1. Վարունգ, լոլիկ և տաքդեղ

2. Վարունգ
• Վարունգ , դդմազգիների ընտանիքին պատկանող
բանջարեղեն: Այն համարվում է ամենատարածված
և հնագույն աղցանային բանջարեղեններից մեկը:
Կարճ վեգետացիոն շրջանի շնորհիվ մշակվում է
կլիմայական բոլոր գոտիների, ինչպես բաց, այնպես
էլ պաշտպանված գրունտներում: Որպես
աղցանային բանջար՝ օժտված է համի բարձր
հատկություններով և նպաստում է կերակուրների
լավ մարսելիությանը: Սննդանյութերով, սակայն,
առանձնապես հարուստ չէ. վարունգի պտուղների
94-96%-ը ջուր է, իսկ մոտ 1-2%-ը՝ շաքար:
Պարունակում է A և C վիտամիններ, սակայն
ենթադրվում է, որ վարունգի մեջ
ամենաարժեքավորը հիմնային բնույթի հանքային
միացություններով հարուստ լինելն է: Վերջիններս
նպաստում են սպիտակուցների ավելի լավ
յուրացմանը և օրգանիզմի նորմալ
գործունեությանը:
• Վարունգն օգտագործվում է թարմ և թթու
դրած վիճակում: Պահածոների
արդյունաբերության մեջ օգտագործվում է
վարունգի պաստերիզացված պտուղը՝ պահածոներ
պատրաստելու համար:

3. Լոլիկ
• Լոլիկ կամ պոմիդոր , մորմազգիների ընտանիքին
պատկանող մշակաբույս է։ Համարվում է
ամենատարածված և արժեքավոր բանջարային
կուլտուրաներից մեկն աշխարհում։ Օգտագործվում է
տարբեր տեսակի կերակուրների մեջ՝ եփած, խորոված,
թարմ վիճակում, որպես աղցան, ինչպես նաև թթու և աղը
դրած վիճակում։
Լոլիկը մեծ մասամբ օգտագործվում է պահածոների
արդյունաբերության մեջ։ Լոլիկից կարելի է պատրաստել
կետչուպ, տոմատի մածուկ, լեչո և այլն։ Մեծ տարածում
ունի նաև լոլիկի հյութը, որը արժեքավոր
և վիտամիններով հարուստ զովացուցիչ խմիչք է
հասակավոր մարդկանց և դիետիկ կենսամթերք՝
երեխաների ու հիվանդների համար։ Պոմիդորն օժտված
է բարձր համային հատկություններով, հարուստ է
վիտամիններով, oրգանական թթուներով և հանքային
աղերով:

4. Պատմությունը
• Լոլիկի հայրենիքը Հարավային
Ամերիկան է՝ Պերուն, Բոլիվիան ևԷկվադորը, որտեղ
այժմ էլ կարելի է հանդիպել պոմիդոր վայրի և մշակովի
բազմաթիվ ձևերի։ Ացտեկների լեզվով այն կոչվել
է Zitomate, որտեղից և եվրոպական շատ երկրներում
այն այժմ կոչվում էտոմատ։ Պոմիդորը Եվրոպա է
բերվել 16-րդ դարի աառաջին կեսերին և առաջին հերթին
տարածվել
է Իսպանիայում, Պորտուգալիայում և Իտալիայում։
Եվրոպացիները բույսն անավանել են pommo d' oro։
Սկզբնական շրջանում պոմիդորը որպես դեկորատիվ
բույս մշակվել է բուսաբանական այգիներում, 18-րդ
դարի վերջից որպես բանջարային բույս սկսել են մշակել
Իսպանիայում, Իտալիայում, Պորտուգալիայում,
այնուհետև՝ Ֆրանսիայում, Դանիայում և եվրոպական
այլ երկրներում։

5. • Լոլիկն Հայաստանում մշակվում է կլիմայական
բոլոր գոտիներում, բայց նրա արդյունաբերական
մշակումը կենտրոնացած է
հիմնականում Արարատյան հարթավայրի
շրջաններում, որտեղ գտնվում են նաև պահածոների
գործարաններ։ Լոլիկը միամյա բույս է, պատկանում
է մորմազգիների ընտանիքին : Ծլելուց մինչև
առաջին պտուղների հասունացումը տևում է 90-125
օր, նայած սորտին, կլիմայական պայմաններին և
մշակման եղանակին։

6. Տաքդեղ (բիբար)
• Տաքդեղը մորմազգիների ընտանիքի
բազմամյա բանջարաբույս է: Վայրի
տաքդեղը հանդիպում է Ամերիկայի
արևադարձային շրջաններում:
• Մշակության մեջ հայտնի է 4 տեսակ՝
պերուական, կոլումբիական, թավոտ,
մեքսիկական կամ պատիճավոր:
Վերջինս առավել տարածված է. այս
տեսակին են պատկանում տաքդեղի
բոլոր՝ ինչպես կծու, այնպես էլ
բանջարային խոշորապտուղ քաղցր
սորտերը:
• ՀՀ-ում մշակվում է 1 տեսակ՝
պատիճավոր տաքդեղը կամ
դարապղպեղը՝ Արարատի, Արմավիրի,
Արագածոտնի, մասամբ՝ Կոտայքի
մարզերում:

7. • Ցողունը կանգուն է: Տերևները պարզ են, մեկական,
ձվաձև կամ նշտարաձև՝ մուգ կանաչից մինչև բաց
կանաչ: Ծաղիկները երկսեռ են, խոշոր, մեկական կամ
փնջերով, սպիտակ կամ կանաչավուն, երբեմն՝
մանուշակագույն երանգով: Ծաղկում է հուլիս-
օգոստոսին: Պտուղը 2–3-բնանի, բազմասերմ, կեղծ,
սնամեջ հատապտուղ է, տեխնիկական հասունացման
շրջանում՝ կանաչ, լրիվ հասունացման շրջանում՝
կարմիր, նարնջագույն, դեղին, դարչնագույն, տարբեր
ձևերի և մեծության: Սերմերը տափակ են, բաց
դեղնավուն: Կան կծու, քաղցր, մանր, խոշորապտուղ,
միջահաս և ուշահաս սորտեր:

8. • Տաքդեղը պարունակում է շաքարներ, սպիտակուցներ, C,
B1, B2, P վիտամիններ, կարոտին: Կծվությունը
պայմանավորված է կապսացին նյութի առկայությամբ:
• Օգտագործվում է թարմ, եփած, խորոված, թթու դրած,
պահածոների արտադրության մեջ և այլն: Տաքդեղը
խոնավասեր է, հողի նկատմամբ՝ պահանջկոտ: ՀՀ-ում
շրջանացված են՝ Բուլղարական 70, Փղի կնճիթ,
Կայենսկի, Մոլդավիայի նվեր, Անի, Նուշ, Հայկական
կլոր, Նորք և այլ սորտեր: