Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar

Guía de Lectura de Made in Galiza
1

ÍNDICE

Que estuda a Sociolingüística? páxina 4
Lingua ou dialecto? páxina 5
Para pensarmos un pouquiño. páxina 7
Diversidade lingüística. páxina 9
Bilingüismo ou diglosia. páxina 1 0
Casos de diglosia no mundo. páxina 1 2
Para pensarmos un pouquiño. páxina 1 3
Consecuencias do conflito lingüístico páxina 1 4
e o bilingüísmo diglósico.
Cambios de código e Language Shift. páxina 1 5
Como morre unha lingua. páxina 1 6
Substitución. páxina 1 6
Obsolescencia. páxina 1 7
Deserción. páxina 1 8
Normalización e normativización. páxina 22
A creación dunha normativa. páxina 27
Recuperación páxina 28
Madrith páxina 34
Unha palabra común páxina 38
A fábrica de palabras páxina 40
Na oficina de obxectos perdidos páxina 42

Xosé María Moreno Villar

2

INTRODUCIÓN

E sta guía quere ofrecer ao profesorado, coa axuda da lectura de Made in Gali
za, unha maneira complementaria de explicar parte do programa de socio-
lingüística de 2.º de Bacharelato. Nos apartados titulados Para pensarmos un
pouquiño hai textos sobre outras realidades lingüísticas e o profesorado decidirá
sobre a conveniencia ou non do seu uso na clase. Evidentemente a guía pode ser
utilizada con outros cursos da ESO ou de 1.º de Bacharelato en caso de que se re-
comende a lectura do libro ou para facilitar a comprensión dos conceptos de so-
ciolingüística incluídos no programa de cada curso. Xa que logo esta guía,
ademais de servir como apoio á lectura de Made in Galiza, pretende ofrecer mate-
rial didáctico para fomentar o debate sobre as actitudes e os comportamentos ante
a lingua galega entre o alumnado. Así mesmo recomendamos a lectura de Made
in Galiza en cursos sobre a lingua e cultura galegas porque as situacións explora-
das por Séchu Sende son realidades cotiás na nosa sociedade e son ideais para
provocar nos asistentes aos cursos unha fonda reflexión sobre a actitude de cada-
quén ante a situación da lingua galega. Algo moi necesario para que cada cidadán
libremente tome consciencia e decida a súa posición ante a responsabilidade que
temos de conservar e transmitir un ben colectivo como é a lingua galega.

COMO UTILIZAR ESTA GUÍA?

A intención é manter, sempre dentro do posíbel, a seguinte estrutura:

● Presentación do concepto seguido dunha introdución a xeito de definición.
● Relación de textos tirados de Made in Galiza para dar luz á definición. Debaixo
de cada texto, sempre que sexa conveniente, engádese un comentario para com-
pletar o significado do texto ou suxerir debate no lector ou entre o alumnado.
● Ademais, nas marxes de cada capítulo hai textos titulados: sabías que? que dan
información sobre o que sucede noutras linguas e países do mundo. Por último,
nun apartado final inclúense os comentarios de varios relatos escollidos por reuni-
ren moitos dos tópicos e actitudes ante a situación das linguas minorizadas.
A súa lectura pode ser de gran axuda cando non se ten tempo para seguir toda a
guía así como para introducir un curso de galego para adultos, etc.


3

PRIMEIRA PARTE

ÍNDICE
Que estuda a Sociolingüística? páxina 4
Lingua ou dialecto? páxina 5


4

QUE ESTUDA A SOCIOLINGÜÍSTICA?
DIALECTO, SOCIOLECTO E IDIOLECTO Sabías que...

A
Actualmente un IDIOLECTO pode ser
Sociolingüística investiga a influencia da sociedade na ma- materia de estudo forense para determi-
nar a identidade dun individuo sospeito-
neira en como a xente fala. Os seus estudos revelan que so dalgún delito. A familia de
unha lingua varía dun lugar a outro -o que entendemos por DIA- Unabomber recoñeceu o seu idiolecto e
LECTO; que unha lingua pode cambiar dependendo de con quen informou á policía das súas sospeitas.
O caso pioneiro nesta clase de investi-
e en que situación falemos -preferiremos utilizar o REXISTRO gación policial foi o estudo da suposta
COLOQUIAL, o MEDIO ou o CULTO-; que unha mesma lingua confesión de Derek William Bentley
contén SOCIOLECTOS cando unha determinada forma de falar é (1933-1953) que baixo modernas análi-
ses de voz confirmaron a súa inocencia
asociada, por exemplo, coa idade do falante, a súa posición social, e recibiu o perdón póstumo. Derek foi
o nivel educativo, a pertenza a un grupo étnico ou tribo urbana co colgado por asasinato cometido, por un
que se sinta identificado ou incluso por ser home ou muller. amigo e cómplice, durante un roubo.
Tras unha popular campaña en defensa
A Sociolingüística afirma que unha lingua ten tantas variantes co- de súa inocencia foi absolvido tras 45
mo falantes. De feito iso é o que os sociolingüistas entenden por anos. Foi o lingüista Malcolm Couthar
IDIOLECTO. Do mesmo xeito que os dialectólogos describen un quen demostrou a súa inocencia baseán-
dose na frecuencia con que o sentencia-
dialecto -as súas peculiaridades fonéticas, morfosintácticas e léxi- do a morte empregaba a palabra: “then”
casos sociolingüistas poden, se o desexan, describir a gramática e, en especial, a súa orde despois do su-
de cada falante. Como pronuncia as palabras, as estruturas mor- xeito. Concretamente na confesión
dicía “I then” e non “Then I” como era
folóxicas e sintácticas que lle son exclusivas e o vocabulario que habitual no idiolecto de Derek polo que
utiliza. De feito hai unha disciplina dentro da investigación poli- o tribunal chegou á conclusión de que a
cial que se chama sociolingüística forense que aplica os seus confesión feita por Bentley non fora es-
pontánea senón a lectura literal dunha
coñecementos para identificar un sospeitoso polo seu idiolecto. confesión escrita pola policía.

A ver, a ver, aquí temos..., si, temos dez linguas que poderían ser... A ver...Necesitaría al-
F gún dato máis...Non sei, algo que poida identificala mellor... Podería describila? Algunha
R característica especial...?
A ―Pues no le sé, es que casi non me acuerdo...
G ―A ver, aquí temos unha lingua con seseo implosivo.
M ―Perdón?
E ―Recorda se vostede dicía lus ou felís, así, con ese.
N ―Umm, pienso que sí, sí, sí! Como mi madre, sabe, es que yo soy de la zona de
T Malpica...
O ―Pois xa está, debe ser esta.
―Ahá
―Se agarda un momentiño, vou por ela ao almacén.
Na oficina de obxectos perdidos. (Páx. 18)

N
C
O este caso tanto o funcionario como o cidadán válense non dunha característica individual
M senón dunha característica dialectal común a todos os falantes dun determinado territorio.
E Cando eu falo galego ou castelán, polo simple feito de falalo non estou capacitado para identi-
N ficar cada un dos seus moitos dialectos pero si que identifico os que falan coma min porque
T comparten comigo unha serie de características, ou como moito a forma de falar das parroquias
A veciñas porque debido á súa proximidade compartimos o mesmo mercado ou a mesma escola.
R Recoñezo os falantes cos que me entendo aínda que non falen exactamente coma min. Falamos
I a mesma lingua xa que nos entendemos pero se non o facemos exactamente igual, o que face-
O mos é falar distintos dialectos.


5

Ademais o cidadán recoñece esa forma de falar como a súa porque é así como fala
a súa nai. Isto é algo moi importante porque as linguas non só son sistemas de co-
municación senón que son tamén un medio para a socialización. É a través da lin-
C gua por onde recibimos as primeiras instrucións e información para valernos como
O persoas na vida pero a lingua tamén é o medio principal para a creación de
M vínculos de afecto e amizade. Ao cidadán acéndeselle unha luciña no corazón can-
E do se decata de que acaba de recuperar a lingua que escoitou por primeira vez na
N súa vida: a lingua en que o arrolaba a súa nai. Non hai que subestimar esa relación
T afectiva que todos establecemos coa lingua a través da que recibimos os primeiros
A afectos, modelos de comportamento e instrucións. Ese vínculo é un dos lazos máis
R fortes que nos atan á nosa lingua materna e tamén é unha das razóns polas que nos
I é máis difícil abandonala.
O
Por último, este fragmento revela unha verdade universal: toda lingua, non só a
que fala o protagonista de Made in Galiza, está fragmentada en variantes xeográfi-
cas; pero para o que non hai unha acordo universal é para determinar que é unha
lingua e que é un dialecto.

