1. 48
www.unkapani.com.tr
BAKTERİLER
Biyosferde yer alan Moneralar aleminin en yaygın olarak
bulunan prokaryot hücreli canlılarıdır. Yeryüzünde canlıların
olduğu her ortamda bakteriler de bulunur. Hatta -90
o
C ‘de
buzullar içinde ve + 80
o
C kaplıcalarda yaşayabilen bakteri
türleri de vardır. Canlılarla olduğu gibi, su, rüzgâr ve havayla
da taşınabilirler.
Prokaryot hücreli oldukları için hücrelerinde; hücre çeperi,
ribozom, zarla çevrili olmayan DNA ve RNA, canlı hücre zarı
ve sitoplâzma bütün bakteri hücrelerinin temel yapısını
oluşturur.
Hücre Çeperi Ve Hücre Zarı:
Bakterilerde bulunan hücre çeperi bitki hücrelerinin dışında
bulunan hücre çeperine işlevsel olarak benzese de yapısı
farklıdır. Bitki hücrelerinin çeperi selülozdan yapılı iken bak-
teri hücrelerinin çeperleri protein ve karbonhidratlardan
yapılıdır. Bu protein çeşidi=Diaminopimelik asit ve glikoz
türevi olan muramik asitten oluşur. Hücre çeperi bakteriyi
korur. Dinçlik verir. Şekil verir.
Hücre zarı ise tüm canlı hücrelerde olduğu gibi; canlı, esnek
ve seçici geçirgendir.
Bazı bakterilerde ise hücre çeperinin dışında koruyucu yapı
olan KAPSÜL bulunur. Kapsül bakteriyi fagositoz olmaktan
korur ve yüzeye tutunmasını sağlar. Kapsül polisakkarit
yapılıdır.
Bir bakteride kapsül; bakterinin hastalık yapma yani patojen
olma yeteneğini artırır.
Sitoplâzma
Bakteri hücrelerinde diğer canlı hücrelerde olduğu gibi sitop-
lâzma vardır. Sitoplâzmanın %90 ‘ı sudur. Sitoplâzmanın
içinde yer alan organik ve inorganik moleküller bakteri hücre-
lerindeki moleküllere benzerlik gösterir. Ancak prokaryot
hücreli oldukları için tek organel zarsız olan ribozomdur.
Ribozom enzimlerinde üretildiği organeldir. Enzimsiz hayat
olmayacağı için ribozomsuz bir canlıda yoktur. Yani ribozom
evrensel bir organeldir.
Bazı bakterilerde oksidatif fosforilasyon (Oksijenli solu-
num)yapılır. Ökaryot hücreli canlılarda bu olay sitoplâzmada
başlayıp, mitokondride devam ederken bakterilerde bu olayın
enzimleri MEZOZOM (E.T.S) adlı zarsız yapıda bulunur.
Bazı bakterilerde ise inorganik moleküllerden organik mole-
kül sentezlerler. Üretici olan bu bakterilerde kloroplast
organeli bulunmaz. Bu organelin yerine Zarsız olan
fotofosforilasyon (Fotosentez) enzimleri taşıyan KLORO-
FİL(E.T.S) molekülü bulunur.
DNA ve RNA molekülleri ise sitoplâzma içinde zarsız bir
halde bulunur. Bu DNA ve RNA moleküllerinin yoğun olduğu
bölgelere NÜKLEOİD (çekirdek alanı) adı verilir. Bakterile-
rin depo molekülü fotosentetik bile olsalar GLİKOJEN’dir.
Bazı bakterilerde kamçı adı verilen hücre zarı uzantıları da
bulunur. Kamçı sayısı birden fazla olabilir. Kamçılar bakteri-
nin karşılıklı kutuplarında bulunacağı gibi bir kutbunda da
yoğunlaşmış halde bulunabilir.
Bakteri hücreleri ‘’ n’’ kromozomludur.(HAPLOİD)Mutasyona
uğrayabilirler. Bakteriler; pH, radyasyon oksijen ve kimyasal
maddelerle de etkisiz hale getirilebilirler.
BAKTERİLERİN SINIFLANDIRILMASI
BAKTERİLER
Şekillerine
Solunum
çeşitlerine
Beslenme
şekillerine
Gram boyasına
Çubuk şekilli Yuvarlak şekilli Spiral şekilli Virgül şekilli
Oksijenli
solunum
Oksijensiz
solunum
Hem oksijenli
hem oksijensiz
Ototrof Hetetrof
Fotoototrof
Kemoototrof
Gram (+) Gram(-)

2. 49
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
ŞEKİLLERİNE GÖRE BAKTERİLER
Basillus =çubuk şeklinde bakteriler: Yoğurt bakterileri
örnek olarak verilebilir. İnsanlar için faydalı olan bu bak-
teriler aynı zamanda sindirimi de kolaylaştırır.
Coccus =yuvarlak şeklinde bakteriler: Bel soğukluğu,
dolama, arpacık ve göz kapağı iltihaplanmasını yapan
bakteriler örnek olarak verilebilir.
Spiral şeklinde bakteriler: Frengi ve diş kirine neden olan
bakteriler örnek olarak verilebilir.
Vibriyo =virgül şeklindeki bakteriler:
SOLUNUM ÇEŞİTLERİNE GÖRE BAKTERİLER
Bakteriler solunumda oksijen kullanıp kullanmamalarına göre
üçe ayrılırlar.
AEROB BAKTERİLER: Bu bakteriler bitkiler ve hayvan-
lar gibi oksijenli solunum yaparlar. Ancak ökaryot hücreli
canlılarda olduğu gibi mitokondri organeli taşımazlar. Solu-
numu mezozomlardaki enzimlerle gerçekleştirirler. Toprağın
üstünde, göl ve deniz yüzeylerinde yaşarlar. Zatürre ve
yoğurt bakterileri örnek olarak verilebilir.
ANAEROB BAKTERİLER: Bu bakteriler yaşamak için
gerekli olan enerjilerini elde ederken oksijen kullanmazlar.
Besinleri tamamen parçalayamadıkları içinde az enerji elde
ederler. Bu canlıların metabolizma hızları oksijenli solunum
yapanlara göre daha yavaştır.Bakterilerin solunumu sonu-
cunda laktik asit,asetik asit ve alkol gibi ürünlerde olu-
şur.Anaerobik bakteriler besin olarak karbonhidrat kullanıyor-
larsa bu olaya MAYALANMA (FERMANTASYON),protein
ve amino asitlerin anaerobik solunumda kullanılmasına da
PÜTRİFİKASYON (ÇÜRÜME) denir.Oksijenin olmadığı
derinlerde yaşarlar.
FAKÜLTATİF BAKTERİLER: Bu bakteriler hem oksijen-
li, hem de oksijensiz solunum yaparlar.
Bazı bakteriler de geçici aerob veya anaerob bakteri adlarını
alırlar. Bu bakteriler zorunlu hallerde kaldıklarında geçici bir
süre için yapmadıkları solunum şeklini yaparlar.
BESLENME ŞEKİLLERİNE GÖRE BAKTERİLER
Bakteriler hem ototrof hem de hetetrof beslenirler.
HETETROF BESLENEN BAKTERİLER: Bu şekilde
beslenen bakteriler kendi besinlerini kendileri yapamaz-
lar. Besinlerini dışarıdan hazır olarak alırlar. Hetetrof
bakteriler dört grupta incelenir.
PARAZİT BAKTERİLER: Yaşamlarını sürdürebilmek için
başka canlıya ihtiyaç duyan bakterilerdir. Parazit olarak
yaşamalarının temel sebebi besinleri sindiren enzim sis-
temlerinin olmayışıdır. Bu bakterilerin üremeleri çok hız-
lıdır. İnsan vücudunda da yaşayan bakteriler,
monomerlerin bol olduğu sindirim sistemi, kan ve hücre-
lerde yaşayabilirler. İnsan vücudunda yaşayan bu bakte-
rilere PATOGEN BAKTERİLER denir.
Patojen bakteriler üzerinde yaşadıkları hücreyi yok etmek
veya parçalamak için toksit adı verilen protein yapılı zehirli
madde salgılarlar.
Patojen bakteriler üzerindeki canlıları yok edebilirler. Ancak
ortama en iyi adaptasyonu sağlayan bakteriler konaklarını
ölümüne neden olmazlar. Çünkü konağın ölümü bakterinin
de ölümü demektir. Bu şekilde yaşayan bakteriler en geliş-
miş, adaptasyonu mükemmel olan bakterilerdir. İnsan vücu-
duna giren patojen bakterilere karşı hücreler savunma sıvısı
olan yine temeli protein molekülü olan ANTİKOR’u üretirler.
Kanla taşınan antikor bakterilere karşı bağışıklık kazanılma-
sını sağlar.
Patojen bakterilerin yok edilmemesi durumunda antibiyotik
tedavisi başlatılır. Antibiyotikler bakterinin ribozomlarını ve
enzimlerini bozarak onların ölmelerine neden olurlar.
Bazı bakterilerin ribozomları insanların ribozomlarına benze-
diği için bazı insanların bu antibiyotikleri kullanması sonucu
ölümlerine neden olur.
SAPROFİT (=AYRIŞTIRICI) BAKTERİLER: Bu bakteriler
çürükçül bakterilerde denir. Canlı artık ve ölüleri ile ya-
şamlarını sürdüren bu bakteriler, organik molekülleri hüc-
re dışı sindim ile inorganik moleküllere dönüştürürler.
Yani madde döngüsünün temelini oluştururlar. Organik
molekül bakımından zengin olan toprağa HUMUSLU
TOPRAK denir. İşte bu topraklardaki saprofit bakteri sa-
yısı çok fazladır. Çoğunluğu oksijenli solunum yapar.

3. 50
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
Saprofit bakterilerin yanında saprofit yaşayan ökaryot hücreli
mantarlarda vardır.
• AZOT BAĞLAYICI BAKTERİLER: Havadaki serbest
azotu kullanabilen canlılardır. Yağmurla yeryüzüne inen
azotu azot tuzlarına dönüştüren bu bakteriler özellikle
baklagil türü bitkilerin köklerindeki nodyumlarda yaşarlar.
Kökte yaşadıkları nodüllere rihizobium denildiğinden, bu
bakterilerde RİZOBİUM BAKTERİLERİ denir.
• DENİTRİFİKASYON BAKTERİLERİ: Özellikle nitrat
tuzları başta olmak üzere topraktaki azot tuzlarını parça-
layarak serbest azot gazına dönüştüren bakterilerdir.
Böylece havadaki azot gazının oranı korunmuş olur.
Azot tuzlarına güherçile adı verildiğinden bu bakterilerde
GÜHERÇİLE BOZAN BAKTERİLER denir. Azot döngüsün-
de görev alırlar.
OTOROF BESLENEN BAKTERİLER: Bu şekilde besle-
nen bakteriler inorganik moleküllerden organik molekül
sentezlerler. Üretici olan bu bakteriler iki çeşittir.
• FOTOSENTETİK OTOTROF BAKTERİLER: Bakteriler
ışık enerjisini kullanarak organik molekül yani besin sen-
tezlerler. Bu bakterilerde klorofil bulunur. Prokaryot ol-
dukları için kloroplast taşımazlar. Yeşil bitkilerin yaptığı
fotosentezden farkı klorofilin bulunduğu yer ve kullanılan
hidrojen kaynağıdır. H2O yerine H2S veya H2 kullanırlar.
Su kullanmadıkları içinde fotofosforilasyon sonucu oksi-
jen gazı üretemezler. Yerine kükürt üretirler.
Fotosentetik bakteriler anaerobiktir. Oksijenle karşılaştıkla-
rında ölürler. Bu nedenle yaşadıkları ortamda da oksijen
yoktur.
IŞIK
CO2 + H2S Besin + S + H2O(Kükürt bakterisi)
KLOROFİL
IŞIK
CO2 + H2 Besin + H2O (Hidrojen bakterisi)
KLOROFİL
• KEMOSENTETİK OTOTROF BAKTERİLER: Kemosen-
tetik bakteriler inorganik moleküllerden organik molekül
sentezlerken ışık enerjisi yerine kimyasal bağ enerjisi kulla-
nırlar. Klorofil taşımazlar. Madde döngüsünde çok önemli rol
oynarlar. Zararlı birçok inorganik molekülleri zararsız hale
dönüştürürler.
Fotosentetik bakteriler özümleme için gereken ATP’yi ışık-
tan, Kemosentetik bakteriler ise saprofitlerin organik molekül-
leri parçalamaları sonucu çıkan NH3,H2S,NO2,NO3 ve FeCO3
kullanarak ATP elde ederler.
Kemosentez olayına inorganik madde fosforilasyonu’da
denir.
NH3 + O2 HNO2 + H2O +Kalori (Nitrosomanas)
HNO2 + O2 HNO3 + Kalori (Nitrobakter)
H2S + O2 H2O + S + Kalori (Kükürt bakterisi)
FeCO3 + O2 + H2O Fe(OH)3 + CO2 + Kalori
(demir bakterileri)
N2 +O2 NO2 + Kalori ( Azot bakterileri)
Bu şekilde inorganik maddelerin oksidasyonu sonucu açığa
çıkan kimyasal enerji CO2 ile tepkimeye girerek besin sen-
tezlerler. Işık ve klorofil kullanılmadan sitoplâzmada reaksi-
yonlar gerçekleşir. Oksijen solunum için değil inorganik
molekülleri oksitlemek için kullanılır.
Kemosentez sonucunda bitkilerin topraktan alabileceği
inorganik tuzlar oluşur.
GRAM BOYASINA GÖRE BAKTERİLER
Bakteriler sahip oldukları hücre çeperlerine göre gram boyası
(mor-mavi) ile boyandığında çeşitli renkler alırlar. İki çeşittir.
• GRAM POZİTİF BAKTERİLER: Bu bakteriler gram
boyası ile boyandıklarında mor-mavi renk alırlar.
peptidoglikandan oluşan hücre duvarına sahiptirler.
• GRAM NEGATİF BAKTERİLER: Bu bakteriler gram
boyası ile boyandıklarında mor-mavi renk almazlar. Hüc-
re duvarları iki katlı olup boyayı içeri almazlar.
BAKTERİLERİN ÜREMESİ
Bakterilerin üremesi iki şekilde olur.
EŞEYSİZ ÜREME: Bakteriler haploid kromozomludur.
Bu nedenle mayoz bölünme geçiremezler. Eşeysiz üre-
meleri mitoz bölünme ile olur. Ancak bakteri hücrelerinin
çekirdeği olmadığı için çekirdek bölünmesinin safhaları
görülmez. (Profaz, metafaz v b. AMİTOZ bölünme) Bak-
terilerin yaşadıkları ortamda yeterli su, optimum sıcaklık
varsa bakteri hücreleri 20 dakikada bir bölünürler. Bu bö-
lünme hızı ile bakteriler 24 saatte iki bin ton ağırlığa sa-

4. 51
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
hip bir kitleye sahip olurlardı. Ancak bu artış bu kadar
çok olamaz. Çünkü bakterilerin üremeleri için gereken
besin ve su tükenir Yine bakterilerin ürettikleri alkol, asit
ve bazı kimyasal maddelerde ortamda birikince bakterile-
ri yok eder. Böylece bakterilerin populasyonu da denge-
lenmiş olur.
EŞEYLİ ÜREME: Düzensizde olsa bakteriler eşeyli
üreyebilirler. Bu sayede ortama en iyi uyumu yapmış
olan yeni türler ortaya çıkar. Bakterilerde ökaryot tek
hücreli olan Paramesyumlar gibi bir eşeyli üreme çeşidi
olan Konjugasyonla ürerler. Bu üremede DNA ‘sı farklı iki
bakteri yan yana gelerek aralarında geçici bir köprü oluş-
tururular. Bu köprü aracılığı ile DNA parçalarını yani
plazmidleri değiştirirler. Sonra ayrılarak bölünmelerine
devam ederler. Bu eşeyli üreme çeşidi diğer eşeyli üre-
melerden farklıdır. Çünkü diğer eşeyli üremelerde hem
çeşitlilik hem de sayıca artış varken konjugasyonda sa-
dece çeşitlilik vardır. (varyasyon)Bakterilerin eşeyli üre-
melerinde mayoz, gamet oluşumu ve döllenme gözlen-
mez.
Bakterilerde Konjugasyon
Transformasyon=Bakterilerin yaşadıkları ortamdaki DNA
parçalarını alarak kendi DNA’sına eklemesi olayıdır.
Trandüksiyon= Virüsler aracılığı ile bakteri DNA’larının birin-
den diğerine aktarılmasıdır.
Bazı bakteriler ortam şartlarının bozulması sonucu ortama
dayanıklı ‘’ENDOSPORLAR’’ oluştururlar. Endospor bakteri
ortasında veya bir kenarında bulunan küre şekilli yapılardır.
Endospor oluşumu sırasında hücre su kaybederek plazmoliz
olur. Oluşan bu yapıya endospor denir. Endosporlar bazal
metabolizma için gereken enerji ile yaşarlar. Ortam şartları
düzelince de yeniden deplazmoliz olarak çimlenirler.
Endospor bir üreme şekli değil korunma şeklidir.
Endosporları ortamdan yok etmek için; 120
o
C’ de 1 atmosfer
basınç altında 20 dakika tutmak yeterlidir. Endospor oluşumu
en çok basil şekilli bakterilerde görülür.
Farklı Endospor Şekilleri
BAĞIŞIKLIK NEDİR?
İnsan vücuduna dışardan giren birçok bakteri ve virüs ağır ya
da hafif hasarlar vererek enfeksiyona neden olurlar. Yine bu
enfeksiyonlardan bazılarını geçirdikten sonra bir daha bu
mikroorganizmalarla karşılaşsalar bile enfeksiyona yakalan-
mazlar. Buna bağışıklık denir.
