Sebagai rujukan guru dan pelajar. Edisi terbaharu. Mudah dan cepat belajar.

1. BAB 5 Tingkatan 4
5.0 IKATAN KIMIA
5.1 Pembentukan sebatian
1. Sebatian ialah sebarang bahan yang terbentuk daripada gabungan kimia dua
atau lebih unsur dalam nisbah tertentu.
2. Apabila atom-atom bergabung membentuk sebatian, ia biasanya melibatkan
perubahan dalam susunan elektron di petala terluar setiap atom yang terlibat.
3. Elektron ini membentuk hubungan yang dipanggil ikatan kimia di antara atom-
atom.
Kestabilan gas adi
Gas adi ialah unsur-unsur Kumpulan 18 dalam jadual berkala. Ia juga dikenali
sebagai gas lengai.
Gas adi mempunyai susunan elektron yang sangat stabil. Gas adi tidak
perlu membebaskan elektron, menerima elektron atau berkongsi elektron
dengan unsur-unsur lain.
Kestabilan gas adi disebabkan terdapat lapan elektron di petala valensnya
(petala terluar) kecuali bagi gas helium.
Helium mempunyai 2 elektron pada petala terluarnya. Keadaan ini dikenali
sebagai susunan elektron duplet.
Kecuali bagi helium, gas-gas adi yang lain mempunyai 8 elektron pada
petala terluarnya. Keadaan ini dikenali sebagai susunan elektron oktet.
Pembentukan ikatan kimia
Di dalam pembentukan ikatan kimia, atom-atom akan menukar susunan
elektronnya supaya dapat mencapai susunan elektron yang sama dengan
susunan gas adi.
Corak susunan elektron ini dipanggil sebagai Hukum Oktet.
Berdasarkan hukum oktet, elektron-elektron disusun supaya dapat mencapai
8 elektron pada petala valensnya dan seterusnya mencapai kestabilan gas
adi.
Ikatan kimia dapat dibentuk melalui 2 cara, iaitu:
 Pemindahan elektron,
 Perkongsian elektron.
Pembentukan ikatan kimia melalui pemindahan elektron akan membentuk
ikatan ion.
Pembentukan ikatan kimia melalui perkongsian elektron akan membentuk
ikatan kovalen.
Cikgu Marzuqi BSc (hons) Edu Math (Chemistry) Acceleration Chemistry

2. BAB 5 Tingkatan 4
5.2 Ikatan Ion
Pembentukan ikatan ion
Ikatan ion atau ikatan elektrovalens adalah daya tarikan elektrostatik yang
kuat di antara ion yang berlawanan cas hasil daripada pemindahan elektron.
Ia terbentuk daripada pemindahan elektron dari atom logam dan ke atom
bukan logam.
Atom logam akan melepaskan satu atau lebih elektron dan membentuk ion
logam positif (kation).
Atom bukan logam menerima satu atau lebih elektron yang disebabkan untuk
membentuk ion negatif (anion).
Kedua-dua ion ini mempunyai susunan elektron yang penuh di petala terluar iaitu
setara dengan konfigurasi elektron gas adi.
Contoh;
Pembentukan natrium klorida, NaCl
Pembentukan magnesium klorida, MgCl2
Cikgu Marzuqi BSc (hons) Edu Math (Chemistry) Acceleration Chemistry

3. BAB 5 Tingkatan 4
Formula sebatian ion
Kation Anion Formula sebatian
+ -
Ion kumpulan 1, Na Ion kumpulan 17, Cl
-
Ion kumpulan 2, Mg 2+ Ion kumpulan 17, Cl
-
Ion kumpulan 13, Al 3+ Ion kumpulan 17, Cl
Ion kumpulan 1, Na + Ion kumpulan 16, O 2-
Ion kumpulan 2, Mg 2+ Ion kumpulan 16, O 2-
Ion kumpulan 13, Al 3+ Ion kumpulan 16, O 2-
Ion kumpulan 1, Na + Ion kumpulan 15, N 3-
Ion kumpulan 2, Mg 2+ Ion kumpulan 15, N 3-
Ion kumpulan 13, Al 3+ Ion kumpulan 15, N 3-
SPM 2003 P1/Q22 SPM 2004 P1/Q43,P2/secB/Q1 SPM 2006 P1/Q8,P2/sec A/Q3
5.3 Ikatan Kovalen
Ikatan kovalen ialah ikatan kimia yang terbentuk melalui perkongsian pasangan
elektron antara atom bukan logam untuk mencapai susunan elektron oktet.
Atom bukan logam pada kumpulan 14-17 dalam Jadual Berkala dan atom
hidrogen membentuk perkongsian pasangan elektron dengan:
 Atom unsur yang sama (H 2 , O 2 , N 2 , Cl2 )
 Atom unsur yang berlainan (H 2 O, CO 2 , NH 3 , HCl, CCl3 ) untuk membentuk
sebatian kovalen.
Setiap atom menyumbang bilangan elektron yang sama untuk perkongsian.
Pasangan elektron yang dikongsi membentuk ikatan kovalen antara dua
atom.
Contoh tiga jenis ikatan kovalen
Ikatan kovalen Bilangan pasangan elektron Contoh
yang dikongsi
Tunggal 1 H – H , Cl – Cl
Ganda dua 2 O = O, O = C = O
Ganda tiga 3 NΞN
Cikgu Marzuqi BSc (hons) Edu Math (Chemistry) Acceleration Chemistry

4. BAB 5 Tingkatan 4
Contoh pembentukan ikatan kovalen tunggal
Pembentukan molekul hidrogen, H 2
Contoh pembentukan ikatan kovalen ganda dua
Pembentukan molekul oksigen, O 2
Contoh pembentukan ikatan kovalen ganda tiga
Pembentukan molekul nitrogen, N 2
Cikgu Marzuqi BSc (hons) Edu Math (Chemistry) Acceleration Chemistry

5. BAB 5 Tingkatan 4
Struktur Lewis
Struktur Lewis ialah strutkur yang berdimensi dua untuk menunjukkan
pembentukan sebatian atau molekul.
Dalam struktur Lewis, semua elektron valens diwakili oleh titik atau silang.
Contoh
Molekul tetraklorometana, CCl 4
molekul oksigen, O 2
5.4 Sifat sebatian ion dan sebatian kovalen (SPM 2007 P2/sec A/Q4)
1. Ikatan kimia dalam suatu sebatian mempengaruhi sifat fizik dan sifat kimianya.
2. Sebatian ion terdiri daripada kation dan anion yang diikat bersama oleh daya
elektrostatik yang kuat.
3. Ion-ion yang berlawanan cas ini mempunyai susunan yang teratur dan padat
dalam struktur ion raksasa.
4. Dengan itu, semua sebatian ion merupakan pepejal yang mempunyai takat lebur
dan takat didih yang tinggi pada keadaan bilik. Jumlah tenaga yang tinggal
diperlukan untuk memecahkan ikatan ion yang kuat ini dalam struktur ion
raksasa.
5. Kebanyakan sebatian kovalen merupakan molekul yang ringkas. Atom dalam
sebatian kovalen diikat oleh ikatan kovalen yang kuat.
6. Walau bagaimanapun, daya intermolekul dalam molekul kovalen yang ringkas ini
merupakan daya van der waals yang lemah yang dapat dipecahkan dengan
mudah.
7. Dengan ini, kebanyakkan sebatian kovalen yang ringkas merupakan gas atau
cecair mudah meruap yang mempunyai takat lebur dan takat didih yang rendah.
Cikgu Marzuqi BSc (hons) Edu Math (Chemistry) Acceleration Chemistry

6. BAB 5 Tingkatan 4
Sebatian Sebatian Sebatian kovalen yang
ringkas
Sifat
Keadaan fizik Biasanya wujud sebagai pepejal Pepejal, cecair, atau gas
hablur
Takat lebur dan Tinggi (selalunya > 300˚C) Rendah (selalunya < 300˚C)
takat didih
Keterlarutan Larutan dalam air; tidak larut Tidak larut air; larut dalam
dalam pelarut organik pelarut organik
Kemeruapan Tidak meruap Selalunya meruap; menyejat
dengan mudah
Kekonduksian Mengkonduksikan arus elektrik Tidak mengkonduksikan arus
elektrik dalam keadaan leburan dan elektrik dalam sebarang
akueus; tidak mengkonduksikan keadaan. Sebatian ini disebut
arus elektrik dalam keadaan bukan elektrolit.
pepejal. Sebatian ini disebut
elektrolit.
Contoh
SPM 2003, 2005 Obj
Kegunaan sebatian kovalen sebagai pelarut
1. Banyak sebatian kovalen mempunyai takat lebur dan takat didih yang rendah
dan wujud sebagai cecair yang meruap pada suhu bilik.
2. Sebatian kovalen dalam keadaan cecair biasanya digunakan sebagai pelarut.
Sebatian ini disebut pelarut organik yang merupakan bahan meruap, mudah
terbakar, dan beracun.
3. Kegunaan utama pelarut organik:
Cikgu Marzuqi BSc (hons) Edu Math (Chemistry) Acceleration Chemistry