LINGUA OU DIALECTO?
O s expertos están de acordo en que non sempre é doado trazar
unha fronteira entre o que é unha lingua e o que é un dialecto.
Temos no mundo exemplos contraditorios. En China consideran o
Sabías que...
O que hoxe é considerado como
estándar mañá pode ser dialecto.
cantonés e o mandarín, cuxos falantes non poden manter unha conver- O ucraniano e o ruso son semellantes
dabondo como para que un ruso se
sa entre si, como dialectos, porén un sueco e un noruegués que poden aprende ucraniano dubide entre estar
entenderse perfectamente teiman que falan linguas distintas. Hai que aprendendo unha nova lingua ou fa-
deducir, xa que logo, que á hora de cualificar algo como lingua ou dia- miliarizarse cunha variedade de ruso.
En realidade, antes de que Ucraína fo-
lecto se utilizan non criterios lingüísticos senón sociopolíticos, identi- se considerada unha rexión separada
tarios, etc. da Unión Soviética foi parte dela e a
Ademais cando unha lingua está fragmentada en múltiples dialectos -a lingua alí falada era considerada un ti-
po de ruso. Cando o centro de poder
gran maioría- xorde a necesidade de escoller cal será o dialecto usado en Rusia era Kiev, a lingua de Ucraí-
para a administración, o ensino, a xustiza, a igrexa ou o parlamento. na era considerada como o mellor ru-
Casualidades como onde se estableceu a corte do rei ou a capital dese so. Cando despois esa situación de
capital política mudou, o ucraíno foi
Estado foron ao longo da Historia as causas de que a uns dialectos lles catalogado con desprezo como a fala
tocase a mala sorte de ser considerados vulgares, pobres ou incorrec- dos labregos. Mais, cando Ucraína se
tos e a outros a lotaría de recibir os loureiros do prestixio. converteu nun Estado Independente o
ucraíno volveu de novo a ser unha
O dialecto asumido, ou habería que dicir imposto, como o de maior lingua. A diferenza foi cultural e polí-
prestixio, porque, como xa se dixo máis arriba, nese lugar decide o rei tica, a lingua falada era nun caso ou
establecer a súa corte ou porque as casualidades fan dese sitio capital noutro a mesma.
da nación, é moitas veces o adoptado como VARIANTE ESTÁN-
DAR.


6
F Texto 1
R Por otro lado incluso tenemos que aguantar a toda esa gente que les han cambiao el
A nombre a las ciudades, como el propio alcalde de Madrith, que desde hace unos años
G escribe Madrith en todos los documentos oficiales, carteles o señales, o incluso en unos
M setos gigantes de flores a la entrada de la ciudad por la M30.
E Si vas por los barrios y te fijas, puedes ver que apenas hay cosas escritas en castellano.
N Desde los cartelitos de las tiendas hasta los grandes anuncios publicitarios, es muy difícil
T sentir la presencia de la lengua española en los espacios públicos.
O Madrith. (Páx. 87)

C
Neste texto vemos como a pesar de que a maioría da poboación utiliza unha lingua O
a súa presenza e protagonismo na vida diaria é moi escasa. Neste caso non é o rei M
quen detenta a máxima autoridade senón o alcalde que asume o papel de “civili- E
zar” os seus cidadáns impóndolles unha lingua ou dialecto que non é o que até hai N
pouco se escoitaba a todas as horas e en todas as partes como di o texto 2 do mes- T
mo conto: A
R
I
O
F
R Texto 2
A
G Muy poca gente parece darse cuenta de que no hace muchos años en Madrith o en
M Valladolid todo el mundo hablaba español con absoluta normalidad. Y sin embargo los
jóvenes, cuyos abuelos hablan en su mayoría español, consideran que el castellano no es
E moderno, que sólo es algo tradicional, como el cocido madrileño e el chotis.
N Madrith. (Páx. 87)
T
O

O texto 1 pon en evidencia a efectividade con que unha lingua pode ser dominada
por outra cando os poderes públicos a desatenden. Por moita vontade que os falan- C
tes teñan por mantela viva están obrigados, se queren entregar un papel na al- O
caldía, a coñecer a lingua de prestixio: a imposta, neste caso, pola administración. M
Esa lingua pode ser víctima dun proceso de dialectalización porque ao non ter pre- E
senza oficial, nin nos Media, nin no ensino e baixo a constante influencia da N
lingua dominante perderá o seu vocabulario e as súas peculiaridades morfosintác- T
ticas. Só conservará quizais unha forma peculiar de entoación: o que entendemos A
por sotaque, algunhas palabras e terminacións como diminutivos e pouco máis. R
I
O


7

PARA PENSARMOS UN POUQUIÑO:
"ESPAÑOL HABLADO EN MURCIA"
Este "Español hablado en Mur- párrematar, la questión más ma abora incia´l dialeuto murcia-
cia" nés na más que´l dialeuto emportante: el castillano de no una epoca güena, supuesto
murciano ultra-castellanizáo, siempre jué aquí la llengua los qu´han apaecío recién destintas
juertemente enfluyío po el caste- gubernantes, láristocracia, la presonas de detintos llugares que
llano moerno, como se vé en las classe adinerá, y po ello se con- s´han dimponío a mantiner con
munchas suluciones fonéticas mertió nél moelo llengüístico a via este antigo y variao dialeuto.
que´l dialeuto murciano adouttó deseguir, pasando´l murciano, Estas presonas son conocientes
del castillano, en el lésico castilla- quéra la plática pupular, a dún dialeuto murciano menos
no qui remplaza muncho aina al seer una jorma d´hablar mal- castellanizao, y llunchan po la
murciano, y gineralmente en tos mirá, creticá y rediculizá, una dinificación y honramiento el
laos, supuesto que los rajos mur- jorma d´hablar qu´haiba que es- dialeuto murciano.
cianos que se mantién son mino- paicer, y ansina jué como pasó Hogaño se vién laborando as-
res en comparanza con los con el avenir del tiempo. Ansina, tuies, pláticas en fueros, certáme-
castillanos, los cualos abondan el enflujio castillano ha hacío es- nes lleterarios, juntamentos
muncho. To esto avinió por va- paecer al dialeuto murciano cuasi llengüísticos, alboroques del dia-
rios motigos: uno poique sím- entericamente, redujiéndolo a ma- leuto murciano... D´hasta ambu-
ponió una educancia púl-lica las penas a una jelepa rajos quén- nas presonas han proponío qui se
en español normativo; lluego demás se cumparten con to´l roal reconosca´l murciano uficial-
unos meyos de cumunicación hispano-hablante. mente, pa los cualos quián apren-
en español normativo, y ya Sin encambio, pace ser qui sárri- del-lo ansina puán hacel-lo.

Le os fragmentos destacados e reflexiona sobre a influencia que os medios de comunicación, a
educación e as elites sociais teñen sobre a idea de prestixio dunha lingua.
LA LUENGA D'ESTREMAURA
El estremeñu (tamién llamau ar- ti términu puei lleval a marru, monti, i puebracionis el Valli el
tuestremeñu, teniendu en cuenta pos assina se llama tantu a las pal- Herti cumu Piolnal, Rebollal u El
el restu las palras d'Estremaura) ras de tránsitu con el lionés, cu- Tornu, Valli el Ambrós, Mon-
es la luenga el grupu asturlionés mu a las palras castellanas el fragüi, Berçocana i Mairoñera.
(nel sentiu filolóhicu el términu) orienti d'Estremaura i puebrus de Las estaísticas que se tiinin al
palrá nel noroesti la Comuniá Sevilla i Córduba. tentu el númeru e palrantis son
Autúnoma d'Estremaura i sul de Se palra enas comarcas salmanti- antiguas i nu mu fiabris. Posi-
la província de Salamanca, nol- nas d'El Rebollal, sul de Ciá Ro- brienti seyan angunus milis los
malmenti crasificau endrentu las drigu i Béhal. Ena província e mayoris qu'entovia conselvan
palras d'España pol olganizacio- Caçris, se palra enas comarcas de rahus dialetalis que puein enti-
nis entrinacionalis i nacionalis, in- Sierra e Gata, las Hurdis, Tierra e ficalsi con el estóricu dialeutu
que nu es oficial enas comuniais Granaílla, Guihu e Santa Bárba- astulionés.
enas qu'entovia se palra. ra, Valli el Alagón, Riberus el
Tamién es llamau castú, inque es- Tahu-Alagón, Riberus el Tahu-Al-
Le o texto destacado e razoa sobre as posibilidades de supervivencia do estremeño.


8

SEGUNDA PARTE

ÍNDICE
Diversidade lingüística. páxina 9
Bilingüísmo ou diglosia. páxina 1 0
Casos de diglosia no mundo. páxina 1 2
Consecuencias do conflito lingüístico e o páxina 1 4
bilingüismo diglósico.
Cambios de código e Language Shift. páxina 1 5
Como morre unha lingua. páxina 1 6
Substitución. páxina 1 6
Obsolescencia. páxina 1 7
Deserción. páxina 1 8


9

DIVERSIDADE LINGÜÍSTICA
O ser humano desde o seu nacemento está rodeado de diversidade natural,
cultural e, como non, tamén lingüística.

H oxe aínda son faladas no mundo unhas 6.000 linguas ás que lles hai que sumar unha cantidade
difícil de determinar de dialectos nun planeta dividido en, aproximadamente, 200 estados.
A media resultante é dunhas 30 linguas con cadanseus dialectos por cada Estado do que se deduce
que a situación habitual, e incluso habería que dicir máis natural entre o xénero humano, é o multi-
lingüismo.
Durante a maior parte da nosa historia o ser humano viviu en pequenas poboacións non sempre ben
comunicadas entre si a causa da orografía, o clima, a belicosidade ou a ausencia de medios eficaces
de transporte. A situación ideal para a atomización e fragmentación en variedades xeográficas ou
dialectos.
Durante o proceso histórico da creación dos Estado-Nación fíxose obrigada a imposición dunha
única lingua sobre as demais para facer máis eficaz a centralización administrativa, a obediencia á
lei, a impartición de xustiza, a recolección de taxas ou a formación a través do ensino das elites so-
ciais. Os habitantes do Estado-Nación que non falaban a lingua de uso da administración do Estado
tiveron que asumir a imposición de aprender esa lingua se querían ter acceso á educación ou estar
en igualdade de condicións ante un tribunal de xustiza, por exemplo. Teñamos moi en conta que du-
rante moito tempo os habitantes do Estado Español que non tiñan como primeira lingua o castelán
chegaron a ser o 40% do total. Non era unha pequena minoría.
Actualmente a globalización e o poder das transnacionais así como institucións supranacionais co-
mo o FMI, o Banco Central, a Unión Europea ou o Banco Central Europeo fan que a mesma nece-
sidade de eficacia dentro das nacións que se daba antes agora sexa tamén urxente entre as nacións,
polo que se fai obrigada a imposición dunha lingua para a comunicación internacional: o inglés.
F
R A situación é moi preocupante aínda que ultimamente somos moitas as palabras que decidimos
A enfrontarnos a esta colonización da mellor maneira que sabemos: saíndo da casa todos os días,
G ocupando as nosas rúas, as empresas, os mercados, as librarías, as tendas de música, os cíbers, e
M todos eses lugares onde realmente somos necesarias.
E
N A fábrica de palabras. (Páx. 45-6)
T
O Texto elocuente que sinala a situación en que están a maioría das linguas aínda vivas: C
baixo a presión abafante de linguas en expansión fóra das que son as súas fronteiras O
naturais como o inglés ou o chinés mandarín. O texto tamén é moi elocuente na reacción M
que provoca esta colonización: as palabras están en todos os lugares onde se fai a vida E
diaria, a única maneira de manter unha lingua viva. Non sempre é tan doado que unha N
lingua minorizada estea visíbel nas rúas. Por exemplo, se paseamos por unha rúa galega, T
cantos dos comercios teñen rótulos á vista en galego? Temos, grazas ao esforzo voluntario, A
comprometido e desinteresado de moitos expertos en informática, traducidos ao noso R
idioma a maioría das ferramentas máis utilizadas de Linux e incluso o paquete de ofimática I
de Windows pero, en cantos cíbers de Galicia temos a posibilidade de escoller idioma? O
Evidentemente se o usuario non o demanda, o responsábel do local, se non está
lingüisticamente concienciado, non sentirá necesidade de duplicar esforzos e gastos.


10

BILINGÜISMO OU DIGLOSIA
R esulta xa evidente que a situación máis natural para o ser humano é a
de estar en contacto con máis dunha lingua. Este feito implica na
maioría dos casos o que se deu en chamar: CONFLITO LINGÜÍSTICO.
Un individuo pode ser bilingüe e incluso políglota pero as sociedades non.
Nas sociedades onde coexisten varias linguas hai case sempre tensión por
moito que se desexe unha situación ideal de bilingüismo harmónico
porque as dúas linguas rara vez ocupan o mesmo espazo. Sempre unha
domina sobre a outra, non en número de falantes, que non é o máis
importante, senón desprazándoa de áreas de prestixio como os exemplos:
en que lingua ditan a maioría dos xuíces as súas sentenzas, en que lingua
se editan a maioría dos libros de texto, en que lingua son atendido cando
vou ao banco, ao médico e se vou ao cine que opcións lingüísticas teño,
etc. Cando na maioría dos casos expostos unha lingua predomina sobre a
outra en frecuencia de uso os falantes da lingua dominada, tamén coñecida
como minorizada, sentirán a obriga de coñecer tamén a dominante e non
viceversa. Este fenómeno é coñecido como bilingüismo diglósico e as
súas consecuencias fatais serán explicadas máis abaixo despois da
exposición de textos de Made in Galiza, complementados con outros que
exemplifican a diversa casuística que deste fenómeno hai ao longo do
mundo.
―Cando a perdeu?
―Uff, no me acuerdo bien... Pienso que hace unos diez u once años, si, once años, en verano,
debía ser agosto...
―Ahá, agosto... E sabería onde, onde a perdeu?
―Umm... En una discoteca, fue en una discoteca, el día que conocí a mi mujer...
―E en que cidade?
―Aquí, aquí mesmo.

En sociedades onde existe o bilingüísmo diglósico hai unha especie de presión social que nos dita
que en determinados lugares (discotecas) e durante determinadas actividades (ligar) se usamos
unha lingua teremos máis posibilidades de éxito.

―Umm... En una discoteca, fue en una discoteca, el día que conocí a mi mujer...
―E en que cidade?

Como tantas outras cousas esa reacción é algo aprendido desde neno:
Tengo dos hijos, uno de dos y otro de cuatro años. Y ni en la guardería ni en el colegio les hablan
castellano.
Madrith. (Páx. 85)


11
Pero, por que o falante renuncia á súa lingua materna? A resposta está no propio texto: porque entende que
nunha discoteca se quere ligar terá máis éxito falando na lingua dominante.
Categoría A: Desprezo pola lingua
1.Pero qué mierda, dejaros de ese rollo del gallego, que no estamos en la aldea.
2.Si hablas gallego, no te comes un rosco.
3.Gallego, gallego, aún si supiese hablar inglés.
Estudo sociolóxico. (Páx. 62)
―E en que cidade?
―Aquí, aquí mesmo.
Con frecuencia nas sociedades onde coexisten máis dunha lingua establécese a dualidade cidade-campo,
riqueza-pobreza ou elegancia-vulgaridade. A lingua dominante será a da cidade, riqueza e elegancia e a
minorizada (aínda que sexa a maioritaria en número de falantes) será a do campo, pobreza e vulgaridade.
Con estes cualificativos é heroico pretender seducir a alguén aínda que tamén esa persoa ten a mesma lin-
gua materna (lembremos o dato máis adiante no conto de que esa rapaza, esposa máis tarde, tamén deixara
de falar a súa lingua materna). O máis probábel é que tamén tivese interiorizado o mesmo complexo. Sim-
plemente a discoteca non é lugar para falar así.
Fronte a este exemplo tan familiar a nós, estoutro caso ilustra a situación ideal en que nin o ámbito nin as
persoas deben influír no noso dereito a utilizar a nosa lingua.
Na televisión da antiga Checoslovaquia era frecuente escoitar a dúas persoas debater unha en checo
e outra en eslovaco. Entendíanse perfectamente e practicaban un exercicio de respecto mutuo por-
que non había a obriga de ningún deles a renunciaren ás súas respectivas linguas maternas.
Ningún dos dous falantes renuncian aos seus dereitos lingüísticos. Non sucede, como é o habitual en
contextos diglósicos, que en canto a un grupo de persoas chega un individuo que fala na lingua dominante
os outros deixan de falar entre si a lingua minorizada.
Hay gente que habla español con la familia y, cuando salen de casa, a trabajar o de compras o al
médico o al banco, ya no lo hablan. Como si el español no sirviese para eso. Como si estuviesen
acomplejados de su propia lengua y la tuviesen que esconder.
También hay muchos padres y madres que alomejó hablan en español entre ellos, pero a los hijos
ya no.
Deben pensar que en español no les va a ir bien en la vida, porque para ellos el español no tiene
prestigio.
Madrith. (Páx.86)
O texto anterior ilustra moi ben a importancia que a idea artificialmente creada, de prestixio ten para o
valor que os falantes lle dan á súa lingua. Todos necesitamos protexernos do frío pero se nos dan a escoller
temos moitas marcas de roupa de idéntica calidade pero hai algunhas que, por razóns moitas veces
misteriosas, teñen un prestixio social que as fan máis atractivas para o consumidor aínda que teña que
pagar por elas un prezo que non se corresponde coa súa calidade senón simplemente coa súa etiqueta. As
linguas todas teñen a mesma calidade, todas serven moi ben ao seu propósito: comunicarnos, pero hai
moita xente que non o ve así. Entre esa xente hai persoas que afirman que algunhas linguas non son aptas
para explicar matemáticas como se polo feito de ser muller ou negro alguén non puidese estudar
enxeñería.
Mucha gente piensa que son las lenguas las que dan o quitan prestigio a las personas, cuando
realmente es la gente la que prestigia o desprestigia un idioma, que lo he leído en un libro.
Madrith. (Páx. 87)


12

CASOS REAIS DE DIGLOSIA NO MUNDO
O CASO DO HÚNGARO EN AUSTRIA
En Obewart os habitantes son bilingües en hún- se deduce do anterior que os donos das fábricas
garo e alemán desde que en 1500 empezaron a só falaban alemán. Arredor de 1970 os falantes
usar o alemán nas transaccións comerciais. de húngaro empezan a introducir no seu voca-
En 1800 chegaron comerciantes monolingües bulario palabras do alemán pero non ao revés.
en alemán, artesáns e funcionarios do goberno. Agora a xente máis nova usa máis o alemán. O
En 1921 a provincia pasou a formar parte de alemán é a lingua da escola. Para agravar máis
Austria aumentando así o prestixio do alemán. a situación para os húngaros de Hungría o hún-
Ao principio, a agricultura era dabondo para tra- garo falado en Obewart carece por completo de
ballar e gañar a vida dignamente polo que se prestixio. Hoxe só a xente máis maior utiliza o
facía innecesario o trato e a comunicación cos húngaro para case todo, a xente máis nova só o
comerciantes de fala alemá. Despois da II Gue- utiliza para rezar na igrexa.
rra Mundial a industrialización medrou e así au-
mentaron as necesidades de falar alemán porque
Outra vez a mesma idea. De nada vale que haxa moitos vellos que falen unha lingua. Se non hai xente
nova que a fale, esa lingua ten os anos contados.
O CASO ITALIANO
Incluso nos medios máis cultivados da socieda- cia ou estranxeiro está presente. En realidade
de na intimidade (na familia e entre os amigos) case todo italiano é bilingüe. En Italia o dialec-
fálase o dialecto local e non se pasa á lingua to non é desprezado. O seu uso non é un signo
estándar agás se alguén doutra cidade ou provin- de baixa posición social.
Antes da unificación de Italia durante o século XIX só o 5% da poboación tiña como lingua materna o ita-
liano que hoxe aprenden os estranxeiros. Foi ese italiano o escollido como lingua común porque foi o
utilizado por Dante, Petrarca e Boccacio, escritores de gran prestixio. Do texto anterior deducimos que
despois de pasado o tempo desde a unificación os italianos que non tiñan ese italiano como lingua primeira
hoxe son bilingües pero non diglósicos. Nunca renuncian ao seu italiano e só utilizan o italiano común
para falaren con estranxeiros ou italianos doutros lugares.
O CASO DA SUÍZA DE FALA ALEMÁ
Na Suíza alemá, o dialecto rexional é unha ex- dio de comunicación no ensino. Un mestre que
presión normal nos contactos privados. O ensi- se entende en dialecto cos seus alumnos nunha
no escolar comeza en dialecto esperando que os entrevista privada, pasa inmediatamente ao
nenos aprendan a comprender e servirse do alemán en canto fala na clase. É un caso de di-
alemán oficial que axiña se volve o único me- glosia.
Neste caso o alemán de prestixio é aprendido na escola unha vez que o neno suízo xa sabe ler e escribir no
seu alemán. Non parece que este sexa un caso preocupante para a supervivencia do alemán de Suíza por-
que o profesor o utiliza cando fala fóra das aulas cos seus alumnos, sen distinción nin excepción. Hai un
uso diglósico porque utiliza unha lingua ou outra non en todos os contextos xa que na aula só pode falar
no alemán estándar, pero desde logo aquí non hai perda de falantes como no caso do húngaro senón que o
que hai é a formación de falantes bilingües.


