйлийн бүрдэл,
амралт,сувиллын газар тарих ургамлын зүйлийн бүрдлээс ялгагдах онцлог
байдал, эрт цэцэглэдэг ургамлын зүйлийн бүрдлийг мэдэх,
мод, бут сөөгний цэцэглэх үедээ ялгаруулах бодис,тэдгээрийн ач холбогдол
Эмчилгээний бодис ялгаруулдаг ургамлын зүйлийн бүрдэл.












3. ДОЛОО
ХОНОГ
Хичээлийн сэдэв
1-р
Эмчилгээний цэцэрлэгийн ач холбогдол
2-р
Амралт сувилалын дэргэдэх эмчилгээний цэцэрлэг
3-р
Чацаргана түүний эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
4-р
Үхрийн нүдний эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
5-р
Бөөрөлзгөний эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
6-р
Долоогоны эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
7-р
Тэрэлж, тэдгээрийн ач холбогдол, химийн найрлага
8-р
Моносны эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
9-р
Тэхийн шээгийн эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
10-р
11-р
12-р
13-р
14-р
15-р
Гүзээлзгэний эмчилгээний ач холбогдол, химийн найрлага
Сарнай төрлийн ургамлын эмчилгээний ач холбогдол
Эмчилгээний цэцэрлэг байгуулах ажлыг төлөвлөх
Эмчилгээний цэцэрлэгт ургамлыг тарих арга,арчилгаа
Уламжлалт эмчилгээнд хэрэглэдэг голлох эмийн мод,сөөг ургамлууд
Уламжлалт эмчилгээнд хэрэглэдэг голлох эмийн өвслөг ургамлууд

4. 

Монгол Улс бол өргөн уудам нутаг дэсвгэртэй, байгалийн янз бүрийн
баялагаар арвин бөгөөд түүний дотроос ургамлын баялаг их юм. Тус орны
ургамлын аймгийн дотор эмийн төрөл бүрийн ургамал ихтэй, Зөвлөлт
холбоот улсын эрдэмтэн Грубовын тодорхойлон бүртгэснээр тус оронд
1875 дүрсийн ургамал ургадаг байна. Манай орны ард түмэн эрт дээр үеэс
эхлэн янз бүрийн ургамлыг эмэнд ашиглаж хүн ба малын төрөл бүрийн
өвчнийг анагааж байсан ажээ. Тухайлбал, 1226 (улаан нохой жил) эмч
төлөгч Цу-мэргэн, гэдэсний аюултай хижиг өвчнийг гишүүний үндсээр
анагааж байсан байна.
14-р зууны эхэн үеэс эртний соёлт Энэтхэг оронд (одоогоос 3000 шахам
жилийн өмнө) үүссэн дорно дахины анагаах ухаан. Түвдээр дамжин Юань
улсын үед монголд дэлгэрсэн билээ. Тэр цагаас Монголын эрдэмтэн, мэргэд
түвд эмнэлгийн ном зохиолтой гүнзгий танилцаж анагаах ухааны үндсэн
сурах Жүсэн-сүм гэдэг номыг монгол хэл дээр хөрвүүлэн барлажээ. Энэ
ном нь монгол оточ нарын гарын авлага болж ашиглагдсаар ирсэн билээ.
Монголын зарим эмч нар Энэтхэг ба Түвдийн анагаах ухааныг зөвхөн тэр
хэвээр нь хуурбарлан хэрэглээгүй, харин өөрийн ардын эмнэлгийн арвин
уламжлалаар баяжуулан хэрэглэж байжээ.

5. 


Монголын ардын эмнэлэг бол эрт дээр үеэс эхлэн манай ард түмний олон
мянган жилийн туршид хуримтлуулсан соёлын нэг хэсэг нь байлаа. Манай
ардын эмнэлэг нь өөрийн эх орны эмийн ургамал, чулуу, жонш (гөлтгөнө)
алт, мөнгө, төмөр, зэсийн хүдэр, рашаан ус зэрэг байгалийн янз бүрийн
баялгийг ашигласаар үеийн үед дамжин ирсэн олон мянган жилийн түүхтэй
эртний сурвалжит зүйл мөн.
XVII-XVIII зууны үед байсан монгол оточ Дандар, Ёндон нар Түвдийн
анагаах ухааныг нэвтэрхий мэдэж байснаар барахгүй түүнийг дэлгэрүүлэн
тайлбарлаж олон тооны том ном зохиолуудыг бичиж байсан байна.
Тухайлбал: оточ Дандарын “Ар-үрийн эрхэсийн үзэсгэлэнг чимэн”
дэлгэрэнгүй толь, “Чоймбол тойны жор” зэрэг томоохон ном судар түвд,
монгол хэл дээр олон хувь хэвлэгдэж байжээ.
Монгол оточ нар өөрийн орны 500 шахам нэр төрлийн эмийн ургамлыг
эмэнд хэрэглэж байжээ. Тэдгээрийн эмэнд хэрэглэж байсан сөд өвс,
тарваган шийр, гонтог, зээргэнэ, гишүүнэ зэрэг олон тооны ургамал орчин
үеийн анагаах ухааны эмнэлгийн одоогийн дүн шинжилгээтэй яв цав
тохирч байна.

6. 
Харин тус орны эмийн ургамлыг шинжлэн судлах ажил зохиогдож
байгаагүй учир эмнэлгийн өргөн хэрэгцээнд багаар нэвтэрсэн байна.
Монгол орны эмийн ургамлыг судлах ажилд Орос, Зөвлөлтийн нэрт
эрдэмтдээс томоохон хувь нэмрээ оруулсан юм. 1724 онд Мессетмидээр
толгойлуулсан Сибирь , дагуур нутгийн ургамал судлах хайгуул тус орны
Онон, Улз голын орчмоор явж нилээд олон ургамлын цуглуулгыг хийсэн
байна.
1730-1915 он хүртэлх хугацаанд манай орноор явж, ургамал шинжилгээний
ажил хийсэн Оросын олон алдарт эрдэмтэн, жуулчид Турчаников Н.С.,
ургамал судлаач Бунгэ, их эмч Кирилов П, Титаринова нарын оролцсон
хайгуул шинжилгээний ажлын материал өнөөгийн өдөр хүртэл хадгалагдаж
байна. Мөн Турчаников Н, С, Потанин Г,Н., Клехенц Д.Н., Палибин И.В.,
Прежвальский Н.М. нарын зэрэг олон эрдэмтэн, жуулчид монгол орноор
нэг биш удаа аялж манай орны газар зүй, ургамлыг судлаж байсан билээ.
1921 онд Монгол оронд ардын хувьсгал ялж, эрх чөлөөт тусгаар тогтносон
улс болсон тэр өдрөөс эхлэн манай нам, засгаас их Зөвлөлтийн ард түмний
тусламжтайгаар эх орны байгалийн баялгийг судлах ажил хүчтэй
зохиогдсон байна..

7. 


1921 онд Монголын Судар Бичгийн Хүрээлэн байгуулагдаж, Зөвлөлтийн
Шинжлэх Ухааны Академитай хамтран олон талын мэрэгжилтнүүд
оролцсон томоохон хайгуул шинжилгээний ажлыг удаа дараа зохион
явуулж иржээ. Үүнд:
1922-1924 онд явагдсан ургамал, газар зүйн шинжилгээний хайгуул маш
олон тооны ургамлын цуглуулгыг хийсэн байна.
1940-1952 онуудад явуулсан орчин үеийн шинжлэх ухааны нэрт эрдэмтэн
Грубов В. И., Лавренко Е.В., Юнатов А.А., Калинана А.В. зэрэг нөхдийн
оролцсон ургамал шинжилгээний ажил нь тус орны ургамлын аймгийг
бүртгэн судлах ажлыг ерөнхийд нь дуусгасан байна.
Монгол орны өргөн уудам нутгийн өнцөг булан бүхэнд хүрч тус орны
хатуун ширүүн цаг агаарт 11 жил хөдөө хээр нутагт хайгуулын ажлаар
чармайн оролцсон Зөвлөлтийн залуу эрдэмтэн А.А. Юнатов манай орны
ургамал судлах ажилд томоохон хувь нэмрээ оруулсан юм. Эрдэмтэн
Юнатов монгол оронд ургах эмийн ба витаминт ургамлын тухай эрдэм
шинжилгээний ном бичсэн билээ. Эх орныхоо ургамлын ариун баялагийг
судлах ажилд манай үндэсний сэхээтэн нар зөвлөлтийн эрдэмтэдтэй мөр
зэрэгцэн явж их зүйлийг бүтээсэн юм.

8. 


Ургамлын ухааны эрдэмтэн Ц.Даваажамц монгол орноор явуулсан олон
удаагийн хайгуулд оролцож байсан ба ургамал судлаач Дашням, Очир нар
шинээр өсөж байгаа залуу боловсон хүчин олон байв. Монгол улсын их
сургуулийн эм судлалын тэнхимээс тус орны эмийн ба витаминт ургамал
судлах хайгуулыг хэдэн удаа явуулжээ.
1957 онд Монголын Шинжлэх Ухааны Академи, Ардын Эрүүлийг
Хамгаалах Яамны хамтарч зохиосон Булган, Хөвсгөл, 1959 онд Архангай,
Завхан, Говь-Алтай, Ховд, Увс, Баянхонгор зэрэг баруун 7 аймгийн нутгаар
ургадаг эмийн ба витаминт ургамал бүртгэх эрдэм шинжилгээний хайгуул,
1960 онд Хэнтий, Чойбалсан аймгуудын нутгаар ургадаг эмийн ургамал
бүртгэх эрдэм шинжилгээний хайгуул зэрэг удаа дараагийн
шинжилгээнүүдийн дүнд тус оронд анагаах ухааны эмнэлэгт хэрэглэдэг 100
гаруй, түвд ба ардын эмнэлэгт хэрэглэж байсан 290 гаруй ургамал ургадаг
болох нь нотлогдов. Гэвч тус орны эмийн бүх ургамлыг хэдэн хайгуулын
ажлаар бүрэн судалсан гэж үзэж огт болохгүй юм.
Улаанбаатар хотод орчин үеийн техникээр тоноглогдсон эмийн үйлдвэртэй
болж хэд хэдэн төрлийн эмийн бэлдэмлүүд, ариун цэврийн зарим
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн гаргаж чаддаг боллоо.

9. 

1959 оноос эхлэн Шинжлэх Ухааны Академийн Анагаах ухааны
хүрээлэнгийн харьяа ардын эмнэлэг ба эмийн ургамал судлах тасаг
байгуулагдан ажиллаж байна. Тус тасгаас эх орны эмийн ургамал бамбай,
тарваган шийр, гонтог, ганга зэрэг ургамлуудын эмчилгээний чанарыг
судлаж үйлдвэрт нэвтрүүлсэн билээ. Эмийн ургамал судлах ажлаа цаашид
гүнзгийрүүлэн судлаж байна. Өөрийн эх орны эмийн ургамлыг эмнэлгийн
практикт өргөн нэвтрүүлж, гадаадаас авдаг зарим эмийг багасгах боломж
байна. Түүнчлэн зарим нөөц ихтэй ургамлыг чанар чадал, тэдгээрт
агуулагдах эмийн бодисын хэмжээ нь бусад орны өөр нөхцөл байдалд
ургадаг эмийн ургамлаас зарим талын давуутай болох нь нотлогдож байна.
Иймээс дээрхи судалгаануудад тулгуурлан Эмнэлэг, амралт сувилалын
орчинд эмийн ургамлаар эмчилгээний цэцэрлэг байгуулах нь тэнд
сувилуулагчдыг ая тухтай орчинд эрүүлжүүлэх нэг нөхцөл болж байгаа нь
эмчилгээний цэцэрлэгийн ач холбогдолыг улам ихэсгэж байгаа билээ.