Breakfast@Bright: Concurrentieclausules en cliënteelbescherming. Een bruikbare handleiding voor het behoud van de klant

Breakfast@Bright
Concurrentieclausules en cliënteelbescherming.
Een bruikbare handleiding voor het behoud van de klant.

Mr. Nele Schelstraete
Fabriekspand Roeselare, 20/09/2012

Overzicht

1. Inleiding
2. Bescherming van cliënteel
3. Concurrentieclausules
4. Besluit

Vrijheid van handel én cliënteel
Wettelijke en contractuele beperkingen

INLEIDING

Inleiding
Vrijheid van handel én cliënteel

• Decreet d‟Allarde (2 en 17 maart 1791)

– Artikel 7:
“Eenieder heeft de vrijheid om de handel, het beroep, de kunst
of de ambacht uit te oefenen die hem goed dunkt.”

– Hoeksteen van het Belgisch economisch stelsel

• Vrijheid van (actieve) (af)werving van andermans klanten

Vrijheid van cliënteel
Onrechtmatige afwerving van cliënteel
Middelen tot cliënteelbescherming

BESCHERMING VAN CLIËNTEEL

Bescherming van cliënteel
Vrijheid van cliënteel

• Economische vrijheid impliceert de vrijheid van
(actieve) (af)werving van andermans klanten

• Absolute cliënteelbescherming is niet mogelijk /
wenselijk

Onrechtmatige afwerving van cliënteel

• Artikel 95 WMPC

Verboden is elke met de eerlijke marktpraktijken strijdige daad,
waardoor een onderneming de beroepsbelangen van één of meer
andere onderneming schaadt of kan schaden.

• Afwerving onrechtmatig in bepaalde omstandigheden omwille van
het beoogde doel of bijzondere omstandigheden

• Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk

• Stakingsvordering

Middelen tot cliënteelbescherming

• Monopolies en exclusieve overheidsconcessies
• Beroeps- en titelbescherming
• Verkoopconcessies en andere
distributieovereenkomsten
• Afnameovereenkomsten
• Concurrentiebedingen
• Intellectuele eigendomsrechten
• Opzeg- en uitwinningsvergoedingen

Situering
Impliciete niet-concurrentieverbintenissen
Nut concurrentieclausules - voorwaarden
Sanctie bij niet-naleving van de voorwaarden
Concrete uitwerking
Afdwingbaarheid
Voorbeelden

CONCURRENTIECLAUSULES

Concurrentieclausules
Situering
• Geen algemene wettelijke definitie
- Algemeen

Een clausule in een overeenkomst waarbij een partij zich ertoe verbindt om tijdens de duur van
een overeenkomst of na het einde ervan geen activiteiten uit te oefenen die met deze van de
tegenpartij concurreren.

- Arbeidsovereenkomsten (Wet van 3 juli 1978 betreffende de
Arbeidsovereenkomsten)
Het beding waarbij de werkman de verbintenis aangaat bij zijn vertrek uit de onderneming
geen soortgelijke activiteiten uit te oefenen, hetzij door zelf een onderneming uit te baten,
hetzij door in dienst te treden bij een concurrerende werkgever, waardoor hij de mogelijkheid
heeft de onderneming, die hij heeft verlaten, nadeel te berokkenen door de kennis, die eigen is
aan die onderneming en die hij op industrieel of op handelsgebied in die onderneming heeft
verworven, voor zichzelf of ten voordele van een concurrerende onderneming aan te wenden.

Situering


- Handelsagentuurwet (Wet van 13/04/1995 betreffende de
handelsagentuurovereenkomst): geen definitie, wel in de
Richtlijn 86/653/EEG

Een beding waarin wordt bepaald dat de handelsagent na het einde
van de overeenkomst in zijn beroepswerkzaamheden wordt beperkt.