13

PARA PENSARMOS UN POUQUIÑO:
EL "MAL HABLAR" DE LOS ANDALUCES Y LA DIGLOSIA
http://es.wikipedia.org/wiki/Dialecto_andaluz#El_.22mal_hablar.22_de_los_andaluces_y_la_diglosia
Motivos históricos, sociales y La segunda, que el andaluz es andaluz, intentando adaptarse
políticos han llevado a creer a producto de la ignorancia y del voluntariamente a la prestigio-
muchos españoles, entre ellos an- atraso cultural de los andaluces, sa variedad septentrional. Esto
daluces, que el andaluz no es un lo que obviaba dos hechos funda- puede explicarse debido a que
dialecto sino una tosca y aleato- mentales: la antigüedad de los ras- la educación, el prestigio social
ria deformación de la lengua es- gos dialectales andaluces es muy y la cultura académica, siem-
pañola. De esta manera, ha anterior a la crisis socioeconómi- pre han ido unidas en Anda-
existido tradicionalmente una vi- ca andaluza, y el hecho de que el lucía a la lengua española
sión negativa del dialecto anda- andaluz no sólo se caracteriza culta, mientras que la forma
luz por parte de los hablantes de por sus rasgos fonéticos, sino dialectal andaluza siempre se
otras variedades lingüísticas de también por un abundante léxico ha identificado con lo popular
España. De hecho, existen refe- propio y por rasgos morfosintácti- e iletrado. Por ello puede decir-
rencias que desprecian, rechazan cos y semánticos peculiares. se que tradicionalmente en An-
o condenan al andaluz desde prin- A esta idea negativa del anda- dalucía se ha producido una
cipios del siglo XVI. Tal concep- luz en la conciencia colectiva de fuerte diglosia, que siempre ha
ción se apoya en dos creencias: los hablantes españoles de relegado al andaluz a la orali-
La primera, que el andaluz es una otras variedades, se sumaba la dad y a registros lingüísticos
"deformación vulgar" del español existencia de un influyente gru- familiares y cotidianos.
"correcto", lo cual es una idea ex- po de andaluces que a lo largo
tralingüística. de la historia han rechazado el
Todo o texto é interesante pero o que se destaca sinala unha vez máis a dicotomía positivo-negativo en
todo conflito lingüístico consecuencia do bilingüísmo diglósico. Cales son no caso andaluz? Son moi
distintos a outros conflitos lingüísticos que coñezas?
Cres que tamén hai galegos que historicamente, como no caso andaluz, desprezaron a existencia da lingua
galega?
EL COMPLEJO DE INFERIORIDAD LINGÜÍSTICO DE LOS ANDALUCES
Las circunstancias descritas en el parte de los propios andaluces y vo o, a lo sumo, un español con
apartado anterior, han desarrolla- por gran número de españoles no cierto acento "andaluz", limitado
do un fuerte complejo de inferio- andaluces. En ese sentido, es visi- a la aspiración de la /s/, el seseo
ridad lingüístico entre muchos ble y frecuente la vergüenza que y a otros fenómenos fonéticos
andaluces, que nunca han tenido muchos andaluces sienten a utili- más o menos aceptados. El libro
en su dialecto un modelo lingüís- zar su variedad lingüística ante de estilo de Canal Sur, que consi-
tico de prestigio. un auditorio no andaluz. dera "vulgar" la mayoría de los
En la actualidad, aunque se ha Asimismo, la escasa presencia rasgos dialectales andaluces, es
producido una leve liberación de del dialecto andaluz en los me- un testimonio del papel que se da
complejos y prejuicios seculares dios de comunicación es muy re- al dialecto andaluz en los medios
(más teórica que práctica), se si- veladora. En la Radio y Televi- de comunicación gubernamenta-
gue teniendo una percepción ne- sión de Andalucía, los locutores les.
gativa del dialecto andaluz por suelen hablar el español normati-
Le o texto destacado e responde: cres que a lingua de moitos dos presentadores da Radio e Televisión de
Galicia representa con fidelidade a fonética galega?


14

CONSECUENCIAS DO CONFLITO Sabías que...
LINGÜÍSTICO E O BILINGÜISMO DIGLÓSICO Esta situación non só sucede en territo-
rios onde son faladas linguas minorita-
INTERFERENCIAS LINGÜÍSTICAS rias, illadas, sen tradición escrita, etc.
En absoluto, velaquí algúns exemplos

C
que contradín esta idea:
ando unha persoa é bilingüe sabe distinguir cando unha palabra Isto mesmo sucedeu ao inglés baixodo
dominación normanda cando
a
pertence a unha lingua ou a outra. En sociedades monolingües, onde francés tomou “prestadas” 7.500 pala-
non hai loxicamente conflito lingüístico, hai palabras que se toman bras de uso habitual no inglés actual
prestadas doutras linguas cando non existen na lingua autóctona. Un caso relacionadasen inglés heartycociña e as
co goberno, a
actual serían as moitísimas palabras que estamos obrigados a asumir para heart) é moito menos formal(do inglés
artes. Hoxe
que cor
facernos entender se queremos traballar coa informática. Outra cousa é dial (do francés coeur), house é menos
cando nun contexto de dúas linguas en conflito o vocabulario da formal que de pork, nonosdeingleses co-
men carne
mansion e
pig porque
dominante substitúe palabras da lingua minorizada sen que a causa sexa a o francés era daquela a lingua A. Hai
non existencia dunha palabra para designar ese obxecto, concepto ou linguas nada atrasadas como o xaponés
sentimento. Neste caso xa non é un préstamo senón unha interferencia. que deben case a metade do seu léxico
ao chinés. O 60% do vocabulario al-
banés procede do grego, romanés, tur-
Nacín aquí, hai xa bastantes anos, e as cousas desque que eu era unha co, serbio e macedonio. En EUA a 2ª
palabra nova cambiaron moito. En fin, que estou para o que faga falta. ou 3ª xeración de falantes en castelán
Aprendín moi cedo que son única, que ningunha outra palabra pode teñen moito vocabulario prestado do
inglés porque aínda que son bilingües
substituírme, como nos pasa a todas as palabras do mundo. máis ou menos capaces o inglés é a lin-
gua A. Eles “lonchan” en lugar de xan-
Unha palabra común. (Páx. 43) tar porque traducen literalmente da
expresión “to have lunch”.
Neste fragmento estamos ante un idioma que non está en re- Sabías que...
cesión pero a afirmación : “como nos pasa a todas as palabras
do mundo” é un pouco inxenua porque como xa vimos, a Os practicantes do galinglish
Moitos galegos din que o inglés aínda non
C maioría das linguas faladasdoutrasnolinguas hexemónicas en
hoxe mundo están ameazadas o saben hoxe, despois de levaren aquí
O polo prestixio e avance unha morea de anos. Eu tampouco chega-
M expansión. atopamosun esforzo, sepalabras que a pesarrealida-
Facendo o comparamos coa rei a expresarme doadamente en inglés
nunca. Con eles falo en 'galinglish', ese
E lingüismo diglósico resisten sen desaparecer incluso cando bi-
de galega, non poucas do
os
idioma doméstico que fai fronteira coa lin-
gua máis poderosa do mundo e que lles
N galegos falamos en castelán: son palabras das que non pode- empresta as palabras de todos os obxectos
T mos prescindir porque non hai un substituto en castelán: rese- que eles coñeceron aquí. Teño algunha ex-
A so, colo, etc. Aprendín moi cedo que son única, que ningunha presión apuntada nun caderno de cando a
min tamén me facía gracia o 'galinglish'
R outra palabra pode substituírme. antes de poñerme a empregalo eu mesmo:
I Non obstante a realidade é que o número desas palabras é —Isto xa non se move any way—díxome
O moito menor que as que do castelán son usadas en galego un día o meu amigo Manuel, cando me
amañaba a campá extractara da cociña.
cando a xente fala coloquialmente. Nas sociedades onde exis- Pero o peor foi cando, acabado de chegar,
te o bilingüismo diglósico, a situación máis frecuente alí onde Herminia, a señora que me limpa a casa,
me dicía por teléfono, sen que eu chegase
nun mesmo territorio coexisten dúas linguas, a lingua minori- a entendela: —A ghuba está estragada.
zada, -a lingua B- toma moitas palabras da lingua dominante Nin eu sabía que se refería á aspiradora,
-a lingua A-. Esa é a realidade descuberta neste texto: nin ela sabía dicirme outra palabra. Agora
sei que é o que a retórica chama unha me-
tonimia. E se teño que preguntarlle a Ma-
Mais hai uns quince días sucedeume algo preocupante. Acababa de acordar nuel se atopou un sitio para aparcar o
e estaba saíndo da ducha cando soou o timbre da casa. Vestinme apurada e coche, tamén lle digo, para que me enten-
abrín a porta. Cando vin que era un castelanismo fechei a porta con medo. da: —Encontraches unha mita?
E respirei fondo. R. Fonte. Tempos Novos, agosto de 2000.
Unha palabra común. (Páx.43)