Vücuda giren mikroorganizmaya karşı özel hücreler yardı-
mıyla Antikorlar veya interferonlar üretilir. Bu moleküller
protein yapılı olup, canlı hücredeki genler tarafından sentez-
lenir. Vücudumuzda bağışıklıkla ilgili görev yapan organ ve
dokular vardır. Bunlara: Karaciğer, dalak, kemik iliği, lenf
nodları, bademcikler ve akyuvarlar hücreleri ile makrofajlar
örnek olarak verilebilir. Bu yapılardan antikor üretilir. Protein
yapılı olmaları antikorları özgül yani seçici kılar. Mikroorga-
nizmalar ise canlı vücuduna girdiklerinde hücreleri ele geçir-
mek için toksin veya antijen salgılar. Canlı hücre her antijene
uygun antikor sentezlemek zorundadır. Antijen ile antikor
tepkimeye girerek anahtar-kilit uyumu yapar. Sonuçta çökelti
oluşur. Çökelti akyuvarlar ve makrofajlar sayesinde fagosi-
tozla yok edilir. Hayvanlar yakın akraba ise çökelme az, uzak
akraba ise çökelme fazla olur.
Bağışıklık İkiye Ayrılır.
Pasif Bağışıklık: Mikrop vücuda girdikten sonra kazanılır.
Hastalık etkeni olan mikroorganizma canlı vücuduna girerek
hastalığa sebep olduktan sonra tedavi etmek amacıyla
SERUM kullanılır. Serumda hazır antikor vardır. Hastalık
etkeni ortadan kalkıncaya kadar serum verilebilir.
Aktif Bağışıklık: Mikrop vücuda girmeden kazanılan
bağışıklıktır. Savunma amaçlıdır. Hastalığı geçirerek veya
aşılanarak elde edilir.
AŞI: Sağlıklı İnsana Hastalık Etkeni Olan Mikroorga-
nizmanın zayıflatılmış veya öldürülmüş olarak enjeksi-
yonla verilmesidir. Vücut bunu gerçek mikrop olarak algı-
lar. Bağışıklığı sağlayan özel hücreleri ile antikor üret-
meye başlar. Böylece hastalık etkeni ile doğrudan karşı-
laşmadan vücut savunmaya hazırlanmış olur. Antikor
belli dozda vücutta depo edilir. Gerçek mikrop girdiğinde
vücut hemen savunmaya geçer. Aşı sağlam insana yapı-
lır. Hasta insanlara aşı yapılmaz. Aşı bir kere ya da belli
dönemlerde yapılır.
BAĞIŞIKLIK
PASİF BAĞIŞIKLIK AKTİF BAĞIŞIKLIK

5. 52
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
Hastalığı Geçirerek: Gerçek mikrop vücuda girdiğin-
de antijen üreterek bireyi hasta eder. Ancak mikroorga-
nizma ile ilk defa karşılaşıldığı için hemen antikor ürete-
mez. Antikor üretimi biraz zaman alır. Daha sonra aynı
hastalık etkeni ile yeniden karşılaşıldığında hastalığa ya-
kalandıktan sonra üretilen antikor karaciğerde bir kısmı
depo edildiği için hastalık daha erken önlenmiş olur.
İnsanların bazıları genetik yapılarından dolayı bazı hastalık-
lara karşı doğuştan bağışıklık kazanarak doğarlar.
Örneğin, zenciler sarıhumma adlı hastalığa doğuştan bağı-
şıklık kazanmış olarak doğar.
Antikor miktar
— Hastalık sonucu vücutta oluşan antikor miktarı-
MAVİ- YEŞİL ALGLER
Prokaryot hücreli canlılardır. Tatlı su birikintilerinde, denizler-
de ve göllerde yaşarlar. Tek hücreli olarak ya da koloni
halinde yaşarlar. Çoğunlukla iplik görünümündedirler. Yeşil
algler klorofil pigmenti taşıdıkları için yeşil gözükürler. Mavi
alglerde fikosiyanin pigmenti taşıdıkları için mavi gözükürler.
Bazı türlerde ise kırmızı renk veren fikoeritrin pigmentine
sahiptirler. Selüloz ve pektinden yapılı hücre çeperleri vardır.
Fotosentetik mavi-yeşil algler, fotosentetik bakterilere ben-
zer. Ancak fotosentetik bakteriler oksijen üretmedikleri halde
mavi-yeşil algler üretirler. Fotosentez sırasında hidrojen
kaynağı olarak su kullanırlar. Havanın serbest azotunu azot
tuzlarına dönüştürürler. Karada azot bağlayıcı bakterilerin
yaptığı işi sularda yaparlar. Kötü şartları endospor yaparak
atlatırlar.
I ŞIK
CO2 + H2O Besin + O2
Klorofil
PROTİSTALAR ALEMİ
Genellikle tek hücreli ökaryotik canlılardır. Tek hücreli olanla-
rına PROTOZOA ve çok hücreli olanlarına METAZOA adı
verilir.
KÖKAYAKLILAR: Bu gruba giren canlıların başında
AMİP örnek olarak verilebilir. Hetetrof olan bu canlı sitop-
lâzma hareketleri ile hareket etme yeteneğine sahiptir.
Büyük besinleri hücre içine bir endositoz çeşidi olan FA-
GOSİTOZLA alırlar. Tatlı sularda yaşarlar.
KAMÇILILAR: Öglena ve tripanosoma bu gruba örnek
olarak verilebilir. Sitoplâzmasında tek çekirdek vardır.
Vücudun üst kısmında ağız adı verilen açıklık bulunur.
Buradan hareketi sağlayan kamçı çıkar. Ağzın yanında
ise ışığa duyarlı olan göz noktası bulunur. Kloroplast adlı
organele de sahiptir. Bu nedenle hem ototrof hem de
hetetrof beslenir. Tatlı sularda yaşarlar.
Tripanosoma ise; omurgalı hayvanların kanında yaşar.
Uyku hastalığına sebep olur. Bu hastalığı insandan insa-
na çeçe sineği taşır.
SİLLİLER: Bu gruba paramesyum(terliksi hayvan) verile-
bilir. Hücre zarının dışında deri görevi yapan Pelikula
denilen bir zar bulunur. Bu zardan sil adı verilen hareketi
sağlayan yapılar çıkar. İlk defa paramesyumda ağız ve
anüs olarak adlandırılan iki açıklık bulunur. Sitoplâzma-
sında iki tane çekirdek vardır. Bu çekirdeklerden büyük
olanı beslenme ve hareketten sorumlu, küçük olanı ise
üremeden sorumludur. Hetetrof beslenirler. Tatlı sularda
yaşarlar.
Tatlı sularda yaşayan tek hücreliler turgor sonucu patlamaz-
lar. Çünkü sahip oldukları kontraktil kofulları sayesinde
hücrelerine giren fazla suyu aktif taşıma yaparak hücre
dışına atarlar. Bu nedenle de patlamazlar.
Hafta
İlk kez yakalanmış
İkinci kez yakalanmış

6. 53
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
SPORLULAR: Bu gruba örnek olarak plazmodium veri-
lebilir. Bu canlı hetetrof beslenir. Ancak parazittir. Anofel
cinsi dişi sivrisineğin tükürük bezlerinde taşınarak insan-
da sıtma hastalığının oluşumuna neden olur.
CIVIK MANTARLAR: Amipler gibi vücutlarının şekilleri
yoktur. Hetetrofturlar.
KOLONİLER
Bazı tek hücreli canlılar bölündükleri zaman birbirlerinden
ayrılmazlar; jelâtinimsi bir madde içinde birbirine yapışık
olarak kalırlar. Bu hücre birliğine koloni denir. Bazı biyolog-
lar bu tip canlıları tek hücrelilerle çok hücreliler arasında bir
geçiş formu olarak kabul ederler. Fakat bu hücre kümeleri
çok hücrelilerin vücudu gibi sıkı bir ilişki içinde değillerdir.
Dokulaşma görülmez bunun yanında bir iş bölümü söz konu-
sudur.
Pandorina: Tatlı sularda yaşayan ve küresel olan mik-
roskobik bir kolonidir. Pandorina 16 hücreden oluşmuş-
tur. Bütün hücrelerin yapı ve fonksiyonları aynıdır. Hüc-
reler birbirinden ayrıldığında her hücreden yeniden 16’lı
koloniler meydana gelir. Hücreler arasında iş bölümü
ve hiyerarşi bulunmaz.
Volvoks: Birkaç bin hücreden meydana gelen bu cins en
gelişmiş kolonidir. Gözle görülebilir bir canlıdır. Hücreler küre
oluşturacak şekilde çevrede sıralanmıştır. Bütün hücreler
geniş plazma köprüleriyle birbirine bağlanırlar. Volvoks
kolonisi üç tüp hücreden oluşur.
I. Dışta bulunan küçük hücrelerde kloroplast, kontraktil
koful, stigmaları ( göz benzeri yapılar) ve iki kamçı bulu-
nur. Dıştaki bu hücreler koruma, beslenme ve hareketi
sağlarlar.
II. Koloninin iç kısmındaki hücreler ise kamçısız olup,
kontraktil kofulları ve stigmaları bulunmaz. Bu hücreler
osmotik dengeyi ve boşaltım maddelerinin uzaklaştırıl-
masını sağlarlar.
III. İç kısmında üremeyi sağlayan hücreler bulunur. Böylece
ilk defa vücut ve üreme hücreleri şeklinde bir farklılaşma
volvoksta görülür.
MANTARLAR ALEMİ (FUNGİLER)
Büyük çoğunluğu tek hücreli canlılardır. Mantarların tüm
vücut yapıları Hif adı verilen silindir ipliklerden oluşur. Man-
tarlarında bitkiler ve su yosunları gibi hücre çeperleri vardır.
Hücre çeperleri ilkel formlarda selülozdan yapılı iken, geliş-
miş formlarda kitinden yapılmıştır. Hetetrof olarak beslenirler.
Hücre dışı sindirim yaparlar. Çünkü büyük bir çoğunluğu
saprofit olarak beslenirler. Diğer kısmıda parazittir. Oksijenli
solunum yaparlar. Mantarlar vücutlarına aldıkları glikozun
fazlasını glikojen olarak depo ederler. Gerçek mantarların
dört çeşidi vardır.
• Maya mantarları
• Küf mantarları
• Pas mantarları
• Şapkalı mantarlar
BİTKİLER ÂLEMİ
Bitkiler; çok hücreli, fotosentetik ökaryot hücrelerden oluşan
ototrof canlılardır. Klorofil içerdikleri için inorganik maddeler-
den organik maddeler sentezleyebilirler. Klorofil pigmenti
kloroplast adlı organelin içindedir.
Tohumsuz Bitkiler(Çiçeksiz Bitkiler):Tohum, çiçek ve
meyve oluşumu yoktur. Çoğunda kök, gövde ve yaprak
BİTKİLER
DAMARLI
BİTKİLER
DAMARSIZ
BİTKİLER
TOHUMSUZ
BİTKİLER
TOHUMLU
BİTKİLER

7. 54
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
gibi farklılaşmalar yoktur. Üremeleri eşeyli ve eşeysiz
üremenin birbirini takip etmesi (metagenez) şeklinde
gerçekleştirilir. Tohumsuz bitkiler damarlı çiçeksiz bitkiler
ve damarlı çiçeksiz bitkiler olmak üzere iki kısımda ince-
lenir.
Tohumsuz bitkilerde haploit evre uzun, diploit evre kısadır.
Stomalar ve iletim demetleri ilk olarak eğrelti otlarında görü-
lür.
MONOKOTİLEDON
Embriyolarında tek çenek bulunur. Yaprakları paralel damar-
lıdır. Gövdede kambiyum yoktur iletim demetleri düzensiz
dağılmıştır. Saçak kök sistemi vardır.
ÖRNEK
Buğday, mısır, lale, pirinç verilebilir.
DİKOTİLEDON
Embriyolarında çift çenek bulunur. Yaprakları ağsı damarlı-
dır. Gövdede kambiyum vardır. Kazık kök sistemi vardır.
Kurak ortamda yaşamaya adapte olabilirler.
ÖRNEK
Badem, elma, fındık, kaktüs verilebilir.
Tohumlu bitkiler(Çiçekli bitkiler):Tohum, çiçek ve meyve
oluşumu vardır. Kök, gövde ve yapraklar gelişmiş olarak
bulunur. Üreme organları çiçeklerdir. Üremeleri eşeysiz
(vejetatif) ve eşeysiz üreme şeklindedir.
Tohumlu bitkilere doğru diploit evre uzamaya başlar.
HAYVANLAR ÂLEMİ
Hayvanlar; çok hücreli, ökaryotik hücrelerden oluşan hetetrof
canlıdırlar. Çoğu eşeyli olarak üreyebilmektedirler. Hayvan-
lar âlemi çok farklı özelliklere sahip milyonlarca türden oluş-
muştur. Kolay incelenebilmeleri için gruplandırılmışlardır.
Hayvanlar; omurgasızlar ve omurgalılar olmak üzere iki
şubede incelenebilmekted
irler.
OMURGASIZLAR ŞUBESİ
Bu şubede yer alan canlıların sırtlarında notokord adı verilen
sinir şeridi yoktur. Embriyolarının gelişimi sırasında solungaç
yarıkları gözlenmez. Toprak solucanı ve mürekkep balığı
hariç açık dolaşım sistemi görülür. Açık dolaşım sistemine
sahip canlılarda kılcal kan damarı yoktur. Bazı sınıflarında iç,
bazı sınıflarında dış iskelet vardır. Davranışları ve tepkileri
çok basittir. Deri solunumu, solungaç solunumu ve trake
solunumu bu canlıların bazılarında görülür.
Süngenler: Vücutları içte endoderm, dışta ektoderm olmak
üzere iki embriyo tabakasından oluşmuştur. Vücutlarında
“por” adı verilen çok sayıda delik bulunur. İskeletleri (iç) in-
organik ve organik maddelerden yapılmıştır. Organlaşma ve
sistemleşme görülmez. Eşeysiz çoğalmaları tomurcuklanma
ile olur. Tatlı su ve denizlerde yaşayabilirler.
TOHUMSUZ BİTKİ-
LER
DAMARSIZLAR
örnek: Karayosunu
DAMARLILAR
Örnek: Eğreltiotu
AÇIK TOHUMLULAR KAPALI
TOHUMLULAR
TEK ÇENEKLİ
ÇİFT ÇENEKLİ
OMURGASIZLAR
SÜNGERLER
SOLUCANLAR
SÖLENTERLER
YUMUŞAKÇALAR
EKLEM BACAKLILAR
DERİSİ DİKENLİLER

8. 55
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
Sölenterler: Vücutları İçte Endoderm, Dışta Ektoderm
Olmak üzere iki embriyo tabakasından oluşmuştur. Vücutla-
rının merkezinde sindirim boşluğu bulunur. Hayvanlar âle-
minde ilk gerçek sinir hücreleri bunlarda görülmüştür.
ÖRNEK
Denizanası, hidra ve mercanlar verilebilir.
Solucanlar: Çoğu tatlı sularda veya dip çamurunda yaşar.
Bazıları asalak yaşar, bazıları balçık içindeki organik besin-
lerle beslenirler ve üçe ayrılırlar.
Yassı solucanlar; Vücutları, yassı, oval ve uzundur.
Ağız ve anüs görevi gören tek açıklık bulunur. Genel-
likle parazit yaşarlar. Bunlarda sindirim sistemi bulun-
maz. Çoğu hermafrodittir. Sinir sistemi ve üreme sis-
temi vardır.
ÖRNEK
Planarya, tenya, karaciğer kelebeği verilebilir.
Yuvarlak Solucanlar; Vücutları, yuvarlak ve uzundur.
Sindirim sistemleri ağız ve anüs olmak üzere iki açıklık-
tan oluşur. Bitki ve hayvanlarda parazit olarak yaşarlar.
İnsanlarda hastalık yaparlar.
ÖRNEK
Kancalı kurt, kök solucanı, barsak kurtları(solucan) verilebilir.
Halkalı Solucanlar; Vücutları Çok Sayıda Halkanın sıra-
lanması ile oluşur.(segmentlidir)Vücutlarında baş bölgesi
ayırt edilebilir. Sindirim sistemi özel bölümlere ayrılmıştır.
Kapalı dolaşım ilk olarak bu canlılarda görülür. Kanların-
da taşıyıcı pigment olarak hemoglobin bulunur.
ÖRNEK
Toprak solucanı, yelpaze solucanı, sülük verilebilir.
Yumuşakçalar: Vücutları Yumuşaktır Ve İskeletsizdirler.
Bazı üyeleri kabukludurlar. Solungaçları ile solunum yaparlar
Bazılarının karın kısmında kaslı ayakları bulunur. Ahtapot ve
mürekkepbalığında dolaşım kapalı, diğer üyelerinde açıktır.
ÖRNEK
Ahtapot, salyangoz, midye verilebilir.
Eklembacaklılar: Vücutları baş, göğüs ve karından olu-
şur. Vücutları kitin bir kabuk ile örtülüdür. Dış iskeletleri
vardır. Karasal yaşama en iyi uyum yapmış omurgasızlardır.
Basit bir sinir ve solunum sistemi vardır. Bazı üyeleri solun-
gaç solunumu yaparken bazıları trake solunumu yaparlar.
Karınlarında bir sinir kordonu bulunur. Dolaşım sistemleri
açık dolaşım şeklindedir. Ayrı eşeylidirler. Eklem bacaklılar
dört grupta incelenir.
Kabuklular; Karides, yengeç, ıstakoz
Örümcekler; Su kenesi, akrep
Çok Ayaklılar; Çıyan, kırkayak
Böcekler; Bit, pire, çekirge, kelebek, arı, termit gibi canlı-
lar bu grupta yer alırlar.
Derisidikenliler: Hemen hemen hepsi denizlerde yaşar.
Derileri genellikle dikenlidir. Solungaç ve deri yoluyla solu-
num yaparlar.
ÖRNEK
Denizhıyarı, denizkestanesi, denizyıldızı verilebilir.
OMURGALILAR ŞUBESİ
Bu şubede yer alan canlılarda, embriyo döneminde görülen
notokord daha sonra omurga adını alır. Embriyo dönemlerin-
de solungaç yarıkları görülür, ancak karada yaşayan omur-
galılarda daha sonra bu solungaç yarıkları kaybolur. Kapalı
dolaşım sistemine sahiptirler. Kılcal kan damarı dahil olmak
üzere tüm damarlar vardır. İç iskelete sahip canlılardır.
Davranışları ve tepkileri çok gelişmiştir. Hepsi ayrı eşeylidir.
Solunum organları yutak ile bağlantılıdır. Üç embriyonik
tabakaya sahiplerdir.
OMURGALILAR
BALIKLAR
KURBAĞALAR
SÜRÜNGENLER
KUŞLAR
MEMELİLER

9. 56
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
Balıklar: Denizlerde ve tatlı sularda yaşarlar pullarla kaplı-
dır. Kemik ya da kıkırdaktan oluşmuş iç iskeletleri vardır.
Kalpleri iki odacıklıdır. Kalpte kirli kan bulunur ve solunum
organında temizlenen kan kalbe tekrar dönmez. Küçük
dolaşım gerçekleşmez. Soğukkanlıdırlar. Solungaç solunu-
mu yaparlar. Sudaki çözünmüş oksijenden yararlan
Embriyonik dönemde, böbrekleri pronefroz tipte ergin dö-
nemde mezonefroz tiptedir. Dış döllenme ve dış gelişme
görülür. Yumurtaları kabuksuzdur.
Kurbağalar; Karada ve suda yaşarlar. İki yaşamlıdırlar.
Pulları yoktur. Derilerinde mukus bezleri bulunduğu için, deri
daima nemli ve kaygandır. Metamorfoz yani başkalaşım
geçirirler Kalpleri üç odacıklıdır. Kalplerinde kirli ve temiz kan
birbirine karışır. Soğukkanlıdır. Larval dönemde solungaç
solunumu, ergin dönemde akciğer ve deri solunumu yapar-
lar. Embriyonik dönemde böbrekleri pronefroz tipte, ergin
dönemde mezonefroz tiptedir. Dış döllenme dış gelişme
görülür. Yumurtaları kabuksuzdur.
SÜRÜNGEN; Karada ve suda yaşarlar. Kreatin yapılı
pullarla örtülüdür. Kalpleri iki kulakçık, bir karıncık olmak
üzere 3 odacıklıdır. Karıncıkta yarım perde bulunur. Kan
kalpte karışır sadece timsahta kalp 4 odacıklıdır. Karıncıkta
tam perde bulunur. Soğukkanlıdırlar. Akciğer solunumu
yaparlar. Embriyonik dönemde böbrekleri mezonefroz tipte,
ergin dönemde metanefroz tiptedir. İç döllenme ve dış geliş-
me görülür. Yumurtaları kabukludur.
Kuşlar; Tüylerle kaplıdır. Tüm üyelerde kemikten oluşur.
Uzun kemiklerin içleri boştur. Kalpleri 4 odacıklıdır. Sıcak-
kanlıdırlar. (temiz kan ve kirli kan karışmaz) Akciğer solunu-
mu yaparlar. Akciğerlerinde hava keseleri bulunur. Zarlı bir
diyaframa sahiptirler. Embriyonik dönemde böbrekleri
mezonefroz tipte, ergin dönemde metanefroz tiptedir. İç
döllenme ve dış gelişim görülür. Yumurtaları kabukludur.
Memeliler; Karada ve denizde yaşayan türleri vardır.
Kıllarla kaplıdır. Tüm üyelerde kemikten oluşur. Kalpleri iki
kulakçık, iki karıncıktan oluşmak üzere 4 odacıklıdır. Olgun
alyuvarları çekirdeksizdir. (Develer hariç) Sıcakkanlıdırlar.
Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlerinde alveoller bulunur.
Kaslı bir diyafram yapısına sahiptirler. Embriyonik dönemde
böbrekleri mezonefroz tipte, ergin dönemde metanefroz
tiptedir. Ter bezleri bulunur. İç döllenme ve iç gelişme görü-
lür. Yavrularını sütle beslerler ve yavru bakımı bazı türlerinde
oldukça evrimleşmiştir.
( Bu test için tavsiye edilen süre 10 dakikadır.)
1. Allerji, organizmanın vücuda giren yabancı proteinler ve
tanınmayan maddelere karşı gösterdiği reaksiyondur. Arı
soktuğu zaman bazı kişiler, bu reaksiyon sonucu bir süre
sonra ölebilirler. Yine penisilin adlı antibiyotiğin vücuda
alınması alerjik reaksiyon sonucu kişileri öldürebilir. Bazı
kimseler, toz, polen gibi hava ile taşınabilen etkilere karşı
bile allerji reaksiyonu geliştirebilirler. Astım, solunum zor-
luğu veya solunum yollarında akıntı şeklinde vücutların-
da bir takım tepkiler meydana getirebilirler.
Bu bilgilere göre;
I. Allerji reaksiyonlarının olabilmesi için etken madde-
nin mutlaka bir canlı hücre tarafından taşınıyor ol-
ması gerekir.
II. Canlıların gösterdikleri allerjik reaksiyonları birbirin-
den farklı olabilir.
III. Allerji reaksiyonlarının gelişiminde canlının genetik
molekülü olan DNA’nın etkisi çok büyüktür.
IV. Canlı vücudunda allerjiye sebep olan bir etkenin
mutlaka aktif olarak hareket etmesi gerekir.
yorumlarından hangileri çıkarılabilir?
A) I, II ve III B) II ve III C) II, III ve IV
D) III ve IV E) I, III ve IV
2. - Hücre çeperi glikoproteinden yapılıdır.
- Fotofosforilasyonu klorofil molekülü ile yapar.
- Eşeyli üremesi konjugasyonla gerçekleşir.
- Eşeysiz üreme sonucu meydana gelen mutasyonlar ka-
lıcıdır.
Yukarıda verilenlere göre, bu özellikleri taşıyan canlı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Paramesyum
B) Amip
C) Mantar
D) İnorganik madde oksidasyonu yapan ototrof bakteri
E) Fotofosforilasyon yapan ototrof bakteri

10. 57
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
3. Aynı türe ait olan X,Y ve Z bakterilerinin aynı ortamda
yetiştirildikten sonra ayrı ayrı petri kaplarına ekiliyor. Da-
ha sonra sırasıyla A, B ve C antibiyotikleri petri kaplarına
ekleniyor.
A B C
X Y Z
Bir süre sonra, önce bakterilerin sayısının azaldığı, daha
sonra ise bakterilerinin sayısının yeniden arttığı gözleni-
yor.
Üç ayrı petri kabından alınan bakteri kolonileri tek bir
petri kabına yeniden ekiliyor. Gelişimleri belirli bir süre iz-
lendikten sonra petri kabına aynı dozda A, B ve C antibi-
yotikleri ekleniyor.
A, B, C bakterileri ekiliyor.
X, Y, Z antibiyotikleri ekleniyor.
Bir süre sonra ise X ve Z bakterilerinin yaşadığı Y bakte-
rilerinin ise öldüğü gözleniyor.
Bakterilerin başlangıçta hiçbir antibiyotikle daha ön-
ce karşılaşmadığı bilindiğine göre;
I. Y bakterileri ile diğer bakteriler arasında
konjugasyon meydana gelmemiştir.
II. X ve Y bakterileri ortama en iyi uyumu yapmış olan
bakterilerdir.
III. X ve Z bakterileri antibiyotiklere dirençlerini
plazmitlerin transferi sonucu kazanmışlardır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I,II ve III
4. Bazı ototrof canlılar şunlardır;
I. Öglena
II. Mavi-yeşil alg
III. Böcek kapan
IV. Fotosentetik bakteri
V. Çam
Bu canlılar sınıflandırılırken hangileri aynı alem için-
de incelenir?
A) I,II ve IV B) II ve IV C) II,III,IV
D) II ve IV E) III ve V
5. İnsanlarda pankreas hücrelerinin insülin hormonu ürete-
memesi sonucu şeker hastalığı ortaya çıkar. Bu hasta-
larda insülin eksikliği eskiden ölülerin pankreaslarından
alınan insülin hormonunun enjeksiyonuyla giderilirdi.
Biyoteknolojinin gelişmesiyle bakteri hücrelerine bu hor-
monu üreten gen transferi yapılarak, bakterilerin bu hor-
monu üretmeleri sağlanmış ve günümüze artı bu yolla
insülin elde edilmeye başlanmıştır.
insülin hormonu üretebilen
insan m-RNA’sı Plazmid DNA’sı
Rekombinant
(melez) DNA
insülin hormonu
Buna göre;
I. m-RNA’lar transfer oldukları bakteride haploit olduk-
ları için işlevsel özellikler kazanırlar.
II. Prokaryot hücreli canlılarda insülin hormonu da ribo-
zomlarda üretilir.
III. Bölünme sonucu oluşan bakterilerde artık melez
DNA görev yapar.
IV. Bu bakterilere İnsülin hormonu sentezlenmesi için m-
RNA yerine, DNA parçası da transfer edilebilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) I veII B) I ve III C) I,II ve III
D) II ve IV E) II, III ve IV
6. Bir grup ökaryot canlı tarafından meydana getirilen bazı
olaylar şunlardır:
I. Sudan gelen hidrojen elektronunu karbondioksit mo-
lekülü ile asimilasyon tepkimelerine sokarlar.
II. Glikoz yadımlaması ile fosforilasyon yaparlar.
III. Hem ototrof hem de hetetrof beslenme yaparlar.
verilenlerinden hangileri prokaryot ototrof canlılarda
da görülebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

11. 58
Unkapanı®
Yayıncılık
www.unkapani.com.tr
7. Aşağıdaki tabloda bazı bakterilerin beslenme şekilleri
verilmiştir.
Bakteri Beslenme
Enerji
kaynağı
Azot
kaynağı
X Kemosentez
NO2
oksitlenmesi
NO2
Y Fotosentez Işık NH3
Z Hetetrof
Organik
besin
Organik
besin
Q Hetetrof
Organik
besin
Organik
besin
Tabloda verilenlere göre X,Y,Z ve Q bakterileri ile ilgili
olarak verilenlerden;
I. Bakterilerin hepsi azot ihtiyaçlarını farklı şekillerde
karşılayabilirler.
II. Bakterilerin tümünün enerji kaynağı ışık enerjisidir.
III. Hetetrof bakterilerin tümü azot ihtiyacını inorganik
azot tuzlarından karşılar.
IV. Ototrof bakteri türlerinin hepsi inorganik madde
oksidasyonu ile besin üretebilir.
bilgilerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I,II ve III C) II ve III
D) III ve IV E) I,II, III ve IV
8. Ototrof bakteriler kendi besinlerini kendileri sentezlerler.
Bu bakterilerde;
I. Guanin bazı
II. Yağ asiti
III. Amino asit
IV. ATP
gibi moleküllerden hangileri sentezlenirken azotlu
tuzlar kullanılır?
A) Yalnız III B) I ve II C) I,II ve IV
D) I,III ve IV E) III ve IV
9. Agarlı bir besi ortamına ökaryotik tek hücreli bir canlı, bu
canlıyla çoğalabilen bir bakteri ile bu bakteri hücresini
kullanabilen bir bakteriyofaj aynı ortama konuyor. Bir sü-
re sonra petri kabındaki bakteriyofajın hızla arttığı daha
sonrada sabit bir sayıda ortamda kaldığı gözleniyor.
Bu süre sonunda bakteriyofajın ortamdaki sayısının
sabit kalmasını hangisi en iyi şekilde açıklar?
A) Ortamdaki bakterilerin sayıca artması
B) Ortamdaki besinin hızla tükenmesi
C) Fotosentezin engellenmesi sonucu ökaryotun ve
bakterinin yok olması.
D) Ortamdaki oksijen miktarının hızla tüketilmesi.
E) Ortama gazoz eklenmesi sonucu fotosentezin hızla
artması.
1-B 2-E 3-D 4-D 5-C 6-C 7-A 8-D 9-C