Situering

- Europees en Belgisch mededingingsrecht: verschillende definities

▫ Distributieovereenkomsten: Verordening 330/2010
Elke directe of indirecte verplichting van de afnemer om geen goederen of diensten te
produceren, te kopen, te verkopen of door te verkopen die met de contractgoederen of -
diensten concurreren, of elke directe of indirecte verplichting van de afnemer om op de
relevante markt meer dan 80 % van zijn totale aankopen van de contractgoederen of -
diensten en substituten daarvan bij de leverancier of een door de leverancier aangewezen
onderneming te betrekken, […].
▫ Overeenkomsten inzake technologieoverdracht: Richtsnoeren voor
de toepassing van artikel 81 van het EG-Verdrag op
overeenkomsten inzake technologieoverdracht
Een verplichting voor de licentienemer om geen technologieën van derden te gebruiken die
met de in licentie gegeven technologie concurreren.

Situering

• Belangrijke aan- en invulling door rechtspraak en
rechtsleer

Situering
• Doelstellingen

- overdracht / behoud van cliënteel
→ middel om cliënteel juridisch te beschermen
→ cf. principe van de vrije concurrentie
→ belang en waarde afhankelijk van type overeenkomst

- loyale samenwerking
→ tijdens de duur van de overeenkomst

- bescherming van confidentiële informatie / knowhow
→ cf. geheimhoudingsovereenkomsten
→ bij franchiseovereenkomsten

Situering
• Soorten overeenkomsten: uiteenlopend
- arbeidsovereenkomsten
- distributieovereenkomsten
- aannemingsovereenkomsten
- huurovereenkomsten
- statuten van een vennootschap
- managementovereenkomsten met bestuurders/zaakvoerders
- aandeelhoudersovereenkomsten
- overdracht van een handelszaak of van aandelen
- joint venture
- overeenkomsten van technologieoverdracht
- samenwerkingsovereenkomsten
- …

Situering

• Aanverwante clausules

- geheimhoudingsbeding
- relatiebeding
- affiliatiebeding
- exclusiviteitsbeding
- overdracht van intellectuele rechten


• Uitdrukkelijke concurrentiebedingen zijn wenselijk, maar
niet steeds noodzakelijk

• Artikel 1134 Burgerlijk Wetboek
→ verplichting om overeenkomsten loyaal en ter goede trouw
uit te voeren

• Artikel 1626 e.v. Burgerlijk Wetboek
→ vrijwaringsverplichting van de verkoper


• Arbeidsovereenkomsten
- concurrentieverbod tijdens de duur van de overeenkomst
▫ in dienstverband via concurrent
▫ als zelfstandige
▫ deelnemen aan de oprichting van een concurrerende onderneming

- niet-concurrerende activiteiten zijn tijdens de duur van de overeenkomst
in de regel wel toegestaan

- na de overeenkomst: principe van de vrije concurrentie


• Bestuurders / zaakvoerders

- concurrentieverbod tijdens duur van het mandaat
▫ geen bestuursmandaat / aandeelhouderschap /
tewerkstelling in een concurrerende onderneming
▫ geen zelfstandige concurrerende activiteit

- afhankelijk van de werkelijk uitgeoefende activiteiten

- na de overeenkomst: principe van de vrije concurrentie


• Aandeelhouders / vennoten

- in kapitaalvennootschappen: geen concurrentieverplichting

- in personenvennootschappen: wel een niet-
concurrentieverbintenis

- onderscheid niet absoluut
→ sterk afhankelijk van de bijzondere omstandigheden


• Handelstussenpersonen / distributeurs

- klassieke benadering:
▫ handelsagent / franchisenemers: geen concurrerende
activiteiten toegelaten
▫ concessiehouders: wel concurrerende producten

- nuancering in functie van de concrete omstandigheden

- agenten in de banksector: concurrentieverbod


• Overdracht handelszaak

- bij verkoop: geen handelingen stellen die het rustig genot
van het overgedragen cliënteel belemmeren
→ beperkt op functioneel, geografisch en temporeel vlak
→ criterium: overnemer in staat stellen om het
overgedragen cliënteel aan zich te binden

- analoog concurrentieverbod bij inbreng in een
vennootschap en bij schenking


• Overdracht van een algemeenheid of bedrijfstak

- eveneens een impliciet concurrentieverbod

- zelfde beperkingen als bij de overdracht van een
handelszaak


• Overdracht van aandelen

- vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid:
concurrentieverbod (cf. overdracht handelszaak)

- vennootschappen met rechtspersoonlijkheid: geen
concurrentieverbod
→ beperking: oneerlijke mededinging of
buitencontractuele fout
→ discussie bij bepaalde overdrachten (bv.
controleparticipatie)

Nut concurrentieclausules

• Rechtszekerheid

• Preciseren modaliteiten en reikwijdte
→ beperkingen!

• Uitbreiden begunstigden, afdwinging
vergemakkelijken, gevolgen van de nietigheid
beperken


• Algemene geldigheidsvoorwaarden

- klassieke geldigheidsvoorwaarden voor
overeenkomsten
→ toestemming, bekwaamheid, voorwerp en oorzaak

- unanimiteitsvereiste in geval van opname in de
statuten


• Vrijheid van ondernemen

- uitgangspunt: vrijheid van ondernemen (Decreet d‟Allarde)

- contractsvrijheid: beperking via concurrentiebeding mogelijk,
maar geen overdreven beperkingen
▫ mag niet verder reiken dan noodzakelijk om een legitiem doel
te bereiken (proportionaliteitsvereiste)
▫ beperkingen qua activiteiten / tijd / ruimte

- geen financiële compensatie noodzakelijk

• Europees en Belgisch mededingingsrecht

- toetsing van concurrentieclausules tussen ondernemingen aan de
regels van het Europees en Belgisch mededingingsrecht

→ artikel 101, eerste lid van het EU-Werkingsverdrag
Onverenigbaar met de interne markt en verboden zijn alle
overeenkomsten tussen ondernemingen, alle besluiten van
ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde feitelijke
gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen
beïnvloeden en ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de
mededinging binnen de interne markt wordt verhinderd, beperkt of
vervalst […].
→ analoog verbod op Belgisch niveau (art. 2 WBEM)


• Europees en Belgisch mededingingsrecht

- onderscheid tussen verticale en horizontale overeenkomsten
▫ verticale overeenkomsten → Groepsvrijstelling Verticale
Overeenkomsten (Verordening 330/2010)
→ tijdens de duur van de overeenkomst: max. 5 jaar
→ na de overeenkomst: bescherming van knowhow
▫ horizontale overeenkomsten
→ geldige hoofdovereenkomst
→ legitiem doel – noodzakelijk en proportioneel


• Specifieke voorwaarden – arbeidsovereenkomsten

- rechtmatig belang
▫ bijzondere kennis op industrieel of
handelsgebied, eigen aan de onderneming
▫ mogelijkheid om de onderneming te benadelen
▫ beoordeling bij het einde van de
arbeidsovereenkomst


- loonvoorwaarden
▫ arbeiders / bedienden
→ minder dan € 31.467: nietig
→ tussen € 31.467 en € 62.934: kan toegepast worden op categorieën van
functies of functies bepaald bij CAO, of op ondernemingsniveau
→ jaarloon + € 62.934: toepassing mogelijk, behalve indien uitgesloten
voor bepaalde functies of categorieën van functies bij CAO
▫ handelsvertegenwoordigers: minimum jaarloon van € 31.467

- beoordeeld op grond van het jaarloon, verschuldigd op het ogenblik van de
uitwerking van het beding



- soortgelijke activiteiten: dubbele invulling
▫ bij ondernemingen actief dezelfde relevante
productmarkt
▫ soortgelijke functies

- Beperking in de tijd
▫ maximum 12 maanden



- Beperking in de ruimte

▫ arbeiders / bedienden
→ plaatsen waar de werknemer de werkgever daadwerkelijk
concurrentie kan aandoen
→ Belgisch grondgebied
▫ handelsvertegenwoordigers
→ gebied waarbinnen de vertegenwoordiger op het einde
van de arbeidsovereenkomst actief is (ruime of
gedetailleerde omschrijving is mogelijk)