15

En sociedades onde existe o bilingüismo diglósico é moi frecuente que os falantes da lingua minorizada
adopten vocabulario da lingua dominante, especialmente se as dúas linguas son moi semellantes. Como os
falantes da lingua desprazada non teñen escola nesa lingua ou incluso un sistema de escritura chegan a ter
dificultades para distinguir con absoluta certeza que palabras son dunha lingua ou doutra.
Por cierto, disculparme si tengo algunas faltas de ortografía, pero es que
le castellano normativo no se me dá nada bien. Y a veces escribo como
siempre hemos hablao en casa.
Madrith. (Páx. 88)
Por suposto, e sobre todo neste mundo globalizado, non podemos pretender pechar fronteiras nunha
especie de autarquía lingüística porque sempre houbo e haberá contacto entre grupos humanos que falan
linguas distintas. Pero eses contactos non teñen por que acabar en asimilación ou colonización. Ninguén
nega, por exemplo, a riqueza que produce a mestizaxe de distintas culturas musicais. En Xamaica rapaces
como Bob Marley mesturaron os ritmos tradicionais co rock e gañaron o mundo facendo reggae. Bob
Marley fixo unha música universal sen traizoar a súa tradición.
E que quede claro que tampouco teño nada contra as palabras inmigrantes, que chegan para vivir como
calquera de nós, que teño moi boas amigas que chegaron de América hai algún tempo e agora son como da
casa, vivindo nesta país que sempre foi hospitalario con todo o mundo.
Unha palabra común. (Páx. 44)
A palabra pataca por exemplo chegou de América para quedar. Aquí tomou esa forma mentres noutros
lugares da península tomou a forma de patata ou batata. Aínda hoxe en Galicia conviven outras formas
como castaña de terra utilizando un recurso semellante ao francés para dicir pomme de terre
Mais isto é diferente: aquel castelanismo que me fixo suar de medo na miña propia casa viña coa intención
de me facer desaparecer. É o temor que teño desde hai algúns anos, cando comezou lentamente a invasión
de castelanismos.
Unha palabra común. (Páx.44)
CAMBIO DE CÓDIGO E LANGUAGE SHIFT

E n sociedades onde o bilingüismo está moi asentado na poboación é moi frecuente o que se chama
language shift. Unha persoa de Zaragoza ou Zamora pode, para lle contar un chiste a un amigo,
remedar o sotaque andaluz porque cre ser máis gracioso, ou o caso de dúas avoas que paseando por unha
rúa principal de calquera cidade ou vila galega falan entre elas en galego pero cando unha lle conta a outra
os seus problemas de saúde cambia ao castelán, para reproducir literalmente a conversa que mantivo na
Seguridade Social co seu médico de cabeceira. No primeiro caso non hai un cambio de lingua pero si de
código xa que introduce na súa conversa un fragmento dun dialecto distinto ao seu. No segundo caso o que
hai é un cambio de lingua. Unha lingua despraza a outra, non porque sexa unha máis graciosa ca outra,
senón que dunha maneira case involuntaria e inconsciente retrata a imaxe que da súa lingua materna teñen
esas dúas avoas porque unha cousa é falaren entre amigas e outra moi distinta é falaren co médico. Neste
caso fálase de language shift ou de lingua desprazada.
No seguinte fragmento do conto titulado "Falar" de Made in Galiza está moi claro o distinto uso que unha
lingua e outra ten:
O problema é que de escoitar falar a mamá, papá e os avós eu xa sei polo menos cen palabras como Peido,
Pis, A nena ten fame, Xa é de noite, Esta nena é moi tranquila e moi lista, Vai chover e cousas así. Eu
escoito e gardo esas palabras para min e repítoas por dentro. Hai moitas palabras que escoito que aínda non


16
comprendo como quilómetro, enciclopedia ou empanada de xoubas.
O problema que teño é que, por exemplo, mamá cando fala de min con papá di: A nena está esperta e
de repente ven onda min e dime: Ay, mi niña, que ya despertó, ya despertastes Clara? E eu sei que
Clara son eu, mais aínda non sei por que me chama mi niña se eu son A súa nena. Papá fai o mesmo,
está falando coa avoa e di A nena debe de ter fame e vén e dime Clara, cosita, tienes hambre? E eu
abro moito os ollos, intentado comprender que pasa aquí.
É unha situación estraña que se repite continuamente. Entre eles non, mais comigo cambian de forma
de falar(...)
Mais o meu dilema é que non sei se botar a falar como falan meus pais cando falan entre eles e con
meus avós ou se poñerme a falar desa outra maneira en que me falan a min.
Falar. (Páx.10)
COMO MORRE UNHA LINGUA

A s interferencias, os cambios de código e o language shift son evidencias de que unha lingua é
dominada por outra e se non se remedia terá como consecuencia final a súa desaparición. Para
falarmos con propiedade máis que de desaparición debemos falar de substitución porque ningún ser
humano pode deixar de usar un idioma. Un idioma morre porque é substituído por outro, porque as
persoas deciden deixar de usar un para usar outro. Os pasos, daquela, máis habituais no proceso de
substitución e polo tanto morte dunha lingua son os seguintes:
1. Nun principio, durante o contacto, a lingua autóctona (L1) é a maioritaria, só unha pequena
minoría aprende a lingua foránea (L2) que axiña acada un maior prestixio social entre outras
razóns porque, aínda que minoritaria, pode ser a lingua oficial da administración.
2. Se esta situación de oficialidade e prestixio se perpetúa o bilingüismo social aumenta. Nesta
fase é frecuente que cada unha das linguas se relacione por exemplo coa dicotomía: campo
(L1), cidade (L2) ou: pobres (L1) e ricos (L2). Cada vez serán máis raros os individuos
monolingües na (L1).
3. Desaparecen os monolingües (L1) que xa son capaces de falar a lingua foránea mentres que
cada vez é maior o número de falantes (L2) que son incapaces de falar na lingua dos seus
maiores.
SUBSTITUCIÓN

C ando o biligüismo diglósico é constante e incluso entre os propios falantes é frecuente o
cambio de lingua, porque falan noutra lingua cos netos ou co médico, o proceso de abandono
da lingua acelérase.
Resulta que hoxe non deixo de mirarme a lingua. Aaaaaaaaa. Porque estou preocupada. Porque
no autobús escoitei a unha señora dicíndolle a outra algo así como que o problema máis grande
é que os nenos están perdendo a lingua.
Nin en soños vou perder a miña lingua. (Páx.57)
Xa non se transmite a lingua dunha xeración a outra. Ese é o momento máis delicado para a
supervivencia dunha lingua.
Aquí en Madrid los jóvenes hablan cada vez menos español. Leí en un periódico el otro día que sólo un
5 por ciento de los jóvenes madrileños entre 16 y 21 años hablan español habitualmente. Lo cierto es
que nuestro idioma no está pasando por buenos momentos. To lo contrario.
Madrith. (Páx.85)


17

OBSOLESCENCIA

M oitas veces as palabras desprazadas son palabras de uso común, desas que utilizamos a
diario:

Esa mañá non saín da casa. O mundo veume encima. Acovardeime e no fun traballar. Sei que
cando unha palabra non sae á rúa , ou non vai ás cafeterías, aos colexios, ás oficinas, en fin, aos
lugares de sempre, para esa palabra comeza o principio da fin.
Unha palabra común. (Páx. 45)

En calquera idioma ademais de palabras de uso coloquial debe haber outras para usalas entre os
técnicos de todas as profesións. Só así unha lingua terá capacidade para ser útil en calquera
situación aos seus falantes. Precisamente as linguas minorizadas, que só son usadas dentro da
familia pero non para ditar leis ou facer teses doutorais, carecen dese vocabulario xa que a lingua
que se utiliza é a dominante.
E aos mestres nas escolas e aos avogados que sabían de leis. E pouco a pouco aquel país seguiu
perdendo moitas das súas palabras e foise facendo día a día cada vez máis pobre porque era o país
ao que lle roubaban as palabras.
O ladrón de palabras. (Páx.22)

Co paso do tempo os propios falantes chegarán a ser conscientes de que o que falan está mal:

Por cierto disculparme si tengo algunhas faltas de ortografía, pero es que el castellano normativo no
se me dá nada bien. Y a veces escribo como siempre hemos hablao en casa.
Supongo que es una situación difícil de comprender pa alguien de fuera, pero estamos perdiendo
nuestra lengua, y a no ser que esto empiece a cambiar... En fin, que es una situación un poco
surrealista.
Y muy injusta.
Madrith. (Páx.88)

De aquí ao que di o seguinte texto só hai unha consecuencia lóxica:

Eu é que aos meus pais non os acabo de entender. De momento vou esperar un pouco, a ver se se
aclaran. Aínda que, se non queren que fale coma eles, as súas razóns terán. Digo eu..
Falar. (Páx.11)
As razóns poden ser a evidencia de que na actualidade necesitamos vocabularios técnicos
específicos para os cada vez máis diversos e complexos campos do saber humano. Se unha persoa
chega á conclusión de que na súa lingua non existen vocabularios técnicos para cubrir esa
necesidade sentirá que está en inferioridade de condicións con respecto aos faltantes da lingua
dominante en que están escritos todos os libros científicos. Ninguén quere que os seus fillos estean
en desvantaxe e polo tanto os pais preferirán que os fillos falen a lingua máis útil.


