SlideShare a Scribd company logo

Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen

•
•
Dagmar De Greef
Dagmar De Greef

Deel 10/10 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna' Dit hoofdstuk is een globale verwittiging aan bevolking, instanties, bedrijven en overheden om de huidige ecologische problemen onder ogen te zien en aan te pakken. Eerst krijg je een overzicht van de belangrijkste biodiversiteitsproblemen, vervolgens komen cruciale hotspots aan bod, om te eindigen met enkele mogelijke oplossingen.

Education
1 of 237
Download to read offline
1 DEEL 10 ENKELE VOORBEELDEN VAN ACTUELE ECOLOGISCHE PROBLEMEN EN OPLOSSINGEN
2 Gevolgen van overbevolking
3 2020: voor elke inwoner van de industrielanden, zullen er 5 zijn in de ontwikkelingslanden • Vorige: bananenplantages in Nicaragua • Primaire productie regenwoud wordt geconsumeerd door „slash & burn‟-bananenplantages • De menselijke bevolking legt een enorme belasting op capaciteit aarde • 1 op 5 leeft in extreme armoede • Soorten worden met toenemend ratio met uitsterven bedreigd • Sinds 1950 is 1/5 van de toplaag van de aardbodem verloren
4 Mondiale armoede • Ontbossing, erosie en lozing van cyanide en kwik - als gevolg van goudmijnbouw - in Rio Napo (Ecuador) • Vooral steden in ontwikkelingslanden groeien enorm door plattelandsvlucht • Water-, voedsel-, smogproblemen,… haast onvermijdelijk • Overexploitatie regenwouden bedreigt alle soorten - vele nooit bestudeerd - die in onverstoorde wouden leven • Problematiek van bedreigde soorten is noodzakelijk gelinkt aan deze van armoede en ondervoeding
5 Nucleaire risico‟s • Chernobyl reactor, met grafietmoderator en waterkoeling, ontplofte na een test: • Test: genoeg energie voor o.a waterkoeling na volledig stilleggen tot dieselproductie op gang komt • De noodkoeling werd stilgelegd opdat de test niet onderbroken zou worden • Krachtreductie tot 30MW i.p.v. 1000MW door onvoorziene stoomontwikkeling in koeling • Arbeiders haalden daarom regelstaven weg, fataal in combinatie met tekort aan koelingswater
6 Nucleaire risico‟s • De koeling werd minder en minder, door het vertragen van de pompwerking, aangedreven door de turbines! • Het probleem met zo‟n reactor is dat bij laag vermogen, het een enorme krachtontwikkeling kan genereren • Oncontroleerbare stoomontwikkeling • Splijtstofelementen breken en splijtstof in contact met water • Stoomexplosie velt reactorhart • Luik op reactor laat lucht binnen: C + ½ O2 → CO : hoogst ontvlambaar • 8 ton Pu-brandstof + Cs, I brandt en komt in atmosfeer
7 26/04/‟86: aanleiding tot aparte casestudie • 4 km2 dennenbos rond reactor werd gemberbruin, stierf , ‘Red Forest’ • Traag herstel met misvormde en in groei geremde bomen • Menselijke dodentol gevolgen straling op 100.000 geschat • Onderzoek ecologische impact: genetische schade bij > 20 sp. • Bv. paarden op eiland 6km verder stierven van schildklierdesintegratie • Onderzoek bemoeilijkt omdat mutant dier snel opgegeten of snel sterft • 2500 km2 exclusiezone vertoont tal van zeldzame species o.a. oehoe (Bubo bubo), grote zilverreiger (Egretta alba), zeearend (Haliaeëtus albicill), zwarte ooievaar (Ciconia nigra), rivierotter (Lutra canadensis), wolvenpopulaties,… • Positieve ecologische impact evacuatie overtreft stralingskost • Bewijs van tol overpopulatie
8 Radioactieve erfenis • Onderzoek op Hirunda sp. toont aan dat trekvogels zeer stralingsgevoelig zijn • Tijdens trek reserve anti- oxidanten opgebruikt • Depressie anti-oxidanten is gelinkt met mutaties: partieel albinisme en zaadcelmutaties • Zwervende en migrerende soorten accumuleren minder stralingsdoses dan deze met vast habitat • Mutaties als gevolg van straling zijn niet gebonden aan 1 plaats • Migrerende soorten kunnen ze aan het nageslacht of aanpalende onvervuilde populaties doorgeven • Nesten, eieren gevonden in sarcofaag! • Sterk gecontamineerde knaagdieren vertonen weinig afwijkingen • Herstel door afbranden, met electriciteitsgeneratie uit de nucleotiden is geen optie • Mobilisatie nucleotiden is nefast • Vibrerend ecosysteem vernietigd
9 Natuurlijke en antropogene broeikaseffecten • 30 % van zonnestraling wordt door aarde (atmosfeer, wolken en oppervlak) weerkaatst • 70% geabsorbeerd: 16% (o.a. UV) atmosfeer, 3% wolken, 51% aarde • Wet Stefan-Boltzmann: aarde zendt langgolvige IR-straling uit van 10 µm • Atmosfeer, transparant voor zichtbaar licht, gedraagt zich als zwart lichaam voor IR • Met enkel albedo en zwartlichaam-eigenschappen oppervlakte aarde zou Tº 33º lager zijn • Zonder convectie zou Tº op aarde 72º bedragen
10 Broeikasgassen • Door auto-emissies, ontbossing, verbranden fossiele grondstoffen,…: CO2 -record van 387 ppm • Broeikasgassen absorberen IR- straling: tri- (of meer) atomische moleculen • Natuurlijk broeikaseffect: 60% H2O, 26% CO2, CH4, N2O, O3, CFK‟s (levensduur tot 50.000 j.) • H2O in grote hoeveelheid, maar is passief t.o.v. klimaat door korte -1 week- levensduur in atmosfeer • Als + feedback t.o.v. andere gassen, als - door wolken/regen • CO2, CH4 leven honderden jaren in atmosfeer • [CFK], [CO2] deze eeuw
11 Oorsprong broeikasgassen en hun effecten • Desertificatie: interactie klimaat, overexploitatie door akkers en begrazing, ontbossing, erosie, armoede, mijnbouw, industrie,… • Voor fragiele ecosystemen is degradatie van flora, fauna, bodem- en waterbronnen onomkeerbaar • CH4- toename vergelijkbaar CO2 • Veestapels, vergroting termietenpopulaties door ontbossing, rijstvelden en fossiele brandstoffen • N2O: chemische industrie, kunstmest • CFK‟s als koelvloeistof • Opwarming klimaat: • Langer groeiseizoen planten: vroegere lente, latere herfst • Toename [CO2]: C3-planten • Opwarming: thermofiele C4 • Smelten gletsjers en vergrootte kans op modderstromen • Smelten alle ijskappen: zeeniveau zou 150m stijgen • Actueel 1,8mm/jaar laatste 100 j
12 Mondiale woestijnvorming vooral aan woestijnperiferie
13 Ramp van een stuurloze opwarming • El Nino zorgt periodiek in Indonesië, Australië en de Amazone voor droogte • In ‟97 en ‟98 zeer krachtig • Modellenstudies voorspellen een permanente El Nino • In Indonesië, Maleisië kent regenwoud een stabiele veenlaag onder water • 2 miljard ton CO2 verdween uit smeulend veen • Sommige branden aangestoken door eigenaren van palmoliebedrijven die plantages opzetten voor extractie van bio-ethanol
14 Koolstofcyclus-feedback • Temperatuurstijging van paar °: 30 % minder neerslag • Komst van een droog seizoen i.p.v. dagelijkse regen • Massale bosbranden leiden tot verwoestijning • Mogelijke verdwijning van 90 % regenwoud in de 21e eeuw • Bij opwarmen gaan bodembacteriën sneller werken • Warmere zeeën absorberen minder CO2 • Door o.a. bladverlies groeien planten minder • Ook als ontbossing stopt, verdwijnen bossen Amazone als opwarming meer dan 2 wordt • Bosecosystemen Amazone hebben geen afweer tegen vuur
15 Siberische roulette
16 Noordpoolgebied herbergt momenteel 500 miljard ton koolstof • Steden als Jakoetsk, Noril‟sk en Vorkoeta gaan beseffen dat ze op drijfzand gebouwd zijn • Indien droog zullen bacteriën het oxideren tot CO2 • Indien ondergrond nat, zetten anaërobe het om in CH4 • CH4 is 20x krachtiger broeikasgas t.o.v. CO2
17 Methaan borrelt sneller op uit toendra als verwacht!
18 Keuze voor de toekomst? • Handel in emissierechten • Auto ont-status- symboliseren • Energie-efficiëntie gebouwen • Minimum 2 milj. windmolens 1 MW (= 50x anno ‟09) • Zonnepanelen op daken, zonnespiegels in woestijn • Betalen om ontbossing te stoppen • Zeker geen bio-ethanol! • 400 ppm CO2-equivalent = 2 opwarming
19 Anomalie oppervlaktetemperatuur
20 Olievervuiling • Olie wordt bijeengedreven in een barrière van rubbers • Boten „romen‟ dan olie van zee • Bioremediatie: gebruik mest om groei olie-degraderende bacteriën te promoten • Zepige olie-solventen, branden • Absorptie door bv. stro, talk • Vele malen in geschiedenis kwam ruwe olie in zee bv. • Amodo Cadiz (1978) – Bretagne: 230.000 ton, duizenden zeevogels † • Exxon-Valdez (1989) loopt op rif in Alaska: 45.000 ton, vele zeevogels, otters, zeehonden† • Kapitein J. Hazelwood dronken • Sea-Empress (1996) – Wales: 147.000 ton, 25.000 zeevogels † • Sinds ongeval Erika Bretoense kust (1999): EU strengere voorwaarden op olietransport • Prestige (2002) – Galicische kust • 170.000 ton zware olie uit Tricolor (2002) vervuilt Het Zwin
21 Deepwater Horizon, Golf van Mexico, april 2010 • De olievlek 24/05/2010, opname door Nasa‟s Terra • Totale verontreiniging van bijna 0,95 109 l. ruwe olie • Overtreft Exxon-Valdez met een factor 20 • In 1979 veroorzaakte een platform van oliebron Ixtoc I een vlek van 1,1 107 l. in de Golf van Mexico • 02/05/2010 sloot de regering de visserij tussen de Mississippimonding en de Pensacolabaai of 225 103 km2, 36% van de Federale Wateren van de Golf
22 Natuurreservaten in Louisiana verminkt • Chandeleur- en Bretoneiland vormen het habitat voor tientallen vogelsoorten o.a. de bruine pelikaan (Pelecanus occidentalis) • De hoeveelheid geloosde olie is genoeg om het hele mariene leven in de Golf en de kusten te vernietigen • Methaan verstikt bovendien en benzeen vergiftigt • De zwaardere oliecomponenten verstoren leven op de zeebodem • De vervuiling bereikte het Delta National Wildlife Refuge en het Breton National Wildlife Refuge , Louisiana
23 Bon Secour Refuge in Alabama bedreigd (3,5 103 ha) • Peromyscus polionotus ammobates: bedreigde soort aan de kusten van Alabama • Belangrijke rol in het gezond houden van het ecosysteem van de duinen • Kemps schildpad (Lepidochelys kempii) , de kleinste maar ook meest bedreigde zeeschildpad vindt er nestgelegenheid • De grassen van de moerasgebieden in Louisiana sterven van de olie • Het is net de vegetatie van grassen die de eilandjes samenhoudt • Het verlies van deze „wetlands‟ kunnen de impact orkanen zoals Katrina (2005) enorm versterken
24 Lepidochelys kempii • Kemps schildpad meet 65 cm., is sterk migrerend en legt honderden km. af naar de nestplaats waar het zelf het levenslicht zag
25 Humane en ecologische risico‟s - Pesticiden • DDT (dichlorodifenyltrichloorethaan), snelle doder van bladluizen, muggen, coloradokevers 1943-1972 massaal gebruikt – [DDT]bodem: ½ tot 15j. • 1967 succesjaar: vele landen malariavrij, armoede verlichtend • Overgebruik leidde tot resistentie • Feiten die hebben geleid tot ban: • Carsons „Silent spring‟ (1962) • Organochlorinen (DDT, PCB, dioxinen,…) zijn vetaccumuleerbaar, met risico op borstkanker en endocriene storingen • Ze verdunnen de eischaal bij roofvogels, pelikanen,… • DDT is toxisch voor aquatisch leven • Controverse is gebleven – DDT blijft effectief tegen malaria-epidemieën
26 Vermindering PCB‟s (35% sinds ‟85) zorgde voor reproductietoename zeehonden • PCB: pesticide met biomagnificatie • Immuunsysteem aangetast • Kan ver verspreid worden met lucht- en zeestromingen • Internationale problematiek • Walvissen en ijsberen aangetroffen met hoge [PCB] • Spitsbergen: ijsberen met zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken – hoogste [PCB] aangetroffen! • Eskimo‟s met visdieet kennen ook een verontrustend hoge concentratie
27 Bhopal toont extra risico pesticiden • HCl-flessen in het voormalig lab van de verlaten fabriek tonen de toxiciteit aan van de omringende Kali-gronden • Lokale bevolking voert jarenlange strijd tegen Dow en Union Carbide • Omwille van teruglopende winst veiligheidskosten van fabriek pesticiden teruggeschroefd • Bhopal (800.000 inw.) kreeg op 03/12/1984 27 ton giftig methylisocyanaatgas over zich • Vluchtende mensen verloren ingewanden, vrouwen aborteerden ter plaatse, velen kregen enorme astma-aanvallen • 22.149 direct gerelateerde dodelijke slachtoffers • + 1000/jaar sterft vroegtijdig door chronische blootstelling aan het gif • Eén massagraf voor duizenden dieren – ook vegetatie aangetast • Families gingen door met drinken van vervuild water
28 01/11/‟86 stierf de Rijn (bijna) • Brand opslagplaats bedrijf chemicaliën Sandoz (Basel) • Omwonenden roken stank van rotte eieren en verbrande rubber • 30 ton pesticiden en Hg kwamen in Rijn terecht • Honderden km. dode vis aan oppervlakte • 500.000 vissen dood, aantal soorten compleet verdwenen • Ook planten stierven • Studie 6 maand later toont aan dat aquatische invertebraten en planten ramp overleefd hebben • 10 jaar achteruitstelling van Rijnschoonmaak, sterk vervuild door industriële expansie in Duitsland, Frankrijk en Zwitserland
29 Zure neerslag • Regenwater licht zuur: pH = 5,6 • H2O + CO2 → H2CO3 • 1960 reële problemen als vis stierf in Europa en Noord-Amerika • NOx > verkeer, nitrificerende bacteriën • SO2 > steenkoolverbranding, smelten metaalsulfiden, vulkaanuitbarstingen • NH3 > bemesting reageert met H+ tot NH4 +, welke nitrificerende bacteriën tot NO3 - omzetten • pH < 5: zure regen • Oosten VS metingen pH 2,6 • Dadelijke droogafzetting gassen met negatieve invloed op waterretentie planten bij stress (Bv. Pinus bij koude) • Reactie met H2O tot zuren • Onder: Erzgebirgesbos (Dui.) nabij Tsjechische grens
30 Zure neerslag • NOx en SO2 kunnen droog neerslaan op bodems – droge zure neerslag • Deze droge afzettingen reageren tot zuren in contact met H2O • Door oxidatie en oplossing slaan zwavelzuur, salpeterzuur en ammonium neer – natte zure neerslag • Verhoogde oplosbaarheid M- ionen uit rotsen, vooral Al3+ maar ook Hg2+, Cd2+ (toxisch!)… • …zorgt voor verminderde opname N, P, K, Mg door vegetatie
31 Gevolgen van zure neerslag • Gebieden die getroffen worden (onder), zijn niet gebieden die produceren (SOx) • pH neerslag Hawaii 5,3; piek van 3,8 • Sinds ontzwaveling aardgas SOx- emissies gedaald • Jonge vissen (forel, zalm gevoelig) en diatomeeën sterven bij pH < 5 • HNO3-neerslag > N-verzadiging bodem • Mycorrhiza zeer gevoelig voor opgeloste zware metalen • Achtergestelde groei, afsterven • Buffercapaciteit kalkhoudende bodem • Zure gronden (veen,…) meer gevoelig • SOx, NOx > ademhalingsproblemen
32 SO2-verontreiniging en bio-indicatoren • SO2 schadelijk voor ademhaling dieren en mens • SO2 dringt planten binnen via huidmondjes, chlorofyl wordt afgebroken en o.i.v. lage pH leidt dit tot chlorose • Gevoelig: zilverspar, grove den, spinazie, komkommer, haver,… • Resistent: maïs, selder, citrus,… • Stad meer SO2 in winter: opletten met immergroene soorten • „Jardins du Luxembourg‟ – Nylander (1886): • Veranderende lichenvegetatie • Hygiënometer: lichenen en Usnea sp. zeer gevoelig voor SO2 • Usnea sp. op Larix sibirica
33 Eutrofiëring en gevolgen • Algenbloei (Australië) met o.a. kolonies van blauwalg Microcystis aeruginosa • Toxisch voor mens, dier in warme zomers • Wegens N-fixatie voordeel t.o.v. groenwieren bij eutrofe omstandigheden met N-limitatie • Eutrofiëring: overmaat voedingsstoffen in aquatische, terrestrische ecosystemen • [N], [P] te hoog in praktijk • Oorzaak: diffuse lozing (bemesting), puntlozing (industrie en huishoudelijk) • P is beperkend voor algengroei • Zeer vervuild: dominantie van Cyanobacteria (blauwalgen) met verlaging [licht, O2] • Stank, verstikking, visssterfte, achteruitgang waterplanten - geen snoek door gebrek aan schuilplaats -, toename planktoneters als brasem,… • Kranswieren (Chara sp.), groot nimfkruid (Najas major) verdwijnen voor waterpest (Elodea sp.),…
34 Terrestrische eutrofiëring • Bij eutrofiëring zal duinkolonisator en vergrasser zandzegge (Carex arenaria) woekeren • Natte schraallanden, heide, duinen, voedselarme dennenbossen en ook loofbossen, struwelen verruigen met afname soortendiversiteit • Natte schraallanden: verdroging door zure depositie of afname basenrijk grondwater • Plaggen is een oplossing • In loofbossen kan Mg-tekort ontstaan • Bossen: algemeen een versnelde successie en toename nitrofiele planten • Domineren van enkele soorten en vele andere door concurrentie uitgeschakeld
35 Eutrofiëring en oplossingen • Helofytenfilter Friesland • Mozaïek aërobe en anaërobe plekken door helofyten • Uitgebreid wortelsysteem en luchtkanalen om O2 naar wortels, bodem te brengen… • …als belangrijke eigenschap op anaërobe bodem • Helofytenfilter • Helofyt: waterplanten met blad boven het wateroppervlak • Riet (Phragmites communis), mattenbies (Scirpus lacustris),… • Nitrificatie in aërobe laag zorgt voor ammonificatie van organisch N tot NH4 +… • …welk door oxiderende bacteriën tot NO3 - wordt omgezet • Denitrificatie in anaërobe omstandigheden voor omzetting van NO3 - tot N2O of N2 • PO4 3- kan aan kleideeltjes of metalen (Al3+, Fe3+,…) binden tot verzadiging optreedt • Sedimentatie en verwijdering biomassa zorgt voor minder N en P in omgeving
36 De ozonlaag: schild voor alle leven op aarde • Reductie O3 tot O2 is een kettingreactie van Cl • Best bij -80º, in polaire stratosfeer Antarctische winter • UVc vooral beschadigt aminozuren • 3% minder O3 > 20% meer huidkankers • Verantwoordelijke stoffen ozongat: • CFK‟s (levensduur tot + 100j. – reis stratosfeer 25j.), sinds ‟30 frequent in airco, ijskasten • Ook CCl4, CH3CCl3, halonen (Br-verbindingen) en NOx • In hoge concentratie zijn H2S en CH4 schadelijk • Montreal (1987): reductie CFK‟s tot 85% tegen ‟07 • Gat in ozonlaag boven Antarctica is grootst in oktober • Marien leven, vogels, algen en plankton vertonen rond antarctisch gebied achteruitgang • Verontrustend is klein gat boven Arctica, wel met dense populatie!
37 Vernietiging van de ozonlaag
38 Eerste waarneming in 1970 …
39 Eerste waarneming in 1970 … beelden 1995 - 2004
40 Het gat in de ozonlaag in 2007 • De dikte van de ozonlaag wordt uitgedrukt in Dobson-eenheden (DU) • De ozonlaag wordt bijeengedrukt onder 1 atm. bij 0º • En heeft dan een dikte van 3 mm of 300 DU • Maat voor de intensiteit UV-straling bij 4 golflengten, waarvan de ozonlaag er 2 absorbeert
41 „World avoided‟ zonder ban CFK‟s • Links: ozonlaag in 2009, rechts de ozonlaag zonder ban • Nota: rood is hoge concentratie O3, donkerblauw een lage
42 Schadelijke adventieve soorten • Bij weinig fondsen, is controle van A1 soorten topprioriteit • Enkel bij beginnende populaties met habitat niet bijna 100% gekoloniseerd is uitroeiing mogelijk • Management A2 species: preventie verdere verspreiding, vooral in natuurreservaten • Negatieve impact op biodiversiteit, economie of gezondheid • Schade is afhankelijk van integratie en ecologische impact • Verspreiding van soorten op zwarte lijst moet in vroeg stadium invasie worden tegengegaan, ter kostenreductie • Als te schadelijk, is uitroeiing indien mogelijk aangewezen • Bv. voor de bruine rat (Rattus norvegicus ) en de karper (Cyprinus carpio )
43 Zwarte lijsten • A1-species: bv. roodwangschilpad (Trachemys scripta elegans), is alleseter bv. ook dode of zieke vis • Minder schadelijk als oorspronkelijk gedacht • Voortplanting niet mogelijk hier, daar embryo‟s koude niet overleven, wel in Zuid-Europa • Verbod van ‟97 wordt omzeild door invoer van de geelwangschildpad (Trachemys scripta ssp.)
44 Voorbeelden van schadelijke exoten A1- Ludwigia grandiflora • Waterteunisbloem (Ludwigia grandiflora) • Invasieve neofyt • Kleine Nete Retie, Kasterlee, Herentals, Grobbendonk • Ontsnapt uit tuinvijvers • Wordt bestreden • Mechanische verwijdering onmogelijk • Afgebroken delen ontwikkelen zich vegetatief
45 Oorspronkelijk verspreidingsgebied Ludwigia grandiflora • Disjuncte arealen • Van Pennsylvania tot Texas • California, Oregon • Brazilië, Argentinië, Chili, Uruguay en Paraguay
46 De situatie in Frankrijk in 2009
47 Voorbeelden van schadelijke exoten A1 – Rana catesbeiana • Brulkikker is inheems in Noord-Amerika • Ingevoerd voor kikkerbillen of als vijverbewoner • Is enorm schadelijk voor inheemse fauna, welke vogels en zoogdieren de baas kunnen • Aan de Duitse Rijn leven populaties die zich voortplanten • Mol kent een reproducerende populatie • Ondanks importverbod nog steeds handel
48 Vb A2 - Adventieve soorten: Prunus serotina (Amerikaanse vogelkers) • Sporkehout (Frangula alnus): waardplant voor rups citroenvlinder (Gonopteryx rhamni), boomblauwtje (Celastrina argiolus) en sleedoornpage (Thecla betulae) • Uit Mexico-Canada in Europa voor: • 19e eeuw: hout op arme bodem • 20e eeuw toegepast als bodemverbeteraar onder den • Invasief in bossen, vooral met zure, zandige bodem • Bestuiving verscheidene soorten Diptera, Hymenoptera, Coleoptera • Sterke concurrentie bv. door schaduwtolerantie en kiemplantenbank • Kolonisator met snelle vruchtvorming, groei en verdringt bv. Frangula Alnus, Prunus padus, Quercus robur in ondergroei • Blad is toxisch voor vee • Bestrijding met pathogene zwam Chondrostereum purpureum
49 Vb. A2 - Adventieve soorten: Alopochen aegyptiacus (Nijlgans) • Nijlgans (Alopochen aegyptiacus) in dreigvlucht • Halfgans (Tadorninae), verwant aan bergeend • Afkomstig van Nijlvallei • In 1967 in Nederland aantal exemplaren ontsnapt • 2000: Limburgse populatie 150 paar • Zekere stabilisatie, afgelopen jaren verdere groei populatie • Geen last van winter • „Handelsmerk‟: agressie • Kraakt nest andere watervogels, ook van havik en buizerd • Als bv. havik nijlgans verjaagt van nestplaats, broedt ze de eieren mee uit + mogelijk slecht broeden eigen eieren
50 Vb. A2 – Adventieve soorten: Harmonia axyridis • Harmonia axyridis, makkelijk te herkennen aan de W-vormige halsschildtekening • Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje • Door glastuinbouw ingevoerd als predator bladluizen en herbivoor meeldauw • Kan zich probleemloos voorplanten in de vrije natuur • Over groot deel van Vlaanderen verspreid • Aanzienlijke ecologische gevolgen: als generalist en super-predator kan het inheemse soorten verdringen en zelfs te prooi nemen • Overlast door overwinteringsgedrag in huizen
51 Adventieve soorten en evolutie • Het Grote Merengebied in Oost- Afrika kent een sterke radiatie van het tribus Haplochromini van de Cichlidae vnl. door een aanpassing aan verscheidene voedselbronnen • Lake Victoria: 300 endemische soorten bv.: • Paralabidochromis chilotes: insecteneter • Haplochromis obliquidens: algengrazer • De introductie van de nijlbaars (Lates niloticus) in het Victoriameer bracht ± 200 sp. Haplochromini tot uitsterven • Daar de nijlbaars een vette vis is, dient er meer hout gekapt te worden, wat ontbossing en erosie in de hand werkt • Kleine vissers zagen hun inkomen ontnomen
52 Adventieve soorten en evolutie • R. pomonella op meidoorn • Beide vliegjes worden nog aan hetzelfde taxon toegewezen • 4 – 6 % hybridisatie tussen de „soorten‟ • Rhagoletis pomonella infecteert appelbomen, sinds 1800 ingevoerd in Noord-Amerika uit Europa • Eerder tasste dit fruitvliegje enkel meidoorn (Crataegus sp.) aan • Vliegjes nu op meidoorn levend, tasten geen appelbomen aan en omgekeerd • Voorbeeld van vroege stap in het ontstaan van nieuwe soorten door een extra keuze aan voedselplant • Het ontstaan van de nieuwe soort zet ook de soortvorming van diens parasieten op gang • Zo kan invoeren van taxa leiden tot sympatrische soortvorming
53 Adventieve soorten en evolutie • Bovenstaande figuur toont de temporale kloof tussen de twee „rassen‟ van de Rhagoletis pomonella (figuur naar Bush 1969) • De imago‟s verschijnen voor de bomen vrucht dragen • Parasitoïde sluipwespen kunnen ingezet worden bij plagen • Het „appelboomras‟ is beter beschermd tegen de wespen, daar de larven dieper in de vrucht kunnen leven als de wespen kunnen boren en dragen 70% minder eitjes
54 Adventieve soorten en evolutie • Rhagoletis pomonella met Batesiaanse mimicry: de vleugeltekening gelijkt treffend op de voorpoten en pedipalpi van springspinnen (Salticidae) • Vermijdt zo predatie door springspinnen
55 Salticus scenicus (Huiszebraspin)
56 Genetische erosie • Cheetah (Acinonyx jubatus): lage genetische variatie • Populatie gevoelig voor ziekten, verminderde fysieke krachten en vruchtbaarheid • Wildt (1992) ontdekte vervorming van sperma > 50 % van geteste cheetah‟s • 20.000 cheetah‟s op aarde bijna genetisch identiek • Economische motieven fragmenteren habitats • Naast afname biodiversiteit ook genetische erosie • Afname heterozygotie , verlies van allelen door „random genetic drift‟ en inteelt • Grootst wanneer populatie klein en sterke dichtheid • Gevolg: verminderde respons op selectie en aanpassing aan milieu • Zelfbestuivers minder vatbaar (homozygotie is normaal) • Bv: zeldzame Silene regia: minder kieming in kleine populaties • Introgressie van cultivars in wilde soorten bv. bij wilde rijst (Oryza rufipogon)
57 IUCN-lijst 2003 (International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources)
58 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Koekoek (Cuculus canorus) • Achteruitgaand: > 20.000 (1987) < 10.000 (2009) broedparen in Nederland • Reden: achteruitgang insecten door gebruik pesticiden en de afhankelijkheid populatie insectenectende gastheren • De koekoek is een broedparasiet, bij uitkomen wordt het eigen broedsel verstoten • Eimimicry in nest van grote karekiet (Acrocephalus arundinaceus)
59 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Boerenzwaluw (Hirundo rustica) • Achteruitgaand: ‟70 > 200.000 broedparen, 2009 < 30.000 in België • Reductie van habitat, doordat oude schuren vervangen worden door meer moderne stallen • ...waarvan eigenaars uit (vermeende) hygiënische redenen de nesten weren • Hogedrukreiniging en witkalken uit den boze • Boerenzwaluwen zijn effectief in het reduceren insectenplagen • Extra reden: droogleggen van rietmoerassen voor landbouw in hun overwinteringsgebied
60 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Huismus (Passer domesticus) • Nestgelegenheid in bewoonde kernen verdwijnt • Ongezonde stadslucht, gebruik gifstoffen tegen insecten en planten in steden en dorpen • Zaadeter, jongen hebben insecten nodig om vliegvlug te worden • Als invasieve soort wel een pest in N.Am. en Australië vanaf 19e eeuw • Niet op IUCN-lijst, wel achteruitgaand
61 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Nachtegaal (Luscinia megarhynchos) • Kwetsbaar: 7500 broedparen in Nederland • Reden achteruitgang: biotoop van moerasbos of vochtig schraalland wordt zeldzamer door verlaging grondwatertafel • Minder insecten door droogte tijdens overwintering in het zuiden van het Afrikaans continent • Vlaamse Rode Lijst: kwetsbaar • De prachtige zang bij dauw is territoriumgedrag, in stedelijk gebied wordt harder gezongen om achtergrond te overstijgen
62 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Ficedula hypoleuca is een holenbroeder, die hier vooral aangewezen is op nestkasten • De bonte vliegenvanger kan de veranderende klimaatswijziging moeilijk het hoofd bieden • Deze lange-afstand trekvogel wordt geconfronteerd met een vroegere lente in de gematigde streken • Ze kunnen alleen jongen voortbrengen als er veel insecten zijn • Hebben hun broedseizoen 10 dagen vervroegd, wat hen minder recuperatie gunt
63 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Zomerslaap- en winterrustplaatsen zoals holle bomen als onesthetisch of onveilig beschouwd • Pesticiden met nefaste effecten op de insectenpopulatie • Habitatfragmentatie • Illegaal met gif bestrijken van timmerhout kan kolonies vleermuizen vernietigen • Vleermuizen (Chiroptera) genieten Europese bescherming door de Conventie van Bonn (1979) – ter bescherming van migrerende diersoorten • Grootoorvleermuis (Plecotus auritus), vermoedelijk bedreigd • Habitat: open loof- of dennebos, parken, tuinen
64 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Vroedmeesterpad (Alytes obstetricans) • De mannetjes met eitjes kunnen van maart tot augustus gezien worden • Vroedmeesterpad is een pioniersoort • Het dichtgroeien van zijn leefgebied door successie doet populaties teruglopen • De biotopen vereisen voldoende lichtinval, schuilmogelijkheden en poelen • Kalksteengroeven, holle wegen, levend in holletjes of uitsparingen • Status: kwetsbaar
65 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Geelbuikvuurpad (Bombina variegata) • Ernstig bedreigd • Biotoop: kleinschalig en extensief beheerd heuvellandschap van lemige gronden bv. mergelgroeven • Habitat: moeras, rivieren met natuurlijke overstroming, voorzien van continu verplaatsend water • Ondiepe wateren met weinig vegetatie en veel lichtinval waardoor hoge temperaturen bereikt kunnen worden zonder andere amfibieën • Karresporen als tijdelijke voortplantingspoel zijn ideaal
66 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Boomkikker (Hyla arborea) • Ernstig bedreigd door drainage, verzuring, versnippering van habitat • Verlanding, vervuiling, te hoog visbestand, handel zijn andere gevaren • Habitat: zonbeschenen vegetaties, houtwallen en bosranden • Overgang tussen water en aangrenzend struikgewas • Veedrinkpoelen • Poelen moeten ten dele zon hebben: de larven ontwikkelen zich niet onder 15° • In tegenstelling tot andere kikkers springen ze niet weg bij maaien: ze vertrouwen op camouflage
67 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Boommarter (Martes martes) kan de populatie van grijze eekhoorn reduceren... • ...in het voordeel van Sciurus vulgaris, daar de eerste zich meer op de grond beweegt • De boommarter leeft vooral van kleine zoogdieren, zangvogels, honing, bessen, aas • Dicht gemengd woud, naaldwoud • In het verleden in Nederland genadeloos vervolgd • Gevaren: jacht, handel in bont • Habitatfragmentatie, gif bedoeld tegen kraaien of vossen • Ecologische verbindingszones en natuurontwikkeling heeft de soort in Flevoland doen toenemen • In Nl: 350 volwassen dieren • Na een afwezigheid van decennia is in Vlaanderen in het centrum van Kalmthout 05/‟07 een gewond dier opgedoken • Status: kwetsbaar
68 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Hazelmuis (Muscardinus avellanarius ), behorende tot de Gliridae (Slaapmuizen), is in België een zeldzame verschijning • Op löss-bedekte hellingen, langs rivieren, in gemend eikebos met veel voedselbomen (noten, bessen, schors,...) • Boom- of struikbewoner, komt zelden op de grond, nachtdier • De soort is weinig mobiel, maar kan via houtwallen nieuwe gebieden koloniseren • Winterslaper, in zomer bij voedseltekort in torpor • De hazelmuis is zeer beperkt verspreid en dus bedreigd, in Nl sinds ’04 verdwenen uit het wild
69 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • De kwabaal (Lota lota) is de enige kabeljauwachtige zoetwatervis • Toppredator • Helder stromend water of schone, diepe meren • De vis paait in vroeg voorjaar, de larven sterven bij meer dan 6° • Afhankelijk van overstromingen in beekdalen • In België als uitgestorven beschouwd sinds ‟70 • De Vlaamse overheid startte in ‟99 met een herintroductieprogramma (Grote Nete, Bosbeek) • Verslechterde waterkwaliteit en teloorgang paaiplaatsen meest ernstige bedreiging • Bedreigd, maar niet wettelijk beschermd in Nederland, wel beschermd in België
70 Dichtheid bijenvolken zit aan de ondergrens van voortbestaan • Het 2 à 3 x uitsnijden van het gesloten darrenbroed in alle kasten in mei/juni kan de infectie halveren • De Varroamijt is obligaat parasiet op honingbijen, in Nl in ‟83 eerst geconstateerd • Een bevrucht ♀ van Varroa jacobsoni komt via een bij in nest • Net voor wasdekseltje afgesloten wordt infecteren ♀ broedcellen • Bijenlarven misvormd door larven mijt • Darrenbroed hoofdzakelijk aangetast • Volwassen mijt voedt zich met hemolymfe bij • Misvormingen bij, aantastingen vitaliteit, infectie andere pathogenen • Invoer bijen verboden, vervoer bijen kan beperkt worden
71 Bij hevige infectie sterft de korf tussen augustus en oktober • Grafiek Dietz en Hermann (1988) • Zonder preventie, zal de imker wasmotten de korf zien aanvallen, met de dode bijen errond
72 Zal globale opwarming zorgen voor een „beecopalypse‟ ? • Nosema ceranae, N. apis tasten het darmstelsel van de bij aan • Bij het poetsen van de cellen neemt bij een spore op • N. apis vertoont verhoogde kieming bij verhoogde [CO2] • Bt-pesticiden, bij maïsmonocultuur gebruikt, acteren synergetisch met de fungusparasiet • Fumagilline kan gebruikt worden, maar resistentie is niet uitgesloten • Hygiëne van de korf van primair belang • Gezonde en door N. ceranae aangetaste korf
73 Globale bedreiging van taxa • Wellingtons solitaire koraal (Rhizopsammia wellingtoni ) • 1 van de 3 bedreigde Galapagoskoralen • Voor het eerst staan koralen op IUCN-Lijst (‟07) • Charles Darwin Research Station (Galapagos): 3 soorten koralen ernstig bedreigd • 74 Galapagos-zeewieren op IUCN • Overbevissing zorgt voor grotere populatie zeepokken die grazen op de wieren • Mariene ecosystemen globaal bedreigd door opwarming • Regionaal afsterven door warmer zeewater o.i.v. El Nino (Costa Rica, Panama, Ecuador en Colombia met massale sterfte in 1982-1983) • Lokaal door overbevissing
74 Koralen, bijzondere vorm van mutualisme tussen alg en koraaldiertjes • Porites sp., skeletvormende koralen, waarvan de oudste tot 1000 j. worden • Scleractinia (Anthozoa) zijn de koraaldiertjes gelijkend op poliepen met een hard skelet welke zo riffen vormen • Algen (Zooxanthellae) zorgen door zonlicht voor suikers, de koralen voor N-verbindingen • Deze symbiose laat riffen enkel toe in ondiep helder water • Stijging zeespiegel is een bedreiging voor alle riffen • Toename [CO2] doet oceanen verzuren, waardoor de koralen minder kalk opnemen en trager groeien • Verstikking algen door eutrofiëring (kunstmest)
Riffen van Florida Keys: een gedegradeerde hotspot van biodiversiteit • Geweikoraal (Acropora palmata), status 2006: kritiek bedreigd • Reductie 96% in Molassesrif tussen „81 en „86 o.a. door olieramp Panama 1986 • Controle van 105 riffen toont een achteruitgang van 44% in de periode 1996-2005 • De archipelago, de enige tropische riffengordel aan de Noordamerikaanse kust, is de 3e grootste met een diversiteit van 6000 soorten • 520 vis-, 128 zeester-, 63 steenkoraalsoorten • Riffen zwellen door olie, verliezen slijm en worden meer vatbaar voor infecties • Oplosmiddelen aangewend door BP meer toxisch als olie zelf 75
76 Redenen voor bedreiging taxa • Belangrijkste is habitatverlies • Houtoogst of kap voor veeteelt • WWF focust „flagshipspecies‟ of „keystonespecies‟: als „umbrellaspecies‟ - hen helpen komt ook species in zelfde habitat ten goede • Lemuren in Madagascar, • Berggorilla in Oost-Afrika • Jaguar in Neotropis • Orangutang in Borneo,... • Andere redenen: stropen, adventieve soorten, klimaatveranderingen • Coquerel Sifaka (Propithecus verreauxi coquereli) • Onder: regenwoudvernietiging Madagascar voor hout en veeteelt
77 Voorbeeld bedreiging door ontbossing • De aye-aye of vingerdier (Daubentonia madagscariensis) leeft in regenwoud van Madagascar, maar ook in droge NW en eilanden Aye- aye, Nosy Mangabe • Orde Primates, halfaap • Spechtenniche • Met lange middelvinger klopt hij op stukje schors om te luisteren of er eetbare larven (Cerambycidae) uit te peuteren zijn • Grote overlappende territoria tot 1 km2, dus altijd weinig dense populaties… • ... die pas leefbaar zijn als groot genoeg • Bejaagd omdat ze soms eten in kokos- of lycheeplantages of uit bijgeloof
78 Voorbeeld bedreiging door ontbossing • Daubentonia robusta, met een gewicht 3 tot 5x deze van de aye-aye, leefde ooit in het droge zuidwesten, maar is uitgestorven • Zelfde adaptatie aan insectendieet, opmerkelijk daar alleen kleine zoogdieren enkel van insecten kunnen leven • Midden 20e eeuw dacht men dat de aye-aye was uitgestorven, herontdekt in „61 • Zeer schaarse maar wijde verspreiding
79 Habitatverlies en populaties • Dikhoornschaap (Ovis canadensis) – Bovidae, ZW-USA • Rammen met dikke gekrulde hoorns • Canyons, richels en woestijnen, waar water een voorwaarde is voor zijn voortbestaan • Rond 1900 crashte het bestand tot minder dan 1000 dieren, bescherming herstelde de populatie • Poema als belangrijkste vijand • Populaties van minder dan 100 sterven snel uit • Eenmaal de populatie te klein is, dreigt inteelt • Grote carnivoren hebben voor een leefbare populatie van 1000 een gebied nodig van 106 ha
80 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • De zeeotter (Enhydra lutris) gedijdde ooit in de kelpkusten van Alaska tot California maar werd bejaagd door Europese kolonisten voor zijn vacht • Op het einde van de 19e eeuw kwam de soort op rand van uitsterven • Daar waar de zeeotters compleet verdwenen, ontplooide zich een onverwachte opeenvolging van gebeurtenissen
81 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Verspreiding Enhydra lutris • Wereldwijde populatie wordt op 108.000 geschat • IUCN 2000: bedreigd • Overblijvende populaties zijn klein en wijd verspreid met als gevolg een lage genetische diversiteit (Ralls et al. 1983)
82 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Zeeotters voeden zich vnl. met schaaldieren waaronder zeeëgels (Echinoidea) • Met wieren als hoofdvoedsel, zorgde het verdwijnen van de zeeotter voor een explosie in de zeeëgelpopulatie en zo voor desolate kustbodems waar ooit kelpbossen floreerden
83 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Boven: kustbodem met kelpbos • Onder: kustbodem waar de otter afwezig is • Kleine populaties hadden altijd stand gehouden bij de Aleoeten (eilandengroep VS - Rusland) • Men verplaatste een deel van deze populatie naar kustplaatsen in Canada en de VS voor het herstel van de soort • De otterpopulatie groeide, de zeeëgelpopulatie verkleinde en de kelpbossen herwonnen hun uitbundigheid • De grijze walvis (Eschrichtius robostus) migreerde kustwaarts om zijn jongen er in de lagunes te beschermen tegen haaien, zich voedend met zoöplankton
84 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Verspreiding Eschrichtius robostus, ± 20.000 dieren, 2 populaties • IUCN 2008: kritisch bedreigd in de NW-Stille-Oceaan • De zeeotterpopulatie is bedreigd door overbevissing, olievervuiling en predatie door Orcinus orca
85 Eschrichtius robostus
Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • 1 - Een soort is bedreigd als hij een groot verspreidingsgebied heeft, maar een zeer schaars voorkomen • Bachmanzanger (Verminora bachmanii) is de meest zeldzame inheemse zangvogel in de VS (Alabama, South-Carolina), overwintert in Cuba en occasioneel op Isla de la Juventud • Het overwinteringsgebied wordt schaars door boskap voor suikerrietplantages en bij terugkeer kan een mannetje onopgemerkt blijven door een vrouwtje van zijn soort • Habitat van bebost dalmoeras met voorkeur voor Arundinaria gigantea86
Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • Arundinaria gigantea ook bekend als „switchcane‟ bedekte ooit gebieden van Virginia tot Florida en en het westen tot Texas • Het kappen van het habitat en het draineren van moeras zijn de voornaamste bedreigingen voor Bachmanzanger • Laatste waarnemingen South- Carolina 1988, Cuba 2002 • Onder: Congaree National Park (South-Carolina), een laatst mogelijk toevluchtsoord voor de soort 87
Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • 2 – Een soort is bedreigd als het voorkomt in enkele dense populaties maar in een beperkt verspreidingsgebied • Dendroica kirtlandii (Kirtlandzanger, zuidelijk schiereiland van Michigan) vereist grote gebieden van een dichte begroeiing van jonge Pinus banksiana • Tussen 1961 en „71 zakte de populatie tot 400 vogels, o.a. door nestparasitisme door Molothrus ater (Bruinkop-koevogel) 88
Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • Onderzoek doet vermoeden dat de koevogel mafiagedrag vertoont • Ze monitoren de nesten en als het ei afwezig is, wordt overgegaan tot vernietiging van het nest • De zangers verwijderen daardoor zelden de eieren, waar ze ook fysiek moeilijk tot in staat zijn • Oorspronkelijk volgde de soort de bizontrek, maar in tegenstelling tot de bizon heeft de vogel van de vele open ruimten geprofiteerd na het kappen van de bossen ten oosten van de prairie • Hun voortplantingsniche completeert hun nomadische levensstijl 89
Bison bison en Molothrus ater 90
Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • 3 – Een soort is bedreigd als het een groot verspreidingsgebied heeft en lokaal talrijk aanwezig is, maar uiterst gespecialiseerd is om een schaarse niche te bezetten • Picoides borealis beschikt over 1% van zijn oorspronkelijk gebied, welk dennenbossen zijn van minstens 80 jaar oud met een voorkeur voor levende moerasden (Pinus palustris) • Nakomelingen helpen het broedpaar de kuikens te beschermen, waarbij elke groep een gebied vereist van ± 86 Ha 91
Gedoemd te verdwijnen?... • Hibiscadelphus distans is endemisch te Kaua‟i, Hawaii • In de Lower Koai‟e Canyon resten nog 2 bestaande populaties van 20 wilde en 150 geïntroduceerde boompjes • Ondanks de extreme zeldzaamheid van H. distans, is het de grootste populatie van het genus, waarvan 5 van de 6 soorten uitgestorven of uitgestorven in het wild zijn • H. woodii bv. is met 4 waarnemingen, ook op Kaua‟i, nog zeldzamer 92
Hibiscadelphus woodii in bloei 93
Gedoemd te verdwijnen?... • Thermosphaeroma thermophilum (Socorro pissebed) een kreeftachtig waterdiertje, heeft zijn natuurlijk habitat verloren en overleeft in een verlaten badhuis te New-Mexico • De overblijvende populatie nam dit refugium in nadat in 1970 de bron waarin ze leefde afgesloten werd • Genetische en fysiologische divergentie toont, naast de mogelijke snelheid van evolutie, een bijkomende bedreiging als de soort in het wild moet overleven 94
Verdwenen?.... • Spix’s ara (Cyanositta spixii) leefde in palmbossen en rivierbossen te Bahia en Pará, Brazilië • Stroperij door mensenhandelaars en illegale stroperij dreef de soort tot 4 wilde vogels in 1987, waar per stuk tot 40.000 $ werd betaald • De achteruitgang werd versneld door de invoer van de geafrikaniseerde honingbij, waarvan de kolonies de door de ara uitverkoren boomholtes bezetten • In „90 bleef nog welgeteld 1 mannetje in het wild over, volgens Tony Juniper van het International Council for Bird Preservation „hopeloos op zoek naar broedgelegenheid‟ 95
Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Moa-nalo als verzamelnaam voor uitgestorven gansachtige niet-vliegende eenden • Het bewijs van hun bestaan is terug te vinden in de Ewa- Plaingrotten waarin ze gevangen werden en stierven • Polynesiërs koloniseerden vanaf 8000 VC de Pacifische eilanden van Tonga tot Hawaii • Ze overleefden op gewassen en gedomesticeerde dieren die ze meenamen in hun kano‟s • Als aanvulling aten ze hun weg doorheen de endemische fauna • Als de Europese kolonisten Hawaii innamen na Cook‟s bezoek in 1778 leefden er 50 soorten landvogels • Fossielen tonen aan dat 35 soorten met zekerheid reeds uitgeroeid waren door de autochtone Hawaiianen 96
Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Simulatie jacht op Dinornis giganteus • Voordat Maori‟s Nieuw-zeeland innamen rond 1300 leefden er 11 soorten moa‟s (Emeidae en Dinornithidae), waarvan de grootste soorten tot 230 kg. konden wegen • In een periode van ± 150 jaar waren alle soorten uitgestorven • Er was sprake van een moa- radiatie, vele niches vullend, wegens het ontbreken van middelgrote en grote zoogdieren • Het zuidelijk eiland kent dumpplaatsen van opeengestapelde moa-beenderen, gedateerd 1100-1300 97
Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Harpagornis moorei (Haasts arend), 2x zo zwaar als een steenarend, was de enige natuurlijke vijand van de moa‟s • Nadat de moa‟s door de mens uitgeroeid waren en zijn habitat van dense bossen vernietigd waren, verdween de grootste roofvogelsoort ooit rond 1400 van het toneel 98
Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Na isolatie van 70 miljoen jaar, was Madagascar het schouwspel van een biologische tragedie zoals de Nieuw-zeelandse • De Malagasipioniers, Indonesische immigranten, roeiden tussen 500 en 1000 de 7-tal soorten olifantsvogels (Aepyornithidae) volledig uit, waarvan de 3 meter hoge A. maximus de grootste ooit levende vogelsoort was (ei met omtrek 1m.) • Verder verdwenen 17 genera lemuren 99
Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Kwartaire (2,6 miljoen jaar VC- 0) extincties, zijn naast veroorzaakt door ijstijden, toe te wijzen aan de ontmoeting van de moderne mens met naïeve diersoorten • De jagers waren selectief in hun keuze, met voorkeur voor grote zoogdieren en niet-vliegende vogels • Ze negeerden andere species bv. knaagdieren • „Human hunters help no species‟ Edward O. Wilson • Afbeelding Edward O. Wilson, The Diversity Of Life, 1992 100
Kleine habitats, doorgedreven specialisatie en beperkte verplaatsing maken soorten bedreigd • Zoetwater- en land-Mollusca illustreren dit principe • Als resultaat van een miniatuur adaptieve radiatie zijn de fungusetende boomslakjes van het genus Achatinella kwetsbaar door de introductie van de carnivore Euglandina sp.,… • … habitatvernietiging, predatie door ratten en menselijke verzameldrift • Endemische boomslakjessoorten op Moorea sinds 1987 uitgestorven, op Tahiti zijn ze hetzelfde lot beschoren • Achatinella sowerbyana, Euglandina rosea 101
De kritieke toestand van biodiversiteit geïllustreerd door Banara vanderbiltii • 250 resp. 700 van de 20.000 gekende soorten van de VS zijn uitgestorven resp. ernstig bedreigd (2000) • ¾ ervan komt voor op 5 plaatsen: California, Florida, Hawaii, Puerto Rico en Texas • In 1986 was de populatie van Banara vanderbiltii twee exemplaren groot , groeiend op een boerderij bij Bayamon (Puerto Rico) • Stekjes groeien nu met succes in de Fairchild Tropical Garden, Miami 102
Fungi in het centrum van massa-extinctie • Intensieve inventarisatie in Duitsland, Oostenrijk en Nederland bracht een 40 tot 50 % verlies aan soorten aan het licht gedurende de laatste 60 jaar • Hoofdoorzaak is luchtverontreiniging • Vele maken mycorrhiza aan, onontbeerlijk voor de nutriëntabsorptie van planten • Ecologen vragen zich af wat met landecosystemen zou gebeuren zonder fungi, al zullen we het zeker vlug merken • Russula rubra (Roode Russula), verdwenen uit België in 1949 103
Rifle shots en holocausts • Grote, opvallende soorten trokken logischerwijs meer kwalijke aandacht dan bv. pissebedden of spinnetjes • Verschil tussen een rifleshot of het uitsterven van 1 bepaalde soort en het vernietigen van een heel ecosysteem • De Javaanse neushoorn (Rhinoceros sondaicus) zal niet overleven als de bossen op Java gerooid worden • Men spreekt van „keystonespecies‟, welke als paraplu optreden voor de vele andere soorten van het ecosysteem waarin ze leven 104
Rifle shots en holocausts • De Javaanse neushoorn kent in 2011 een populatie van 40 dieren op Java • Ontbossing, Agent Orange en vooral de jacht op de hoorn waarvoor tot 30.000 $ werd betaald door de traditionele Chinese geneeskunde, reduceerde de populatie drastisch • Ooit een verspreiding vanuit Java en Sumatra tot in China en India • Het huidig verspreidingsgebied bedraagt 300 km2, onvoldoende om inteelt te beperken 105
Enkele ecosystemen verdienen bijzondere aandacht • Usumbaras, Tanzania • De groenkopwielewaal (Oriolus chlorocephalus) is één van de soorten in het Amani natuurreservaat • De totale oppervlakte bedraagt 836 km2, waarvan 450 km2 bebost • Met 2000 plantensoorten, waarvan 25% endemisch, 276 boomsoorten waarvan 50% endemisch, behoort Amani tot 1 van de 25 „biodiversity hotspots‟ op aarde • Overpopulatie, armoede ,invasieve vegetatie, ontbossing en bodemerosie vormen de belangrijkste bedreigingen 106
Enkele ecosystemen verdienen bijzondere aandacht • Moreau’s snijdervogel (Orthotomus moreaui), endemische en sterk bedreigde zanger in het Amani natuurreservaat 107
San Bruno Mountain, California • Wetenschappers meldden dat San Francisco vermaard is in lepidopteristkringen voor zijn lange lijst aan verdwenen soorten • Van de 54 vlindersoorten, aanwezig rond 1900, resten er 34 • Callophrys mossii bayensis, met typische Lycaenidaesymbiose met mieren, is een bedreigde endemische soort • Waardplant: Sedum spathulifolium • Inheemse fauna en flora is bedreigd door offroad-verkeer, exploitatie van een steengroeve en invasieve Eucaluptussoorten , gaspeldoorn (Ulex europaeus ),… 108
Dode Zee-oasen, Israel en Jordanië • Deze waterrijke toevluchtsoorden, ghors genoemd, zijn geïsoleerde tropische ecosystemen gevoed door bronwater • Unieke Afrikaanse flora en fauna van soorten met uitgestrekte habitats tot duizenden km. zuidwaarts en deze beperkt tot de ghors of tot 1 enkele bron • De bronnen zijn bevolkt met endemische Cichlidae, de oevers met bv. weefmieren (Oecophylla) en de omringende rotspartijen door o.a. de Nubische steenbok (Capra nubiana), wilde populatie geschat op ± 1200 dieren (IUCN 2008) 109
Dode Zee-oasen, Israel en Jordanië • De Nubische nachtzwaluw (Caprimulgus nubicus) heeft een verspreiding van Kenya tot Oman, met broedplaatsen bij de oasen • Opgelet met de telescoop, je bent vlakbij de Jordaanse grens! • De oasen zijn bedreigd door overbegrazing, mijnbouw en commerciële ontwikkeling 110
California floristic province • Gebied van Oregon tot Baja-California met Mediterraan klimaat is door botanisten erkend als een apart evolutionaire hotspot dat ¼ van alle plantensoorten van de VS herbergt • Habitat van o.a. de reuzesequoia (Sequoiadendron giganteum) en van de ernstig bedreigde California-condor (Gymnogyps californianus), hier met raafescorte • Bedreiging door landbouw, vervuiling en wegenbouw 111
Slash & burn in Madagascar • Voedsel op tafel zetten is voor de meeste inwoners een grotere noodzaak dan biodiversiteit • Je hoeft maar even over het eiland te vliegen om te zien hoe de rode aarde in zee verdwijnt • Van de 30 lemurensoorten, reptielen en kikkers (enige amfibieën) is 90% endemisch • 2/3 van de kameleons op de wereld leeft op het eiland 112
Slash & burn in Madagascar • Verder is 80% van de 10.000 plantensoorten endemisch • Sinds de militaire coup van huidig president Rajoelina (2009), explodeert de bosontginning • Voormalig president Ravalomanana was een voorbeeldfiguur, daar hij grote natuurgebieden beschermde en duurzame landbouw aanmoedigde • Brookesia minima, de kleinste kameleon ter wereld 113
Slash & burn in Madagascar • Het genus Adansonia (Baobab) kent 6 soorten op Madagascar, 1 Afrikaanse en 1 Australische • De 6 Malagasische soorten staan op de rode lijst van de IUCN • Adansonia madagascariensis - Malagasische baobab • Ze worden bestuifd door een diverse fauna van lemuren, nachtvlinders, vleermuizen en in Afrika bv. door Galagosoorten (Galagidae) • De vruchten bevatten meer vitamine C dan sinaasappelen 114
Grandidier's Baobab (Adansonia grandidieri ) 115
De fretkat (Cryptoprocto ferox) staat aan de top van de voedselketen • De grootste bedreiging voor de solitaire fretkat of de fossa is naast habitatfragmentatie en het lemurenbestand het doden ervan door boeren om hun pluimvee te beschermen • IUCN 2008: kwetsbaar, met een reductie van 30%, minder dan 2500 dieren (Hawkins and Racey 2005) en max. 400 broedende volwassen dieren 116
Benedenhellingen van de Himalayas • Weelderige bergwouden omgeven de zuidelijke en oostelijke flanken van de Himalayas • De fauna en flora is een complexe mix van tropische soorten van zuidelijke en gematigde soorten van noordelijke origine • De opeenvolging van diepe valleien en scherpe bergruggen verdelen de fauna en flora in vele locale samenstellingen, met bv. 9000 plantensoorten, waarvan 40% beperkt zijn tot de regio • Rode panda (Ailurus fulgens), kwetsbaar, minder dan 10.000 individuen waardoor inteelt toeneemt (Nepal tot China) 117
Benedenhellingen van de Himalayas • De sneeuwpanter (Uncia uncia) verkiest hellingen van 2000 – 6000 m., is met dikke vacht, gezet lichaam en kleine, ronde oren aangepast aan koude berghabitats • Deze generalist, eerst beschreven in 1775 (Schreber), waagt zich wel eens aan vee, wat de soort in conflict brengt met de bevolking, maar is gemakkelijk te verjagen • Jachtterrein varieert met prooidensiteit (12 – 1000 km2) • Bedreigde soort met max. 6500 individuen in het wild • Overbevolkte centra leggen druk op de maagdelijke wouden, waarvan 2/3 van de 340.000 km2 overblijft 118
West-Ghats, India • Deze natte, bladverliezende wouden en hoog liggende regenwouden zijn uniek in hun flora • Eerstvernoemde is het habitat van de teakbomen (Tectona grandis), waarvan vooral in de 20e eeuw veel illegaal gekapt werden • Laatstvernoemde met immergroene wouden met bomen uit de laurierfamilie o.a. Litsea oleoides (Kerala, Tamil Nadu) • Dit genus met 18 endemische soorten in de Ghats, waarvan 3 met een zeer beperkte verspreiding • De familie kent vele relictsoorten, met origine in de Lauraceaebossen in Gondwana 119
West-Ghats, India • Nasikabatrachus sahyadrensis is de enige soort in het genus van de neuskikkers • In 2003 ontdekt en beschouwd als een levend fossiel • Met een onafhankelijke evolutie gedurende 130 miljoen jaar sinds het opbreken van Gondwana, met als naaste verwanten de Seychellenkikker (Sooglossus sp.) • Enkele weken tijdens de regenrijke moesson, komt de soort bovengronds om te paren, wat hem, mede door de bedreigde status en een verspreiding < 5000 km2 een zelden geziene soort maakt 120
West-Ghats, India • In het biosfeerreservaat Nilgiri bevindt zich de grootste populatie van de Aziatische olifant (Elephas maximus) en is tevens een belangrijk tijgerreservaat • In de West-Ghats van Karnataka leefden in 2004 meer dan zesduizend olifanten • De Ghats verdwijnen met 2-3% per jaar, met als belangrijkste bedreiging koffie-, kardemom- en gemberplantages 121
Centraal Chili • Mediterrane vegetatie met hoge graad van endemisme door de geografische isolatie • Gescheiden van de rest van het continent door de Andes, droge woestijnen in het noorden en Patagonische ijsvlakten ten zuiden • Flora bestaat uit 3000 plantensoorten, de helft van heel Chili op 6% van de oppervlakte • Slechts 1/3 van de oppervlakte is behouden, daar Centraal Chili één van dichtst bevolkte regio‟s is van het land • Puya alpestris, Bromeliaceae 122
Centraal Chili • Jubaea chilensis, kwam vroeger over heel Chili voor • De winning van het sap voor siroop en wijn, waar de boom geveld voor moet worden, maakt dat deze winterharde palm enkel nog in de valleien in La Campana en Las Palmas de Cocalan voorkomt 123
Centraal Chili • Het Chileens bergleguaantje (Phymaturus palluma) leeft tot op 3000 m. en verdonkert om meer warmte te absorberen • Centraal Chili en West-Argentinië, plantenetend, vivipaar 124 Chili slideshow
Colombiaanse Chocó • In het hart van de Chocó bevindt zich het meest vochtige regenwoud, met gemiddeld 8 m. regen/jaar, het Panganregenwoud • Grotendeels ononderzocht, is het woud meer dan 10.000 plantensoorten, waarvan 1/4 endemisch, rijk • Keystonepecies zijn o.a. de brilbeer (Tremarctos ornatus), enig overlevende berensoort van Zuid- Amerika, de bedreigde gebandeerde grondkoekoek en Ortons sjakohoen (Penelope ortoni ) • Ortons sjakohoen kent een sterke populatieafname door ontbossing, gouddelving en coca- bananen- en oliepalmplantages 125
Colombiaanse Chocó • Ortons sjakohoen, Dendrobates azureus, laatsgenoemde beperkt tot het Panganredenwoud, met aposematisch kleurenpatroon om predatoren te waarschuwen voor de giftige alkaloïdensecreties • Sinds de jaren „70 van vorige eeuw wordt het gebied ingenomen door houtkapbedrijven en arme Colombianen hongerig naar land • De bossen zijn gereduceerd tot ¾ van hun oorspronkelijke omvang en worden met versneld tempo vernietigd • ProAves beheert sinds 1999 4000 ha. natuurreservaat 126
Colombiaanse Chocó • Jaguar (Panthera onca), IUCN 2008 near threatened 127
West Ecuador • Afbeelding Wilson, The Diversity Of Life, 1992 • In 1978 documenteerden Gentry & Dodson 90 plantensoorten uniek voor de Centinelakam in Ecuador • Als eilanden zijn de nevelwouden geïsoleerd door de boomloze paramos en de laaglandregenwouden • Vele plantensoorten zijn zwartbladig, waaronder vele epifyten en orchideeën, een ongewoon fysiologisch fenomeen • Sinds 1978 zijn 96% van de Pacifische wouden verdwenen voor landbouw, in 1986 was Centinela ontbost, waarbij enkele endemische soorten in de schaduw van cacaoplantages overleven • Men spreekt van „Centinela-extincties‟ waarbij populaties zo verkleind worden dat voortplanting onmogelijk is en men kan spreken van „levende doden‟ 128
West Ecuador • Ten zuiden van de Centinela bevindt zich het Rio Palenque Science Center, waar minder dan 1 km2 primair woud rest • Dit fragment herbergt 1200 plantensoorten, waarvan ¼ endemisch voor West Ecuador • In 1993 identificeerden Dodson & Gentry 650 vogelsoorten, waarbij de graad van endemisme van de hoogste ter wereld is • De Global Trees Campaign zorgt in samenwerking met de lokale Fundación Sirua om 40 ha. te herbebossen in de Awacachi Biological Corridor met o.a. de bedreigde (IUCN 2011) endemische boomsoort Carapa megistocarpa 129
West Ecuador • De harpij (Harpia harpyja), een voormalige bewoner van de boomtoplagen van de Centinelakam en Rio Palenque • Schaarse verspreiding in tropische laaglandregenwouden 130
Hooglanden West-Amazonië • Tertiaire alluviale hoogvlakten van dichte altijdgroene regenwouden gelegen in een boog rond de Putamayo (Colombia, Peru), de Caquetá (Colombia), de Amazone en Napo (Peru) • Woudreuzen als Ceiba pentandra, Terminalia amazonica, Cedrelinga catenaeformis, Carapa guianensis, en Hevea guianensis vormen het decor van primaten o.a. Pithecia aequatorialis, klauwaapjes (Callithrix sp.), jaguars, vleermuizen bv. Vampyressa pusilla, 3 soorten miereneters, lamantijnen (Trichechus sp.) en tapirs (Tapirus terrestris) in en bij rivieren 131
Hooglanden West-Amazonië • Tapirus terrestris, Vampyressa pusilla • 500 vogelsoorten bevolken het Amacayacu National Park bv. de pauwquetzal (Pharomachrus pavoninus), de goudvleugelschoffelsnavel (Todirostrum calopterum) en de endemische oker-gestreepte antpitta (Grallaria dignissima) • Reptielen zijn vertegenwoordigd door bv. de arrausschildpad (Podocnemys expansa)- de grootste zoetwaterschildpad -, de brilkaaiman (Caiman crocodylus) en de anaconda (Eunectes murinus) • Het Tarapotomeer is vermaard voor de boto of Oronicodolfijn (Inia geoffrensis) 132
Hooglanden West-Amazonië • Pauwquetzal (Pharomachrus pavoninus) • Melaninepigment zorgt voor prachtige iriserende kleuren bij de mannetjes 133
Hooglanden West-Amazonië • Dwergzijdeaapje (Callithrix pygmaea), werelds kleinste aapje, kan tot 120 g. wegen • Vrouwtjes zijn iets groter dan mannetjes • Grote vocalisatievariatie, met scherp gefluit en klikkend geluid om gevaar aan te kondigen 134
Hooglanden West-Amazonië • Inia geoffrensis • IUCN 2011: bedreigd door overbevissing, afdamming, vervuiling, vrachtvervoer en mijnbouw (zware metalen, organische chloorverbindingen) 135
Hooglanden West-Amazonië • Een groot deel van de ecoregio is intact, maar bedreigd door oprukkende palmolie- en cocaplantages, houtkap, mijnbouw en veehouderij • 1/3 ervan valt onder jurisdictie van de inheemse bevolking, vnl. tussen de rivieren Putamayo en Caquetá • Yaguanederzetting, noordoost Peru 136
Atlantische kuststrook van Brazilië • Regenwoud dat zich ooit uitstrekte van Recife tot Rio kende in de 20e eeuw een enorme ontbossing • Sinds 1999 werelderfgoed • Tropisch bos, tropische savanne en mangrove met enorme graad van endemisme: 40% van de vaatplanten, 60% van de gewervelden • 11.000 soorten worden als bedreigd aangegeven, nieuwe soorten worden onophoudelijk ontdekt 137
Atlantische kuststrook van Brazilië • Het zwartkopleeuwaapje (Leontopithecus caissara), een klauwaapje (Callitrichinae) pas in 1990 ontdekt • Cebus queirozi, een kapucijnaapje (Cebus sp.), werd in noordoost Brazilië in 2006 ontdekt • Een ander voorbeeld van een bedreigde soort is de luiaard Bradypus torquatus • Een bevolking van 190.000.000 eist z‟n tol: 88% van het oorspronkelijk woud is omgevormd tot landbouwgrond en verstedelijkt gebied • Het gebied valt vaak ten prooi aan branden, waar dit ecosysteem niet aan aangepast is 138
Atlantische kuststrook van Brazilië • Bradypus torquatus, Bahia • Voedt zich uitsluitend met Cecropiasoorten • Endemisch in de tropische bossen van de Braziliaanse kuststrook 139
Zuidwestelijke Ivoorkust • Ivoorkust heeft de hoogste biodiversiteitsgraad van West- Afrika met 1200 gekende dier- en 4700 gekende plantensoorten • Deze diversiteit vindt men in het geheuvelde binnenland • Door ontbossing, zoals elders in West-Afrika, rest er in „05 amper 2% van het primair woud • Voor de oorlog uitbrak, werd 17% van het land gevrijwaard tegen illegale houtkap en stroperij • Zebraduiker (Cephalophus zebra), IUCN: kwetsbaar, populatie 28.000 • West-Afrikaanse chimpansee (Pan troglodytes verus) , populatie ± 50.000 van Nigeria tot Guinee 140
Zuidwestelijke Ivoorkust • Terminalia superba, (Combretaceae), bladverliezende woudreus in het korte droge seizoen • De schors wordt door de Kroumen als middel tegen malaria aangewend • Taï National Park, 4520 km2 werelderfgoed sinds 1982 en Ebolareservoir, is het laatste primaire regenwoud van Ivoorkust • De plantenkennis van de stammen (Bakoué, Kroumen) vormt een onontgonnen genenschat voor natuurwetenschap en geneeskunde • Ooit besloeg het primair regenwoud 160.000 km2, verdwenen door slash&burn en onwettelijke houtkap 141
Fynbos, Zuid-Afrika • 1 van de 6 florarijken met enorme diversiteit • 9000 plantensoorten, 6200 endemisch • De typische sclerofylle vegetatie bestaat vnl. uit Ericaceae, Proteaceae en Restionaceae • Vele pyrofyten, 30% maakt eleiosomen aan om mieren aan te trekken • Aethomys namaquensis bestuift Protea humiflora, Kleine kraaghoningzuiger (Cinnyris chalybeus) Kniphofia uvaria 142
Fynbos, Zuid-Afrika 143 • Het 71.000 km2 fynbos is bedreigd door landbouw en globale opwarming • Een verlies van 51-65% van het fynbosbioom wordt voorspeld, afhankelijk van het gebruikte klimaatscenario • Grote zoogdieren ontbreken door de nutriënt- en N-arme bodem, kleinere zoogdieren zoals de beerbaviaan (Papio ursinis) en de Kaapse klipdas zijn typische bewoners • Aeropetes tulbaghia met een passie voor rood bezoekt Disa uniflora • Als enige bestuiver levert hij pollinia af op de orchidee
Fynbos, Zuid-Afrika • Beerbaviaan (Papio ursinis), Wildcliff-natuurreservaat • De dieren leven in sociale verbanden met complexe groepsgedragingen bv. lichaamstaal, aanraking, vocalisatie en gezichtsexpressie o.a. tanddisplay, lipsmakken en fronsen van de wenkbrauwen 144
Sri Lanka • De regenwouden op het eiland zijn gereduceerd tot 10% van het oorspronkelijke areaal, 8% is beschermd waaronder het Sinhajara Forest in het zuidwesten • Ooit hadden bedreigde soorten als de Ceylonolifant (Elephas maximus maximus), -IUCN 2011 bedreigd, populatie 2000 – en de Sri Lankaanse panter (Panthera pardus kotiya) een verspreiding over het hele eiland 145
Sri Lanka • Het Sinharaja Forest, een 112 km2 overblijfsel van het primair regenwoud is opgenomen in de World Heritage Sites (1989) • Van de 20 endemische vogelsoorten zijn er 19 aanwezig zoals Phaenicophaeus pyrrhocephalus, Cuculidae (kwetsbaar IUCN „07) • Calotes liolepis, een van de minst geziene prachtagamen van het woud, fluit bij alarm • Restanten van het Dipterocarpus- woud komen in Sinharaja voor, waarvan vele van de 217 endemische boomsoorten zoals Shorea trapezifolia, kritiek bedreigd IUCN 1998 146
Sri Lanka • Shorea trapezifolia , de meest dominante woudreus van Sinharaja in bloei • Deze soort wordt aangetroffen in het laagland of op regenwoudhellingen, het habitat verkleind door plantages 147
Maleisië • De regenwoud-ecoregio is het grootste Indopacifische, na Borneo • Deze Dipterocarpawouden kennen een wijde verspreiding van topcarnicoren bv. Maleise tijgers (Felis tigris jacksoni), herbivoren bv. Sumatraanse neushoorns (Didermocerus sumatrensis),… • 500 Malaise tijgers wereldwijd en 300 Sumatraanse neushoorns (kritiek IUCN „08) leven in het wild • Koompassia excelsa of Tualang wordt beschermd door de waardevolle niet gedomesticeerde reuzenhoningbij (Apis dorsata) • Woudreus tot 90 m. en hoog boven Dipterocarpa- en Shoreakruinen 148
Maleisië • Reuzenhoningbijkolonie, gevaarlijk agressief als verstoord, in een Tualangboom • Deze 30.000 bijen leveren 450 kg. honing en maken de boom meer waard staand als geveld 149
Maleisië • De Sumatraanse neushoorn is de kleinste van alle rhino‟s • 75-tal leven in Maleise natuurreservaten, waarvan Taman Negara (2770 km2) het grootste is, de rest op Sumatra • Veel van de laaglandregenwouden zijn omgevormd tot rijstveld, rubber- of palmolieplantatie • Natuurparken beslaan 3875 km2 of 3% van de ecoregio 150
Maleisië • De Maleise beer (Ursus malayanus), overdag rustend en „s nachts actief, is één van de kleinste beren • Eveneens verzot op honing, moet hij afgaan op zijn fijne reukzin, z‟n zicht is nihil • Kwetsbaar IUCN ‟07, gestroopt om bont en gal 151
Borneo • Het oudste regenwoud ter wereld (130 miljoen jaar) is sterk onderhevig aan massale ontbossing • De 7 ecoregio, samen 15.000 plantensoorten rijk is het habitat van endemische bossoorten zoals de Orang-oetan (Pongo sp.) hier een Dipterocarpvrucht etend, de Borneose nevelpanter (Neofelis diardi), de zeldzame bedreigde Borneogoudkat (Pardofelis badia), Elephas maximus borneensis,… • De wouden zijn 267 Dipterocarpaceaesoorten rijk, bomen met de grootste biodiversiteit aan insecten, tot 1000 soorten per boom 152
Borneo • De maagdelijke wouden die wetenschappers zoals Wallace geïnspireerd hebben, zouden tot minder dan 1/3 tegen 2020 gereduceerd worden door o.a. palmoliewinning voor biobrandstof en tropische houtexploitatie • Bovendien hebben de branden van „97 en „98, zichtbaar op satellietbeelden en gevolgd door een uitzonderlijke droge El Nino, voor hevige verwoestingen gezorgd • Borneodwergolifant (Elephas maximus borneensis) 153
Borneo • Recente woudbranden van september 2009, opname Nasa Terra • Aangestoken door immigranten met het oog op landwinning • De branden van „97 en „98 brachten 2 miljard ton CO2 in de atmosfeer 154
Filipijnen • De Philippine Biodiversity Expedition 2011 ontdekte 300 nieuwe soorten, enkel op de riffen en in het regenwoud van Luzon • 2517 van 8613 soorten in Z.O.-Azië staan op randje uitsterven als er geen actie ondernomen wordt (IUCN 2010) • De 7100 met Dipterocarpwouden begroeide eilanden stimuleren soortenvorming en endemisme bv. de tamaroe (Bubalus mindorensis) IUCN 2011: kritiek, 274 dieren in het wild • „We are at the center of biodiversity loss.‟ ACB (ASEAN Center for Biodiversity) Executive Director Rodrigo Fuentes 2010 155
Filipijnen • Van het laaglandwoud is 8000 km2 gespaard, 2/3 verdwenen de laatste 50 jaar, habitatdestructie is een algemene bedreiging • Rafflesia lobata, (Ø = 20 cm.) endemisch voor de bergachtige regenwouden, behoort tot het parasitische (op Tetrastigma spp) genus met dramatische en grootste bloemen (tot 91 cm) • Ontdekt op Pinay in 2006, bedreigd als parasiet door een dubbele habitat, en doordat maar ±1/5 van de ♀ bloemkoppen overleeft 156
Filipijnen • Filipijnse vliegende kat (Cynocephalus volans), een van de 2 levende soorten huidvliegers • Kan tot 100 m. ver zweven door hun membraanhuid of patagium • Dit regenwoudzoogdier heeft een vrij stabiele populatie 157
Filipijnen • Filipijnse apenarend (Pithecophaga jefferyi) met als voornaamste prooi de Filipijnse vliegende kat, is kritiek bedreigd (UICN 2010) met max. 500 vogels, mede door verminderde vruchtbaarheid door chemicaliën in de prooien • 2 reservaten zijn sinds recente tijden opgericht met oog op het behoud van de soort 158
Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Tropische smeltkroes van soorten, waaronder de extreem bedreigde kagoe (Rhynochetos jubatu) • Invoer van honden, … heeft de populatie van deze grondbewoner vanaf de 19e eeuw doen afnemen tot 400 in 2009 • De enige zoogdieren op Nieuw-Caledonië zijn Chiroptera sp. (vleermuizen) • Herten, geiten, schapen, varkens, paarden, katten, honden, en de destructie van endemische fauna en flora tot gevolg helaas ook ratten, zijn allen ingevoerd 159
Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Cyathea intermedia in habitat, een endemische en de grootste boomvaren van Nieuw-Caledonië • De bossen van Nieuw-Caledonië kent 1575 plantensoorten, waarvan 89 % endemisch • De ecoregio beslaat 14.600 km2, waarvan 9% in maagdelijke toestand 160
Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Araucaria columnaris , een endemische conifeer, komt voor in de kustgebieden en koraalriffen 161
Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Rhacodactylus auriculatus, een geliefde terrariumbewoner, is een grondbewonend nachtdier met uiterst ontwikkelde lamellen op de tenen, wat hem een bijzondere klimmer maakt • Deze reuzengekko kan wel tot 40 cm. groot worden • Een andere prachtige woudbewoner is één van de vele endemische duiven nl. de reuzenmuskaatduif (Ducula goliath), de grootste boombewonenende duif, volgende dia • IUCN 2008 Near Threatened 162
Regenwouden van Nieuw-Caledonië 163
Zuidwest Australië • De Nullarborvlakte is één van de 825 ecoregio waar WWF beheer nastreeft • Deze immense vlakte (270.000 km2) kent een flora van vnl. zanderige boomsteppe in het noorden met o.a Eucaluptus gongylocarpa, • Acacia papyrocarpa domineert samen met meldesoorten (Atriplex sp.) de zuidelijke karstgebieden • Womapython (Aspidites ramsayi), IUCN „96: bedreigd met kans op uitsterven, komt voor in de noordelijke Nullarbor164
Zuidwest Australië • Eucaluptus gongylocarpa , Spinifexgrassen op de voorgrond • De zoogdieren, tegenwoordig 55 soorten, zijn voortdurend tot uitsterven gebracht door invasieve katten en vossen, habitats gedegradeerd door konijnen, vuur, mijnen en oncontroleerbare uitbreiding na introductie van Carrichtera annua (Mediterranea) 165
Zuidwest Australië • De zuidelijke breedneuswombat (Lasiorhinus latifrons) gebruikt geurklieren en faeces om het graasterritorium af te bakenen bij hun holen • Ze worden evenwel verjaagd door konijnen, waarbij overbegrazing éénjarige grassen stimuleert, onvoldoende voor een wombatdieet • Nullarbor kent een stabiele populatie, droogte en opwarming kunnen het de kleintjes moeilijk maken in deze ruwe omgeving • De grootste populatie leeft bij hole n°4 van de Nullarbor Links, „s werelds langste golfbaan 166
Middellandse Zeegebied • De sclerofylle vegetatie, van Portugal tot Jordanië en van Italië tot Marokko, kent een immense flora met 22.500 endemische vaatplanten, 4x het aantal van de rest van Europa • Toerisme fragmenteert populaties van bedreigde soorten, waarbij van de 2.000.000 km2 hotspot er net geen 100.000 rest • De pardellynx (Lynx pardinus), IUCN kritiek bedreigd, kent de grootste populatie met 60-110 individuen in Sierra Morena 167
Middellandse Zeegebied • Verspreiding Lynx pardinus in 1990 en 2003 • Habitat van open grasland met jeneverbes (Juniperus sp.), mastiekbomen (Pistacia lentiscus) en relictsoorten van oud bosgebied o.a de aardbeiboom (Arbutus unedo) wijkt voor infrastructuur, toerisme, verstedelijking en boommonoculturen (Pinus sp., Eucalyptus sp., Pseudotsuga sp.) • Bovendien wordt de prooipopulatie van konijnen uitgedund door myxomatose en rabbit haemorrhagic disease • Als de soort uitsterft, zou dit één van de weinige soorten van katachtigen zijn met dit trieste lot sinds extinctie van Smilodon sp. 10.000 jaar geleden 168
Middellandse Zeegebied • Aardbeiboom in Jordanië, wijdverspreid op kalkbodems in het Middellandse Zeegebied 169
Overzicht van de belangrijkste hotspots van biodiversiteit • Deze waardevolle en kwetsbare ecosytemen zijn 70% van hun primaire vegetatie verloren • Dit, en minimum 0,5% endemisme, is naast één van de voorwaarden voor hotspots, één van de punten van kritiek • Het Amazonebekken bv. is niet opgenomen, daar het lang vrij intact was, maar nu aan grote snelheid habitat verliest 170
Een onvolledige lijst! • De regenwouden van Mexico en Centraal-America, de Caraïben, Liberia, Queensland, Hawaii, het Grote Merengebied in Afrika, het Baikalmeer en elk druk bewoond stroomgebied van rivieren (Ganges, Tennessee, Amazone,…) kunnen worden toegevoegd • De zwavelborsttoekan (Ramphastos sulfuratus), nationale vogel van Belize, maakt gebruik van spechtennesten en boomholten in Tropisch bos van Zuid-mexico tot Venezuela • El Nino „98 legde ± 600.000 ha in as, terwijl elk jaar meer dan 200.000 ha van het Mexicaans regenwoud verdwijnt voor brandhout, landbouw en conflicten in Chiapas 171
172 Het Baikalmeer • 20% zoet water op aarde bevindt zich in het Baikalmeer • Slenk of „riftvallei‟, Protobaikal van Oligoceen origine ( 35 miljoen jaar oud) • Phoca sibirica of Nerpa afgesneden van soortgenoten uit de Noordelijke Ijszee, enige zoetwaterzeehond ter wereld, bejaagd voor voedsel en bont • Wordt 50 – 60 jaar oud, ouder als andere soorten zeehonden
173 Het Baikalmeer: een karakteristiek en kwetsbaar ecosysteem • Lubomirskia baicalensis, leeft in symbiose met Zoochlorella sp. • Sponzen - er leven een 10-tal soorten Porifera – zorgen voor O2-verrijking door hun filterwerking • Ze vormen submariene „bossen‟ in het uiterst heldere water tot een diepte van 2 - 40m • De unieke chemische samenstelling, met een relatief laag O2-gehalte en unieke tectonische geschiedenis, maakt dat 2/3 van de aanwezige soorten enkel hier te vinden zijn
174 De Baikalcellulosefabriek, gesloten 03/‟09, maar door minder strenge milieu-eisen heropend 01/‟10 - 40 jaar verontreiniging (o.a. Cl)
Regeneratie van tropisch regenwoud kan eeuwen duren De omgeving van Angkor met kanalen en tempelomgeving • Het regenwoud rond Angkor is na de val van de Khmerdynastie nog structureel verschillend van de oudere wouden in dezelfde regio • In Maleisië is een in 1944 verlaten veld nog niet begroeid door Dipterocarpsoorten, de dominante bomen van het Zuidoostaziatische regenwoud • Een val van 70 tot 30% regenwoudbegroeiing van 1970 tot 2007, maakt van Cambodja een van de snelst ontboste gebieden op aarde 175
Regeneratie van tropisch regenwoud kan eeuwen duren Sinds 2011 geniet de saruskraanvogel (Grus antigone) bescherming in Kampong Trach • In maart „10 telde het reservaat 270 vogels als één van de grootst bekende zwermen van de kwetsbare vogelsoort • De kwetsbaarheid van de wouden is het gevolg van de opstapeling van nutriënten in de biomassa, eerder dan in de zure en arme bodem en de fragiliteit van de zaden, met beperkte tijd voor verspreiding en kieming • PO4 3-–opname beperkende factor, door complexvorming met Al3+-en Fe3+-ionen • Ca2+ en K+ lekken uit de bodem na oplossing in regenwater 176
Queimadas in de Amazone • In de Braziliaanse Amazone kennen de mensen 3 seizoenen: het droge, het natte en het brandseizoen: de queimadas • Van 07/‟87 – 10/‟87 leken de wouden in oorlog • 50.000 km2 in Pará, Acre, Mato Grosso en Rondonia in as gelegd • “In Brazil the colour green is seriously threatened. Although it is crying in the wilderness to state that you need a series of measures to preserve our environmental wealth, and raise awareness and educate both the entire population and the authorities, this statement still holds true – and is getting very urgent. Otherwise, we run the serious risk of losing all our green – even the green in our flag”. Chris Bueno • Queimada, sojaplantage Pará177
Queimadas in de Amazone • Smeulende gronden, klaargemaakt voor vee, Rondonia • De rampzalige ontbossing is verantwoordelijk voor de grootste uitstoot van CO2 en CH4 ter wereld • Tot ¾ van Brazilië‟s uitstoot is toe te schrijven aan ontbossing 178
Waarde van biodiversiteit • Vulkanisme zorgde in de Sierra Madre (Mexico) voor microhabitats en zo voor radiatie bv. bij Pinus en Quercus • Sierra de Manantlan, in het westen van de ecoregio, is de groeiplaats van de endemische Zea diploperennis • Ontdekking van deze ziekteresistente en meerjarige maïs in 1977 wakkerde de studie van de vegetatie in de Sierra aan • De diepwortelende diploïde soort met agronomische mogelijkheden was bijna door machete en vuur uitgeroeid 179
Waarde van biodiversiteit • De roze maagdenpalm (Cantharanthus roseus) zorgde voor een revolutie in de geneeskunde • Endemisch in Madagascar, werd de plant traditioneel gebruikt om allerlei ziekten te bestrijden • Tijdens onderzoek naar anti-diabetische eigenschappen, bleek dat toxische alkaloïden kunnen ingezet worden in de genezing van kankers en zo is de overlevingskans van kinderleukemie van 10% in de jaren „60 tot 90% gebracht vandaag 180
Waarde van biodiversiteit • De verwante Catharanthus coriaceus is de meest bedreigde endemische maagdenpalmsoort van Madagascar • Het habitat in Bitsileo is kwijnend door begrazing en branden, nog voor fytochemisch onderzoek is begonnen 181
Waarde van biodiversiteit • Neem (Azadirachta indica) geldt in India als „dorpsapotheek‟ • De vruchtenolie versterkt immuniteit, verhindert kaalheid en vergrijzing, remt malariakoorts, takjes dienen als tandenborstel, huiden genezen door extracten welke ook insecten afweren • Door droogteresistentie wordt de boom gezien als levensboom, aangeplant in de Sahel en het droge zuiden van Pakistan, India • Neem als manifestatie van godin Kali 182
Waarde van biodiversiteit • 7000-tal planten worden gekweekt of verzameld voor voedsel • 20 soorten maken hiervan 90% uit, 3 (maïs, tarwe en rijst) de helft • Bijna overal worden deze in monocultuur gezaaid • Fruitsoorten illustreren de schraalheid aan diversiteit • Minstens 3000 tropische soorten verdienen aandacht • Lulo of Naranjilla (Solanum quitoense), Colombiaanse Cordillera • Enkel op lokale markten, ziekten en houdbaarheid maken teelt moeilijk • Mangistan (Garcinia mangostana), Zuidoost-Azië, in volksgeneeskunde gebruikt 183
Waarde van biodiversiteit • De vleugelboon (Psophocarpus tetragonolobus), „one species supermarket‟, Nieuw-Guinea • De hele plant is eetbaar, blaadjes als spinazie, zaadjes vervangen sojabonen, wortels zijn eiwitrijker dan aardappel • Wortelknolletjes herbergen N-fixeerders • Als pionierssoort laten ze de grond beter achter als ze‟m vonden 184
Waarde van biodiversiteit • De maca (Lepidium meyenii), verwant aan knolraap (Brassica rapa) wordt heden geteeld voor de vlezige hypocotyl • Inca‟s werden onoverwinbaar door de maca, die viriliteit zou verhogen • Het habitat was in „80 gereduceerd tot 10 ha. bij Lake Junin, Peru • De voedingsindustrie zorgde voor schaalvergroting, de zetmeel- en suikerrijke wortel kan in combinatie met een I-tekort bij overconsumptie krop veroorzaken • Groeiplaats tussen 2500 en 4500 m. maken teelt mogelijk waar weinig andere planten gedijen 185
Waarde van biodiversiteit • De babassupalm (Orbignya phalerata), Maranhão, Amazone • De noten met hoogst gekende opbrengst aan olie maken hem tot „levensboom‟, door de lokale bevolking in het wild geoogst • Eén boom kan een halve ton nootjes per jaar leveren • Groot potentieel als herbebosser gedegradeerde ecosystemen 186
Waarde van biodiversiteit • Door Science in „77 uitgeroepen tot „crop of the future‟, geldt de amaranth als een eiwitrijk en glutenvrij graan complementair aan tarwe en maïs • Soorten heden geteeld zijn o.a. Amaranthus caudatus, welke voor de overheersing 80% van de calorieën betekende voor de Azteken • In de Andes noemt men het kiwicha, in Indonesië en Maleisië gebruikt men A. tricolor als bayam, in Afrika kan A. cruentus zorgen voor voedselzekerheid • In Griekenland serveert men A. viridis in salade 187
Waarde van biodiversiteit • Geliefd als sierplant, werd de amaranth ook gekoesterd in de poëzie • A. cruentes tooide als „Hopi Red Dye‟ het gezicht van de krijgers • "What a lovely flower is the Rose, a favorite alike with Gods and with men. I envy you your beauty and your perfume." The Rose replied, "I indeed, dear Amaranth, flourish but for a brief season! If no cruel hand pluck me from my stem, yet I must perish by an early doom. But thou art immortal and dost never fade, but bloomest for ever in renewed youth.“ (Fabels van Aesopus, 600 VC) 188
Waarde van biodiversiteit • Prosopis tamarugo, endemisch in de Atamaca woestijn van Chili, kan zonder regen overleven • Diepe tapwortels reiken tot 15m diep aan het grondwater doorheen de zoute bodem, laterale wortels een halve meter diep drinken van neergeslagen dauwwater • Deze boom kan woestijn omtoveren tot open bos • Schapen gekweekt in tamarugobos groeien even snel als dieren gevoed door copieuze westerse grasmatten 189
Waarde van biodiversiteit • De 5 overige soorten bewonen het Amazone-, Oronico- en Essequibobassin • Ze worden door de lokale bevolking gewaardeerd maar overbejaagd • Ze zijn gemakkelijk te kweken en te voeden met watervegetatie en fruit in bv. natuurlijke vijvers • P. expansa kan zo 25.000kg/ha per jaar opleveren, 400x dat van vee waarvoor bos gekapt is • Traditioneel en exotisch vee kan men beter vervangen door kweek van een bedreigde soort 190 • Podocnemis lewyana, bedreigd IUCN 2011 • Enige soort van het genus ten NW van de Andes, Colombia • Habitatverlies, nestplundering en jacht, vervuiling en dammen bedreigen de soort
Waarde van biodiversiteit • De Togianbabiroessa (Babyrousa togeanensis) komt enkel voor op Togian nabij Sulawesi, is bedreigd door jacht en vernieling van het habitat • De babiroessa‟s of hertzwijnen zijn omnivore regenwoudbewoners • Met een maag met kamers eten ze vooral plantaardig voedsel, de sterke kaken kunnen noten kraken • Beschouwd als delicatesse, zijn deze endemische, bedreigde, 100 kg. wegende zwijnen makkelijk te kweken met plantaardig afval • Ondanks het Indonesisch verbod worden ze toch bejaagd 191
Waarde van biodiversiteit • Iguana delicatissima • Kleine Antillen, IUCN 2011 bedreigd, door ontbossing maar vooral door invasieve I. iguana • Hybridisatie is nefast voor de soort • Deze bewoner van allerlei kwaliteiten van regenwoud, struikgewas en mangrove kan 10x de opbrengst van vee evenaren op dezelfde oppervlakte • Met nauwgezette opvolging van incubatie en het vrijlaten van jonge dieren in het gebladerte, kunnen ze rustig worden bijgevoederd tot ze groot genoeg zijn om als boomkip geplukt te worden 192
Duurzame extractie uit regenwouden • Ijsjes, desserten, likeur… worden in het Braziliaanse Amazonegebied bereid op basis van het pulp van cupuazú (Theobroma grandiflorum) • Armste bevolking met grootste populatiegroei leeft nabij de meest biodiverse centra • Al heeft regenwoud vooral intrinsieke waarde, kan het gebruiken van voedselsoorten helpen ecosystemen te redden • In 1989 demonstreerden Peters, Gentry en Mendelsohn dat 275 boomsoorten op 1 ha te Mishana (reservaat bij Iquitos, Peru) jaarlijks $422 aan fruit, groenten, rubber,… opleveren • Deze hectare zou gerooid $ 1.000 rijker maken, éénmalig 193
Herbebossingsprojecten • Vele projecten starten op plantages • Er is pas sprake van een herbebossing als het uiteindelijke doel woudvorming is • Sinds „06 is er een afname aan woudverlies in de Braziliaanse Amazone, in „08 startte Lula “One Billion Trees for the Amazon” voor „13, via emissiehandel kan woud van kap gespaard,… • De 30% stijging van CO2-uitstoot tussen 1850-2012, de helft te wijten aan ontbossing, kan worden opgeheven als 4 miljoen km2 of een equivalent van half Brazilië herbebost wordt 194
Strategieën en oplossingen • Greta oto, InBio Park Costa Rica • InBio als prototype van biodiversiteitscentrum heeft als doel ½ miljoen soorten te inventariseren • De informatie wordt gebruikt om milieu en economie van Costa Rica te verbeteren • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • 99% van de soorten is onbekend • Complete inventarisatie kan nooit, al is een doel van 10 miljoen soorten op 50 jaar haalbaar • Systematische studie van grote gebieden kunnen nieuwe hotspots lokaliseren (bv. verspreide wouden in Guatemala,…) • Inventarisatiestations kunnen centra van biologisch onderzoek en een krachtige magneet voor andere wetenschappen worden op lange termijn 195
Strategieën en oplossingen • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • Het detailleren van de structuur van een ecosysteem kan met behulp van GIS • Via GAP-analyse wordt de biodiversiteit onder de loep genomen • Belangrijke vragen kunnen beantwoord worden bv. of reservaten de meest mogelijke endemische soorten omarmen, of ze groot genoeg zijn om populaties te onderhouden,… • Bioregio kunnen omschreven worden, over grenzen heen 196
Strategieën en oplossingen • Noordzuid-gerichte heuvels van kompastermieten (Amitermes meridionalis) • Thermoregulatie laat het toe op warme momenten toch bovengronds te zijn, waar andere soorten de bodem moeten opzoeken • Litchfield NP, Australië • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • Een globaal diversiteitsonderzoek lijkt buiten bereik… • …maar vergeleken met de energie die deeltjesfysica, moleculaire genetica en andere grote takken van de wetenschap toebedeeld krijgen, is deze uitdaging mits rechttrekking hiervan mogelijk • 25.000 professionele systematici kunnen de 10 miljoen realiseren • Te bedenken dat er maar 3 termietenspecialisten (Wilson ‟92) zijn, belangrijkste houtreducenten, 10% van de tropische dierlijke biomassa en CH4-producenten197
Strategieën en oplossingen • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • Stimuleer inventarisatie op elk niveau, elke leeftijd en cultuur, voeg hoogwaardige monotypische studies toe aan software van taxonomie en cladistiek • Leg databases aan omtrent elke soort; ecologie, fysiologie, vector-en parasietenstudie, landbouwkundige toepassingen, DNA-sequentiëring,… incluis • Oreophryne sp., smalbekkikkersoort houdt zijn nest vochtig en beschermt tegen insectenpredatoren, Nieuw- Guinea 198
Strategieën en oplossingen • 2. Creëer biologische weelde • Bioeconomische analyse beschermt ecosystemen door ze toekomstige waarde toe te schrijven • Hout en plantaardige producten op duurzame basis, zaden voor teelten van voeding, fungi met medicinale waarde, recreatieve mogelijkheden,… dragen aan dit potentieel toe • Hoe beter een ecosysteem gekend is, hoe minder kans er is dat het vernietigd wordt 199 • In the end, we conserve only what we love. We will love only what we understand. We will understand only what we are taught [and research!] ~ Baba Dioum 1968
Strategieën en oplossingen • 2. Creëer biologische weelde • INBio maakte in „91 een deal met pharmaceutische gigant Merck • INBio maakt plantaardige en dierlijke stalen over aan Merck • Merck betaalt $ 1.000.000 + $ 130.000 aan labo-uitrusting • Merck betaalt royalties voor elk medicijn dat de stalen opleveren, welke Costa Rica gebruikt om de biodiversiteit te bewaren • Onchocerca volvulus, een parasitische worm veroorzaakt in Tropisch Afrika rivierblindheid • Kriebelmug Simulium damnosum als vector, behandeling met Ivermectine (Merck), geïsoleerd uit een Japans bodemorganisme 200
Strategieën en oplossingen • 2. Creëer biologische weelde • Zomeralsem (Artemisia annua) wordt al voor 400 VC in China gebruikt als antipyreticum • Artimisinine, in „70 geëxtraheerd, is heden één van de meest effectieve middelen tegen malaria • Zomeralsemthee kan zo bijdragen tot de zelfredzaamheid van arme landen, gemengde teelt kan bv. insectenpesten bij maïs beperken • Traditionele farmacopeeën, door sjamanen en natuurvolkeren extensief via trial & error getest, kunnen verdwijnen als stammen hun thuis inwisselen voor de stad 201
Strategieën en oplossingen • Rubber over de rook gehaald, uit de Hevea brasiliensis door een seringueiro • Deze junglebewoners oogsten ook wilde vruchten en noten bv. paranoten,… • Ze lobbyen voor „extractiebos‟, in harmonie met de natuur • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Vele landen nabij bioregio komen in de wurggreep van exploderende populaties • De steden bieden onvoldoende opvang, in hun woongebied worden wilde dieren bejaagd, bossen voor eeuwig gerooid • Behoud van regenwouden zijn een ultieme test voor duurzame ontwikkeling • Extractie van niet- houtproducten uit wouden zoals in Iquitos, Peru is een bemoedigend alternatief 202
Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • ICAA bewaakt in de Colombiaanse, Peruviaanse en Boliviaanse Amazone natuurlijke rijkdommen hand in hand met ecotoerisme, landbouw- en bosbeheer • Castaña- of paranootoogst (Bertholletia excelsa) 203
Strategieën en oplossingen • Secundair bos vestigt zich na 20 jaar, daar waar een strip is weggehaald • Amuesha-indianen in Peru passen een roterend concept toe en strippen na herstel het secundair woud • Afbeelding E. O. Wilson, The Diversity Of Life, 1992 • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Als hout nodig is, kan men ‘striplogging’ toepassen • Kaalkap is nefast, Hartshorn stelde in 1979 als eerste voor om het natuurlijk omvallen van bomen te imiteren • De 1e strip wordt weggehaald net boven de weg, enkele jaren later wordt een strip boven de weg geoogst • De nutriënten van de laatste strip zullen wegwassen tot de oudere ontginning 204
Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Amuesha in de Palcazúvallei, Peruviaanse Amazone, ontliepen het lot van erosie en armoede door een goed woudmanagement • 35.000 ha reservaat waarin de indianen aan zelfbedruipende en gediversifieerde landbouw doen, heeft als doel fauna en flora intact te houden 205
Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Nederland en Japan, met massale invoer van voedsel van de rest van de wereld, zouden tot de standaard van Bangladesh vervallen indien ze zich moesten voeden zonder deze invoer • Daar de welvaart van een volk evenredig is met een gezonde landbouw en natuurlijke bronnen, opent zich het debat hoe een groeiende populatie zich kan voeden zonder te verarmen 206
Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Bossen komen overal onder druk door de rijzende vraag naar papier, bv. in Borneo, Noord-Amerika,… • Vezels van jute (Corchorus sp.), kenaf (Hibiscus cannabinus) kunnen gebruikt worden, waarbij gronderosie bestreden wordt en minder meststoffen en pesticiden nodig zijn • Jutewinning, Gopalganj, Bangladesh 207
Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Ongebruikte stadsdelen worden verrijkt met compost van rijst- en suikerindustrie, bewerkt met dieren en verrijkt met een grote diversiteit aan gewassen • Tanende steden zoals Detroit en New Orleans, zijn rijp voor soortgelijke projecten • Elke calorie opbrengst vergt 7,3 calorieën volgens traditionele methoden in de VS 208 • Een unieke benadering van landbouw vindt men terug in het ecologisch urbanisme zoals dit bv. wordt toegepast in de organoponicos op Cuba
Strategieën en oplossingen • De vijgcactus Opuntia ficus-indica kan geplant worden in droog gebied, met grote opbrengst aan biomassa, vruchten en groenvoeder voor vee • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • ‘For each one degree celsius rise in mean temperature, wheat yield losses in India were likely to be around 6 million tonnes per year or around $1.5 billion at current prices’ Swaminathan 2011, Indische Groene revolutie • De grootste uitdaging voor landbouw is het trotseren van droogte of overstroming • Biodiversiteit als voedingsbodem voor klimaatneutrale landbouw, waarbij moderne technieken verweefd worden met traditionele kennis 209
Strategieën en oplossingen • 4. Red wat rest • Ecosystemen zijn niet in labo na te bouwen, DNA van uitgestorven soorten is gefragmenteerd, soorten zijn onheruitzetbaar in het wild als bv. bodemcondities ontbreken, zaadbanken onzaaibaar zonder mycorrhiza en bestuivers,… • Na de 5 grote extincties herstelde de biodiversiteit zich, maar pas na 10 tot 100 miljoen jaar • Botanische tuinen hebben nut, bv. Kew met zeldzame boomflora van St. Helena, zonder de nevelwouden is het verloren moeite… • Gomboom Commidendrum spurium • <10 exemplaren op St. Helena 210
Strategieën en oplossingen • 4. Red wat rest • 223 zoos worden door het International Species Inventory System (ISIS) opgevolgd, die de data voor behoud gebruikt • ISIS was succesvol bij de herintroductie van 3 soorten o.a. de Arabische oryx (Oryx leucoryx) • Geliefd bij trofeejagers, was de soort in 1972 uitgestorven, momenteel leven 700 dieren in Saoudi-Arabië • Kweken ex situ is meestal onvoldoende en te intensief 211
Strategieën en oplossingen • 4. Red wat rest • We moeten onder ogen zien dat vele habitats verdwijnen • Behoud zal inhouden dat armen die de regio bewonen, voordeel hebben aan dit behoud • Hotspots én warmspots moeten internationale centra worden van een mix van wetenschap, kapitaalinvestering en politiek • 4,3% beschermd gebied verhogen naar 10% 212
Strategieën en oplossingen • Droogbos, van Mexico over Centraal-Amerika tot Venezuela is enorm soortenrijk met o.a. de fraaie ekstergaai (Calocitta formosa), brulapen, ocelots en poema‟s,… • 5. Herstel waar kan • Het Centraal-Amerikaanse Droogbos was voor „70 meer bedreigd dan tropisch regenwoud • Voor die tijd groeiden veeranches zo snel er maar gekapt kon worden, tot er amper 2% van het bioom restte • 1971: 10.000 ha in Santa Rosa • Jaren „80: bioloog D. Janzen koopt in coöperatie verlaten ranches tegen verminderde prijs • In 2012 telt Guanacaste 200.000 ha, 2,4% van de diversiteit ter wereld en 60% van de Costa Ricaanse soorten 213
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen
Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen

Recommended

Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...
Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...
Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...Dagmar De Greef
 
Milieuproblemen en de oorzaken ervan
Milieuproblemen en de oorzaken ervanMilieuproblemen en de oorzaken ervan
Milieuproblemen en de oorzaken ervanThomas Soetewey
 
De Opwarming Van De Aarde
De Opwarming Van De AardeDe Opwarming Van De Aarde
De Opwarming Van De AardeFrederikVO
 
Deel 9 Successie
Deel 9 SuccessieDeel 9 Successie
Deel 9 SuccessieDagmar De Greef
 
H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3
H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3
H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3MStegeman
 
De Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten Boeckx
De Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten BoeckxDe Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten Boeckx
De Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten BoeckxMaarten Boeckx
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieuguest5d9e9c
 
milieuproblematiek
milieuproblematiekmilieuproblematiek
milieuproblematiekjanjanjanjan
 

Recommended

Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...
Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...
Deel 10 Enkele voorbeelden van actuele ecologische problemen en oplossingen ...Dagmar De Greef
 
Milieuproblemen en de oorzaken ervan
Milieuproblemen en de oorzaken ervanMilieuproblemen en de oorzaken ervan
Milieuproblemen en de oorzaken ervanThomas Soetewey
 
De Opwarming Van De Aarde
De Opwarming Van De AardeDe Opwarming Van De Aarde
De Opwarming Van De AardeFrederikVO
 
Deel 9 Successie
Deel 9 SuccessieDeel 9 Successie
Deel 9 SuccessieDagmar De Greef
 
H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3
H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3
H5 Draagkracht wereld 2 kgt par 2+3MStegeman
 
De Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten Boeckx
De Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten BoeckxDe Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten Boeckx
De Milieuproblematiek Presentatie Peno1 Slideshare Maarten BoeckxMaarten Boeckx
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieuguest5d9e9c
 
milieuproblematiek
milieuproblematiekmilieuproblematiek
milieuproblematiekjanjanjanjan
 
Milieu peno1 2007
Milieu peno1 2007Milieu peno1 2007
Milieu peno1 2007wouter89
 
Bodemdegradatie
BodemdegradatieBodemdegradatie
BodemdegradatieLuuk van Dijk
 
Milieu Problematiek
Milieu ProblematiekMilieu Problematiek
Milieu Problematiekguestaf10a5
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieuguest77b31d
 
Opwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardeOpwarming Van De Aarde
Opwarming Van De Aardereinaart
 
milieu
milieumilieu
milieuTom Wambeke
 
Opwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardeOpwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardePauline
 
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health careDaktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health careGeert Elemans
 
Milieuproblematiek
MilieuproblematiekMilieuproblematiek
Milieuproblematiekovechkin
 
Milieu
MilieuMilieu
MilieuFlipiberke
 
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5Harold Brockbernd
 
Het Milieu
Het MilieuHet Milieu
Het Milieutuurtjes
 
Powerpoint milieu
Powerpoint milieuPowerpoint milieu
Powerpoint milieukristoftk
 
Milieuproblematiek
MilieuproblematiekMilieuproblematiek
Milieuproblematiekraf.cannaerts
 
Grote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
Grote Ijsplaat Valt Uit ElkaarGrote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
Grote Ijsplaat Valt Uit ElkaarSair_
 
Knelpunten waterkwaliteit Grevelingen
Knelpunten waterkwaliteit GrevelingenKnelpunten waterkwaliteit Grevelingen
Knelpunten waterkwaliteit GrevelingenGrevelingen
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieuspillies
 
Aklossplateau
AklossplateauAklossplateau
Aklossplateauesthervandorst
 
Nature in own surroundings
Nature in own surroundingsNature in own surroundings
Nature in own surroundingsmeshant
 
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)Springtij
 
L31 natuur in_nl_vera
L31 natuur in_nl_veraL31 natuur in_nl_vera
L31 natuur in_nl_veraTycho Malmberg
 
Het verdwijnen van de schatten van de oceaan
Het verdwijnen van de schatten van de oceaanHet verdwijnen van de schatten van de oceaan
Het verdwijnen van de schatten van de oceaanFrederikVO
 

More Related Content

What's hot

Milieu peno1 2007
Milieu peno1 2007Milieu peno1 2007
Milieu peno1 2007wouter89
 
Milieu Problematiek
Milieu ProblematiekMilieu Problematiek
Milieu Problematiekguestaf10a5
 
Opwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardeOpwarming Van De Aarde
Opwarming Van De Aardereinaart
 
Opwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardeOpwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardePauline
 
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health careDaktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health careGeert Elemans
 
Milieuproblematiek
MilieuproblematiekMilieuproblematiek
Milieuproblematiekovechkin
 
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5Harold Brockbernd
 
Het Milieu
Het MilieuHet Milieu
Het Milieutuurtjes
 
Powerpoint milieu
Powerpoint milieuPowerpoint milieu
Powerpoint milieukristoftk
 
Grote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
Grote Ijsplaat Valt Uit ElkaarGrote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
Grote Ijsplaat Valt Uit ElkaarSair_
 
Knelpunten waterkwaliteit Grevelingen
Knelpunten waterkwaliteit GrevelingenKnelpunten waterkwaliteit Grevelingen
Knelpunten waterkwaliteit GrevelingenGrevelingen
 

What's hot (18)

Milieu peno1 2007
Milieu peno1 2007Milieu peno1 2007
Milieu peno1 2007
 
Bodemdegradatie
BodemdegradatieBodemdegradatie
Bodemdegradatie
 
Milieu Problematiek
Milieu ProblematiekMilieu Problematiek
Milieu Problematiek
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieu
 
Opwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardeOpwarming Van De Aarde
Opwarming Van De Aarde
 
milieu
milieumilieu
milieu
 
Opwarming Van De Aarde
Opwarming Van De AardeOpwarming Van De Aarde
Opwarming Van De Aarde
 
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health careDaktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
Daktuin van de toekomst de bodem - pius floris 24-10-13 - plant health care
 
Milieuproblematiek
MilieuproblematiekMilieuproblematiek
Milieuproblematiek
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieu
 
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
Systeem aarde hoofdstuk 3 klas5
 
Het Milieu
Het MilieuHet Milieu
Het Milieu
 
Powerpoint milieu
Powerpoint milieuPowerpoint milieu
Powerpoint milieu
 
Milieuproblematiek
MilieuproblematiekMilieuproblematiek
Milieuproblematiek
 
Grote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
Grote Ijsplaat Valt Uit ElkaarGrote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
Grote Ijsplaat Valt Uit Elkaar
 
Knelpunten waterkwaliteit Grevelingen
Knelpunten waterkwaliteit GrevelingenKnelpunten waterkwaliteit Grevelingen
Knelpunten waterkwaliteit Grevelingen
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieu
 
Aklossplateau
AklossplateauAklossplateau
Aklossplateau
 

Similar to Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen

Nature in own surroundings
Nature in own surroundingsNature in own surroundings
Nature in own surroundingsmeshant
 
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)Springtij
 
Het verdwijnen van de schatten van de oceaan
Het verdwijnen van de schatten van de oceaanHet verdwijnen van de schatten van de oceaan
Het verdwijnen van de schatten van de oceaanFrederikVO
 
Bodem nr. 1, februari 2016
Bodem nr. 1, februari 2016Bodem nr. 1, februari 2016
Bodem nr. 1, februari 2016Huig Bergsma
 
Deel 5 Invloed van de bodem op ecosytemen
Deel 5 Invloed van de bodem op ecosytemenDeel 5 Invloed van de bodem op ecosytemen
Deel 5 Invloed van de bodem op ecosytemenDagmar De Greef
 
H3 p6 klimaatverandering
H3 p6 klimaatveranderingH3 p6 klimaatverandering
H3 p6 klimaatveranderingjvmensch
 

Similar to Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen (8)

Nature in own surroundings
Nature in own surroundingsNature in own surroundings
Nature in own surroundings
 
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
Kiezen voor een Rijke Waddenzee (door Tjisse van der Heide)
 
L31 natuur in_nl_vera
L31 natuur in_nl_veraL31 natuur in_nl_vera
L31 natuur in_nl_vera
 
Het verdwijnen van de schatten van de oceaan
Het verdwijnen van de schatten van de oceaanHet verdwijnen van de schatten van de oceaan
Het verdwijnen van de schatten van de oceaan
 
Milieu
MilieuMilieu
Milieu
 
Bodem nr. 1, februari 2016
Bodem nr. 1, februari 2016Bodem nr. 1, februari 2016
Bodem nr. 1, februari 2016
 
Deel 5 Invloed van de bodem op ecosytemen
Deel 5 Invloed van de bodem op ecosytemenDeel 5 Invloed van de bodem op ecosytemen
Deel 5 Invloed van de bodem op ecosytemen
 
H3 p6 klimaatverandering
H3 p6 klimaatveranderingH3 p6 klimaatverandering
H3 p6 klimaatverandering
 

More from Dagmar De Greef

Biotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollination
Biotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollinationBiotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollination
Biotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollinationDagmar De Greef
 
Deel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuiving
Deel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuivingDeel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuiving
Deel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuivingDagmar De Greef
 
The movie trailer - Ecological problems and solutions
The movie trailer - Ecological problems and solutionsThe movie trailer - Ecological problems and solutions
The movie trailer - Ecological problems and solutionsDagmar De Greef
 
Deel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflage
Deel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflageDeel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflage
Deel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflageDagmar De Greef
 
Deel 6 Invloed van water op ecosystemen
Deel 6 Invloed van water op ecosystemenDeel 6 Invloed van water op ecosystemen
Deel 6 Invloed van water op ecosystemenDagmar De Greef
 
Deel 4 Invloed van licht op flora en fauna
Deel 4 Invloed van licht op flora en faunaDeel 4 Invloed van licht op flora en fauna
Deel 4 Invloed van licht op flora en faunaDagmar De Greef
 
Deel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteem
Deel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteemDeel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteem
Deel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteemDagmar De Greef
 
Deel 2 Ecologische begrippen
Deel 2 Ecologische begrippen Deel 2 Ecologische begrippen
Deel 2 Ecologische begrippen Dagmar De Greef
 
Deel 1 Platentectoniek en continentendrift
Deel 1 Platentectoniek en continentendrift Deel 1 Platentectoniek en continentendrift
Deel 1 Platentectoniek en continentendrift Dagmar De Greef
 
Ecological problems and solutions
Ecological problems and solutionsEcological problems and solutions
Ecological problems and solutionsDagmar De Greef
 
Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...
Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...
Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...Dagmar De Greef
 
Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'
Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'
Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'Dagmar De Greef
 

More from Dagmar De Greef (13)

Biotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollination
Biotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollinationBiotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollination
Biotic relationships Part 3 Some striking examples of … pollination
 
Deel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuiving
Deel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuivingDeel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuiving
Deel 8 Biotische relaties - Enkele treffende voorbeelden van ... bestuiving
 
The movie trailer - Ecological problems and solutions
The movie trailer - Ecological problems and solutionsThe movie trailer - Ecological problems and solutions
The movie trailer - Ecological problems and solutions
 
Deel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflage
Deel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflageDeel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflage
Deel 8 Biotische relaties Onderdeel mimicry en camouflage
 
Deel 6 Invloed van water op ecosystemen
Deel 6 Invloed van water op ecosystemenDeel 6 Invloed van water op ecosystemen
Deel 6 Invloed van water op ecosystemen
 
Deel 4 Invloed van licht op flora en fauna
Deel 4 Invloed van licht op flora en faunaDeel 4 Invloed van licht op flora en fauna
Deel 4 Invloed van licht op flora en fauna
 
Deel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteem
Deel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteemDeel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteem
Deel 3 Energie-uitwisselingen in een ecosysteem
 
Deel 2 Ecologische begrippen
Deel 2 Ecologische begrippen Deel 2 Ecologische begrippen
Deel 2 Ecologische begrippen
 
Deel 1 Platentectoniek en continentendrift
Deel 1 Platentectoniek en continentendrift Deel 1 Platentectoniek en continentendrift
Deel 1 Platentectoniek en continentendrift
 
Ecological problems and solutions
Ecological problems and solutionsEcological problems and solutions
Ecological problems and solutions
 
Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...
Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...
Inhoudstafels Biotische interacties, Enkele voorbeelden van actuele ecologi...
 
Biotische relaties ref
Biotische relaties refBiotische relaties ref
Biotische relaties ref
 
Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'
Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'
Deel 8 Biotische interacties 'Inleiding tot de ecologie van flora en fauna'
 

Deel 10 Ecologische problemen en oplossingen

  • 1. 1 DEEL 10 ENKELE VOORBEELDEN VAN ACTUELE ECOLOGISCHE PROBLEMEN EN OPLOSSINGEN
  • 3. 3 2020: voor elke inwoner van de industrielanden, zullen er 5 zijn in de ontwikkelingslanden • Vorige: bananenplantages in Nicaragua • Primaire productie regenwoud wordt geconsumeerd door „slash & burn‟-bananenplantages • De menselijke bevolking legt een enorme belasting op capaciteit aarde • 1 op 5 leeft in extreme armoede • Soorten worden met toenemend ratio met uitsterven bedreigd • Sinds 1950 is 1/5 van de toplaag van de aardbodem verloren
  • 4. 4 Mondiale armoede • Ontbossing, erosie en lozing van cyanide en kwik - als gevolg van goudmijnbouw - in Rio Napo (Ecuador) • Vooral steden in ontwikkelingslanden groeien enorm door plattelandsvlucht • Water-, voedsel-, smogproblemen,… haast onvermijdelijk • Overexploitatie regenwouden bedreigt alle soorten - vele nooit bestudeerd - die in onverstoorde wouden leven • Problematiek van bedreigde soorten is noodzakelijk gelinkt aan deze van armoede en ondervoeding
  • 5. 5 Nucleaire risico‟s • Chernobyl reactor, met grafietmoderator en waterkoeling, ontplofte na een test: • Test: genoeg energie voor o.a waterkoeling na volledig stilleggen tot dieselproductie op gang komt • De noodkoeling werd stilgelegd opdat de test niet onderbroken zou worden • Krachtreductie tot 30MW i.p.v. 1000MW door onvoorziene stoomontwikkeling in koeling • Arbeiders haalden daarom regelstaven weg, fataal in combinatie met tekort aan koelingswater
  • 6. 6 Nucleaire risico‟s • De koeling werd minder en minder, door het vertragen van de pompwerking, aangedreven door de turbines! • Het probleem met zo‟n reactor is dat bij laag vermogen, het een enorme krachtontwikkeling kan genereren • Oncontroleerbare stoomontwikkeling • Splijtstofelementen breken en splijtstof in contact met water • Stoomexplosie velt reactorhart • Luik op reactor laat lucht binnen: C + ½ O2 → CO : hoogst ontvlambaar • 8 ton Pu-brandstof + Cs, I brandt en komt in atmosfeer
  • 7. 7 26/04/‟86: aanleiding tot aparte casestudie • 4 km2 dennenbos rond reactor werd gemberbruin, stierf , ‘Red Forest’ • Traag herstel met misvormde en in groei geremde bomen • Menselijke dodentol gevolgen straling op 100.000 geschat • Onderzoek ecologische impact: genetische schade bij > 20 sp. • Bv. paarden op eiland 6km verder stierven van schildklierdesintegratie • Onderzoek bemoeilijkt omdat mutant dier snel opgegeten of snel sterft • 2500 km2 exclusiezone vertoont tal van zeldzame species o.a. oehoe (Bubo bubo), grote zilverreiger (Egretta alba), zeearend (Haliaeëtus albicill), zwarte ooievaar (Ciconia nigra), rivierotter (Lutra canadensis), wolvenpopulaties,… • Positieve ecologische impact evacuatie overtreft stralingskost • Bewijs van tol overpopulatie
  • 8. 8 Radioactieve erfenis • Onderzoek op Hirunda sp. toont aan dat trekvogels zeer stralingsgevoelig zijn • Tijdens trek reserve anti- oxidanten opgebruikt • Depressie anti-oxidanten is gelinkt met mutaties: partieel albinisme en zaadcelmutaties • Zwervende en migrerende soorten accumuleren minder stralingsdoses dan deze met vast habitat • Mutaties als gevolg van straling zijn niet gebonden aan 1 plaats • Migrerende soorten kunnen ze aan het nageslacht of aanpalende onvervuilde populaties doorgeven • Nesten, eieren gevonden in sarcofaag! • Sterk gecontamineerde knaagdieren vertonen weinig afwijkingen • Herstel door afbranden, met electriciteitsgeneratie uit de nucleotiden is geen optie • Mobilisatie nucleotiden is nefast • Vibrerend ecosysteem vernietigd
  • 9. 9 Natuurlijke en antropogene broeikaseffecten • 30 % van zonnestraling wordt door aarde (atmosfeer, wolken en oppervlak) weerkaatst • 70% geabsorbeerd: 16% (o.a. UV) atmosfeer, 3% wolken, 51% aarde • Wet Stefan-Boltzmann: aarde zendt langgolvige IR-straling uit van 10 µm • Atmosfeer, transparant voor zichtbaar licht, gedraagt zich als zwart lichaam voor IR • Met enkel albedo en zwartlichaam-eigenschappen oppervlakte aarde zou Tº 33º lager zijn • Zonder convectie zou Tº op aarde 72º bedragen
  • 10. 10 Broeikasgassen • Door auto-emissies, ontbossing, verbranden fossiele grondstoffen,…: CO2 -record van 387 ppm • Broeikasgassen absorberen IR- straling: tri- (of meer) atomische moleculen • Natuurlijk broeikaseffect: 60% H2O, 26% CO2, CH4, N2O, O3, CFK‟s (levensduur tot 50.000 j.) • H2O in grote hoeveelheid, maar is passief t.o.v. klimaat door korte -1 week- levensduur in atmosfeer • Als + feedback t.o.v. andere gassen, als - door wolken/regen • CO2, CH4 leven honderden jaren in atmosfeer • [CFK], [CO2] deze eeuw
  • 11. 11 Oorsprong broeikasgassen en hun effecten • Desertificatie: interactie klimaat, overexploitatie door akkers en begrazing, ontbossing, erosie, armoede, mijnbouw, industrie,… • Voor fragiele ecosystemen is degradatie van flora, fauna, bodem- en waterbronnen onomkeerbaar • CH4- toename vergelijkbaar CO2 • Veestapels, vergroting termietenpopulaties door ontbossing, rijstvelden en fossiele brandstoffen • N2O: chemische industrie, kunstmest • CFK‟s als koelvloeistof • Opwarming klimaat: • Langer groeiseizoen planten: vroegere lente, latere herfst • Toename [CO2]: C3-planten • Opwarming: thermofiele C4 • Smelten gletsjers en vergrootte kans op modderstromen • Smelten alle ijskappen: zeeniveau zou 150m stijgen • Actueel 1,8mm/jaar laatste 100 j
  • 13. 13 Ramp van een stuurloze opwarming • El Nino zorgt periodiek in Indonesië, Australië en de Amazone voor droogte • In ‟97 en ‟98 zeer krachtig • Modellenstudies voorspellen een permanente El Nino • In Indonesië, Maleisië kent regenwoud een stabiele veenlaag onder water • 2 miljard ton CO2 verdween uit smeulend veen • Sommige branden aangestoken door eigenaren van palmoliebedrijven die plantages opzetten voor extractie van bio-ethanol
  • 14. 14 Koolstofcyclus-feedback • Temperatuurstijging van paar °: 30 % minder neerslag • Komst van een droog seizoen i.p.v. dagelijkse regen • Massale bosbranden leiden tot verwoestijning • Mogelijke verdwijning van 90 % regenwoud in de 21e eeuw • Bij opwarmen gaan bodembacteriën sneller werken • Warmere zeeën absorberen minder CO2 • Door o.a. bladverlies groeien planten minder • Ook als ontbossing stopt, verdwijnen bossen Amazone als opwarming meer dan 2 wordt • Bosecosystemen Amazone hebben geen afweer tegen vuur
  • 16. 16 Noordpoolgebied herbergt momenteel 500 miljard ton koolstof • Steden als Jakoetsk, Noril‟sk en Vorkoeta gaan beseffen dat ze op drijfzand gebouwd zijn • Indien droog zullen bacteriën het oxideren tot CO2 • Indien ondergrond nat, zetten anaërobe het om in CH4 • CH4 is 20x krachtiger broeikasgas t.o.v. CO2
  • 17. 17 Methaan borrelt sneller op uit toendra als verwacht!
  • 18. 18 Keuze voor de toekomst? • Handel in emissierechten • Auto ont-status- symboliseren • Energie-efficiëntie gebouwen • Minimum 2 milj. windmolens 1 MW (= 50x anno ‟09) • Zonnepanelen op daken, zonnespiegels in woestijn • Betalen om ontbossing te stoppen • Zeker geen bio-ethanol! • 400 ppm CO2-equivalent = 2 opwarming
  • 20. 20 Olievervuiling • Olie wordt bijeengedreven in een barrière van rubbers • Boten „romen‟ dan olie van zee • Bioremediatie: gebruik mest om groei olie-degraderende bacteriën te promoten • Zepige olie-solventen, branden • Absorptie door bv. stro, talk • Vele malen in geschiedenis kwam ruwe olie in zee bv. • Amodo Cadiz (1978) – Bretagne: 230.000 ton, duizenden zeevogels † • Exxon-Valdez (1989) loopt op rif in Alaska: 45.000 ton, vele zeevogels, otters, zeehonden† • Kapitein J. Hazelwood dronken • Sea-Empress (1996) – Wales: 147.000 ton, 25.000 zeevogels † • Sinds ongeval Erika Bretoense kust (1999): EU strengere voorwaarden op olietransport • Prestige (2002) – Galicische kust • 170.000 ton zware olie uit Tricolor (2002) vervuilt Het Zwin
  • 21. 21 Deepwater Horizon, Golf van Mexico, april 2010 • De olievlek 24/05/2010, opname door Nasa‟s Terra • Totale verontreiniging van bijna 0,95 109 l. ruwe olie • Overtreft Exxon-Valdez met een factor 20 • In 1979 veroorzaakte een platform van oliebron Ixtoc I een vlek van 1,1 107 l. in de Golf van Mexico • 02/05/2010 sloot de regering de visserij tussen de Mississippimonding en de Pensacolabaai of 225 103 km2, 36% van de Federale Wateren van de Golf
  • 22. 22 Natuurreservaten in Louisiana verminkt • Chandeleur- en Bretoneiland vormen het habitat voor tientallen vogelsoorten o.a. de bruine pelikaan (Pelecanus occidentalis) • De hoeveelheid geloosde olie is genoeg om het hele mariene leven in de Golf en de kusten te vernietigen • Methaan verstikt bovendien en benzeen vergiftigt • De zwaardere oliecomponenten verstoren leven op de zeebodem • De vervuiling bereikte het Delta National Wildlife Refuge en het Breton National Wildlife Refuge , Louisiana
  • 23. 23 Bon Secour Refuge in Alabama bedreigd (3,5 103 ha) • Peromyscus polionotus ammobates: bedreigde soort aan de kusten van Alabama • Belangrijke rol in het gezond houden van het ecosysteem van de duinen • Kemps schildpad (Lepidochelys kempii) , de kleinste maar ook meest bedreigde zeeschildpad vindt er nestgelegenheid • De grassen van de moerasgebieden in Louisiana sterven van de olie • Het is net de vegetatie van grassen die de eilandjes samenhoudt • Het verlies van deze „wetlands‟ kunnen de impact orkanen zoals Katrina (2005) enorm versterken
  • 24. 24 Lepidochelys kempii • Kemps schildpad meet 65 cm., is sterk migrerend en legt honderden km. af naar de nestplaats waar het zelf het levenslicht zag
  • 25. 25 Humane en ecologische risico‟s - Pesticiden • DDT (dichlorodifenyltrichloorethaan), snelle doder van bladluizen, muggen, coloradokevers 1943-1972 massaal gebruikt – [DDT]bodem: ½ tot 15j. • 1967 succesjaar: vele landen malariavrij, armoede verlichtend • Overgebruik leidde tot resistentie • Feiten die hebben geleid tot ban: • Carsons „Silent spring‟ (1962) • Organochlorinen (DDT, PCB, dioxinen,…) zijn vetaccumuleerbaar, met risico op borstkanker en endocriene storingen • Ze verdunnen de eischaal bij roofvogels, pelikanen,… • DDT is toxisch voor aquatisch leven • Controverse is gebleven – DDT blijft effectief tegen malaria-epidemieën
  • 26. 26 Vermindering PCB‟s (35% sinds ‟85) zorgde voor reproductietoename zeehonden • PCB: pesticide met biomagnificatie • Immuunsysteem aangetast • Kan ver verspreid worden met lucht- en zeestromingen • Internationale problematiek • Walvissen en ijsberen aangetroffen met hoge [PCB] • Spitsbergen: ijsberen met zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken – hoogste [PCB] aangetroffen! • Eskimo‟s met visdieet kennen ook een verontrustend hoge concentratie
  • 27. 27 Bhopal toont extra risico pesticiden • HCl-flessen in het voormalig lab van de verlaten fabriek tonen de toxiciteit aan van de omringende Kali-gronden • Lokale bevolking voert jarenlange strijd tegen Dow en Union Carbide • Omwille van teruglopende winst veiligheidskosten van fabriek pesticiden teruggeschroefd • Bhopal (800.000 inw.) kreeg op 03/12/1984 27 ton giftig methylisocyanaatgas over zich • Vluchtende mensen verloren ingewanden, vrouwen aborteerden ter plaatse, velen kregen enorme astma-aanvallen • 22.149 direct gerelateerde dodelijke slachtoffers • + 1000/jaar sterft vroegtijdig door chronische blootstelling aan het gif • Eén massagraf voor duizenden dieren – ook vegetatie aangetast • Families gingen door met drinken van vervuild water
  • 28. 28 01/11/‟86 stierf de Rijn (bijna) • Brand opslagplaats bedrijf chemicaliën Sandoz (Basel) • Omwonenden roken stank van rotte eieren en verbrande rubber • 30 ton pesticiden en Hg kwamen in Rijn terecht • Honderden km. dode vis aan oppervlakte • 500.000 vissen dood, aantal soorten compleet verdwenen • Ook planten stierven • Studie 6 maand later toont aan dat aquatische invertebraten en planten ramp overleefd hebben • 10 jaar achteruitstelling van Rijnschoonmaak, sterk vervuild door industriële expansie in Duitsland, Frankrijk en Zwitserland
  • 29. 29 Zure neerslag • Regenwater licht zuur: pH = 5,6 • H2O + CO2 → H2CO3 • 1960 reële problemen als vis stierf in Europa en Noord-Amerika • NOx > verkeer, nitrificerende bacteriën • SO2 > steenkoolverbranding, smelten metaalsulfiden, vulkaanuitbarstingen • NH3 > bemesting reageert met H+ tot NH4 +, welke nitrificerende bacteriën tot NO3 - omzetten • pH < 5: zure regen • Oosten VS metingen pH 2,6 • Dadelijke droogafzetting gassen met negatieve invloed op waterretentie planten bij stress (Bv. Pinus bij koude) • Reactie met H2O tot zuren • Onder: Erzgebirgesbos (Dui.) nabij Tsjechische grens
  • 30. 30 Zure neerslag • NOx en SO2 kunnen droog neerslaan op bodems – droge zure neerslag • Deze droge afzettingen reageren tot zuren in contact met H2O • Door oxidatie en oplossing slaan zwavelzuur, salpeterzuur en ammonium neer – natte zure neerslag • Verhoogde oplosbaarheid M- ionen uit rotsen, vooral Al3+ maar ook Hg2+, Cd2+ (toxisch!)… • …zorgt voor verminderde opname N, P, K, Mg door vegetatie
  • 31. 31 Gevolgen van zure neerslag • Gebieden die getroffen worden (onder), zijn niet gebieden die produceren (SOx) • pH neerslag Hawaii 5,3; piek van 3,8 • Sinds ontzwaveling aardgas SOx- emissies gedaald • Jonge vissen (forel, zalm gevoelig) en diatomeeën sterven bij pH < 5 • HNO3-neerslag > N-verzadiging bodem • Mycorrhiza zeer gevoelig voor opgeloste zware metalen • Achtergestelde groei, afsterven • Buffercapaciteit kalkhoudende bodem • Zure gronden (veen,…) meer gevoelig • SOx, NOx > ademhalingsproblemen
  • 32. 32 SO2-verontreiniging en bio-indicatoren • SO2 schadelijk voor ademhaling dieren en mens • SO2 dringt planten binnen via huidmondjes, chlorofyl wordt afgebroken en o.i.v. lage pH leidt dit tot chlorose • Gevoelig: zilverspar, grove den, spinazie, komkommer, haver,… • Resistent: maïs, selder, citrus,… • Stad meer SO2 in winter: opletten met immergroene soorten • „Jardins du Luxembourg‟ – Nylander (1886): • Veranderende lichenvegetatie • Hygiënometer: lichenen en Usnea sp. zeer gevoelig voor SO2 • Usnea sp. op Larix sibirica
  • 33. 33 Eutrofiëring en gevolgen • Algenbloei (Australië) met o.a. kolonies van blauwalg Microcystis aeruginosa • Toxisch voor mens, dier in warme zomers • Wegens N-fixatie voordeel t.o.v. groenwieren bij eutrofe omstandigheden met N-limitatie • Eutrofiëring: overmaat voedingsstoffen in aquatische, terrestrische ecosystemen • [N], [P] te hoog in praktijk • Oorzaak: diffuse lozing (bemesting), puntlozing (industrie en huishoudelijk) • P is beperkend voor algengroei • Zeer vervuild: dominantie van Cyanobacteria (blauwalgen) met verlaging [licht, O2] • Stank, verstikking, visssterfte, achteruitgang waterplanten - geen snoek door gebrek aan schuilplaats -, toename planktoneters als brasem,… • Kranswieren (Chara sp.), groot nimfkruid (Najas major) verdwijnen voor waterpest (Elodea sp.),…
  • 34. 34 Terrestrische eutrofiëring • Bij eutrofiëring zal duinkolonisator en vergrasser zandzegge (Carex arenaria) woekeren • Natte schraallanden, heide, duinen, voedselarme dennenbossen en ook loofbossen, struwelen verruigen met afname soortendiversiteit • Natte schraallanden: verdroging door zure depositie of afname basenrijk grondwater • Plaggen is een oplossing • In loofbossen kan Mg-tekort ontstaan • Bossen: algemeen een versnelde successie en toename nitrofiele planten • Domineren van enkele soorten en vele andere door concurrentie uitgeschakeld
  • 35. 35 Eutrofiëring en oplossingen • Helofytenfilter Friesland • Mozaïek aërobe en anaërobe plekken door helofyten • Uitgebreid wortelsysteem en luchtkanalen om O2 naar wortels, bodem te brengen… • …als belangrijke eigenschap op anaërobe bodem • Helofytenfilter • Helofyt: waterplanten met blad boven het wateroppervlak • Riet (Phragmites communis), mattenbies (Scirpus lacustris),… • Nitrificatie in aërobe laag zorgt voor ammonificatie van organisch N tot NH4 +… • …welk door oxiderende bacteriën tot NO3 - wordt omgezet • Denitrificatie in anaërobe omstandigheden voor omzetting van NO3 - tot N2O of N2 • PO4 3- kan aan kleideeltjes of metalen (Al3+, Fe3+,…) binden tot verzadiging optreedt • Sedimentatie en verwijdering biomassa zorgt voor minder N en P in omgeving
  • 36. 36 De ozonlaag: schild voor alle leven op aarde • Reductie O3 tot O2 is een kettingreactie van Cl • Best bij -80º, in polaire stratosfeer Antarctische winter • UVc vooral beschadigt aminozuren • 3% minder O3 > 20% meer huidkankers • Verantwoordelijke stoffen ozongat: • CFK‟s (levensduur tot + 100j. – reis stratosfeer 25j.), sinds ‟30 frequent in airco, ijskasten • Ook CCl4, CH3CCl3, halonen (Br-verbindingen) en NOx • In hoge concentratie zijn H2S en CH4 schadelijk • Montreal (1987): reductie CFK‟s tot 85% tegen ‟07 • Gat in ozonlaag boven Antarctica is grootst in oktober • Marien leven, vogels, algen en plankton vertonen rond antarctisch gebied achteruitgang • Verontrustend is klein gat boven Arctica, wel met dense populatie!
  • 39. 39 Eerste waarneming in 1970 … beelden 1995 - 2004
  • 40. 40 Het gat in de ozonlaag in 2007 • De dikte van de ozonlaag wordt uitgedrukt in Dobson-eenheden (DU) • De ozonlaag wordt bijeengedrukt onder 1 atm. bij 0º • En heeft dan een dikte van 3 mm of 300 DU • Maat voor de intensiteit UV-straling bij 4 golflengten, waarvan de ozonlaag er 2 absorbeert
  • 41. 41 „World avoided‟ zonder ban CFK‟s • Links: ozonlaag in 2009, rechts de ozonlaag zonder ban • Nota: rood is hoge concentratie O3, donkerblauw een lage
  • 42. 42 Schadelijke adventieve soorten • Bij weinig fondsen, is controle van A1 soorten topprioriteit • Enkel bij beginnende populaties met habitat niet bijna 100% gekoloniseerd is uitroeiing mogelijk • Management A2 species: preventie verdere verspreiding, vooral in natuurreservaten • Negatieve impact op biodiversiteit, economie of gezondheid • Schade is afhankelijk van integratie en ecologische impact • Verspreiding van soorten op zwarte lijst moet in vroeg stadium invasie worden tegengegaan, ter kostenreductie • Als te schadelijk, is uitroeiing indien mogelijk aangewezen • Bv. voor de bruine rat (Rattus norvegicus ) en de karper (Cyprinus carpio )
  • 43. 43 Zwarte lijsten • A1-species: bv. roodwangschilpad (Trachemys scripta elegans), is alleseter bv. ook dode of zieke vis • Minder schadelijk als oorspronkelijk gedacht • Voortplanting niet mogelijk hier, daar embryo‟s koude niet overleven, wel in Zuid-Europa • Verbod van ‟97 wordt omzeild door invoer van de geelwangschildpad (Trachemys scripta ssp.)
  • 44. 44 Voorbeelden van schadelijke exoten A1- Ludwigia grandiflora • Waterteunisbloem (Ludwigia grandiflora) • Invasieve neofyt • Kleine Nete Retie, Kasterlee, Herentals, Grobbendonk • Ontsnapt uit tuinvijvers • Wordt bestreden • Mechanische verwijdering onmogelijk • Afgebroken delen ontwikkelen zich vegetatief
  • 45. 45 Oorspronkelijk verspreidingsgebied Ludwigia grandiflora • Disjuncte arealen • Van Pennsylvania tot Texas • California, Oregon • Brazilië, Argentinië, Chili, Uruguay en Paraguay
  • 46. 46 De situatie in Frankrijk in 2009
  • 47. 47 Voorbeelden van schadelijke exoten A1 – Rana catesbeiana • Brulkikker is inheems in Noord-Amerika • Ingevoerd voor kikkerbillen of als vijverbewoner • Is enorm schadelijk voor inheemse fauna, welke vogels en zoogdieren de baas kunnen • Aan de Duitse Rijn leven populaties die zich voortplanten • Mol kent een reproducerende populatie • Ondanks importverbod nog steeds handel
  • 48. 48 Vb A2 - Adventieve soorten: Prunus serotina (Amerikaanse vogelkers) • Sporkehout (Frangula alnus): waardplant voor rups citroenvlinder (Gonopteryx rhamni), boomblauwtje (Celastrina argiolus) en sleedoornpage (Thecla betulae) • Uit Mexico-Canada in Europa voor: • 19e eeuw: hout op arme bodem • 20e eeuw toegepast als bodemverbeteraar onder den • Invasief in bossen, vooral met zure, zandige bodem • Bestuiving verscheidene soorten Diptera, Hymenoptera, Coleoptera • Sterke concurrentie bv. door schaduwtolerantie en kiemplantenbank • Kolonisator met snelle vruchtvorming, groei en verdringt bv. Frangula Alnus, Prunus padus, Quercus robur in ondergroei • Blad is toxisch voor vee • Bestrijding met pathogene zwam Chondrostereum purpureum
  • 49. 49 Vb. A2 - Adventieve soorten: Alopochen aegyptiacus (Nijlgans) • Nijlgans (Alopochen aegyptiacus) in dreigvlucht • Halfgans (Tadorninae), verwant aan bergeend • Afkomstig van Nijlvallei • In 1967 in Nederland aantal exemplaren ontsnapt • 2000: Limburgse populatie 150 paar • Zekere stabilisatie, afgelopen jaren verdere groei populatie • Geen last van winter • „Handelsmerk‟: agressie • Kraakt nest andere watervogels, ook van havik en buizerd • Als bv. havik nijlgans verjaagt van nestplaats, broedt ze de eieren mee uit + mogelijk slecht broeden eigen eieren
  • 50. 50 Vb. A2 – Adventieve soorten: Harmonia axyridis • Harmonia axyridis, makkelijk te herkennen aan de W-vormige halsschildtekening • Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje • Door glastuinbouw ingevoerd als predator bladluizen en herbivoor meeldauw • Kan zich probleemloos voorplanten in de vrije natuur • Over groot deel van Vlaanderen verspreid • Aanzienlijke ecologische gevolgen: als generalist en super-predator kan het inheemse soorten verdringen en zelfs te prooi nemen • Overlast door overwinteringsgedrag in huizen
  • 51. 51 Adventieve soorten en evolutie • Het Grote Merengebied in Oost- Afrika kent een sterke radiatie van het tribus Haplochromini van de Cichlidae vnl. door een aanpassing aan verscheidene voedselbronnen • Lake Victoria: 300 endemische soorten bv.: • Paralabidochromis chilotes: insecteneter • Haplochromis obliquidens: algengrazer • De introductie van de nijlbaars (Lates niloticus) in het Victoriameer bracht ± 200 sp. Haplochromini tot uitsterven • Daar de nijlbaars een vette vis is, dient er meer hout gekapt te worden, wat ontbossing en erosie in de hand werkt • Kleine vissers zagen hun inkomen ontnomen
  • 52. 52 Adventieve soorten en evolutie • R. pomonella op meidoorn • Beide vliegjes worden nog aan hetzelfde taxon toegewezen • 4 – 6 % hybridisatie tussen de „soorten‟ • Rhagoletis pomonella infecteert appelbomen, sinds 1800 ingevoerd in Noord-Amerika uit Europa • Eerder tasste dit fruitvliegje enkel meidoorn (Crataegus sp.) aan • Vliegjes nu op meidoorn levend, tasten geen appelbomen aan en omgekeerd • Voorbeeld van vroege stap in het ontstaan van nieuwe soorten door een extra keuze aan voedselplant • Het ontstaan van de nieuwe soort zet ook de soortvorming van diens parasieten op gang • Zo kan invoeren van taxa leiden tot sympatrische soortvorming
  • 53. 53 Adventieve soorten en evolutie • Bovenstaande figuur toont de temporale kloof tussen de twee „rassen‟ van de Rhagoletis pomonella (figuur naar Bush 1969) • De imago‟s verschijnen voor de bomen vrucht dragen • Parasitoïde sluipwespen kunnen ingezet worden bij plagen • Het „appelboomras‟ is beter beschermd tegen de wespen, daar de larven dieper in de vrucht kunnen leven als de wespen kunnen boren en dragen 70% minder eitjes
  • 54. 54 Adventieve soorten en evolutie • Rhagoletis pomonella met Batesiaanse mimicry: de vleugeltekening gelijkt treffend op de voorpoten en pedipalpi van springspinnen (Salticidae) • Vermijdt zo predatie door springspinnen
  • 56. 56 Genetische erosie • Cheetah (Acinonyx jubatus): lage genetische variatie • Populatie gevoelig voor ziekten, verminderde fysieke krachten en vruchtbaarheid • Wildt (1992) ontdekte vervorming van sperma > 50 % van geteste cheetah‟s • 20.000 cheetah‟s op aarde bijna genetisch identiek • Economische motieven fragmenteren habitats • Naast afname biodiversiteit ook genetische erosie • Afname heterozygotie , verlies van allelen door „random genetic drift‟ en inteelt • Grootst wanneer populatie klein en sterke dichtheid • Gevolg: verminderde respons op selectie en aanpassing aan milieu • Zelfbestuivers minder vatbaar (homozygotie is normaal) • Bv: zeldzame Silene regia: minder kieming in kleine populaties • Introgressie van cultivars in wilde soorten bv. bij wilde rijst (Oryza rufipogon)
  • 57. 57 IUCN-lijst 2003 (International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources)
  • 58. 58 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Koekoek (Cuculus canorus) • Achteruitgaand: > 20.000 (1987) < 10.000 (2009) broedparen in Nederland • Reden: achteruitgang insecten door gebruik pesticiden en de afhankelijkheid populatie insectenectende gastheren • De koekoek is een broedparasiet, bij uitkomen wordt het eigen broedsel verstoten • Eimimicry in nest van grote karekiet (Acrocephalus arundinaceus)
  • 59. 59 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Boerenzwaluw (Hirundo rustica) • Achteruitgaand: ‟70 > 200.000 broedparen, 2009 < 30.000 in België • Reductie van habitat, doordat oude schuren vervangen worden door meer moderne stallen • ...waarvan eigenaars uit (vermeende) hygiënische redenen de nesten weren • Hogedrukreiniging en witkalken uit den boze • Boerenzwaluwen zijn effectief in het reduceren insectenplagen • Extra reden: droogleggen van rietmoerassen voor landbouw in hun overwinteringsgebied
  • 60. 60 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Huismus (Passer domesticus) • Nestgelegenheid in bewoonde kernen verdwijnt • Ongezonde stadslucht, gebruik gifstoffen tegen insecten en planten in steden en dorpen • Zaadeter, jongen hebben insecten nodig om vliegvlug te worden • Als invasieve soort wel een pest in N.Am. en Australië vanaf 19e eeuw • Niet op IUCN-lijst, wel achteruitgaand
  • 61. 61 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Nachtegaal (Luscinia megarhynchos) • Kwetsbaar: 7500 broedparen in Nederland • Reden achteruitgang: biotoop van moerasbos of vochtig schraalland wordt zeldzamer door verlaging grondwatertafel • Minder insecten door droogte tijdens overwintering in het zuiden van het Afrikaans continent • Vlaamse Rode Lijst: kwetsbaar • De prachtige zang bij dauw is territoriumgedrag, in stedelijk gebied wordt harder gezongen om achtergrond te overstijgen
  • 62. 62 Bedreigde taxa: broedvogels in België en Nederland, voorbeelden • Ficedula hypoleuca is een holenbroeder, die hier vooral aangewezen is op nestkasten • De bonte vliegenvanger kan de veranderende klimaatswijziging moeilijk het hoofd bieden • Deze lange-afstand trekvogel wordt geconfronteerd met een vroegere lente in de gematigde streken • Ze kunnen alleen jongen voortbrengen als er veel insecten zijn • Hebben hun broedseizoen 10 dagen vervroegd, wat hen minder recuperatie gunt
  • 63. 63 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Zomerslaap- en winterrustplaatsen zoals holle bomen als onesthetisch of onveilig beschouwd • Pesticiden met nefaste effecten op de insectenpopulatie • Habitatfragmentatie • Illegaal met gif bestrijken van timmerhout kan kolonies vleermuizen vernietigen • Vleermuizen (Chiroptera) genieten Europese bescherming door de Conventie van Bonn (1979) – ter bescherming van migrerende diersoorten • Grootoorvleermuis (Plecotus auritus), vermoedelijk bedreigd • Habitat: open loof- of dennebos, parken, tuinen
  • 64. 64 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Vroedmeesterpad (Alytes obstetricans) • De mannetjes met eitjes kunnen van maart tot augustus gezien worden • Vroedmeesterpad is een pioniersoort • Het dichtgroeien van zijn leefgebied door successie doet populaties teruglopen • De biotopen vereisen voldoende lichtinval, schuilmogelijkheden en poelen • Kalksteengroeven, holle wegen, levend in holletjes of uitsparingen • Status: kwetsbaar
  • 65. 65 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Geelbuikvuurpad (Bombina variegata) • Ernstig bedreigd • Biotoop: kleinschalig en extensief beheerd heuvellandschap van lemige gronden bv. mergelgroeven • Habitat: moeras, rivieren met natuurlijke overstroming, voorzien van continu verplaatsend water • Ondiepe wateren met weinig vegetatie en veel lichtinval waardoor hoge temperaturen bereikt kunnen worden zonder andere amfibieën • Karresporen als tijdelijke voortplantingspoel zijn ideaal
  • 66. 66 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Boomkikker (Hyla arborea) • Ernstig bedreigd door drainage, verzuring, versnippering van habitat • Verlanding, vervuiling, te hoog visbestand, handel zijn andere gevaren • Habitat: zonbeschenen vegetaties, houtwallen en bosranden • Overgang tussen water en aangrenzend struikgewas • Veedrinkpoelen • Poelen moeten ten dele zon hebben: de larven ontwikkelen zich niet onder 15° • In tegenstelling tot andere kikkers springen ze niet weg bij maaien: ze vertrouwen op camouflage
  • 67. 67 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Boommarter (Martes martes) kan de populatie van grijze eekhoorn reduceren... • ...in het voordeel van Sciurus vulgaris, daar de eerste zich meer op de grond beweegt • De boommarter leeft vooral van kleine zoogdieren, zangvogels, honing, bessen, aas • Dicht gemengd woud, naaldwoud • In het verleden in Nederland genadeloos vervolgd • Gevaren: jacht, handel in bont • Habitatfragmentatie, gif bedoeld tegen kraaien of vossen • Ecologische verbindingszones en natuurontwikkeling heeft de soort in Flevoland doen toenemen • In Nl: 350 volwassen dieren • Na een afwezigheid van decennia is in Vlaanderen in het centrum van Kalmthout 05/‟07 een gewond dier opgedoken • Status: kwetsbaar
  • 68. 68 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • Hazelmuis (Muscardinus avellanarius ), behorende tot de Gliridae (Slaapmuizen), is in België een zeldzame verschijning • Op löss-bedekte hellingen, langs rivieren, in gemend eikebos met veel voedselbomen (noten, bessen, schors,...) • Boom- of struikbewoner, komt zelden op de grond, nachtdier • De soort is weinig mobiel, maar kan via houtwallen nieuwe gebieden koloniseren • Winterslaper, in zomer bij voedseltekort in torpor • De hazelmuis is zeer beperkt verspreid en dus bedreigd, in Nl sinds ’04 verdwenen uit het wild
  • 69. 69 Andere bedreigde taxa in België en Nederland • De kwabaal (Lota lota) is de enige kabeljauwachtige zoetwatervis • Toppredator • Helder stromend water of schone, diepe meren • De vis paait in vroeg voorjaar, de larven sterven bij meer dan 6° • Afhankelijk van overstromingen in beekdalen • In België als uitgestorven beschouwd sinds ‟70 • De Vlaamse overheid startte in ‟99 met een herintroductieprogramma (Grote Nete, Bosbeek) • Verslechterde waterkwaliteit en teloorgang paaiplaatsen meest ernstige bedreiging • Bedreigd, maar niet wettelijk beschermd in Nederland, wel beschermd in België
  • 70. 70 Dichtheid bijenvolken zit aan de ondergrens van voortbestaan • Het 2 à 3 x uitsnijden van het gesloten darrenbroed in alle kasten in mei/juni kan de infectie halveren • De Varroamijt is obligaat parasiet op honingbijen, in Nl in ‟83 eerst geconstateerd • Een bevrucht ♀ van Varroa jacobsoni komt via een bij in nest • Net voor wasdekseltje afgesloten wordt infecteren ♀ broedcellen • Bijenlarven misvormd door larven mijt • Darrenbroed hoofdzakelijk aangetast • Volwassen mijt voedt zich met hemolymfe bij • Misvormingen bij, aantastingen vitaliteit, infectie andere pathogenen • Invoer bijen verboden, vervoer bijen kan beperkt worden
  • 71. 71 Bij hevige infectie sterft de korf tussen augustus en oktober • Grafiek Dietz en Hermann (1988) • Zonder preventie, zal de imker wasmotten de korf zien aanvallen, met de dode bijen errond
  • 72. 72 Zal globale opwarming zorgen voor een „beecopalypse‟ ? • Nosema ceranae, N. apis tasten het darmstelsel van de bij aan • Bij het poetsen van de cellen neemt bij een spore op • N. apis vertoont verhoogde kieming bij verhoogde [CO2] • Bt-pesticiden, bij maïsmonocultuur gebruikt, acteren synergetisch met de fungusparasiet • Fumagilline kan gebruikt worden, maar resistentie is niet uitgesloten • Hygiëne van de korf van primair belang • Gezonde en door N. ceranae aangetaste korf
  • 73. 73 Globale bedreiging van taxa • Wellingtons solitaire koraal (Rhizopsammia wellingtoni ) • 1 van de 3 bedreigde Galapagoskoralen • Voor het eerst staan koralen op IUCN-Lijst (‟07) • Charles Darwin Research Station (Galapagos): 3 soorten koralen ernstig bedreigd • 74 Galapagos-zeewieren op IUCN • Overbevissing zorgt voor grotere populatie zeepokken die grazen op de wieren • Mariene ecosystemen globaal bedreigd door opwarming • Regionaal afsterven door warmer zeewater o.i.v. El Nino (Costa Rica, Panama, Ecuador en Colombia met massale sterfte in 1982-1983) • Lokaal door overbevissing
  • 74. 74 Koralen, bijzondere vorm van mutualisme tussen alg en koraaldiertjes • Porites sp., skeletvormende koralen, waarvan de oudste tot 1000 j. worden • Scleractinia (Anthozoa) zijn de koraaldiertjes gelijkend op poliepen met een hard skelet welke zo riffen vormen • Algen (Zooxanthellae) zorgen door zonlicht voor suikers, de koralen voor N-verbindingen • Deze symbiose laat riffen enkel toe in ondiep helder water • Stijging zeespiegel is een bedreiging voor alle riffen • Toename [CO2] doet oceanen verzuren, waardoor de koralen minder kalk opnemen en trager groeien • Verstikking algen door eutrofiëring (kunstmest)
  • 75. Riffen van Florida Keys: een gedegradeerde hotspot van biodiversiteit • Geweikoraal (Acropora palmata), status 2006: kritiek bedreigd • Reductie 96% in Molassesrif tussen „81 en „86 o.a. door olieramp Panama 1986 • Controle van 105 riffen toont een achteruitgang van 44% in de periode 1996-2005 • De archipelago, de enige tropische riffengordel aan de Noordamerikaanse kust, is de 3e grootste met een diversiteit van 6000 soorten • 520 vis-, 128 zeester-, 63 steenkoraalsoorten • Riffen zwellen door olie, verliezen slijm en worden meer vatbaar voor infecties • Oplosmiddelen aangewend door BP meer toxisch als olie zelf 75
  • 76. 76 Redenen voor bedreiging taxa • Belangrijkste is habitatverlies • Houtoogst of kap voor veeteelt • WWF focust „flagshipspecies‟ of „keystonespecies‟: als „umbrellaspecies‟ - hen helpen komt ook species in zelfde habitat ten goede • Lemuren in Madagascar, • Berggorilla in Oost-Afrika • Jaguar in Neotropis • Orangutang in Borneo,... • Andere redenen: stropen, adventieve soorten, klimaatveranderingen • Coquerel Sifaka (Propithecus verreauxi coquereli) • Onder: regenwoudvernietiging Madagascar voor hout en veeteelt
  • 77. 77 Voorbeeld bedreiging door ontbossing • De aye-aye of vingerdier (Daubentonia madagscariensis) leeft in regenwoud van Madagascar, maar ook in droge NW en eilanden Aye- aye, Nosy Mangabe • Orde Primates, halfaap • Spechtenniche • Met lange middelvinger klopt hij op stukje schors om te luisteren of er eetbare larven (Cerambycidae) uit te peuteren zijn • Grote overlappende territoria tot 1 km2, dus altijd weinig dense populaties… • ... die pas leefbaar zijn als groot genoeg • Bejaagd omdat ze soms eten in kokos- of lycheeplantages of uit bijgeloof
  • 78. 78 Voorbeeld bedreiging door ontbossing • Daubentonia robusta, met een gewicht 3 tot 5x deze van de aye-aye, leefde ooit in het droge zuidwesten, maar is uitgestorven • Zelfde adaptatie aan insectendieet, opmerkelijk daar alleen kleine zoogdieren enkel van insecten kunnen leven • Midden 20e eeuw dacht men dat de aye-aye was uitgestorven, herontdekt in „61 • Zeer schaarse maar wijde verspreiding
  • 79. 79 Habitatverlies en populaties • Dikhoornschaap (Ovis canadensis) – Bovidae, ZW-USA • Rammen met dikke gekrulde hoorns • Canyons, richels en woestijnen, waar water een voorwaarde is voor zijn voortbestaan • Rond 1900 crashte het bestand tot minder dan 1000 dieren, bescherming herstelde de populatie • Poema als belangrijkste vijand • Populaties van minder dan 100 sterven snel uit • Eenmaal de populatie te klein is, dreigt inteelt • Grote carnivoren hebben voor een leefbare populatie van 1000 een gebied nodig van 106 ha
  • 80. 80 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • De zeeotter (Enhydra lutris) gedijdde ooit in de kelpkusten van Alaska tot California maar werd bejaagd door Europese kolonisten voor zijn vacht • Op het einde van de 19e eeuw kwam de soort op rand van uitsterven • Daar waar de zeeotters compleet verdwenen, ontplooide zich een onverwachte opeenvolging van gebeurtenissen
  • 81. 81 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Verspreiding Enhydra lutris • Wereldwijde populatie wordt op 108.000 geschat • IUCN 2000: bedreigd • Overblijvende populaties zijn klein en wijd verspreid met als gevolg een lage genetische diversiteit (Ralls et al. 1983)
  • 82. 82 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Zeeotters voeden zich vnl. met schaaldieren waaronder zeeëgels (Echinoidea) • Met wieren als hoofdvoedsel, zorgde het verdwijnen van de zeeotter voor een explosie in de zeeëgelpopulatie en zo voor desolate kustbodems waar ooit kelpbossen floreerden
  • 83. 83 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Boven: kustbodem met kelpbos • Onder: kustbodem waar de otter afwezig is • Kleine populaties hadden altijd stand gehouden bij de Aleoeten (eilandengroep VS - Rusland) • Men verplaatste een deel van deze populatie naar kustplaatsen in Canada en de VS voor het herstel van de soort • De otterpopulatie groeide, de zeeëgelpopulatie verkleinde en de kelpbossen herwonnen hun uitbundigheid • De grijze walvis (Eschrichtius robostus) migreerde kustwaarts om zijn jongen er in de lagunes te beschermen tegen haaien, zich voedend met zoöplankton
  • 84. 84 Verwijdering van keystonespecies verandert gemeenschappen drastisch • Verspreiding Eschrichtius robostus, ± 20.000 dieren, 2 populaties • IUCN 2008: kritisch bedreigd in de NW-Stille-Oceaan • De zeeotterpopulatie is bedreigd door overbevissing, olievervuiling en predatie door Orcinus orca
  • 86. Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • 1 - Een soort is bedreigd als hij een groot verspreidingsgebied heeft, maar een zeer schaars voorkomen • Bachmanzanger (Verminora bachmanii) is de meest zeldzame inheemse zangvogel in de VS (Alabama, South-Carolina), overwintert in Cuba en occasioneel op Isla de la Juventud • Het overwinteringsgebied wordt schaars door boskap voor suikerrietplantages en bij terugkeer kan een mannetje onopgemerkt blijven door een vrouwtje van zijn soort • Habitat van bebost dalmoeras met voorkeur voor Arundinaria gigantea86
  • 87. Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • Arundinaria gigantea ook bekend als „switchcane‟ bedekte ooit gebieden van Virginia tot Florida en en het westen tot Texas • Het kappen van het habitat en het draineren van moeras zijn de voornaamste bedreigingen voor Bachmanzanger • Laatste waarnemingen South- Carolina 1988, Cuba 2002 • Onder: Congaree National Park (South-Carolina), een laatst mogelijk toevluchtsoord voor de soort 87
  • 88. Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • 2 – Een soort is bedreigd als het voorkomt in enkele dense populaties maar in een beperkt verspreidingsgebied • Dendroica kirtlandii (Kirtlandzanger, zuidelijk schiereiland van Michigan) vereist grote gebieden van een dichte begroeiing van jonge Pinus banksiana • Tussen 1961 en „71 zakte de populatie tot 400 vogels, o.a. door nestparasitisme door Molothrus ater (Bruinkop-koevogel) 88
  • 89. Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • Onderzoek doet vermoeden dat de koevogel mafiagedrag vertoont • Ze monitoren de nesten en als het ei afwezig is, wordt overgegaan tot vernietiging van het nest • De zangers verwijderen daardoor zelden de eieren, waar ze ook fysiek moeilijk tot in staat zijn • Oorspronkelijk volgde de soort de bizontrek, maar in tegenstelling tot de bizon heeft de vogel van de vele open ruimten geprofiteerd na het kappen van de bossen ten oosten van de prairie • Hun voortplantingsniche completeert hun nomadische levensstijl 89
  • 90. Bison bison en Molothrus ater 90
  • 91. Een bedreigde diersoort die uitsterft komt nooit meer terug • 3 – Een soort is bedreigd als het een groot verspreidingsgebied heeft en lokaal talrijk aanwezig is, maar uiterst gespecialiseerd is om een schaarse niche te bezetten • Picoides borealis beschikt over 1% van zijn oorspronkelijk gebied, welk dennenbossen zijn van minstens 80 jaar oud met een voorkeur voor levende moerasden (Pinus palustris) • Nakomelingen helpen het broedpaar de kuikens te beschermen, waarbij elke groep een gebied vereist van ± 86 Ha 91
  • 92. Gedoemd te verdwijnen?... • Hibiscadelphus distans is endemisch te Kaua‟i, Hawaii • In de Lower Koai‟e Canyon resten nog 2 bestaande populaties van 20 wilde en 150 geïntroduceerde boompjes • Ondanks de extreme zeldzaamheid van H. distans, is het de grootste populatie van het genus, waarvan 5 van de 6 soorten uitgestorven of uitgestorven in het wild zijn • H. woodii bv. is met 4 waarnemingen, ook op Kaua‟i, nog zeldzamer 92
  • 94. Gedoemd te verdwijnen?... • Thermosphaeroma thermophilum (Socorro pissebed) een kreeftachtig waterdiertje, heeft zijn natuurlijk habitat verloren en overleeft in een verlaten badhuis te New-Mexico • De overblijvende populatie nam dit refugium in nadat in 1970 de bron waarin ze leefde afgesloten werd • Genetische en fysiologische divergentie toont, naast de mogelijke snelheid van evolutie, een bijkomende bedreiging als de soort in het wild moet overleven 94
  • 95. Verdwenen?.... • Spix’s ara (Cyanositta spixii) leefde in palmbossen en rivierbossen te Bahia en Pará, Brazilië • Stroperij door mensenhandelaars en illegale stroperij dreef de soort tot 4 wilde vogels in 1987, waar per stuk tot 40.000 $ werd betaald • De achteruitgang werd versneld door de invoer van de geafrikaniseerde honingbij, waarvan de kolonies de door de ara uitverkoren boomholtes bezetten • In „90 bleef nog welgeteld 1 mannetje in het wild over, volgens Tony Juniper van het International Council for Bird Preservation „hopeloos op zoek naar broedgelegenheid‟ 95
  • 96. Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Moa-nalo als verzamelnaam voor uitgestorven gansachtige niet-vliegende eenden • Het bewijs van hun bestaan is terug te vinden in de Ewa- Plaingrotten waarin ze gevangen werden en stierven • Polynesiërs koloniseerden vanaf 8000 VC de Pacifische eilanden van Tonga tot Hawaii • Ze overleefden op gewassen en gedomesticeerde dieren die ze meenamen in hun kano‟s • Als aanvulling aten ze hun weg doorheen de endemische fauna • Als de Europese kolonisten Hawaii innamen na Cook‟s bezoek in 1778 leefden er 50 soorten landvogels • Fossielen tonen aan dat 35 soorten met zekerheid reeds uitgeroeid waren door de autochtone Hawaiianen 96
  • 97. Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Simulatie jacht op Dinornis giganteus • Voordat Maori‟s Nieuw-zeeland innamen rond 1300 leefden er 11 soorten moa‟s (Emeidae en Dinornithidae), waarvan de grootste soorten tot 230 kg. konden wegen • In een periode van ± 150 jaar waren alle soorten uitgestorven • Er was sprake van een moa- radiatie, vele niches vullend, wegens het ontbreken van middelgrote en grote zoogdieren • Het zuidelijk eiland kent dumpplaatsen van opeengestapelde moa-beenderen, gedateerd 1100-1300 97
  • 98. Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Harpagornis moorei (Haasts arend), 2x zo zwaar als een steenarend, was de enige natuurlijke vijand van de moa‟s • Nadat de moa‟s door de mens uitgeroeid waren en zijn habitat van dense bossen vernietigd waren, verdween de grootste roofvogelsoort ooit rond 1400 van het toneel 98
  • 99. Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Na isolatie van 70 miljoen jaar, was Madagascar het schouwspel van een biologische tragedie zoals de Nieuw-zeelandse • De Malagasipioniers, Indonesische immigranten, roeiden tussen 500 en 1000 de 7-tal soorten olifantsvogels (Aepyornithidae) volledig uit, waarvan de 3 meter hoge A. maximus de grootste ooit levende vogelsoort was (ei met omtrek 1m.) • Verder verdwenen 17 genera lemuren 99
  • 100. Biodiversiteit in gevaar doorheen de eeuwen • Kwartaire (2,6 miljoen jaar VC- 0) extincties, zijn naast veroorzaakt door ijstijden, toe te wijzen aan de ontmoeting van de moderne mens met naïeve diersoorten • De jagers waren selectief in hun keuze, met voorkeur voor grote zoogdieren en niet-vliegende vogels • Ze negeerden andere species bv. knaagdieren • „Human hunters help no species‟ Edward O. Wilson • Afbeelding Edward O. Wilson, The Diversity Of Life, 1992 100
  • 101. Kleine habitats, doorgedreven specialisatie en beperkte verplaatsing maken soorten bedreigd • Zoetwater- en land-Mollusca illustreren dit principe • Als resultaat van een miniatuur adaptieve radiatie zijn de fungusetende boomslakjes van het genus Achatinella kwetsbaar door de introductie van de carnivore Euglandina sp.,… • … habitatvernietiging, predatie door ratten en menselijke verzameldrift • Endemische boomslakjessoorten op Moorea sinds 1987 uitgestorven, op Tahiti zijn ze hetzelfde lot beschoren • Achatinella sowerbyana, Euglandina rosea 101
  • 102. De kritieke toestand van biodiversiteit geïllustreerd door Banara vanderbiltii • 250 resp. 700 van de 20.000 gekende soorten van de VS zijn uitgestorven resp. ernstig bedreigd (2000) • ¾ ervan komt voor op 5 plaatsen: California, Florida, Hawaii, Puerto Rico en Texas • In 1986 was de populatie van Banara vanderbiltii twee exemplaren groot , groeiend op een boerderij bij Bayamon (Puerto Rico) • Stekjes groeien nu met succes in de Fairchild Tropical Garden, Miami 102
  • 103. Fungi in het centrum van massa-extinctie • Intensieve inventarisatie in Duitsland, Oostenrijk en Nederland bracht een 40 tot 50 % verlies aan soorten aan het licht gedurende de laatste 60 jaar • Hoofdoorzaak is luchtverontreiniging • Vele maken mycorrhiza aan, onontbeerlijk voor de nutriëntabsorptie van planten • Ecologen vragen zich af wat met landecosystemen zou gebeuren zonder fungi, al zullen we het zeker vlug merken • Russula rubra (Roode Russula), verdwenen uit België in 1949 103
  • 104. Rifle shots en holocausts • Grote, opvallende soorten trokken logischerwijs meer kwalijke aandacht dan bv. pissebedden of spinnetjes • Verschil tussen een rifleshot of het uitsterven van 1 bepaalde soort en het vernietigen van een heel ecosysteem • De Javaanse neushoorn (Rhinoceros sondaicus) zal niet overleven als de bossen op Java gerooid worden • Men spreekt van „keystonespecies‟, welke als paraplu optreden voor de vele andere soorten van het ecosysteem waarin ze leven 104
  • 105. Rifle shots en holocausts • De Javaanse neushoorn kent in 2011 een populatie van 40 dieren op Java • Ontbossing, Agent Orange en vooral de jacht op de hoorn waarvoor tot 30.000 $ werd betaald door de traditionele Chinese geneeskunde, reduceerde de populatie drastisch • Ooit een verspreiding vanuit Java en Sumatra tot in China en India • Het huidig verspreidingsgebied bedraagt 300 km2, onvoldoende om inteelt te beperken 105
  • 106. Enkele ecosystemen verdienen bijzondere aandacht • Usumbaras, Tanzania • De groenkopwielewaal (Oriolus chlorocephalus) is één van de soorten in het Amani natuurreservaat • De totale oppervlakte bedraagt 836 km2, waarvan 450 km2 bebost • Met 2000 plantensoorten, waarvan 25% endemisch, 276 boomsoorten waarvan 50% endemisch, behoort Amani tot 1 van de 25 „biodiversity hotspots‟ op aarde • Overpopulatie, armoede ,invasieve vegetatie, ontbossing en bodemerosie vormen de belangrijkste bedreigingen 106
  • 107. Enkele ecosystemen verdienen bijzondere aandacht • Moreau’s snijdervogel (Orthotomus moreaui), endemische en sterk bedreigde zanger in het Amani natuurreservaat 107
  • 108. San Bruno Mountain, California • Wetenschappers meldden dat San Francisco vermaard is in lepidopteristkringen voor zijn lange lijst aan verdwenen soorten • Van de 54 vlindersoorten, aanwezig rond 1900, resten er 34 • Callophrys mossii bayensis, met typische Lycaenidaesymbiose met mieren, is een bedreigde endemische soort • Waardplant: Sedum spathulifolium • Inheemse fauna en flora is bedreigd door offroad-verkeer, exploitatie van een steengroeve en invasieve Eucaluptussoorten , gaspeldoorn (Ulex europaeus ),… 108
  • 109. Dode Zee-oasen, Israel en Jordanië • Deze waterrijke toevluchtsoorden, ghors genoemd, zijn geïsoleerde tropische ecosystemen gevoed door bronwater • Unieke Afrikaanse flora en fauna van soorten met uitgestrekte habitats tot duizenden km. zuidwaarts en deze beperkt tot de ghors of tot 1 enkele bron • De bronnen zijn bevolkt met endemische Cichlidae, de oevers met bv. weefmieren (Oecophylla) en de omringende rotspartijen door o.a. de Nubische steenbok (Capra nubiana), wilde populatie geschat op ± 1200 dieren (IUCN 2008) 109
  • 110. Dode Zee-oasen, Israel en Jordanië • De Nubische nachtzwaluw (Caprimulgus nubicus) heeft een verspreiding van Kenya tot Oman, met broedplaatsen bij de oasen • Opgelet met de telescoop, je bent vlakbij de Jordaanse grens! • De oasen zijn bedreigd door overbegrazing, mijnbouw en commerciële ontwikkeling 110
  • 111. California floristic province • Gebied van Oregon tot Baja-California met Mediterraan klimaat is door botanisten erkend als een apart evolutionaire hotspot dat ¼ van alle plantensoorten van de VS herbergt • Habitat van o.a. de reuzesequoia (Sequoiadendron giganteum) en van de ernstig bedreigde California-condor (Gymnogyps californianus), hier met raafescorte • Bedreiging door landbouw, vervuiling en wegenbouw 111
  • 112. Slash & burn in Madagascar • Voedsel op tafel zetten is voor de meeste inwoners een grotere noodzaak dan biodiversiteit • Je hoeft maar even over het eiland te vliegen om te zien hoe de rode aarde in zee verdwijnt • Van de 30 lemurensoorten, reptielen en kikkers (enige amfibieën) is 90% endemisch • 2/3 van de kameleons op de wereld leeft op het eiland 112
  • 113. Slash & burn in Madagascar • Verder is 80% van de 10.000 plantensoorten endemisch • Sinds de militaire coup van huidig president Rajoelina (2009), explodeert de bosontginning • Voormalig president Ravalomanana was een voorbeeldfiguur, daar hij grote natuurgebieden beschermde en duurzame landbouw aanmoedigde • Brookesia minima, de kleinste kameleon ter wereld 113
  • 114. Slash & burn in Madagascar • Het genus Adansonia (Baobab) kent 6 soorten op Madagascar, 1 Afrikaanse en 1 Australische • De 6 Malagasische soorten staan op de rode lijst van de IUCN • Adansonia madagascariensis - Malagasische baobab • Ze worden bestuifd door een diverse fauna van lemuren, nachtvlinders, vleermuizen en in Afrika bv. door Galagosoorten (Galagidae) • De vruchten bevatten meer vitamine C dan sinaasappelen 114
  • 116. De fretkat (Cryptoprocto ferox) staat aan de top van de voedselketen • De grootste bedreiging voor de solitaire fretkat of de fossa is naast habitatfragmentatie en het lemurenbestand het doden ervan door boeren om hun pluimvee te beschermen • IUCN 2008: kwetsbaar, met een reductie van 30%, minder dan 2500 dieren (Hawkins and Racey 2005) en max. 400 broedende volwassen dieren 116
  • 117. Benedenhellingen van de Himalayas • Weelderige bergwouden omgeven de zuidelijke en oostelijke flanken van de Himalayas • De fauna en flora is een complexe mix van tropische soorten van zuidelijke en gematigde soorten van noordelijke origine • De opeenvolging van diepe valleien en scherpe bergruggen verdelen de fauna en flora in vele locale samenstellingen, met bv. 9000 plantensoorten, waarvan 40% beperkt zijn tot de regio • Rode panda (Ailurus fulgens), kwetsbaar, minder dan 10.000 individuen waardoor inteelt toeneemt (Nepal tot China) 117
  • 118. Benedenhellingen van de Himalayas • De sneeuwpanter (Uncia uncia) verkiest hellingen van 2000 – 6000 m., is met dikke vacht, gezet lichaam en kleine, ronde oren aangepast aan koude berghabitats • Deze generalist, eerst beschreven in 1775 (Schreber), waagt zich wel eens aan vee, wat de soort in conflict brengt met de bevolking, maar is gemakkelijk te verjagen • Jachtterrein varieert met prooidensiteit (12 – 1000 km2) • Bedreigde soort met max. 6500 individuen in het wild • Overbevolkte centra leggen druk op de maagdelijke wouden, waarvan 2/3 van de 340.000 km2 overblijft 118
  • 119. West-Ghats, India • Deze natte, bladverliezende wouden en hoog liggende regenwouden zijn uniek in hun flora • Eerstvernoemde is het habitat van de teakbomen (Tectona grandis), waarvan vooral in de 20e eeuw veel illegaal gekapt werden • Laatstvernoemde met immergroene wouden met bomen uit de laurierfamilie o.a. Litsea oleoides (Kerala, Tamil Nadu) • Dit genus met 18 endemische soorten in de Ghats, waarvan 3 met een zeer beperkte verspreiding • De familie kent vele relictsoorten, met origine in de Lauraceaebossen in Gondwana 119
  • 120. West-Ghats, India • Nasikabatrachus sahyadrensis is de enige soort in het genus van de neuskikkers • In 2003 ontdekt en beschouwd als een levend fossiel • Met een onafhankelijke evolutie gedurende 130 miljoen jaar sinds het opbreken van Gondwana, met als naaste verwanten de Seychellenkikker (Sooglossus sp.) • Enkele weken tijdens de regenrijke moesson, komt de soort bovengronds om te paren, wat hem, mede door de bedreigde status en een verspreiding < 5000 km2 een zelden geziene soort maakt 120
  • 121. West-Ghats, India • In het biosfeerreservaat Nilgiri bevindt zich de grootste populatie van de Aziatische olifant (Elephas maximus) en is tevens een belangrijk tijgerreservaat • In de West-Ghats van Karnataka leefden in 2004 meer dan zesduizend olifanten • De Ghats verdwijnen met 2-3% per jaar, met als belangrijkste bedreiging koffie-, kardemom- en gemberplantages 121
  • 122. Centraal Chili • Mediterrane vegetatie met hoge graad van endemisme door de geografische isolatie • Gescheiden van de rest van het continent door de Andes, droge woestijnen in het noorden en Patagonische ijsvlakten ten zuiden • Flora bestaat uit 3000 plantensoorten, de helft van heel Chili op 6% van de oppervlakte • Slechts 1/3 van de oppervlakte is behouden, daar Centraal Chili één van dichtst bevolkte regio‟s is van het land • Puya alpestris, Bromeliaceae 122
  • 123. Centraal Chili • Jubaea chilensis, kwam vroeger over heel Chili voor • De winning van het sap voor siroop en wijn, waar de boom geveld voor moet worden, maakt dat deze winterharde palm enkel nog in de valleien in La Campana en Las Palmas de Cocalan voorkomt 123
  • 124. Centraal Chili • Het Chileens bergleguaantje (Phymaturus palluma) leeft tot op 3000 m. en verdonkert om meer warmte te absorberen • Centraal Chili en West-Argentinië, plantenetend, vivipaar 124 Chili slideshow
  • 125. Colombiaanse Chocó • In het hart van de Chocó bevindt zich het meest vochtige regenwoud, met gemiddeld 8 m. regen/jaar, het Panganregenwoud • Grotendeels ononderzocht, is het woud meer dan 10.000 plantensoorten, waarvan 1/4 endemisch, rijk • Keystonepecies zijn o.a. de brilbeer (Tremarctos ornatus), enig overlevende berensoort van Zuid- Amerika, de bedreigde gebandeerde grondkoekoek en Ortons sjakohoen (Penelope ortoni ) • Ortons sjakohoen kent een sterke populatieafname door ontbossing, gouddelving en coca- bananen- en oliepalmplantages 125
  • 126. Colombiaanse Chocó • Ortons sjakohoen, Dendrobates azureus, laatsgenoemde beperkt tot het Panganredenwoud, met aposematisch kleurenpatroon om predatoren te waarschuwen voor de giftige alkaloïdensecreties • Sinds de jaren „70 van vorige eeuw wordt het gebied ingenomen door houtkapbedrijven en arme Colombianen hongerig naar land • De bossen zijn gereduceerd tot ¾ van hun oorspronkelijke omvang en worden met versneld tempo vernietigd • ProAves beheert sinds 1999 4000 ha. natuurreservaat 126
  • 127. Colombiaanse Chocó • Jaguar (Panthera onca), IUCN 2008 near threatened 127
  • 128. West Ecuador • Afbeelding Wilson, The Diversity Of Life, 1992 • In 1978 documenteerden Gentry & Dodson 90 plantensoorten uniek voor de Centinelakam in Ecuador • Als eilanden zijn de nevelwouden geïsoleerd door de boomloze paramos en de laaglandregenwouden • Vele plantensoorten zijn zwartbladig, waaronder vele epifyten en orchideeën, een ongewoon fysiologisch fenomeen • Sinds 1978 zijn 96% van de Pacifische wouden verdwenen voor landbouw, in 1986 was Centinela ontbost, waarbij enkele endemische soorten in de schaduw van cacaoplantages overleven • Men spreekt van „Centinela-extincties‟ waarbij populaties zo verkleind worden dat voortplanting onmogelijk is en men kan spreken van „levende doden‟ 128
  • 129. West Ecuador • Ten zuiden van de Centinela bevindt zich het Rio Palenque Science Center, waar minder dan 1 km2 primair woud rest • Dit fragment herbergt 1200 plantensoorten, waarvan ¼ endemisch voor West Ecuador • In 1993 identificeerden Dodson & Gentry 650 vogelsoorten, waarbij de graad van endemisme van de hoogste ter wereld is • De Global Trees Campaign zorgt in samenwerking met de lokale Fundación Sirua om 40 ha. te herbebossen in de Awacachi Biological Corridor met o.a. de bedreigde (IUCN 2011) endemische boomsoort Carapa megistocarpa 129
  • 130. West Ecuador • De harpij (Harpia harpyja), een voormalige bewoner van de boomtoplagen van de Centinelakam en Rio Palenque • Schaarse verspreiding in tropische laaglandregenwouden 130
  • 131. Hooglanden West-Amazonië • Tertiaire alluviale hoogvlakten van dichte altijdgroene regenwouden gelegen in een boog rond de Putamayo (Colombia, Peru), de Caquetá (Colombia), de Amazone en Napo (Peru) • Woudreuzen als Ceiba pentandra, Terminalia amazonica, Cedrelinga catenaeformis, Carapa guianensis, en Hevea guianensis vormen het decor van primaten o.a. Pithecia aequatorialis, klauwaapjes (Callithrix sp.), jaguars, vleermuizen bv. Vampyressa pusilla, 3 soorten miereneters, lamantijnen (Trichechus sp.) en tapirs (Tapirus terrestris) in en bij rivieren 131
  • 132. Hooglanden West-Amazonië • Tapirus terrestris, Vampyressa pusilla • 500 vogelsoorten bevolken het Amacayacu National Park bv. de pauwquetzal (Pharomachrus pavoninus), de goudvleugelschoffelsnavel (Todirostrum calopterum) en de endemische oker-gestreepte antpitta (Grallaria dignissima) • Reptielen zijn vertegenwoordigd door bv. de arrausschildpad (Podocnemys expansa)- de grootste zoetwaterschildpad -, de brilkaaiman (Caiman crocodylus) en de anaconda (Eunectes murinus) • Het Tarapotomeer is vermaard voor de boto of Oronicodolfijn (Inia geoffrensis) 132
  • 133. Hooglanden West-Amazonië • Pauwquetzal (Pharomachrus pavoninus) • Melaninepigment zorgt voor prachtige iriserende kleuren bij de mannetjes 133
  • 134. Hooglanden West-Amazonië • Dwergzijdeaapje (Callithrix pygmaea), werelds kleinste aapje, kan tot 120 g. wegen • Vrouwtjes zijn iets groter dan mannetjes • Grote vocalisatievariatie, met scherp gefluit en klikkend geluid om gevaar aan te kondigen 134
  • 135. Hooglanden West-Amazonië • Inia geoffrensis • IUCN 2011: bedreigd door overbevissing, afdamming, vervuiling, vrachtvervoer en mijnbouw (zware metalen, organische chloorverbindingen) 135
  • 136. Hooglanden West-Amazonië • Een groot deel van de ecoregio is intact, maar bedreigd door oprukkende palmolie- en cocaplantages, houtkap, mijnbouw en veehouderij • 1/3 ervan valt onder jurisdictie van de inheemse bevolking, vnl. tussen de rivieren Putamayo en Caquetá • Yaguanederzetting, noordoost Peru 136
  • 137. Atlantische kuststrook van Brazilië • Regenwoud dat zich ooit uitstrekte van Recife tot Rio kende in de 20e eeuw een enorme ontbossing • Sinds 1999 werelderfgoed • Tropisch bos, tropische savanne en mangrove met enorme graad van endemisme: 40% van de vaatplanten, 60% van de gewervelden • 11.000 soorten worden als bedreigd aangegeven, nieuwe soorten worden onophoudelijk ontdekt 137
  • 138. Atlantische kuststrook van Brazilië • Het zwartkopleeuwaapje (Leontopithecus caissara), een klauwaapje (Callitrichinae) pas in 1990 ontdekt • Cebus queirozi, een kapucijnaapje (Cebus sp.), werd in noordoost Brazilië in 2006 ontdekt • Een ander voorbeeld van een bedreigde soort is de luiaard Bradypus torquatus • Een bevolking van 190.000.000 eist z‟n tol: 88% van het oorspronkelijk woud is omgevormd tot landbouwgrond en verstedelijkt gebied • Het gebied valt vaak ten prooi aan branden, waar dit ecosysteem niet aan aangepast is 138
  • 139. Atlantische kuststrook van Brazilië • Bradypus torquatus, Bahia • Voedt zich uitsluitend met Cecropiasoorten • Endemisch in de tropische bossen van de Braziliaanse kuststrook 139
  • 140. Zuidwestelijke Ivoorkust • Ivoorkust heeft de hoogste biodiversiteitsgraad van West- Afrika met 1200 gekende dier- en 4700 gekende plantensoorten • Deze diversiteit vindt men in het geheuvelde binnenland • Door ontbossing, zoals elders in West-Afrika, rest er in „05 amper 2% van het primair woud • Voor de oorlog uitbrak, werd 17% van het land gevrijwaard tegen illegale houtkap en stroperij • Zebraduiker (Cephalophus zebra), IUCN: kwetsbaar, populatie 28.000 • West-Afrikaanse chimpansee (Pan troglodytes verus) , populatie ± 50.000 van Nigeria tot Guinee 140
  • 141. Zuidwestelijke Ivoorkust • Terminalia superba, (Combretaceae), bladverliezende woudreus in het korte droge seizoen • De schors wordt door de Kroumen als middel tegen malaria aangewend • Taï National Park, 4520 km2 werelderfgoed sinds 1982 en Ebolareservoir, is het laatste primaire regenwoud van Ivoorkust • De plantenkennis van de stammen (Bakoué, Kroumen) vormt een onontgonnen genenschat voor natuurwetenschap en geneeskunde • Ooit besloeg het primair regenwoud 160.000 km2, verdwenen door slash&burn en onwettelijke houtkap 141
  • 142. Fynbos, Zuid-Afrika • 1 van de 6 florarijken met enorme diversiteit • 9000 plantensoorten, 6200 endemisch • De typische sclerofylle vegetatie bestaat vnl. uit Ericaceae, Proteaceae en Restionaceae • Vele pyrofyten, 30% maakt eleiosomen aan om mieren aan te trekken • Aethomys namaquensis bestuift Protea humiflora, Kleine kraaghoningzuiger (Cinnyris chalybeus) Kniphofia uvaria 142
  • 143. Fynbos, Zuid-Afrika 143 • Het 71.000 km2 fynbos is bedreigd door landbouw en globale opwarming • Een verlies van 51-65% van het fynbosbioom wordt voorspeld, afhankelijk van het gebruikte klimaatscenario • Grote zoogdieren ontbreken door de nutriënt- en N-arme bodem, kleinere zoogdieren zoals de beerbaviaan (Papio ursinis) en de Kaapse klipdas zijn typische bewoners • Aeropetes tulbaghia met een passie voor rood bezoekt Disa uniflora • Als enige bestuiver levert hij pollinia af op de orchidee
  • 144. Fynbos, Zuid-Afrika • Beerbaviaan (Papio ursinis), Wildcliff-natuurreservaat • De dieren leven in sociale verbanden met complexe groepsgedragingen bv. lichaamstaal, aanraking, vocalisatie en gezichtsexpressie o.a. tanddisplay, lipsmakken en fronsen van de wenkbrauwen 144
  • 145. Sri Lanka • De regenwouden op het eiland zijn gereduceerd tot 10% van het oorspronkelijke areaal, 8% is beschermd waaronder het Sinhajara Forest in het zuidwesten • Ooit hadden bedreigde soorten als de Ceylonolifant (Elephas maximus maximus), -IUCN 2011 bedreigd, populatie 2000 – en de Sri Lankaanse panter (Panthera pardus kotiya) een verspreiding over het hele eiland 145
  • 146. Sri Lanka • Het Sinharaja Forest, een 112 km2 overblijfsel van het primair regenwoud is opgenomen in de World Heritage Sites (1989) • Van de 20 endemische vogelsoorten zijn er 19 aanwezig zoals Phaenicophaeus pyrrhocephalus, Cuculidae (kwetsbaar IUCN „07) • Calotes liolepis, een van de minst geziene prachtagamen van het woud, fluit bij alarm • Restanten van het Dipterocarpus- woud komen in Sinharaja voor, waarvan vele van de 217 endemische boomsoorten zoals Shorea trapezifolia, kritiek bedreigd IUCN 1998 146
  • 147. Sri Lanka • Shorea trapezifolia , de meest dominante woudreus van Sinharaja in bloei • Deze soort wordt aangetroffen in het laagland of op regenwoudhellingen, het habitat verkleind door plantages 147
  • 148. Maleisië • De regenwoud-ecoregio is het grootste Indopacifische, na Borneo • Deze Dipterocarpawouden kennen een wijde verspreiding van topcarnicoren bv. Maleise tijgers (Felis tigris jacksoni), herbivoren bv. Sumatraanse neushoorns (Didermocerus sumatrensis),… • 500 Malaise tijgers wereldwijd en 300 Sumatraanse neushoorns (kritiek IUCN „08) leven in het wild • Koompassia excelsa of Tualang wordt beschermd door de waardevolle niet gedomesticeerde reuzenhoningbij (Apis dorsata) • Woudreus tot 90 m. en hoog boven Dipterocarpa- en Shoreakruinen 148
  • 149. Maleisië • Reuzenhoningbijkolonie, gevaarlijk agressief als verstoord, in een Tualangboom • Deze 30.000 bijen leveren 450 kg. honing en maken de boom meer waard staand als geveld 149
  • 150. Maleisië • De Sumatraanse neushoorn is de kleinste van alle rhino‟s • 75-tal leven in Maleise natuurreservaten, waarvan Taman Negara (2770 km2) het grootste is, de rest op Sumatra • Veel van de laaglandregenwouden zijn omgevormd tot rijstveld, rubber- of palmolieplantatie • Natuurparken beslaan 3875 km2 of 3% van de ecoregio 150
  • 151. Maleisië • De Maleise beer (Ursus malayanus), overdag rustend en „s nachts actief, is één van de kleinste beren • Eveneens verzot op honing, moet hij afgaan op zijn fijne reukzin, z‟n zicht is nihil • Kwetsbaar IUCN ‟07, gestroopt om bont en gal 151
  • 152. Borneo • Het oudste regenwoud ter wereld (130 miljoen jaar) is sterk onderhevig aan massale ontbossing • De 7 ecoregio, samen 15.000 plantensoorten rijk is het habitat van endemische bossoorten zoals de Orang-oetan (Pongo sp.) hier een Dipterocarpvrucht etend, de Borneose nevelpanter (Neofelis diardi), de zeldzame bedreigde Borneogoudkat (Pardofelis badia), Elephas maximus borneensis,… • De wouden zijn 267 Dipterocarpaceaesoorten rijk, bomen met de grootste biodiversiteit aan insecten, tot 1000 soorten per boom 152
  • 153. Borneo • De maagdelijke wouden die wetenschappers zoals Wallace geïnspireerd hebben, zouden tot minder dan 1/3 tegen 2020 gereduceerd worden door o.a. palmoliewinning voor biobrandstof en tropische houtexploitatie • Bovendien hebben de branden van „97 en „98, zichtbaar op satellietbeelden en gevolgd door een uitzonderlijke droge El Nino, voor hevige verwoestingen gezorgd • Borneodwergolifant (Elephas maximus borneensis) 153
  • 154. Borneo • Recente woudbranden van september 2009, opname Nasa Terra • Aangestoken door immigranten met het oog op landwinning • De branden van „97 en „98 brachten 2 miljard ton CO2 in de atmosfeer 154
  • 155. Filipijnen • De Philippine Biodiversity Expedition 2011 ontdekte 300 nieuwe soorten, enkel op de riffen en in het regenwoud van Luzon • 2517 van 8613 soorten in Z.O.-Azië staan op randje uitsterven als er geen actie ondernomen wordt (IUCN 2010) • De 7100 met Dipterocarpwouden begroeide eilanden stimuleren soortenvorming en endemisme bv. de tamaroe (Bubalus mindorensis) IUCN 2011: kritiek, 274 dieren in het wild • „We are at the center of biodiversity loss.‟ ACB (ASEAN Center for Biodiversity) Executive Director Rodrigo Fuentes 2010 155
  • 156. Filipijnen • Van het laaglandwoud is 8000 km2 gespaard, 2/3 verdwenen de laatste 50 jaar, habitatdestructie is een algemene bedreiging • Rafflesia lobata, (Ø = 20 cm.) endemisch voor de bergachtige regenwouden, behoort tot het parasitische (op Tetrastigma spp) genus met dramatische en grootste bloemen (tot 91 cm) • Ontdekt op Pinay in 2006, bedreigd als parasiet door een dubbele habitat, en doordat maar ±1/5 van de ♀ bloemkoppen overleeft 156
  • 157. Filipijnen • Filipijnse vliegende kat (Cynocephalus volans), een van de 2 levende soorten huidvliegers • Kan tot 100 m. ver zweven door hun membraanhuid of patagium • Dit regenwoudzoogdier heeft een vrij stabiele populatie 157
  • 158. Filipijnen • Filipijnse apenarend (Pithecophaga jefferyi) met als voornaamste prooi de Filipijnse vliegende kat, is kritiek bedreigd (UICN 2010) met max. 500 vogels, mede door verminderde vruchtbaarheid door chemicaliën in de prooien • 2 reservaten zijn sinds recente tijden opgericht met oog op het behoud van de soort 158
  • 159. Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Tropische smeltkroes van soorten, waaronder de extreem bedreigde kagoe (Rhynochetos jubatu) • Invoer van honden, … heeft de populatie van deze grondbewoner vanaf de 19e eeuw doen afnemen tot 400 in 2009 • De enige zoogdieren op Nieuw-Caledonië zijn Chiroptera sp. (vleermuizen) • Herten, geiten, schapen, varkens, paarden, katten, honden, en de destructie van endemische fauna en flora tot gevolg helaas ook ratten, zijn allen ingevoerd 159
  • 160. Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Cyathea intermedia in habitat, een endemische en de grootste boomvaren van Nieuw-Caledonië • De bossen van Nieuw-Caledonië kent 1575 plantensoorten, waarvan 89 % endemisch • De ecoregio beslaat 14.600 km2, waarvan 9% in maagdelijke toestand 160
  • 161. Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Araucaria columnaris , een endemische conifeer, komt voor in de kustgebieden en koraalriffen 161
  • 162. Regenwouden van Nieuw-Caledonië • Rhacodactylus auriculatus, een geliefde terrariumbewoner, is een grondbewonend nachtdier met uiterst ontwikkelde lamellen op de tenen, wat hem een bijzondere klimmer maakt • Deze reuzengekko kan wel tot 40 cm. groot worden • Een andere prachtige woudbewoner is één van de vele endemische duiven nl. de reuzenmuskaatduif (Ducula goliath), de grootste boombewonenende duif, volgende dia • IUCN 2008 Near Threatened 162
  • 164. Zuidwest Australië • De Nullarborvlakte is één van de 825 ecoregio waar WWF beheer nastreeft • Deze immense vlakte (270.000 km2) kent een flora van vnl. zanderige boomsteppe in het noorden met o.a Eucaluptus gongylocarpa, • Acacia papyrocarpa domineert samen met meldesoorten (Atriplex sp.) de zuidelijke karstgebieden • Womapython (Aspidites ramsayi), IUCN „96: bedreigd met kans op uitsterven, komt voor in de noordelijke Nullarbor164
  • 165. Zuidwest Australië • Eucaluptus gongylocarpa , Spinifexgrassen op de voorgrond • De zoogdieren, tegenwoordig 55 soorten, zijn voortdurend tot uitsterven gebracht door invasieve katten en vossen, habitats gedegradeerd door konijnen, vuur, mijnen en oncontroleerbare uitbreiding na introductie van Carrichtera annua (Mediterranea) 165
  • 166. Zuidwest Australië • De zuidelijke breedneuswombat (Lasiorhinus latifrons) gebruikt geurklieren en faeces om het graasterritorium af te bakenen bij hun holen • Ze worden evenwel verjaagd door konijnen, waarbij overbegrazing éénjarige grassen stimuleert, onvoldoende voor een wombatdieet • Nullarbor kent een stabiele populatie, droogte en opwarming kunnen het de kleintjes moeilijk maken in deze ruwe omgeving • De grootste populatie leeft bij hole n°4 van de Nullarbor Links, „s werelds langste golfbaan 166
  • 167. Middellandse Zeegebied • De sclerofylle vegetatie, van Portugal tot Jordanië en van Italië tot Marokko, kent een immense flora met 22.500 endemische vaatplanten, 4x het aantal van de rest van Europa • Toerisme fragmenteert populaties van bedreigde soorten, waarbij van de 2.000.000 km2 hotspot er net geen 100.000 rest • De pardellynx (Lynx pardinus), IUCN kritiek bedreigd, kent de grootste populatie met 60-110 individuen in Sierra Morena 167
  • 168. Middellandse Zeegebied • Verspreiding Lynx pardinus in 1990 en 2003 • Habitat van open grasland met jeneverbes (Juniperus sp.), mastiekbomen (Pistacia lentiscus) en relictsoorten van oud bosgebied o.a de aardbeiboom (Arbutus unedo) wijkt voor infrastructuur, toerisme, verstedelijking en boommonoculturen (Pinus sp., Eucalyptus sp., Pseudotsuga sp.) • Bovendien wordt de prooipopulatie van konijnen uitgedund door myxomatose en rabbit haemorrhagic disease • Als de soort uitsterft, zou dit één van de weinige soorten van katachtigen zijn met dit trieste lot sinds extinctie van Smilodon sp. 10.000 jaar geleden 168
  • 169. Middellandse Zeegebied • Aardbeiboom in Jordanië, wijdverspreid op kalkbodems in het Middellandse Zeegebied 169
  • 170. Overzicht van de belangrijkste hotspots van biodiversiteit • Deze waardevolle en kwetsbare ecosytemen zijn 70% van hun primaire vegetatie verloren • Dit, en minimum 0,5% endemisme, is naast één van de voorwaarden voor hotspots, één van de punten van kritiek • Het Amazonebekken bv. is niet opgenomen, daar het lang vrij intact was, maar nu aan grote snelheid habitat verliest 170
  • 171. Een onvolledige lijst! • De regenwouden van Mexico en Centraal-America, de Caraïben, Liberia, Queensland, Hawaii, het Grote Merengebied in Afrika, het Baikalmeer en elk druk bewoond stroomgebied van rivieren (Ganges, Tennessee, Amazone,…) kunnen worden toegevoegd • De zwavelborsttoekan (Ramphastos sulfuratus), nationale vogel van Belize, maakt gebruik van spechtennesten en boomholten in Tropisch bos van Zuid-mexico tot Venezuela • El Nino „98 legde ± 600.000 ha in as, terwijl elk jaar meer dan 200.000 ha van het Mexicaans regenwoud verdwijnt voor brandhout, landbouw en conflicten in Chiapas 171
  • 172. 172 Het Baikalmeer • 20% zoet water op aarde bevindt zich in het Baikalmeer • Slenk of „riftvallei‟, Protobaikal van Oligoceen origine ( 35 miljoen jaar oud) • Phoca sibirica of Nerpa afgesneden van soortgenoten uit de Noordelijke Ijszee, enige zoetwaterzeehond ter wereld, bejaagd voor voedsel en bont • Wordt 50 – 60 jaar oud, ouder als andere soorten zeehonden
  • 173. 173 Het Baikalmeer: een karakteristiek en kwetsbaar ecosysteem • Lubomirskia baicalensis, leeft in symbiose met Zoochlorella sp. • Sponzen - er leven een 10-tal soorten Porifera – zorgen voor O2-verrijking door hun filterwerking • Ze vormen submariene „bossen‟ in het uiterst heldere water tot een diepte van 2 - 40m • De unieke chemische samenstelling, met een relatief laag O2-gehalte en unieke tectonische geschiedenis, maakt dat 2/3 van de aanwezige soorten enkel hier te vinden zijn
  • 174. 174 De Baikalcellulosefabriek, gesloten 03/‟09, maar door minder strenge milieu-eisen heropend 01/‟10 - 40 jaar verontreiniging (o.a. Cl)
  • 175. Regeneratie van tropisch regenwoud kan eeuwen duren De omgeving van Angkor met kanalen en tempelomgeving • Het regenwoud rond Angkor is na de val van de Khmerdynastie nog structureel verschillend van de oudere wouden in dezelfde regio • In Maleisië is een in 1944 verlaten veld nog niet begroeid door Dipterocarpsoorten, de dominante bomen van het Zuidoostaziatische regenwoud • Een val van 70 tot 30% regenwoudbegroeiing van 1970 tot 2007, maakt van Cambodja een van de snelst ontboste gebieden op aarde 175
  • 176. Regeneratie van tropisch regenwoud kan eeuwen duren Sinds 2011 geniet de saruskraanvogel (Grus antigone) bescherming in Kampong Trach • In maart „10 telde het reservaat 270 vogels als één van de grootst bekende zwermen van de kwetsbare vogelsoort • De kwetsbaarheid van de wouden is het gevolg van de opstapeling van nutriënten in de biomassa, eerder dan in de zure en arme bodem en de fragiliteit van de zaden, met beperkte tijd voor verspreiding en kieming • PO4 3-–opname beperkende factor, door complexvorming met Al3+-en Fe3+-ionen • Ca2+ en K+ lekken uit de bodem na oplossing in regenwater 176
  • 177. Queimadas in de Amazone • In de Braziliaanse Amazone kennen de mensen 3 seizoenen: het droge, het natte en het brandseizoen: de queimadas • Van 07/‟87 – 10/‟87 leken de wouden in oorlog • 50.000 km2 in Pará, Acre, Mato Grosso en Rondonia in as gelegd • “In Brazil the colour green is seriously threatened. Although it is crying in the wilderness to state that you need a series of measures to preserve our environmental wealth, and raise awareness and educate both the entire population and the authorities, this statement still holds true – and is getting very urgent. Otherwise, we run the serious risk of losing all our green – even the green in our flag”. Chris Bueno • Queimada, sojaplantage Pará177
  • 178. Queimadas in de Amazone • Smeulende gronden, klaargemaakt voor vee, Rondonia • De rampzalige ontbossing is verantwoordelijk voor de grootste uitstoot van CO2 en CH4 ter wereld • Tot ¾ van Brazilië‟s uitstoot is toe te schrijven aan ontbossing 178
  • 179. Waarde van biodiversiteit • Vulkanisme zorgde in de Sierra Madre (Mexico) voor microhabitats en zo voor radiatie bv. bij Pinus en Quercus • Sierra de Manantlan, in het westen van de ecoregio, is de groeiplaats van de endemische Zea diploperennis • Ontdekking van deze ziekteresistente en meerjarige maïs in 1977 wakkerde de studie van de vegetatie in de Sierra aan • De diepwortelende diploïde soort met agronomische mogelijkheden was bijna door machete en vuur uitgeroeid 179
  • 180. Waarde van biodiversiteit • De roze maagdenpalm (Cantharanthus roseus) zorgde voor een revolutie in de geneeskunde • Endemisch in Madagascar, werd de plant traditioneel gebruikt om allerlei ziekten te bestrijden • Tijdens onderzoek naar anti-diabetische eigenschappen, bleek dat toxische alkaloïden kunnen ingezet worden in de genezing van kankers en zo is de overlevingskans van kinderleukemie van 10% in de jaren „60 tot 90% gebracht vandaag 180
  • 181. Waarde van biodiversiteit • De verwante Catharanthus coriaceus is de meest bedreigde endemische maagdenpalmsoort van Madagascar • Het habitat in Bitsileo is kwijnend door begrazing en branden, nog voor fytochemisch onderzoek is begonnen 181
  • 182. Waarde van biodiversiteit • Neem (Azadirachta indica) geldt in India als „dorpsapotheek‟ • De vruchtenolie versterkt immuniteit, verhindert kaalheid en vergrijzing, remt malariakoorts, takjes dienen als tandenborstel, huiden genezen door extracten welke ook insecten afweren • Door droogteresistentie wordt de boom gezien als levensboom, aangeplant in de Sahel en het droge zuiden van Pakistan, India • Neem als manifestatie van godin Kali 182
  • 183. Waarde van biodiversiteit • 7000-tal planten worden gekweekt of verzameld voor voedsel • 20 soorten maken hiervan 90% uit, 3 (maïs, tarwe en rijst) de helft • Bijna overal worden deze in monocultuur gezaaid • Fruitsoorten illustreren de schraalheid aan diversiteit • Minstens 3000 tropische soorten verdienen aandacht • Lulo of Naranjilla (Solanum quitoense), Colombiaanse Cordillera • Enkel op lokale markten, ziekten en houdbaarheid maken teelt moeilijk • Mangistan (Garcinia mangostana), Zuidoost-Azië, in volksgeneeskunde gebruikt 183
  • 184. Waarde van biodiversiteit • De vleugelboon (Psophocarpus tetragonolobus), „one species supermarket‟, Nieuw-Guinea • De hele plant is eetbaar, blaadjes als spinazie, zaadjes vervangen sojabonen, wortels zijn eiwitrijker dan aardappel • Wortelknolletjes herbergen N-fixeerders • Als pionierssoort laten ze de grond beter achter als ze‟m vonden 184
  • 185. Waarde van biodiversiteit • De maca (Lepidium meyenii), verwant aan knolraap (Brassica rapa) wordt heden geteeld voor de vlezige hypocotyl • Inca‟s werden onoverwinbaar door de maca, die viriliteit zou verhogen • Het habitat was in „80 gereduceerd tot 10 ha. bij Lake Junin, Peru • De voedingsindustrie zorgde voor schaalvergroting, de zetmeel- en suikerrijke wortel kan in combinatie met een I-tekort bij overconsumptie krop veroorzaken • Groeiplaats tussen 2500 en 4500 m. maken teelt mogelijk waar weinig andere planten gedijen 185
  • 186. Waarde van biodiversiteit • De babassupalm (Orbignya phalerata), Maranhão, Amazone • De noten met hoogst gekende opbrengst aan olie maken hem tot „levensboom‟, door de lokale bevolking in het wild geoogst • Eén boom kan een halve ton nootjes per jaar leveren • Groot potentieel als herbebosser gedegradeerde ecosystemen 186
  • 187. Waarde van biodiversiteit • Door Science in „77 uitgeroepen tot „crop of the future‟, geldt de amaranth als een eiwitrijk en glutenvrij graan complementair aan tarwe en maïs • Soorten heden geteeld zijn o.a. Amaranthus caudatus, welke voor de overheersing 80% van de calorieën betekende voor de Azteken • In de Andes noemt men het kiwicha, in Indonesië en Maleisië gebruikt men A. tricolor als bayam, in Afrika kan A. cruentus zorgen voor voedselzekerheid • In Griekenland serveert men A. viridis in salade 187
  • 188. Waarde van biodiversiteit • Geliefd als sierplant, werd de amaranth ook gekoesterd in de poëzie • A. cruentes tooide als „Hopi Red Dye‟ het gezicht van de krijgers • "What a lovely flower is the Rose, a favorite alike with Gods and with men. I envy you your beauty and your perfume." The Rose replied, "I indeed, dear Amaranth, flourish but for a brief season! If no cruel hand pluck me from my stem, yet I must perish by an early doom. But thou art immortal and dost never fade, but bloomest for ever in renewed youth.“ (Fabels van Aesopus, 600 VC) 188
  • 189. Waarde van biodiversiteit • Prosopis tamarugo, endemisch in de Atamaca woestijn van Chili, kan zonder regen overleven • Diepe tapwortels reiken tot 15m diep aan het grondwater doorheen de zoute bodem, laterale wortels een halve meter diep drinken van neergeslagen dauwwater • Deze boom kan woestijn omtoveren tot open bos • Schapen gekweekt in tamarugobos groeien even snel als dieren gevoed door copieuze westerse grasmatten 189
  • 190. Waarde van biodiversiteit • De 5 overige soorten bewonen het Amazone-, Oronico- en Essequibobassin • Ze worden door de lokale bevolking gewaardeerd maar overbejaagd • Ze zijn gemakkelijk te kweken en te voeden met watervegetatie en fruit in bv. natuurlijke vijvers • P. expansa kan zo 25.000kg/ha per jaar opleveren, 400x dat van vee waarvoor bos gekapt is • Traditioneel en exotisch vee kan men beter vervangen door kweek van een bedreigde soort 190 • Podocnemis lewyana, bedreigd IUCN 2011 • Enige soort van het genus ten NW van de Andes, Colombia • Habitatverlies, nestplundering en jacht, vervuiling en dammen bedreigen de soort
  • 191. Waarde van biodiversiteit • De Togianbabiroessa (Babyrousa togeanensis) komt enkel voor op Togian nabij Sulawesi, is bedreigd door jacht en vernieling van het habitat • De babiroessa‟s of hertzwijnen zijn omnivore regenwoudbewoners • Met een maag met kamers eten ze vooral plantaardig voedsel, de sterke kaken kunnen noten kraken • Beschouwd als delicatesse, zijn deze endemische, bedreigde, 100 kg. wegende zwijnen makkelijk te kweken met plantaardig afval • Ondanks het Indonesisch verbod worden ze toch bejaagd 191
  • 192. Waarde van biodiversiteit • Iguana delicatissima • Kleine Antillen, IUCN 2011 bedreigd, door ontbossing maar vooral door invasieve I. iguana • Hybridisatie is nefast voor de soort • Deze bewoner van allerlei kwaliteiten van regenwoud, struikgewas en mangrove kan 10x de opbrengst van vee evenaren op dezelfde oppervlakte • Met nauwgezette opvolging van incubatie en het vrijlaten van jonge dieren in het gebladerte, kunnen ze rustig worden bijgevoederd tot ze groot genoeg zijn om als boomkip geplukt te worden 192
  • 193. Duurzame extractie uit regenwouden • Ijsjes, desserten, likeur… worden in het Braziliaanse Amazonegebied bereid op basis van het pulp van cupuazú (Theobroma grandiflorum) • Armste bevolking met grootste populatiegroei leeft nabij de meest biodiverse centra • Al heeft regenwoud vooral intrinsieke waarde, kan het gebruiken van voedselsoorten helpen ecosystemen te redden • In 1989 demonstreerden Peters, Gentry en Mendelsohn dat 275 boomsoorten op 1 ha te Mishana (reservaat bij Iquitos, Peru) jaarlijks $422 aan fruit, groenten, rubber,… opleveren • Deze hectare zou gerooid $ 1.000 rijker maken, éénmalig 193
  • 194. Herbebossingsprojecten • Vele projecten starten op plantages • Er is pas sprake van een herbebossing als het uiteindelijke doel woudvorming is • Sinds „06 is er een afname aan woudverlies in de Braziliaanse Amazone, in „08 startte Lula “One Billion Trees for the Amazon” voor „13, via emissiehandel kan woud van kap gespaard,… • De 30% stijging van CO2-uitstoot tussen 1850-2012, de helft te wijten aan ontbossing, kan worden opgeheven als 4 miljoen km2 of een equivalent van half Brazilië herbebost wordt 194
  • 195. Strategieën en oplossingen • Greta oto, InBio Park Costa Rica • InBio als prototype van biodiversiteitscentrum heeft als doel ½ miljoen soorten te inventariseren • De informatie wordt gebruikt om milieu en economie van Costa Rica te verbeteren • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • 99% van de soorten is onbekend • Complete inventarisatie kan nooit, al is een doel van 10 miljoen soorten op 50 jaar haalbaar • Systematische studie van grote gebieden kunnen nieuwe hotspots lokaliseren (bv. verspreide wouden in Guatemala,…) • Inventarisatiestations kunnen centra van biologisch onderzoek en een krachtige magneet voor andere wetenschappen worden op lange termijn 195
  • 196. Strategieën en oplossingen • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • Het detailleren van de structuur van een ecosysteem kan met behulp van GIS • Via GAP-analyse wordt de biodiversiteit onder de loep genomen • Belangrijke vragen kunnen beantwoord worden bv. of reservaten de meest mogelijke endemische soorten omarmen, of ze groot genoeg zijn om populaties te onderhouden,… • Bioregio kunnen omschreven worden, over grenzen heen 196
  • 197. Strategieën en oplossingen • Noordzuid-gerichte heuvels van kompastermieten (Amitermes meridionalis) • Thermoregulatie laat het toe op warme momenten toch bovengronds te zijn, waar andere soorten de bodem moeten opzoeken • Litchfield NP, Australië • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • Een globaal diversiteitsonderzoek lijkt buiten bereik… • …maar vergeleken met de energie die deeltjesfysica, moleculaire genetica en andere grote takken van de wetenschap toebedeeld krijgen, is deze uitdaging mits rechttrekking hiervan mogelijk • 25.000 professionele systematici kunnen de 10 miljoen realiseren • Te bedenken dat er maar 3 termietenspecialisten (Wilson ‟92) zijn, belangrijkste houtreducenten, 10% van de tropische dierlijke biomassa en CH4-producenten197
  • 198. Strategieën en oplossingen • 1 – Onderzoek naar fauna en flora • Stimuleer inventarisatie op elk niveau, elke leeftijd en cultuur, voeg hoogwaardige monotypische studies toe aan software van taxonomie en cladistiek • Leg databases aan omtrent elke soort; ecologie, fysiologie, vector-en parasietenstudie, landbouwkundige toepassingen, DNA-sequentiëring,… incluis • Oreophryne sp., smalbekkikkersoort houdt zijn nest vochtig en beschermt tegen insectenpredatoren, Nieuw- Guinea 198
  • 199. Strategieën en oplossingen • 2. Creëer biologische weelde • Bioeconomische analyse beschermt ecosystemen door ze toekomstige waarde toe te schrijven • Hout en plantaardige producten op duurzame basis, zaden voor teelten van voeding, fungi met medicinale waarde, recreatieve mogelijkheden,… dragen aan dit potentieel toe • Hoe beter een ecosysteem gekend is, hoe minder kans er is dat het vernietigd wordt 199 • In the end, we conserve only what we love. We will love only what we understand. We will understand only what we are taught [and research!] ~ Baba Dioum 1968
  • 200. Strategieën en oplossingen • 2. Creëer biologische weelde • INBio maakte in „91 een deal met pharmaceutische gigant Merck • INBio maakt plantaardige en dierlijke stalen over aan Merck • Merck betaalt $ 1.000.000 + $ 130.000 aan labo-uitrusting • Merck betaalt royalties voor elk medicijn dat de stalen opleveren, welke Costa Rica gebruikt om de biodiversiteit te bewaren • Onchocerca volvulus, een parasitische worm veroorzaakt in Tropisch Afrika rivierblindheid • Kriebelmug Simulium damnosum als vector, behandeling met Ivermectine (Merck), geïsoleerd uit een Japans bodemorganisme 200
  • 201. Strategieën en oplossingen • 2. Creëer biologische weelde • Zomeralsem (Artemisia annua) wordt al voor 400 VC in China gebruikt als antipyreticum • Artimisinine, in „70 geëxtraheerd, is heden één van de meest effectieve middelen tegen malaria • Zomeralsemthee kan zo bijdragen tot de zelfredzaamheid van arme landen, gemengde teelt kan bv. insectenpesten bij maïs beperken • Traditionele farmacopeeën, door sjamanen en natuurvolkeren extensief via trial & error getest, kunnen verdwijnen als stammen hun thuis inwisselen voor de stad 201
  • 202. Strategieën en oplossingen • Rubber over de rook gehaald, uit de Hevea brasiliensis door een seringueiro • Deze junglebewoners oogsten ook wilde vruchten en noten bv. paranoten,… • Ze lobbyen voor „extractiebos‟, in harmonie met de natuur • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Vele landen nabij bioregio komen in de wurggreep van exploderende populaties • De steden bieden onvoldoende opvang, in hun woongebied worden wilde dieren bejaagd, bossen voor eeuwig gerooid • Behoud van regenwouden zijn een ultieme test voor duurzame ontwikkeling • Extractie van niet- houtproducten uit wouden zoals in Iquitos, Peru is een bemoedigend alternatief 202
  • 203. Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • ICAA bewaakt in de Colombiaanse, Peruviaanse en Boliviaanse Amazone natuurlijke rijkdommen hand in hand met ecotoerisme, landbouw- en bosbeheer • Castaña- of paranootoogst (Bertholletia excelsa) 203
  • 204. Strategieën en oplossingen • Secundair bos vestigt zich na 20 jaar, daar waar een strip is weggehaald • Amuesha-indianen in Peru passen een roterend concept toe en strippen na herstel het secundair woud • Afbeelding E. O. Wilson, The Diversity Of Life, 1992 • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Als hout nodig is, kan men ‘striplogging’ toepassen • Kaalkap is nefast, Hartshorn stelde in 1979 als eerste voor om het natuurlijk omvallen van bomen te imiteren • De 1e strip wordt weggehaald net boven de weg, enkele jaren later wordt een strip boven de weg geoogst • De nutriënten van de laatste strip zullen wegwassen tot de oudere ontginning 204
  • 205. Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Amuesha in de Palcazúvallei, Peruviaanse Amazone, ontliepen het lot van erosie en armoede door een goed woudmanagement • 35.000 ha reservaat waarin de indianen aan zelfbedruipende en gediversifieerde landbouw doen, heeft als doel fauna en flora intact te houden 205
  • 206. Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Nederland en Japan, met massale invoer van voedsel van de rest van de wereld, zouden tot de standaard van Bangladesh vervallen indien ze zich moesten voeden zonder deze invoer • Daar de welvaart van een volk evenredig is met een gezonde landbouw en natuurlijke bronnen, opent zich het debat hoe een groeiende populatie zich kan voeden zonder te verarmen 206
  • 207. Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Bossen komen overal onder druk door de rijzende vraag naar papier, bv. in Borneo, Noord-Amerika,… • Vezels van jute (Corchorus sp.), kenaf (Hibiscus cannabinus) kunnen gebruikt worden, waarbij gronderosie bestreden wordt en minder meststoffen en pesticiden nodig zijn • Jutewinning, Gopalganj, Bangladesh 207
  • 208. Strategieën en oplossingen • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • Ongebruikte stadsdelen worden verrijkt met compost van rijst- en suikerindustrie, bewerkt met dieren en verrijkt met een grote diversiteit aan gewassen • Tanende steden zoals Detroit en New Orleans, zijn rijp voor soortgelijke projecten • Elke calorie opbrengst vergt 7,3 calorieën volgens traditionele methoden in de VS 208 • Een unieke benadering van landbouw vindt men terug in het ecologisch urbanisme zoals dit bv. wordt toegepast in de organoponicos op Cuba
  • 209. Strategieën en oplossingen • De vijgcactus Opuntia ficus-indica kan geplant worden in droog gebied, met grote opbrengst aan biomassa, vruchten en groenvoeder voor vee • 3. Stimuleer duurzame ontwikkeling • ‘For each one degree celsius rise in mean temperature, wheat yield losses in India were likely to be around 6 million tonnes per year or around $1.5 billion at current prices’ Swaminathan 2011, Indische Groene revolutie • De grootste uitdaging voor landbouw is het trotseren van droogte of overstroming • Biodiversiteit als voedingsbodem voor klimaatneutrale landbouw, waarbij moderne technieken verweefd worden met traditionele kennis 209
  • 210. Strategieën en oplossingen • 4. Red wat rest • Ecosystemen zijn niet in labo na te bouwen, DNA van uitgestorven soorten is gefragmenteerd, soorten zijn onheruitzetbaar in het wild als bv. bodemcondities ontbreken, zaadbanken onzaaibaar zonder mycorrhiza en bestuivers,… • Na de 5 grote extincties herstelde de biodiversiteit zich, maar pas na 10 tot 100 miljoen jaar • Botanische tuinen hebben nut, bv. Kew met zeldzame boomflora van St. Helena, zonder de nevelwouden is het verloren moeite… • Gomboom Commidendrum spurium • <10 exemplaren op St. Helena 210
  • 211. Strategieën en oplossingen • 4. Red wat rest • 223 zoos worden door het International Species Inventory System (ISIS) opgevolgd, die de data voor behoud gebruikt • ISIS was succesvol bij de herintroductie van 3 soorten o.a. de Arabische oryx (Oryx leucoryx) • Geliefd bij trofeejagers, was de soort in 1972 uitgestorven, momenteel leven 700 dieren in Saoudi-Arabië • Kweken ex situ is meestal onvoldoende en te intensief 211
  • 212. Strategieën en oplossingen • 4. Red wat rest • We moeten onder ogen zien dat vele habitats verdwijnen • Behoud zal inhouden dat armen die de regio bewonen, voordeel hebben aan dit behoud • Hotspots én warmspots moeten internationale centra worden van een mix van wetenschap, kapitaalinvestering en politiek • 4,3% beschermd gebied verhogen naar 10% 212
  • 213. Strategieën en oplossingen • Droogbos, van Mexico over Centraal-Amerika tot Venezuela is enorm soortenrijk met o.a. de fraaie ekstergaai (Calocitta formosa), brulapen, ocelots en poema‟s,… • 5. Herstel waar kan • Het Centraal-Amerikaanse Droogbos was voor „70 meer bedreigd dan tropisch regenwoud • Voor die tijd groeiden veeranches zo snel er maar gekapt kon worden, tot er amper 2% van het bioom restte • 1971: 10.000 ha in Santa Rosa • Jaren „80: bioloog D. Janzen koopt in coöperatie verlaten ranches tegen verminderde prijs • In 2012 telt Guanacaste 200.000 ha, 2,4% van de diversiteit ter wereld en 60% van de Costa Ricaanse soorten 213