- Afwijkingen van beperkingen qua duur en ruimte
mogelijk bij „sedentaire‟ bedienden
▫ internationaal activiteitenveld
▫ belangrijke economische, technische of
financiële belangen op internationale markten
▫ eigen dienst voor onderzoek



- Forfaitaire vergoeding
▫ betaling van een eenmalige forfaitaire vergoeding
▫ minstens de helft van het brutoloon dat overeenstemt me de
toepassingsduur van het beding
▫ geldt niet voor handelsvertegenwoordigers

- Geschrift
▫ individueel
▫ uitdrukkelijke vermelding van beperkingen

• Specifieke voorwaarden – handelsagentuurovereenkomsten

- Geschreven overeenkomst
uiterlijk op het einde van de overeenkomst

- Soortgelijke zaken
het soort zaken waarmee de handelsvertegenwoordiger belast was
geen gedetailleerde omschrijving vereist

- Geografisch gebied
het geografisch gebied of de groep personen en het geografisch gebied die
aan de handelsvertegenwoordiger waren toevertrouwd
beperking tot de groep personen is mogelijk (criterium: toegewezen sector)
te beoordelen op het einde van de overeenkomst


• Specifieke voorwaarden – handelsagentuurovereenkomsten

- Maximum zes maanden
vanaf de effectieve stopzetting van de overeenkomst

- Geen compensatoire vergoeding, wel dubbel vermoeden in
geval van een postcontractueel concurrentiebeding:
▫ handelsagent wordt vermoed klanten te hebben aangebracht
▫ die de principaal nog belangrijke voordelen zullen opleveren
→ uitwinningsvergoeding

Sanctie bij niet-naleving van de voorwaarden

• Nietigheid (absoluut / relatief)

• Strekt zich uit tot de volledige clausule

• Kan contractueel worden ondervangen
Wanneer dit concurrentiebeding onvoldoende beperkt is in de tijd,
in de ruimte, of qua activiteiten, dan is dit beding niet nietig, maar
worden de partijen geacht te hebben ingestemd met het maximaal
toelaatbare.

Concrete uitwerking
• Rechtsopvolgers

- geen intuitu personae karakter
- vordering gaat over op de rechtsopvolgers van de schuldeiser
(natuurlijke persoon of vennootschap)
- ook op rechtsopvolgers van de schuldenaar bij overdracht van
handelszaak

• Rechtstreekse / onrechtstreekse concurrentie

- rechtstreekse concurrentiedaden
- onrechtstreeks: via een derde, als vennoot, bestuurder of werknemer

Concrete uitwerking

• Echtgenoot / aanverwanten

- bepaalde strekking: (impliciete) niet-
concurrentieverplichting geldt ook voor de in gemeenschap
gehuwde echtgenoot van de overdrager
- eerder: derde-medeplichtigheid aan contractbreuk

• Gecontroleerde vennootschap

- derde-medeplichtigheid aan contractbreuk

Concrete uitwerking

• Aandeelhouders / bestuurders / zaakvoerder

- onderscheid tussen vennootschap zonder/met
rechtspersoonlijkheid
- soms doorbraak rechtspersoonlijkheid bij
personenvennootschappen of overdracht door
meerderheidsaandeelhouders van een
kapitaalvennootschap
- eerder kwalificatie als derde-medeplichtige

Afdwingbaarheid

- tegenstelbaarheid
▫ verzaking door werkgever mogelijk binnen vijftien dagen vanaf het einde
van de overeenkomst
▫ geen uitwerking bij beëindiging tijdens proefperiode of daarna, door de
werkgever zonder dringende reden, of door de werknemer met dringende
reden

- gevolgen van niet-naleving
▫ terugstorting compensatoire vergoeding
▫ betaling van een „gelijkwaardig‟ bedrag
▫ bij handelsvertegenwoordigers: forfaitaire schadevergoeding mag niet
hoger zijn dan drie maanden loon

Afdwingbaarheid
• Handelsagentuurovereenkomsten

- tegenstelbaarheid: geen uitwerking indien:
▫ de principaal de overeenkomst beëindigt om een andere reden dan een
ernstige tekortkoming van de handelsagent of van uitzonderlijke
omstandigheden
▫ indien de agent de samenwerking beëindigt omwille van een ernstig
tekortkoming van de principaal of van uitzonderlijke omstandigheden

- gevolgen van niet-naleving
▫ forfaitaire schadevergoeding mag niet hoger zijn dan één jaar vergoeding,
berekend basis van het gemiddelde van de vijf voorafgaande jaren of op
basis van het gemiddelde van de volledige duur

Voorbeelden (louter illustratief)

• Verkoop van een handelszaak en verkoop van aandelen van een vennootschap

De verkoper verbindt er zich gedurende een periode van [*** jaar / maanden] vanaf de
ondertekening van de overeenkomst te onthouden van elke rechtstreekse of onrechtstreekse
deelname in of betrokkenheid, in welke functie of hoedanigheid dan ook, bij activiteiten die
rechtstreeks of onrechtstreeks concurreren met de activiteiten van [de overgedragen handelszaak /
de vennootschap waarvan de aandelen worden overgedragen], [met name…]

Deze verbintenis geldt op het grondgebied waarop [de overgedragen handelszaak / de
vennootschap waarvan de aandelen worden overgedragen] op het moment van de ondertekening
van de overeenkomst actief is, [met name…]

Bij overtreding van dit concurrentiebeding is de koper van rechtswege en zonder voorafgaande
ingebrekestelling gerechtigd op een forfaitaire vergoeding van [*** EUR], onverminderd het recht
om de werkelijk geleden schade te vorderen.


• Bestuurders / zaakvoerders en aandeelhouders / vennoten van een vennootschap

- tijdens de duur van het mandaat
De [bestuurder/zaakvoerder – aandeelhouder/vennoot] verbindt zich om zich tijdens de duur
van zijn [bestuursmandaat – aandeelhouderschap] te onthouden van elke rechtstreekse of
onrechtstreekse deelname in of betrokkenheid, in welke functie of hoedanigheid dan ook, bij
activiteiten die concurreren met de bedrijfsactiviteiten van de vennootschap, alsook van enige
andere daad die de concurrentiepositie van de vennootschap kan schaden.

- na afloop van het mandaat
De [bestuurder/zaakvoerder – vennoot/aandeelhouder] verbindt zich om zich gedurende een
periode van […] [jaar/maanden] na afloop van zijn [bestuursmandaat – aandeelhouderschap]
op het grondgebied van […] te onthouden van elke rechtstreekse of onrechtstreekse deelname
in of betrokkenheid, in welke functie of hoedanigheid dan ook, bij activiteiten die met de
bedrijfsactiviteiten van de vennootschap concurreren.


• Distributeurs (franchisenemers en concessiehouders)

- tijdens de duur van de overeenkomst
De [franchisenemer/concessiehouder] verbindt zich om tijdens de duur van de Overeenkomst,
behoudens voorafgaande schriftelijke toestemming van de [franchisegever/concessiegever], op generlei
wijze goederen of diensten te vervaardigen, importeren, kopen, verkopen, verhuren, leasen of verdelen
die concurreren met de contractgoederen of –diensten. [Deze verbintenis geldt voor een maximale duur
van vijf jaar en kan enkel verlengd worden mits uitdrukkelijke toestemming van beide partijen].

- na afloop van de overeenkomst
De [franchisenemer/concessiehouder] verbindt zich om na het einde van de Overeenkomst gedurende
één jaar geen met de contractgoederen of –diensten concurrerende goederen of diensten te
vervaardigen, importeren, kopen, verkopen, verhuren, leasen of verdelen vanuit het verkooppunt waarin
hij tijdens de duur van de Overeenkomst werkzaam is geweest. De Partijen bevestigen dat dit
concurrentiebeding ertoe strekt de knowhow die de [franchisegever/concessiegever] aan de
[franchisenemer/concessiehouder] heeft meegedeeld te beschermen.


• Handelsagentuur

De [handelsagent] verbindt zich om tijdens de duur van de Overeenkomst, behoudens voorafgaande
schriftelijke toestemming van de principaal, op generlei wijze goederen of diensten te vervaardigen,
importeren, kopen, verkopen, verhuren, leasen of verdelen die concurreren met de contractgoederen of –
diensten. [Deze verbintenis geldt voor een maximale duur van 5 jaar en kan enkel verlengd orden mits
uitdrukkelijke toestemming van beide partijen].

De handelsagent verbindt zich om gedurende zes maanden na de beëindiging van de Overeenkomst is het
aan hem toevertrouwde geografisch gebied of de aan hem toevertrouwde klantenkring geen zaken te
bemiddelen of af te sluiten die concurreren met de zaken waarmee de agent was belast.
Dit beding heeft geen uitwerking 1) indien de principaal de agentuurovereenkomst beëindigt omwille van een
andere reden dan een ernstige tekortkoming van de handelsagent of van uitzonderlijke omstandigheden, of
2) indien de agent de samenwerking beëindigt omwille van een ernstige tekortkoming van de principaal of
van uitzonderlijke omstandigheden.



De [arbeider- bediende- handelsvertegenwoordiger] verbindt zich om zich tijdens de duur van zijn tewerkstelling
te onthouden van elke rechtstreekse of onrechtstreekse deelname in of betrokkenheid, in welke functie of
hoedanigheid dan ook, bij activiteiten die de bedrijfsactiviteiten van de werkgever beconcurreren.

De [arbeider-bediende] verbindt zich om na de beëindiging van de arbeidsovereenkomst gedurende een periode
van één jaar geen soortgelijke activiteiten uit te oefenen, hetzij door zelf een onderneming te exploiteren, hetzij
door in dienst te treden bij een concurrerende werkgever. [Voor de toepassing van dit beding wordt onder
soortgelijke activiteiten verstaan…]
Geografisch blijft dit beding beperkt tot plaatsen waar de werknemer de werkgever daadwerkelijk concurrentie
kan aandoen, [met name…]. Dit beding reikt in elk geval niet verder dan het Belgische grondgebied.
Tenzij de werkgever binnen een termijn van 15 dagen te rekenen vanaf het einde van de arbeidsovereenkomst
afziet van de toepassing van dit beding, is hij de werknemer een compensatoire vergoeding verschuldigd gelijk
aan het brutoloon van zes maanden.

Nog vragen? Contacteer me gerust!

Nele Schelstraete
advocaat

Bright Advocaten
Accent Business Park - Gebouw C1 | Kwadestraat 149 / bus 22 | 8800 Roeselare
tel.: +32 (51) 20 28 76 | fax: +32 (51) 21 28 76 | www.b-right.be

nele.schelstraete@b-right.be
mob.: +32 (496) 44 12 91 | SkypeTM : bright_neleschelstraete

Volgende
Breakfast@Bright
“WCO: de redding van een schuldenaar, de
kwelling van een schuldeiser”

Fabriekspand Roeselare
Do. 22/11/2012

Breakfast@Bright: Concurrentieclausules en cliënteelbescherming. Een bruikbare handleiding voor het behoud van de klant

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

En vedette

En vedette (15)

Similaire à Breakfast@Bright: Concurrentieclausules en cliënteelbescherming. Een bruikbare handleiding voor het behoud van de klant

Similaire à Breakfast@Bright: Concurrentieclausules en cliënteelbescherming. Een bruikbare handleiding voor het behoud van de klant (20)

Plus de Bright Advocaten

Plus de Bright Advocaten (12)

Breakfast@Bright: Concurrentieclausules en cliënteelbescherming. Een bruikbare handleiding voor het behoud van de klant