18

DESERCIÓN

S ituación crítica de difícil volta atrás que sucede cando de xeito maioritario as persoas deixan de
transmitir a lingua aos fillos. A presenza da lingua na rúa escasea, de maneira que calquera fa-
lante potencial abandona a idea de usala ao comprobar que moi pouca xente lle responde na súa
mesma lingua. Hai quen di que unha lingua está nunha situación extrema cando non supera os
100.000 falantes. Desde logo hai moitísimas linguas hoxe no mundo que non chegan nin de lonxe a
esta cantidade e por iso a listaxe de idiomas en serio perigo de desaparición é maior ca nunca.

Ás veces cando estou no autobús
e non escoito a ninguén falando a miña lingua,
fecho e abro os ollos para ver se estou soñando.
E cando no medio dunha praza escoito un neno
ou unha nena que fala coma min,
teño ganas de abrazala,
de protexela de todo o que está a suceder
antes de que sexa demasiado tarde.
Ás veces sinto que no meu país faltan as palabras. (Páx. 147)

Cando é raro escoitar un neno falando nunha lingua calquera deben soar as alarmas. Os estudos so-
ciolóxicos revelan que na maioría dos casos as alarmas soan cando a capacidade de supervivencia
dunha lingua é xa crítica. Quizais porque o número de falantes é moi reducido ou sobre todo por-
que a capacidade de reacción da xente é moi cativa. O prestixio da lingua é nulo, a súa utilidade no
traballo non existe ou incluso pode ser contraproducente porque non ten un léxico técnico actuali-
zado como temos visto na teoría máis arriba. Os seres humanos somos moi dados a protexer cando
temos a total evidencia de que de non facelo xa será moi tarde.
Protexemos os linces ibéricos cando o número de parellas está preto ou por debaixo do número
axeitado para a continuidade da especie, as parellas de águias reais e un longo etc. Mais as linguas
non son como as plantas en extinción que se as sementamos elas coidan de si mesmas, as linguas
para que sobrevivan teñen que ser faladas todos os días a todas as horas. Non vale con regalas un
pouquiño un día e xa está.
Todo o que ten que ver coa protección ou mellor dito coa promoción dunha lingua en dificultades
recibe o nome de Normalización Lingüística ou Política Lingüística.
N.º de linguas % total
Linguas con máis de 1 00 millóns de falantes 8 0,1 3%
Linguas entre 1 0 e 99.9 millóns de falantes 72 1 ,2%
Linguas entre 1 e 9.9 millóns de falantes 239 3,9%
Linguas con menos dun millón de falantes 5.740 94,7%


19

PARA PENSARMOS UN POUQUIÑO
O CASO SUECO

O espallamento do Inglés nais. O goberno francés fixo es- dominios que lle son tradicio-
activou moitas políticas lingüís- forzos para evitar que o nais. En Suecia hai unha polí-
ticas ao longo do mundo. Du- francés sexa eliminado como tica de promoción do uso do
rante estas últimas décadas as lingua franca dos principais fo- sueco nos textos publicados
autoridades dos Estados ros internacionais. Noutros ca- polos investigadores ou na
expresaron a súa preocupación sos os esforzos van dirixidos a universidade porque o habitual
pola influencia do inglés nas evitar que a lingua nacional dei- é facelo en inglés.
súas respectivas linguas nacio- xe de ser usada en calquera dos

Se o francés e o sueco teñen problemas, imaxina os problemas das linguas minorizadas.

A MORTE DUNHA LINGUA EN ÁFRICA

Cando preguntamos a xente no- rrecto. A xente nova iden- así a lingua desaparecerá aínda
va wayeyi cal é a lingua que tifícase co grupo ao que perten- que de maneira individual os
usan a maioría responde que ce e como saben que a lingua é pais ou os fillos non o dese-
setswana, e menos inglés pero algo moi importante como sig- xen. Esta parece ser a situa-
case nunca shiyeyi. Mais se no de identidade grupal teñen ción actual. Unha lingua es-
lles preguntamos que é o que dela unha alta consideración. morece non porque os falantes
opinan da lingua shiyeyi nas O por que non a falan depende o desexen senón a pesar de
súas contestacións reflicten un- moitas veces de razóns que que non o queiran. Parece ser
ha valoración moi positiva e lles son alleas. Unha das certo ademais que os falantes
que consideran moi importante razóns é que os pais falan sets- dunha lingua non son cons-
que se siga utilizando como wana na casa quizais buscando cientes da súa desaparición até
parte da súa cultura. En realida- o proveito dos seus fillos. que é demasiado tarde, cando
de a xente que é menos capaz É moi probábel que valoren a xeración máis nova case a
á hora de usala é a que máis al- moi positivamente o shiyeyi perdeu.
ta valoración ten sobre ela. pero cren que é moi importan-
Pode parecer que esta xente é te que os seus fillos aprendan a
irracional ou pouco sincera pe- lingua da escola o antes
ro ningún enxuizamento é co- posíbel. Se moitos pais actúan
As enquisas din que hoxe os galegos consideran a lingua galega de xeito moi positivo.
Entón por que non a falan se a queren tanto?


20

AS LINGUAS MORREN DE SEU OU SON ASASINADAS?

Se os falantes case sempre prácticos que o multilingüismo xa se fundaron hai moitos
cren que é unha mala cousa a causa: resulta máis complica- anos e puideron ao longo de
desaparición da súa lingua, hai do organizar un sistema educa- todo ese tempo facer desapa-
outra xente que quere matala? tivo; escribir leis; manter recer moitas linguas dentro
A resposta é si, polo menos en debates parlamentarios en dife- das súas fronteiras. En países
moitos casos. En todos os Esta- rentes linguas; manter o funcio- como Francia ou Suíza os ne-
dos hai gobernos e a maioría namento da policía ou o nos que falaban nos recreos
dos gobernos cren que é unha sistema sanitario. linguas non oficiais eran casti-
vantaxe para ese Estado se hai A maior preocupación é causa- gados. Agora hai moitos Esta-
poucos grupos étnicos e pou- da non polos grupos étnicos pe- dos europeos que non só
cas linguas. Isto é asía, en par- quenos senón os grandes toleran as linguas minoritarias
te, porque moita xente cre que porque son politicamente peri- senón que as estimulan. A
a organización política ideal gosos, os pequenos con fre- razón pode ser a crecente sen-
nunha nación conséguese cuencia son marxinados sen sibilidade da sociedade ante os
mellor coa existencia dun só consecuencias políticas para o dereitos das minorías ou por-
grupo étnico e unha única lin- grupo maioritario dentro do Es- que esas minorías xa non son
gua. Esta aversión está en par- tado. vistas como unha ameaza para
te provocada polos problemas En Europa os Estados-Nación a unidade do Estado.

Un exemplo que dá a razón a todo o afirmado no artigo anterior está no texto de máis
abaixo:
O MOVEMENTO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA BENGALÍ
O movemento de reivindica- lingua nacional provocando in- sulmá avvami, máis tarde Liga
ción polos dereitos lingüísticos tensas protestas entre a maioría Awami, liderou o descontento
bengalís coñecido como Bhas- bengalí falante de Pakistán Les- provocado polas mortes ino-
ha Andolon avogaba polo re- te. Ante a posibilidade do au- centes. Despois de anos de
coñecemento da oficialidade mento de tensións e descon- conflito, o goberno central ga-
da lingua bengalí de Pakistán tento xeral coa nova lei o go- rantiu o status de lingua oficial
para ser utilizada na escola e berno prohibiu calquera mani- ao idioma bengalí en 1956. A
nos asuntos de goberno. festación e asembleas públicas. UNESCO no ano 2000 decla-
Cando o Estado de Pakistán foi Os estudantes da Universidade rou o 21 de febreiro o día in-
fundado en 1947, as súas dúas de Dhaka e outros activistas ternacional da lingua materna
rexións: Pakistán Leste (tamén políticos desafiaron a lei e orga- para que fose celebración en
coñecida como Bengal Leste) nizaron unha protesta o 21 de todo o mundo en tributo aos
e Pakistán Oeste foron dividi- febreiro de 1952. movementos lingüísticos e aos
das en dúas áreas culturais, O movemento acadou o seu dereitos etno-lingüísticos de
xeográficas e lingüísticas. En clímax cando a policía matou todos os pobos do mundo.
1948 o goberno de Pakistán re- varios estudantes na manifes-
coñeceu o urdu como a única tación daquel día. A liga mu-


21

TERCEIRA PARTE

ÍNDICE
Normalización e normativización. páxina 22
A creación dunha normativa. páxina 27
Recuperación páxina 28


22

NORMALIZACIÓN E NORMATIVIZACIÓN
(LANGUAGE POLICY)
F oron innumerábeis os países que ao longo da Historia deseñaron políticas ou estratexias para
marxinar ou promocionar o uso dunha lingua ou grupo de linguas. Historicamente son máis as
nacións que fixeron uso desas políticas para favorecer unha lingua (a considerada oficial) a expensas
doutras, é dicir, de marxinalas ou prohibilas. Porén moitos países hoxe, ante as demandas civís ou
como reacción ante o abandono do seu uso, están poñendo en práctica estratexias para conseguir a
supervivencia de linguas ameazadas de extinción.
Non debemos esquecer que este sempre foi un asunto delicado porque a lingua é unha cuestión
clave, un símbolo, en todo movemento de independencia ou soberanía política. Durante a
industrialización na Europa do século XIX houbo un gran movemento de poboación desde as zonas
rurais cara ás cidades. Ante a diversidade lingüística existente os Estados impuxeron as linguas
nacionais como linguas francas. A necesidade que os industriais tiñan de alfabetizar nas escolas as
masas obreiras para mellorar a súa formación e produtividade acelerou o aumento de falantes das
linguas oficiais e tamén o desprestixio das linguas ou dialectos falados polos que acababan de chegar
ás cidades. Ao mesmo tempo, tamén durante o século XIX, espalláronse por toda Europa
movementos sociais que demandaban os dereitos lingüísticos das minorías. Non é casualidade que o
noso Rexurdimento empezase durante ese século, que a lingua galega sexa un dos piares do
Nacionalismo galego e que grupos de ilustrados desde o Século das Luces até as Irmandades ou a
Xeración Nós apelasen á vontade colectiva de sermos un pobo diferenciado pola existencia da
lingua. A palabra clave é vontade, sen ela toda acción é imposíbel.
F
R
A Yo creo que la única manera de solucionar este problema sería que la gente
G tomase conciencia de lo que está pasando y empezase a valorar nuestra lengua
M propia. De hecho, antes de que esto empezase a suceder, Madrid era una ciudad
E próspera y orgullosa de ser una gran ciudad.
N Madrith
T
O C
Tomar conciencia. Hoxe hai moitos galegos que falan galego non porque non saiban falar O
outra cousa senón porque son galegofalantes conscientes. Sobre todo aqueles que o senten M
de maneira máis firme son os neofalantes. Xente nova que recibiu o castelán como primeira E
lingua duns pais que falaban entre eles en galego ou non, pero que chegada unha idade N
toman a decisión de converterse en monolingües en galego. Toman conciencia e poñen a T
vontade para manter audíbel a lingua en calquera contexto. Moitos son profesionais A
altamente cualificados e logran así o prestixio que toda lingua necesita. R
I
O
Primeiro, polo tanto, o máis frecuente foron as políticas de asimilación coa intención de
empequenecer unha minoría lingüística porque a existencia dunha lingua dentro dunha
comunidade diferenciada aumenta a súa conciencia de identidade e dificulta a creación dun
Estado unitario. Para logralo, os Estados chegaron a prohibir o uso público desas linguas, a


23

exclusión ou marxinación do grupo social que as fala e, en casos extremos, o uso da violencia ou o
xenocidio. Porén por moita política de asimilación a realidade hoxe é aínda elocuente: 6.000
linguas en 200 estados. Ademais na actualidade a sensibilidade civil e organismos internacionais
como a UNESCO velan polo respecto dos dereitos das minorías e, en oposición a esas políticas de
asimilación, xorden desde organizacións sociais de base estratexias espontáneas ou desde os
organismos institucionais políticas organizadas en defensa e estímulo do uso das linguas
minorizadas.

Resulta que hoxe non deixo de mirarme a lingua. Aaaaaaaa. Porque
estou preocupada. Porque no autobús escoitei a unha señora dicíndolle
a outra algo así como que O problema máis grande é que os nenos están
perdendo a lingua. Que eu estaba ao seu lado e escoiteina ben. E a outra
señora dixo. Ahá, con cara de preocupada.
Nin en soños. (Páx. 57-8)

Moitas veces a reacción e o compromiso para a normalización dunha lingua minorizada chega
demasiado tarde, cando xa incluso con moito esforzo e vontade non se pode reverter o abandono
desa lingua como é o caso deste texto. Dúas mulleres senten que a súa lingua está en perigo porque
xa non a falan os nenos. Non se decataron que o problema xa empezara cando os adultos deixaron
de fallarlles nesa lingua aos seus cativos.

A xente que nunca chegaba a falala explicaba, na madurez ou na
senectude das súas vidas e por tanto cando xa chegaran a reflexionar
profundamente sobre o problema, que non se atrevían a falar a lingua
porque aínda non estaban preparados; ou levando a man á cocorota e
rascando co dedo índice dicían que lles parecía imposíbel ou que xa era
demasiado tarde, ou, cunha vaga esperanza e confiando nas xeracións
vindeiras, dicían A ver se os meus fillos o conseguen.
A lingua máis difícil. (Páx. 69-70)

Este fragmento serve á perfección para ilustrar as consecuencias que a falta de vontade ten para a
revitalización dunha lingua en recesión. Sen vontade calquera campaña de sensibilización
dificilmente terá éxito.
De xeito aínda máis irónico, o anuncio do método de autohipnose para falar galego pon en
evidencia que temos que botar man da anulación da vontade para vencer os prexuízos que moitos
galegos poñen para negarse a falar galego, sobre todo fóra do ambiente familiar.

Dáme corte...
Es que no me sale...
Método de autohipnose para falar galego. (Páx. 101)


24

Desde logo nada disto é necesario cando a oferta é aprender un idioma de prestixio e necesario para
a proxección e ascensión social dunha persoa. Somos quen de investir diñeiro, tempo e esforzo para
intentar aprender inglés porque é posíbel que nos resulte beneficioso. En definitiva, algúns
atrévense a farfullar algo de inglés pero nin palabra de galego o que demostra o que afirmou Séchu
Sende: que o galego é a lingua máis difícil.
A xente que nunca chegaba a falala explicaba, na madurez ou na senectude das súas vidas e por
tanto cando xa chegaran a reflexionar produndamente sobre o problema, que non se atrevían a
falar a lingua porque aínda non estaban preparados; ou levando a man á cocorota e rascando co
dedo índice dicían que lles parecía imposíbel ou que xa era demasiado tarde, ou, cunha vaga
esperanza e confiando nas xeracións vindeiras, dicían: "a ver se os meus fillos o conseguen".
A lingua máis difícil. (Páx. 69)
Unha lingua nun contexto diglósico para recuperar espazos perdidos ademais de vontade precisa
vencer todos os prexuízos que sobre ela existen.
Categoría A: Desprezo pola lingua
1.Pero qué mierda, dejaros de ese rollo del gallego, que no estamos en la aldea.
2.Si hablas gallego, no te comes un rosco.
3.Gallego, gallego, aún si supiese hablar inglés.
Estudo sociolóxico. (Páx. 62)

O mellor antídoto contra os prexuízos é a autoestima que se debe inocular en doses de prestixio.
Hay mucha gente que piensa que el castellano es una lengua atrasada, poco fina, y
a muchas personas les da verguenza hablarlo, les da corte. Hay gente de aquí, de
Madrid de toda la vida, que dicen que el español no se les da bien, que es muy
difícil o que se ven raros hablándolo.
Madrith. (Páx. 85)

Por isto un dos descubrimentos da Sociolingüística máis reveladores da condición humana é a in-
fluencia que ten o desexo de aceptación dentro do grupo de prestixio á hora de escoller para falar
un determinado dialecto ou lingua. En sociedades onde só se fala unha lingua hai dialectos que
están estigmatizados, valorados negativamente e en sociedades onde ademais de dialectos hai máis
dunha lingua en contacto -como xa vimos o caso máis frecuente- moitos falantes abandonarán a
lingua dominada no seu desexo de ser asociados coa pertenza a unha clase social superior. É como
ser dun equipo de fútbol dos grandes, é máis gratificante ser do equipo que sempre gaña e que ten
os xogadores máis famosos aínda que non sexa o equipo da túa cidade, ou a xente que prefire des-
tinar boa parte do seu salario para vestir marcas de prestixio porque como son caras son as normais
entre a xente rica e polo tanto con clase.
Nas rúas as palabras da Empresa están de moda. Famosos deportistas,
actrices e cantantes cobran centos de millóns por empregar, introdu-
cíndoas con aparente naturalidade, as palabras de Empresa nos medios
de comunicación.
Verba xa conta con plataformas de comunicación en diversas rexións do
mundo. Temos as nosas propias televisións, radios, portais de internet,


25

os noso propios xornais, editoras de poesía, de narrativa, literatura
infantil, libros de texto... Na maior parte dos media -algúns dos cales a
Empresa comezou a mercar estratexicamente- nunha importante
cantidade de información inclúense as palabras de Verba, para vender
automóbiles ou roupa deportiva, para anunciar concertos, redactar o
horóscopo ou escribir artigos de opinión.
A fábrica de palabras. (Páx. 32)

As campañas de Normalización Lingüística recorren con frecuencia ás mesmas estratexias
que calquera marca de prestixio. Como xa vimos, é determinante para a supervivencia
dunha lingua que sexa utilizada entre o máis novos polo que calquera campaña de
sensibilización que pretenda ter algún efecto positivo intentará atraer a atención da
mocidade con xente famosa pero tamén buscando un sitio entre as ocupacións máis
populares entre os novos: cine, internet, televisión, literatura infantil e xuvenil. Unha
empresa utiliza a publicidade para que a súa marca sexa asociada con: distinción, liberdade,
rebeldía, camaradería, prestixio, etc.
Como a empresa Verba calquera campaña de promoción dunha lingua minorizada deberá
facer presente a lingua como di o texto: nas nosas propias televisións, radios, portais de
internet, os noso propios xornais, editoras de poesía, de narrativa, literatura infantil, libros
de texto... Hai que darlle os mesmos espazos que á lingua dominante. Só así poderá
competir en igualdade de condicións. Pero para logralo unha lingua debe ter algo tan básico
como un sistema de escritura, que a maioría das linguas faladas no mundo non teñen.

Por cierto, disculparme si tengo algunas faltas de ortografía, pero es que
le castellano normativo no se me dá nada bien. Y a veces escribo como
siempre hemos hablao en casa.
Madrith. (Páx. 88)

"Como siempre hemos hablao en casa" A creación dunha variante estándar é algo que
dificilmente se pode lograr por consenso. Normalmente, como vimos, é imposta e chega
aos falantes a través do ensino e dos medios de comunicación de masas. Pero non chega a
todos. En castelán a maioría da xente fala no seu dialecto local aínda que leve anos
escolarizado ou escoitando a televisión. Un andaluz de Málaga falará como os seus veciños
aínda que sexa consciente de que existe un castelán máis "fino". Claro que as linguas tamén
teñen a súa realidade escrita e non só oral e aquí é onde un andaluz non escribirá: "sinco"
ou "zoy" senón que utilizará o castelán estándar: "cinco" e "soy". Outra cousa é que lles
pasa pola cabeza aos nenos andaluces cando aprenden a ler e a escribir.
Desde o punto de vista galego, este texto debe facernos reflexionar sobre o pouco esforzo
que fan moitos falantes en galego por evitar os castelanismos coa excusa de que sempre se
dixo así na súa casa e que facelo doutra maneira soaría artificial e incluso estraño para a
xente coa que habitualmente falan. Teñen parte de razón pero se seguimos así nunca
recuperaremos o léxico perdido.


26
A realidade é que a creación dunha normativa ou estándar é algo case sempre moi controvertido, e
outras veces é motivo de conflito.
Por certo, sabes, também há muita gente que di que, ehem, como Sabías que...
cho podo dizer sem ofender..., que pensa que ti nom es umha letra
galega. Muita gente pensa que o ñ é unha letra española de sempre.
Moitos mozos de Louisiana xa non sa-
―Eu! Española eu!? ben falar francés, como aínda hoxe os
seus maiores, polo que para manifestar
―Ahá, de toda a vida, ou castelá, como prefiras... a súa identidade Cajún falan inglés con
Pois eu que che diga... A min chamáronme para traballar aquí, en
forte sotaque francés. Se o fan é por-
Galicia, alá polo século XIX, que xa estivera eu de paso por aquí na
que obteñen algún beneficio pero non
sempre a nosa diferente maneira de fa-
Idade Media, e iso, como no Rexurdimento necesitaban letras para
lar resulta simpática e atractiva. Na
escribir en galego, e como eu xa tiña experiencia polo español, pois
maioría dos casos os oíntes sacan, co-
comecei a aparecer nos libros e xa vedes, non parei de traballar.
mo pola nosa maneira de vestir, as súas
conclusións sobre a nosa intelixencia,
NH+ (Páx. 129) clase e cultura polo que moitas persoas
farán esforzos para cambiar a súa ma-

A
neira de falar dependendo de con quen
falan e onde. Daquela, unha persoa po-
creación dunha normativa común que satisfaga a todos os falantes é de ter múltiples identidades asociadas
sempre un compromiso difícil de cumprir. Hai pouco en Francia á súa forma nunfalar coa intención de
de
houbo un acorado debate en favor e en contra de modificar as regras or- llo, o barrio, a aldea ou osocial:de golf.
ser admitido grupo
club
o traba-
tográficas para achegar o sistema de escritura ao francés falado. A actual
normativa é fiel á Historia da Lingua e representa unha forma de escribir
que reproduce a lingua francesa máis ou menos tal e como era pronunciada na Idade Media. Hai
apenas meses que o Parlamento portugués aprobou unha nova Normativa para a lingua portuguesa
que busca un achegamento entre o portugués de Portugal e o portugués de Brasil. Hai que ter en
conta que en Brasil hai case 200 millóns de habitantes e en Portugal nove. En Galicia hai dúas nor-
mativas: a oficial, aprobada no Parlamento galego cun amplísimo consenso e a reintegracionista. O
texto está escrito en ambas. Os reintegracionistas propoñen esa forma de escribir por coherencia
histórica apelando á etimoloxía e á historia común entre o galego e o portugués. Os oficialistas, co-
mo di o texto, propoñen esa forma de escribir porque despois da ruptura coa lingua dos cancionei-
ros no Rexurdimento cando de novo se escribiu en galego a maioría dos textos non se diferencian
en moito a como escribimos agora. É bastante probábel que nun futuro as dúas posturas se ache-
guen para facer aínda máis evidente a gran vantaxe que temos os galegofalantes. Nosoutros se
aprendemos inglés grazas ao galego sumamos portugués e o castelán que temos tamén arredor. Fa-
lamos, daquela, tres das linguas máis faladas no mundo. Poucos habitantes da Terra poden dicir o
mesmo. Non o esquezamos, grazas ao galego o portugués podémolo falar con fluidez e corrección
con moito menos esforzo ca outro habitante do planeta. Mira ti se o galego é útil.
Sobre a controversia das normativas hai no mundo algúns exemplos espectaculares. Primeiro o ca-
so grego e máis adiante coñecerás o caso noruegués no apartado: para pensarmos un pouquiño:

O CASO GREGO

O s gregos seguiron falando grego incluso cando pasaron a formar parte do Imperio Otoma-
no desde o S.XV até o S.XVIII. Ao principio do S.XIX Grecia independizouse e a súa lin-
gua recuperou a súa oficialidade e escritura. Mais debido ao paso do tempo xa non foi posíbel
resucitar o xeito en como era escrito o grego desde a antigüidade. A lingua falada mudara moito


27

polo que durante o S.XIX xurdiron dúas maneiras de escribir en grego. Unha foi chamada di
motiki (a linguaxe popular) moi achegada ao grego moderno e a outra chamada kathareuousa
(a linguaxe purificada) que inclúe moitas máis palabras e características do grego clásico. Hou-
bo rivalidade entre as dúas normativas na literatura, na escola e na vida oficial. A cuestión
lingüística chegou a emponzoñarse porque se mesturou coas opcións ideolóxicas máis extre-
mas. Kathareuousa asociouse co conservadorismo e o dimotiki coa extrema esquerda. Os días
de gloria do kathareuousa foron durante o goberno militar cando foi declarada a lingua oficial
no ensino en 1967 mais axiña despois da caída da ditadura en 1976 o dimotiki foi declarada a
única lingua oficial.
A CREACIÓN DUNHA NORMATIVA: UNHA VARIANTE ESTÁNDAR DE
PRESTIXIO

A estandarización é algo aplicábel a moitas realidades alén da linguaxe. É, por exemplo, de moita
utilidade que todos os enchufes teñan a mesma medida para que poidamos conectar neles calquera
electrodoméstico. Para logralo a lexislación impón unha normativa aos fabricantes de enchufes e de elec-
trodomésticos. Ningún deles pode incumprila xa que automaticamente os seus produtos non serán admiti-
dos no mercado e ademais os propios clientes rexeitarán aqueles que non sexan absolutamente
compatíbeis. Agora que, se non houbese unha normativa é moi probábel que houbese tantos enchufes co-
mo distintas formas de falar (dialectos) ou de escribir (normativas). Esta normativa é para os enchufes o
que a variante estándar é para as linguas. Cando hai máis dunha forma de dicir algo só unha é admitida
como válida para o estándar lingüístico. Por exemplo en galego podemos dicir: "sexa" ou "seña" depen-
dendo de que dialecto falemos pero o galego estándar, o normativo, só admite como válida "sexa" aínda
que "seña" sexa igual de galega.
Cando nunha lingua non existe ese estándar hai que crealo a través dun proceso coñecido como normativi-
zación. Créase unha normativa para que teñamos un forma de falar común a todos. Isto non implica que os
demais dialectos sexan incorrectos. En moitas linguas o prestixio da variedade estándar é tan grande que
para moitos falantes as demais formas de falar esa lingua son vulgares e asociadas a xente de pouca cultu-
ra. En galego non é así. A variedade estándar só é a forma de falar que temos en común e que recupera as
características fonéticas, morfolóxicas, sintácticas e léxicas propias do galego.
Era como se te vise en todas partes e ao mesmo tempo estabas tan
lonxe... E iso que sempre estiveches aí, realmente, ao alcance da man,
como esperándome. E só tiven que dar un paso.
Estou contigo. (Páx. 153)
Este é o único camiño: o do compromiso voluntario e individual se non queremos
que un día alguén teña a impresión de que xa non ten con quen falar na súa lingua.
Ás veces cando estou no autobús
e non escoito a ninguén falando a miña lingua,
fecho e abro os ollos para ver se estou soñando.
E cando no medio dunha praza escoito un neno
ou nena que fala coma min,
teño ganas de abrazala,
de protexela de todo o que está a suceder
antes de que sexa demasiado tarde.
Ás veces sinto que... (Páx. 147)


Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar

Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (9)

Similar to Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar

Similar to Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar (20)

More from Coordinadora Galega ENDL

More from Coordinadora Galega ENDL (20)

Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar