1. Diensteninnovatie in de
creatieve en financiële
sector
People driven, ICT empowered

3. Colofon
19 november 2008
Datum :
1.0
Versie :
https://doc.telin.nl/dsweb/Get/Document-93579
URL :
Consortium
Toegangsrechten :
Definitief
Status :

5. Overzicht partners
Businesspartners
ABN AMRO Games Factory Online Philips
Adidas HFC Philips Design
Agrioportal IBM Rabobank
Alfa & Ariss IDTV Royal Haskoning
Almende IMNederland Serious Toys
Anachron ING Bank Service2Media
ANP Innopay SNS Bank
Beeld & Geluid iOpener STBY
BiZZdesign Logica SURFnet
Certipost Lost Boys Tam Tam
CycloMedia Media Republic The Patchingzone
De Volkskrant Mediamatic V2_
DNB NEC Vodafone
DNV/Cibit Nienhuis Waag Society
Endemol Noldus W!Games
Equens Noterik Wizard Web Solutions
Ericsson NVB WMC
Fabchannel NYOYN
Kennispartners
CWI Hogeschool Rotterdam TNO
CeTIM Hogeschool Utrecht TU Delft
CTIT IRT-München TU Eindhoven
Deltares NIRICT Universiteit Leiden
Erasmus Universiteit Universiteit Twente Universiteit van
Saxion Hogescholen Telematica Instituut Amsterdam
HKU TILT Vrije Universiteit
Overige partners
ECP.nl ICTregie SIA
ExSer iMMovator Telematica Instituut
Dutch Game Garden NWO TNO
ICT~Office Platform Elfa
I

6. Samenvatting
De Nederlandse dienstensector vormt 70% van het bruto binnenlands product en het
overgrote deel van de groei van de werkgelegenheid in de afgelopen tien jaar komt voor
rekening van de dienstensector. De dienstensector is aan grote veranderingen onderhevig,
vooral vanwege de liberalisering van markten en de invloed van nieuwe technologie.
Bedrijven en instellingen worden geconfronteerd met enorme gedragsveranderingen aan
de zijde van de consument in het digitale tijdperk. Burgers en consumenten hebben
beschikking over technologie die hen als individu in staat stelt actief waarde te creëren in
de maatschappij. Bovendien speelt ICT een drijvende en disruptieve rol bij de
vernieuwing van producten, diensten en verdienmodellen.
Bedrijven en instellingen uit de sleutelgebieden creatieve industrie en de financiële
sector bundelen met dit innovatieprogramma hun plannen op het gebied van
diensteninnovatie & ICT.
De creatieve industrie concentreert zich daarbij op het groeidomein van creativiteit &
ICT. De collectieve ambitie is om van Nederland de European Hub for Smart Content,
Experiences and Connectedness te maken, een omzetgroei van € 7.900 miljoen te
realiseren, het aantal startups en mid-size bedrijven op het gebied van cross-mediale
content in acht jaar te verdubbelen, het aantal product- en dienstenintroducties op het
gebied van Lifestyle met 6% per jaar en de portefeuille van creatieve toegevoegde
waardediensten bij ICT dienstverleners met 10% per jaar te laten groeien.
De sector streeft naar onzichtbare en intuïtieve technologie in producten en diensten.
Informatie, communicatie en media vormen het hart van deze producten en diensten. De
nieuwe consument verandert bovendien snel: interactie en op maat gemaakte
gepersonaliseerde dienstverlening is cruciaal om aan de consumentenverlangens te
voldoen. Tenslotte wil de sector een knellend probleem aanpakken: het verbinden van
drie nu nog teveel gescheiden ‘werelden’, het creatieve MKB, de creatieve maakindustrie
en excellente kennisinstellingen. Juist in deze verbinding ontstaan immers de kansen
voor economische groei en innovatie.
De ambitie is uitgewerkt in drie sterke, onderling samenhangende, groeidomeinen:
Content, Experience en Connectedness. Op het gebied van Content ambieert de sector
een internationaal leidende positie in het contentvolume dat wordt opgeslagen, verrijkt,
ontsloten en gedistribueerd. Op het gebied van Experience streeft de sector naar een
internationaal centre of excellence van lifestyle en workstyle producten en diensten. Op
het gebied van Connectedness wil de sector voorop lopen in de internationale transitie
van infrastructuurgerelateerde dienstverlening naar creatieve toegevoegde
waardediensten.
De financiële sector heeft financial logistics als speerpunt gekozen in de innovatieagenda
van het Holland Financial Centre. De ambitie is om Nederland het internationale centre
of excellence op het gebied van financial logistics te maken, om internationaal de meest
efficiënte verwerking van waardeberichten en een internationaal leidende positie op
financieel logistieke toegevoegde waarde diensten te realiseren. Een ambitie die moet
leiden tot een groei van meer dan €950 miljoen per jaar en een jaarlijkse administratieve
lastenverlichting van €600 miljoen per jaar voor het Nederlandse bedrijfsleven.
II

7. Financial logistics is een sterk groeiende markt, die vraagt om preconcurrentiële
samenwerking tussen partijen. De komst van de Single Euro Payments Area (SEPA) laat
nationale betaalmarkten opgaan in een Europese markt voor betalingen: 315 miljoen
consumenten en 17 miljoen bedrijven gaan gebruik maken van elektronische
betaalmiddelen en nieuwe concepten zoals iDEAL en e-invoicing. SEPA heeft een grote
impact op de verhoudingen op de Europese betaalmarkt. De markt voor pinbetalingen is
volumegestuurd en de nationale betaalmerken ontbreekt het aan voldoende schaalgrootte
om de concurrentie met bijvoorbeeld VISA en Mastercard aan te aan. Een knelpunt is
echter dat een volwaardig en krachtig pan-Europees alternatief voor de Amerikaanse
maatschappijen op dit moment ontbreekt, terwijl het domein juist voor de Nederlandse
financiële sector relatief belangrijk is. De kansen en uitdagingen liggen niet alleen op de
betaalmarkt. Financial logistics diensten worden ‘tradeable goods’ en dit creëert grote
kansen voor innovatieve hoge toegevoegde waarde diensten gericht op de gehele
financiële keten van bedrijven. Dat vereist een sterke samenwerking, gemeenschappelijk
optreden binnen Europa, standaardisatie en het kunnen benutten van de
vernieuwingskracht van challengers in de sector.
De ambities voor beide gebieden sluiten goed aan bij de door het Innovatieplatform
gekozen positionering van Nederland als Portal to Europe en bij de ambitie van het
Innovatieplatform om Nederland tot de meest creatieve economie van Europa en
behorend tot de top drie van de wereld te ontwikkelen.
Als vervolg op het advies van de Strategische Adviescommissie Innovatieprogramma’s
van het ministerie van Economische Zaken over het diensteninnovatie en ICT initiatief
(in juni 2008 behandeld) is intensief gewerkt aan het realiseren van focus en massa
binnen deze sectorale toespitsing. Daarmee bundelt dit programma drie parallelle
initiatieven:
1. De plannen om te komen tot een innovatieprogramma voor de dienstensector
onder de naam Service Innovation — people driven, ICT empowered.
2. De ontwikkeling van de innovatieagenda van het Holland Financial Centre ter
versterking van de positie van Nederland als financieel centrum.
3. De strategische onderzoeksagenda van het IIP Create als platform voor innovatie
in dat gedeelte van de creatieve industrie waar technologie een drijfveer voor
innovatie is.
De realisatie van de ambities van het innovatieprogramma kan grote betekenis hebben
voor andere domeinen. Bovendien zullen naar verwachting verschillende
technologieconcepten en dienstverleningsconcepten snel hun weg vinden naar andere
sectoren, zowel in de industrie als de dienstverlening.
In totaal scharen ruim 50 bedrijven zich nu achter dit initiatief. Dit betekent dat zij niet
alleen zelfstandig investeren, maar tevens het belang onderkennen van gezamenlijk
optreden, vanwege de meerwaarde die dit voor hen kan hebben. Die meerwaarde moet
komen uit gezamenlijke onderzoeksinspanningen, maar ook uit gezamenlijke promotie,
standaardisatie, infrastructuurontwikkeling, opleiding en arbeidsmarktbewerking.
Juist in deze sectoren, waar geen grote traditie van R&D en innovatief optreden bestaat,
is het essentieel dat een innovatieprogramma van meet af aan stuurt op de effecten over
de gehele keten van kennisontwikkeling tot toepassing. De investeringen van de
bedrijven gaan in ongeveer gelijke mate naar industrieel onderzoek en waardeversnelling
(valorisatie). Tevens wordt in beperkter mate door de bedrijven geïnvesteerd in
wetenschappelijke kennisontwikkeling en onderwijs. Van de overheid vragen wij een
bijdrage in alle drie programmaonderdelen, relatief aflopend van kennis naar toepassing.
III

8. Het programma loopt 8 jaar, onderscheiden in twee fasen van 4 jaar. In totaal gaat het om
een investering van €61 miljoen jaarlijks gedurende de eerste vier jaar, met een gewenste
bijdrage van de overheid van bijna €25 miljoen per jaar.
IV

9. Inhoudsopgave
1 D ie nst en inn o va t ie in d e f in an c ië le en cr ea tie ve se ct or 1
1.1 Economisch en maatschappelijk belang van diensteninnovatie is groot 1
1.2 Focus op twee sleutelgebieden: creatieve en financiële sector 1
2 Vis ie en str ate g is che a ge nda vo or de crea tie ve se ct or 3
2.1 Programmafocus: Creativiteit en ICT 3
2.2 Analyse: gezonde basis, grote kansen, veel dynamiek, snelheid van handelen
noodzakelijk 7
2.3 Ambitie: een internationale koppositie in de creatieve industrie 12
2.4 Het pad naar de ambitie: focus op drie business hotspots 13
3 Vis ie en str ate g is che a ge nda vo or de f ina nc iële d ie nst ve r lenin g 19
3.1 Programmafocus: financial logistics, drijfveer voor innovatie 19
3.2 Analyse: excellente infrastructuur en startpositie kan leiden tot koppositie in
innovatieve financial logistics diensten 24
3.3 Ambitie: Nederland is de Europese Hub voor financial logistics 29
3.4 Het pad naar de ambitie: focus op vier business hotspots 30
4 He t inn o va t ie pr og ramma 35
4.1 Opzet van het programma 35
4.2 Uitwerking programma-aanpak Creatieve sector 35
4.3 Uitwerking programma-aanpak Financial logistics 46
4.4 Meerwaarde van het programma door generieke uitdagingen en knelpunten
en spill-over naar andere sectoren 54
5 G o ve rn an ce en f ina nc iee l k ad er 57
5.1 Governance 57
5.2 Financiering 57
V

11. 1 Diensteninnovatie in de financiële en creatieve sector
1 .1 Ec on omisc h e n maat sch ap pe lijk be la ng va n d ien ste n in no va t ie is
g ro ot
De Nederlandse dienstensector is groot: dienstensectoren dragen voor circa 70% bij aan
het bruto binnenlands product en de groei van de werkgelegenheid tijdens de afgelopen
tien jaar komt grotendeels voor rekening van de dienstensector. Nederland heeft zich
daarmee ontwikkeld tot een diensteneconomie. Een sterk competitieve en groeiende
diensteneconomie is cruciaal voor de toekomstige welvaart van Nederland.
In een analyse van toekomstscenario’s voor 2040 constateert het CPB dat de echte
banenmotor te vinden is bij de commerciële dienstensector. Daarbij wordt het
onderscheid tussen industrie en diensten steeds minder relevant: de industrie verschuift
in de waardeketen naar het leveren van kennisproducten (R&D, ontwerp, marketing) en
de dienstensector verschuift naar internationaal verhandelbare ‘producten’ 1 .
De productiviteit in Nederland is historisch hoog maar heeft al sinds 1990 een minder
grote versnelling laten zien dan in vergelijkbare landen. Een voortdurende stijging van de
productiviteit, mogelijk gemaakt door de introductie van nieuwe innovatieve diensten,
een slim gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologie 2 , het faciliteren
van nieuwe start-ups en een stevige groei van het midden en klein bedrijf kunnen de
groei van de diensteneconomie aandrijven.
Het stimuleren van innovatie in de commerciële dienstverlening is niet alleen voor
private dienstverlenende bedrijven belangrijk. De (semi)publieke sector heeft hierbij niet
alleen groot belang als grote klant, maar vooral ook omdat het zelf een grote
dienstverlener is en voor grote uitdagingen staat. Het belang van kruisbestuiving tussen
het innovatieve bedrijfsleven en een innoverende dienstverlenende overheid is groot 3 .
1.2 F oc us op t w ee s l eut el g eb i ede n: c re at ie ve e n f in an c ië l e se cto r
De innovatieagenda van Nederland wordt in hoge mate bepaald door de strategische
keuze om te investeren in een beperkt aantal economische sleutelgebieden van
Nederland. Binnen de dienstensector zijn dat de creatieve en financiële sector. In beide
sleutelgebieden speelt informatie- en communicatietechnologie (ICT) een drijvende en
veelal disruptieve rol bij de innovatie van producten, diensten en de verandering van
verdienmodellen. Bedrijven en instellingen uit deze twee sleutelgebieden hebben hun
krachten gebundeld om te komen tot dit voorstel voor een innovatieprogramma dat tot
doel heeft de komende jaren een beslissende slag te maken in de internationale
concurrentiekracht van deze bedrijven en sectoren, gebruik makend van mogelijkheden
die ICT daar toe biedt.
bedrijven uit de creatieve en de financiële sector bundelen hun krachten bij het
vormen van een visie en ambitie op diensteninnovatie in hun sleutelgebied.
Bij dat streven hebben ze een focus aangebracht op duidelijk omschreven doelen die
aansluiten bij de sterkten van onze commerciële activiteiten. Binnen de financiële sector
1

12. gaat het daarbij om het groeidomein Financial Logistics en binnen de creatieve sector om
het realiseren van de potentie van Nederland als European Hub for Smart Content
Experiences and Connectedness. Deze focus sluit goed aan bij de door het
Innovatieplatform gekozen positionering van Nederland als Portal to Europe.
De gekozen sectoren hebben op het eerste oog weinig gemeenschappelijk. Toch blijken
er veel gemeenschappelijke ambities en uitdagingen te zijn op het gebied van
diensteninnovatie en ICT in beide sectoren: beide sectoren worden in hoge mate
geconfronteerd met grote gedragsveranderingen aan de zijde van de consument in het
digitale tijdperk. De gemeenschappelijkheid uit zich ook bij specifieke vraagstellingen op
het gebied van digitale identiteiten en het afhandelen van (digitale) transacties. Tenslotte
is de ontwikkeling van kennis op het gebied businessmodellering in beide domeinen
noodzakelijk.
Als vervolg op het advies van de Strategische Adviescommissie van het ministerie van
Economische Zaken over het diensteninnovatie en ICT initiatief (in juni 2008 behandeld)
is er intensief gewerkt aan de verdere toespitsing op de thema’s financial logistics en de
creatieve sector. Daarmee bundelt dit programma drie parallelle initiatieven:
1. De plannen om te komen tot een innovatieprogramma voor de dienstensector
onder de naam Service Innovation, people driven, ICT empowered 4 .
2. De ontwikkeling van Holland Financial Centre ter versterking van de positie van
Nederland als financieel centrum en de in dit kader in gang gezette discussies
over de innovatieagenda voor de financiële sector 5 .
3. De strategische onderzoeksagenda van het IIP Create dat zich manifesteert als
platform voor innovatie in de creatieve industrie, net name voor dat gedeelte
waarin technologie een drijfveer voor innovatie is 6 .
De in de betreffende stukken beschreven visies op de genoemde sleutelgebieden vormen
een belangrijke achtergrond voor het onderhavige plan.
De ambities en resultaten van dit innovatieprogramma hebben ook nadrukkelijk
betekenis buiten de sleutelgebieden. Daarom wordt intensief samengewerkt met publieke
dienstverleners, het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van
Economische Zaken en wordt de verbinding gelegd tussen dit programma en de ambities
van de Rijksbrede ICT Agenda. Tevens loopt het gesprek met de zorgsector en het
ministerie van VWS over de verbinding van dit programma met de innovatieagenda van
het Zorg Innovatie Platform.
In hoofdstuk 2 wordt allereerst de visie en strategische agenda voor de creatieve industrie
nader uitgewerkt en in hoofdstuk 3 wordt dit gedaan voor de financiële sector. Het
innovatieprogramma voor beide onderdelen is beschreven in hoofdstuk 4, inclusief cross-
sectorale effecten. Governance en financiën staan centraal in hoofdstuk 5.
2

13. 2 Visie en strategische agenda voor de creatieve sector
2 .1 Pr og ra mma foc us: C re at ivit e it en IC T
In macro economisch perspectief ontstaat er een nieuwe economische discipline 7 : de
creatieve industrie die designproducten en diensten levert met grote toegevoegde waarde,
die content verrijkt met geavanceerde toegevoegde waarde diensten voor zakelijke
dienstverleners en die zich concentreert op het creëren van ervaringen en verwachtingen
die aansluiten bij de levensstijl van mensen.
Nederland kent een enorme bedrijvigheid op het brede veld van de creatieve industrie.
Wereldberoemde spelers als Viktor&Rolf, Marcel Wanders en Rem Koolhaas zijn
vaandeldragers van de Nederlandse creatieve industrie. De producten van TomTom
vallen op door hun design en aandacht voor gebruikersgemak. Amsterdam speelt in de
internationale voorhoede van toonaangevende hotspots voor kunst en creativiteit, naast
andere Europese steden als Londen, Parijs en Berlijn.
De focus van dit programma ligt op bedrijven en organisaties in de creatieve
industrie die werkzaam zijn op het snijpunt van design, new media en de creatieve
maakindustrie en daarbij informatie- en communicatietechnologie ontwikkelen en
toepassen voor producten en diensten.
Zowel de aanbieders als de gebruikers in de creatieve industrie staan in continue
interactie met de cultuur, de economie en de maatschappij en spelen snel in op nieuwe
technologische mogelijkheden. De creatieve industrie daagt uit, zoekt de grenzen van het
technisch haalbare en rekt de grenzen op van de ethiek, de economie, de rechtspraak, de
politiek en de samenleving.
Deze sector gebruikt op grote schaal nieuwe technologie voor de ontwikkeling van
producten, diensten, ervaringen en multimediale/crossmediale content. Daarbij wordt in
toenemende mate gestreefd naar onzichtbare of intuïtieve technologie: informatie,
communicatie en media vormen het hart van de sector.
van…. ….naar
• passief gebruik van media, producten • interactief en mixed gebruik van media
en diensten en producten
• informatie wordt over consumenten • consument bepaalt hoe, waar en
verspreid (push) wanneer hij of zij interactie wil
• nationaal gedreven • Internaal gedreven
• professionals bepalen • democratisering en iedereen draagt bij
• technologie inzetten voor effiency • technologie als drijver voor nieuwe
klant experiences
Figuur 1 Trends in de creatieve industrie veranderen de sector
Gebruikers, zowel in de zakelijke markt als in de consumentenmarkt, zijn de drijvende
kracht achter de uitdagingen voor de sector: de nieuwe consument wil interactie en op
maat gemaakte gepersonaliseerde concepten. Consumenten dragen zelf bij aan het
creëren van de belevenis en veranderen hun houding ten opzichte van de marktpartijen.
3

14. Partijen Kernactiviteit Opvallende prestatie
Endemol Afzender van een groot aantal succesvolle programma's en maken deel Diverse multimediale/ crossmediale
uit van de Endemol-groep, één van 's werelds grootste producenten, programmaformats
met vestigingen in meer dan twintig landen.
Ericsson Ericsson is een wereldwijde speler in breedband connectiviteit en Samen met Triple IT en TV
multimedia dienstverlening. Alle grote operators zijn klant van producent Endemol heeft Ericsson
Ericsson en 40 procent van al het verkeer over mobiele netwerken 'Me-On-TV' ontwikkeld: live en
verloopt via Ericsson systemen. De ontwikkeling van de nieuwe opgenomen video materiaal
generatie netwerken en rijkere multimedia diensten vormen een publiceren en delen via een
groeimarkt. De Multimedia business unit van Ericsson levert willekeurig mobiel apparaat, vanaf
consumenten en bedrijfsleven innovatieve media and messaging een willekeurige plek naar elk
oplossingen. willekeurig scherm in de wereld.
Ilse Media Ilse media is marktleider onder de online uitgevers. Ilse media Kieskeurig.nl, Startpagina.nl, NU.nl,
netwerk verwerkt per maand ruim negenhonderd miljoen pageviews. SchoolBANK.nl, TVGids.nl.
Lost Boys Ontwikkelen van strategieën voor online succes. Markten, behoeften O.a. innovatieve sites/platforms voor
en kansen in kaart brengen. Ontwerpen en bouwen van platforms op FBTO, VARA, NUON, NS.
basis van cutting edge technologie.
Media Gespecialiseerd in de ontwikkeling van formats, content en Formats, content en campagnes voor
Republic campagnes voor internationale merken. Een van de leidende interactieve internationale merken.
mediabedrijven in Europa.
Nederlands Beeld en Geluid verzamelt en conserveert audiovisueel erfgoed en Penvoerder van het grootste
Instituut voor maakt dit toegankelijk voor zoveel mogelijk gebruikers. In 2007 trok digitaliseringsproject van Europa:
Beeld en de Media Experience (de publieksattractie) 260.000 bezoekers. Beelden voor de Toekomst.
Geluid Hiernaast ontwikkelt en verspreidt het instituut kennis op het gebied Toonaangevende diensten voor het
van digitalisering, ontsluiting en mediahistorie. onderwijs.Uitrol ProArchive,
Philips Philips integreert technologieën en design in op de mens gerichte eLiving Colors, lighting solutions,
oplossingen op het gebied van gezondheidszorg, lifestyle en lighting. Ambilight en AUREA TV, Sonicare
Philips is # 1 wereldwijd in lighting en in medical patient monitoring toothbrush, Senseo coffee machine,
en #3 in diagnostic imaging. Marktleider voor personal well-being en Avent mother & child care,
pleasure. Nr. 43 in wereldwijde ranking van best global brands. professional scanners for hospitals.
Waag Sinds 1994 een medialab dat creatieve technologie ontwikkelt voor Verhalentafel (interactief meubel
uiteenlopende maatschappelijke vraagstukken. waarmee ouderen gezamenlijk naar
filmmateriaal kijken); pilotus (visuele
e-mail software voor verstandelijk
gehandicapten) en 7Scenes (slimme
software voor locatiegebaseerde
ervaringen).
SURFnet SURFnet ontwikkelt en beheert innovatieve datanetwerken, Ontwikkeling van eerste hybride
authenticatieoplossingen en online samenwerkingsomgevingen, netwerk ter wereld, opzetten van
waarmee samenwerking in hoger onderwijs en onderzoek wordt NetherLight, demonstratie van 4K
vereenvoudigd en gestimuleerd. cinema en opzetten van 4K cinema
opslag in Amsterdam
Tabel 1 Bedrijven die betrokken zijn bij het innovatieprogramma voor de creatieve industrie zijn
internationaal excellent op hun gebied
Een toenemend aantal bedrijven speelt internationaal in op deze veranderingen.
Nederland kent talloze voorbeelden van nieuwe bedrijvigheid: Joost, Zoom.In, Hyves,
Lost Boys Interactive en Ilse Media. Ook grote(re) bedrijven bouwen marktposities uit
zoals Endemol, Eyeworks, IDTV, Dutchview, Technicolor, Philips, TomTom, KPN en
Wegener. Tegelijkertijd is de sector nog weinig georganiseerd, wordt er maar beperkt
4

15. samengewerkt en zijn de drempels voor samenwerking tussen grote, middelgrote en
kleine bedrijven hoog. Daar brengen we nu verandering in.
In deze snel veranderende omgeving zijn er voor Nederlandse bedrijven grote kansen om
nieuwe business op te starten of uit te breiden. De internationale erkenning als bakermat
van creativiteit en design 8 , de uitstekende positie op het gebied van de snelle adoptie van
nieuwe technologie en de excellente breedband infrastructuur vormen goede
randvoorwaarden voor een verdere economische expansie.
2 . 1 .1 H o t sp ot b in ne n d e cre at ie ve i nd ust r ie met vit aa l be la ng vo o r de
Ne de r la nds e ec on o mie
De creatieve bedrijvigheid in Nederland realiseert in haar totaliteit een omzet van meer
dan €50 miljard en creëert een toegevoegde waarde van ruim €20 miljard 9 . De creatieve
industrie is een katalysator voor innovatie en veranderingen in marktverhoudingen 10 en
beïnvloedt in hoge mate de manier waarop mensen werken, consumeren en hun lifestyle
invullen. Richard Florida beschrijft de creatieve klasse als een nieuwe economische
klasse, te typeren door een persoonlijke levenstijl gericht op autonomie, werken in een
netwerkte context, creativiteit. Gebaseerd op zijn definitie ontstaat een verzameling van
creatieve banen die in 2003 34,6% van de totale Nederlandse werkgelegenheid
uitmaakte. Het belang van die creatieve banen is toegenomen; in 1996 was dit aandeel
nog 31,2%. Hiermee hebben we met een zeer omvangrijke sector te maken die bovendien
snel verandert.
Figuur 2 Nederland op 6e plaats van de lijst absolute exportwaarde nieuwe media
De creatieve industrie (zoals gedefinieerd door het CPB, gebaseerd op de indeling in
sectoren Kunsten, Media en Entertainment en Creatieve zakelijke dienstverlening) omvat
in 2004 238.313 banen (3.2% van de Nederlandse werkgelegenheid). Het aantal banen is
tussen 1996 en 2004 met 25% gegroeid. De bedrijfstak media en entertainment omvat in
2004 60.449 banen. De groei van werkgelegenheid van1996 tot 2004 bedroeg binnen
deze bedrijfstak 5.1% (ten opzichte van 3% gemiddeld) met uitschieters van 78% stijging
bij de organisaties in de productie van radio- en TV-programma’s 11 .
Uit een recent gepubliceerd economisch onderzoek naar de wereldwijde creatieve
industrie staat Nederland op een 12e plaats gemeten naar absolute exportwaarde van alle
creatieve goederen. In relevante subsectoren staat Nederland hoger. Nederland staat
bijvoorbeeld op de 6e plaats van de lijst met exporteurs van nieuwe media. Over de
periode 2000-2005 bedroeg de totale groei 15,5%, wat veel hoger is dan de groei van
bijvoorbeeld de Verenigde Staten (4,8%) en het Verenigd Koninkrijk (4,6), maar lager
dan bijvoorbeeld Duitsland (32,5%) 12 .
5

16. 2 .1 .2 Hu id ig e w a ar dek eten s e n de st ru ctu ur va n d e se cto r
Waardeketens en innovatiesystemen zijn internationaal. TomTom bedacht en
ontwikkelde haar eerste producten in Nederland, terwijl de grootschalige productie van
de componenten en de assemblage in Azië plaatsvindt. Nieuwe toegevoegde waarde
diensten (value-added services) worden door TomTom weer locaal ontwikkeld
(bijvoorbeeld in samenwerking met Vodafone en Ericsson).
De meeste waarde wordt gecreëerd door bedrijven die in staat zijn design, ontwikkeling
en aansturing van de productie succesvol te combineren. Daarom wordt binnen dit
programma gefocusseerd binnen de creatieve industrie op het snijpunt van design, new
media en de creatieve maakindustrie omdat hier de meeste economische waarde wordt
gecreëerd voor de BV Nederland. Met de ‘maakindustrie’ wordt hier niet dus bedoeld de
daadwerkelijke fabricage en assemblage, maar die bedrijven die concepten, verkoopbaar,
maakbaar en distribueerbaar maken. Voorbeelden hiervan zijn Philips, TomTom en Nike.
De echte waarde van de iPod zit niet in haar onderdelen of zelfs het in elkaar zetten. De
meeste waarde en onderscheidend vermogen wordt gegenereerd bij de ideevorming, de
conceptualisering en het design van de iPod. Daarom krijgt Apple $80 voor elke video
iPod dat het verkoopt, wat het grootste gedeelte van toegevoegde waarde is binnen de
hele waardeketen. De verdeling van $190 van de gecreëerde waarde van een video iPod
van $299 wordt hieronder weergegeven 13 .
Waarde gecreëerd…. Per land…
US Japan Korea
Retail en distributie 75$
75$
80$
80$ Apple
8$ 26$ 1$
35$ Toeleveranciers
163$ 26$ 1$
Door het koppelen van new media toepassingen (iTunes) en nieuwe businessmodellen
aan haar fysieke producten weet Apple haar toegevoegde waarde nog groter te maken.
Karakteristiek in de structuur van de sector is de combinatie van een beperkt aantal grote
wereldspelers, een groep grote toeleveranciers met een internationaal relatienetwerk, en
een enorme hoeveelheid kleine bedrijven en organisaties, ad-hoc
samenwerkingsverbanden tussen bedrijven, freelancers en eenmanszaken.
De kern van de doelstelling van het innovatieprogramma ligt op het verbinden van drie
nu nog teveel gescheiden werelden, het creatieve MKB, de creatieve maakindustrie en
excellente kennisinstellingen. Juist in deze verbinding ontstaan kansen voor economische
groei en innovatie. Nieuwe marketingconcepten ontstaan door samenwerking met de
creatieve industrie en de kunst, bedrijven uit de maakindustrie werken samen met
specialisten op het gebied van design, nieuwe media en game technologie en ICT
technologie en nieuwe LED-concepten worden toegepast in nieuwe mode.
6

17. Figuur 3. Verbroken ketens in het ecosysteem
De uitgangspositie van Nederland is uitstekend: creativiteit en design, slagkracht van de
industrie die innovatieve producten en diensten maakt, verkoopt en wereldwijd
distribueert en excellente onderzoeksgroepen die baanbrekende ideeën en technologieën
ontwikkelen.
2.2 A n a l ys e : gez on de bas i s , g rot e k an sen , ve e l d yn a m i e k , sn e lh ei d
va n h an dele n n oo dz a ke l i jk
2 .2 .1 Ste rkt en en zw akten va n N ede r la nd op het g eb ied va n C re at ivite it
e n ICT
Sterkten Zwakten
Excellente ICT infrastructuur voor groei Langzame ontwikkeling van fiber-to-the-
en ontwikkeling nieuwe media home belemmert opschaling van innovatie
toepassingen diensten.
Nederland heeft een goede bodem voor Schaalgrootte van thuismarkt is beperkt:
innovatie: een open, multiculturele opschaling moet per definitie uit exportmarkt
samenleving en een internationale komen.
(business) oriëntatie
Nederland is internationaal leidend op Gebrek aan goede netwerken en
gebied van multimediale concepten en samenwerking tussen industrie, design en
digitale media. kenniswereld.
Incidentele internationale uitstraling. Geen gemeenschappelijke internationale
branding en positionering.
Nederland beschikt over sterke Dutch Design en creatieve concepten worden
marktpartijen die kunnen bijdragen aan nog onvoldoende vertaald in commerciële
de wereldwijde opschaling van producten en diensten.
producten en diensten.
Excellent onderzoek in kerngebieden. Beperkte massa en focus van onderzoek
kennisinstellingen op de creatieve industrie
en dienstverlenende bedrijven, behoefte aan
multidisciplinaire kennis nauwelijks
ingevuld.
Leidende Nederlandse organisaties in Diverse belemmeringen voor doorgroei van
7

18. sleutelgebieden binnen de value chain MKB.
Ruime ervaring met het toepassen van Leerervaringen worden nauwelijks gedeeld
technologische ontwikkelingen in de en benut.
creatieve industrie.
Goede randvoorwaarden: vestigingsklimaat, internationale oriëntatie, infrastructuur
De open en multiculturele samenleving is een goede voedingsbodem voor vernieuwing
en baanbrekende concepten en producten. Het culturele vestigingsklimaat met ruimte
voor grensverleggende creativiteit en de internationale business oriëntatie van steden als
Amsterdam en Rotterdam is zeer goed. Daarnaast beschikken wij over goede opleidingen
en daarmee ook over een goed opgeleide beroepsbevolking.
De digitale infrastructuur in Nederland is op orde. Nederland steeg van de 8e naar de 7e
positie in de internationale e-readiness rankings en staat op de 2e plaats in connectivity
en technologische infrastructuur. Nederland behoort tot de wereldwijde kopgroep in
breedbandpenetratie. De hoge dekkingsgraad van het 3G mobiele netwerk is een solide
basis voor de uitrol van mobiele applicaties.
Figuur 4: Breedband gebruik in EU landen: Nederland in top 3
Nederlandse bedrijven en organisaties hebben internationaal sterke posities in een
aantal belangrijke marktsectoren
Nederland wordt in het buitenland erkend als bakermat en voorbeeld van creativiteit.
Dutch Design behoort tot de wereldwijde top en heeft internationaal aanzien. De
Nederlandse excellentie ligt o.a. in het toepassen en distribueren van nieuwe
technologieën en het betrekken van culturele en sociale aspecten in het design proces.
Diverse instituties en initiatieven binnen de creatieve industrie floreren en hebben
internationale uitstraling. Voorbeelden hiervan zijn: Dutch Game Garden in Utrecht,
Waag Society (incl. PICNIC) in Amsterdam en de Design Academie in Eindhoven.
Nederland heeft internationaal een sterke positie in opslag, transcoding en distributie van
content en digitale media. De omvangrijke collectie van het Nederlandse Instituut voor
Beeld en Geluid is één van de grootste audiovisuele archieven van Europa. Kluwer en
ReedElsevier spelen een vooraanstaande rol in de verrijking en distributie van content
8

19. gericht op de kenniswerker. Philips is met haar watermarking en fingerprinting
technologie een leidende speler in dit steeds belangrijker wordende gebied. SURFnet
pioniert met hoge kwaliteit video via het netwerk en de inrichting van een Cinegrid
exchange voor 4K cinema.
Nederlandse bedrijven zijn internationaal leidend op het gebied van het bedenken,
creëren en distribueren van vernieuwende en gedurfde multimediale concepten.
Voorbeelden hierbij zijn bedrijven als Endemol (e.g. de ontwikkeling van Me-on-TV in
samenwerking met Ericsson) en Eyeworks en op het gebied van gaming bedrijven als
Guerilla en Zylom. Deze ondernemingen bedenken baanbrekende formats onder andere
door het toepassen van nieuwe technologie en businessmodellen. Verschillende
marktpartijen kunnen bijdragen aan de wereldwijde opschaling van producten en
diensten.
In Nederland is de afgelopen jaren een aantal bedrijven opgestart die diepe
technologische kennis combineren met user centric design en creativiteit om daarmee
baanbrekende concepten te creëren. Voorbeelden hiervan zijn TomTom, Hyves, Joost en
Fabchannel.
Excellent onderzoek in kerngebieden
In aanvulling op de research en development activiteiten binnen de muren van bedrijven
zijn in Nederland een aantal excellente onderzoeksgroepen op gebied van ICT/M actief.
Het programma kan bouwen op een solide ‘body-of-knowledge’ en werkprocessen
ontwikkeld binnen huidige BSIK, IOP en NWO programma’s. Programma’s die focus en
impact hebben opgeleverd en die zijn ingebed in Europese research programma’s. In
Nederland wordt excellent onderzoek uitgevoerd op het gebied van peer-2-peer
technologie (Tribler), grid infrastructures (VLe), netwerkinfrastructuur (GigaPort),
multimediale content (MultimediaN), gaming (GATE) en user experience (Freeband).
Het programma biedt de kans om te komen tot de bundeling van de inspanningen gericht
op de creatieve industrie.
Beperkte massa en focus van onderzoek kennisinstellingen op de creatieve industrie en
dienstverlenende bedrijven
De gerichtheid van onderzoeksinstellingen op de creatieve industrie is beperkt.
Traditioneel richten de instellingen zich meer op het gevestigde internationale
bedrijfsleven, liefst met solide researchafdelingen. Onderzoek en ontwikkeling in de
creatieve industrie verloopt veel meer via de wetten van open innovatie: dynamischer
samenwerkingsverbanden, internationale excellenties geconcentreerd in geografische
hotspots, interactie tussen groot en klein bedrijf, nieuwe handelswijzen rond intellectueel
eigendom. Nederlandse onderzoeksinstellingen passen zich geleidelijk hieraan aan, maar
de hoge dynamiek in de creatieve industrie is voor hen nog steeds zeer uitdagend.
Ook inhoudelijk is er nog enige heroriëntatie van kennisinstellingen nodig: het gebrek
aan fundamentele (precompetitieve) kennis blokkeert de realisatie en doorgroei van
baanbrekende innovaties. Het betreft daarbij o.a. aan inzichten op het gebied van (de
beïnvloedbaarheid van het) mediagedrag van gebruikers (zowel consumenten als
professionals), businessmodellen en verdienmodellen en het grensgebied van digitale
identiteiten met wet- en regelgeving.
Gebrek aan goede netwerken en samenwerking tussen industrie, design en kenniswereld
9

20. De noodzakelijke verbinding, kruisbestuiving en samenwerking tussen industrie, design
en kenniswereld komt niet tot stand door een veelheid aan belemmeringen zoals
kennisbarrières tussen technologiespelers en de design industrie en lage organisatiegraad.
Ook is er weinig ervaring met samenwerkingsmodellen, onderling wantrouwen op het
gebied van intellectueel eigendom en geen ervaring met precompetitieve samenwerking.
Leerervaringen worden onvoldoende benut, gebrek aan ervaringskennis in MKB
De veelheid en autonome instelling van de kleine bedrijven in deze sector leidt er toe dat
soortgelijke vraagstukken (bijv rond intellectueel eigendom of internationale expansie)
telkens opnieuw van voren af aan worden aangepakt. De beperkte scope (financieel en
managerial) van de vele kleine bedrijven in deze sector leiden tot een onderbenutting van
de internationale groeipotentie van de Nederlandse sector.
2 . 2 .2 K a ns en e n b ed re i g ing en
Kansen Bedreigingen
Veranderende behoeften en gedrag van Belang van internationale competitie
consumenten biedt mogelijkheden tot wordt onderschat. Andere landen
gedifferentieerde en radicaal nieuwe timmeren hard aan de weg om een
concepten in een internationale markt. toppositie in de creatieve industrie te
realiseren (e.g. UK, Singapore, Finland,
Canada).
Opkomst van de creative class als motor Toetredingsdrempels voor buitenlandse
voor een creatieve Nederlandse economie bedrijven om de Nederlandse markt te
maakt verbindingen mogelijk tussen design, betreden zijn laag: er zijn veel kapers op
maakindustrie en research. de kust op zoek naar Nederlandse parels.
‘Democratisering’ van productiemiddelen, De complexiteit van de
toenemende rol van experimentele en netwerksamenleving groeit enorm.
experience labs sluit goed aan bij Bedrijven kunnen niet langer volstaan
Nederlandse ervaring/bevolking. met traditionele instrumenten om klanten
te bereiken.
Europese en nationale regelgeving rond
privacy en rond Intellectueel Eigendom
van creatieve producten en concepten
sluit onvoldoende aan op de markt.
Veranderende behoeften en gedrag van consumenten
Het leven en werken van mensen is aan grote veranderingen onderhevig: het
waardesysteem van de samenleving verandert, er ontstaat een sterk gepersonaliseerde
levensstijl. Producenten spelen hierop in door het inzetten van nieuwe technologie. Een
jonge generatie groeit op in een door internet en technologie gedomineerde wereld.
Leveranciers van producten en diensten passen zich aan aan deze consumenten,
leerlingen en werknemers van de toekomst.
Opkomst van de ‘creative class’ als motor voor een creatieve Nederlandse economie
De creative class wordt wereldwijd gezien als de drijvende kracht achter economische
groei in de postindustriële tijd. Hun werk bestaat voor het grootste gedeelte uit het
creëren en verbeteren van producten, experiences, informatie en media. De opkomst en
het belang van de creative class heeft een grote impact op de manier van leven en werken
in onze samenleving. Tegelijk is het de bron van creativiteit die economisch kan worden
geëxploiteerd.
10

21. ‘Democratisering’ van productiemiddelen
Steeds meer ICT gereedschappen komen laagdrempelig beschikbaar voor individuele
consumenten en kleine bedrijven. Gebruikers weten hier ook steeds beter mee om te
gaan. In toenemende mate zijn zij in staat deze ICT productiemiddelen in te zetten voor
creatie en distributie van content, producten en diensten. Het gebruik van ICT
hulpmiddelen wordt in toenemende mate net zo vanzelfsprekend als andere hulpmiddelen
voor de productie van toegevoegde waarde. Gevolg hiervan is tegelijk dat er oude
bestaande businessmodellen en waardeketens sterk aan verandering onderhevig zijn.
Deze dynamiek biedt grote mogelijkheden voor innovatieve bedrijven en start-ups.
Bedrijven kunnen hierop inspelen door goed gebruik te maken van concepten als crowd-
sourcing, user generated content en door continue de interactie te zoeken met de
(beoogde) gebruikers in het kader van Living Labs/Experience Labs.
Verbindingen mogelijk tussen design, de maakindustrie en research
De ketens in het ecosysteem in de creatieve industrie zijn verbroken of onvoldoende tot
stand gekomen. Door design bedrijven, de maakindustrie en researchers met elkaar te
verbinden ontstaan innovatieve concepten, merken en producten die onderscheidend en
wereldwijd verkoopbaar zijn. Alleen door het koppelen van deze drie disciplines en
sectoren kan Nederland het volle creatieve potentieel benutten dat in Nederland aanwezig
is en het vertalen in economische groei. Hiervan zijn nationaal en internationaal
voorbeelden te geven: Apple, TomTom, Google, Lego, Walt Disney, Endemol, Nintendo,
profiteren van stappen die in deze richting zijn gezet.
Andere landen timmeren hard aan de weg om een toppositie te realiseren
Andere landen timmeren hard aan de weg als het gaat om de creatieve industrie.
Nederland moet daarom haast maken om het potentieel uit de sector ten volle te benutten.
Landen als Engeland, Nieuw Zeeland, Finland, Singapore en Canada hebben serieuze
ambities en plannen. Frankrijk investeert alleen al in de ontwikkeling van zoekmachines
(Quaero) € 200 miljoen, Duitsland in een vergelijkbaar programma (Theseus) € 90
miljoen, het Verenigd Koninkrijk werkt aan een nationaal programma onder de naam
‘Creative Britain’ waarbinnen nu al is besloten tot een nieuwe investering van € 16
miljoen voor onderzoek en voor ondersteuning van het MKB.
Technologische ontwikkelingen bieden kansen voor nieuwe producten en groei
Verschillende technologische ontwikkelingen bieden kansen voor groei en nieuwe
businessmodellen, zoals pervasive technologieën (smart environments, miniaturisatie),
11

22. virtuele werelden en verschillende web-technologieen (social web, enterprise 2.0, real-
world-web, 3-D technologie, semantic web).
2.3 A mb it i e: ee n int er nat i ona l e k op po s it ie i n d e c rea t i eve i n d us t rie
De ambitie van het programma vormt de kern van de bredere ambitie voor de creatieve
industrie die door het innovatieplatform is opgesteld: Nederland als de meest creatieve
economie van Europa en behorend tot de top drie van de wereld: “Creativity at the core
of our society and economy”.
Het programma kiest daarbinnen zijn focus in het realiseren van de European Hub for
Smart Content, Experiences and Connectedness:
Nederland als the European Hub for
Smart Content, Experiences, and Connectedness
Deze ambitie laat zich vertalen in drie gebieden:
I – Nederland is in 2015 de plek in de wereld waar crossmediale (intelligente) content
het meest efficiënt wordt ontwikkeld, verrijkt en gedistribueerd: de Portal to Europe
voor (de) creatieve content/industrie.
Dit leidt tot:
- Een internationaal leidende positie van Nederland in het digitale contentvolume dat
wordt opgeslagen, ontsloten, verrijkt en gedistribueerd naar de Europese markt.
- Het aantal start-ups en midsize bedrijven in dit deel van de creatieve industrie te
verdubbelen in de periode tot 2015.
- Een bijdrage aan het BNP van toegevoegde waardediensten rond content die in 2015
met 40% is gegroeid ten opzicht van 2008.
II – Nederland is in 2015 internationaal gerespecteerd om zijn innovatieve producten en
diensten op het gebied van lifestyle en workstyle die zijn ontwikkeld met behulp van
Living Labs.
Dit leidt tot:
- Een internationaal centre of excellence op het gebied van Living & Experience Labs
die een kraamkamer is voor innovatieve producten en diensten op het gebied van
lifestyle en workstyle.
- Groei van het aantal succesvolle product- en dienstenintroducties op het gebied van
lifestyle met 6% per jaar, door de inzet van experience labs, user-centred design en
de verbinding met Dutch Design.
- Een bijdrage aan het BNP van lifestyle producten en diensten die in 2011 met 20% is
gegroeid ten opzicht van 2008 en in 2015 met 50% is gegroeid ten opzichte van
2008.
II – Nederlandse vestigingen van internationale dienstverlenende bedrijven zijn in 2015
binnen hun sector leidend in de globale transitie naar creatieve toegevoegde waarde
diensten.
12

23. Dit leidt tot:
- Groei van de buitenlandse investeringen in de creatieve industrie in Nederland door
een verbeterd vestigingsklimaat: tenminste 3 gerenommeerde bedrijven kiezen hun
vestigingsplaats in Nederland.
- Dienstverleners met een focus op infrastructuur verschuiven hun portefeuille naar
creatieve industrie met een toegevoegde waarde door jaarlijkse groei van 10%.
- Een verdubbeling van de bijdrage aan het BNP in 5 jaar van creatieve toegevoegde
waarde diensten.
Het realiseren van de deelambities vereist tevens het realiseren van de ambitie om een
sterk functionerend ecosysteem te ontwikkelen op het snijvlak van creativiteit, ICT en
media, waarbinnen nieuwe bedrijvigheid ontstaat en waarbinnen bestaande bedrijven
groeien in regionale zwaartepunten. Als neveneffect van het programma draagt de
vooruitgang op het gebied van de workstyle bij aan het verbeteren van de
arbeidsproductiviteit bij bedrijven die nieuwe workstyle concepten adopteren.
De realisatie van deze ambitie levert, naast de bovenstaande tastbare resultaten voor de
Nederlandse bedrijvigheid ook maatschappelijke effecten op.
- Door betere content ontsluiting (musea, archieven, bibliotheken) en makkelijkere
contentcreatie wordt het eenvoudiger mensen juist te informeren, historische context
te geven, en zich anderzijds te uiten in hun communities.
- Door producten en diensten beter aan te laten sluiten bij behoeften van mensen is het
mogelijk het welbevinden van mensen in de breedste zin van het woord te vergroten.
Dit is met name relevant voor speciale groepen als ouderen (perceptie van veiligheid
en support door de omgeving), support in ziekenhuizen en in zorgwoningen.
- Mensen zullen zich beter verbonden blijven voelen met hun fysieke omgeving en ook
hun sociale omgeving. Daarmee draagt het programma bij aan maatschappelijke
cohesie.
2.4 H e t pa d n aa r d e a mb it ie : f o cus o p d r ie bus i ne ss h ot s pot s
Om de ambitie te realiseren kiest het consortium voor de meest kansrijke business
hotspots/groeidomeinen. Deze business hotspots zijn de economische groeikernen binnen
de Nederlandse creatieve industrie. Gemeenschappelijk voor de drie hotspots is de
centrale rol van creativiteit en ICT bij het ontwikkelen van producten en diensten voor de
consument. De hotspots verbinden excellente Nederlandse kennis en kunde met kansen
voor Nederlandse bedrijven. De onderstaande kernbegrippen beschrijven de drie hotspots
met gerelateerde begrippen.
communities nieuwe formats
search & find Content verrijking
User Generated Content
distributie
informatie
Interactieve omgeving
collaboration real and virtual
distributie
experience
Connectedness
Lifestyle
Sociale processen
Digitale identiteit
design
technologie workspaces
producten
13

24. De totale waarde van nieuwe kansen binnen de hotspots wordt door het consortium
ingeschat op € 7.900 miljoen omzetgroei 14 in de periode 2008-2011.
Groeidomein Omzet in 2007 Kansen voor groei
(benadering in miljoenen €) (benadering totale groei tot en
met 2011 in miljoenen €
Content 11.500 2.200
Lifestyle 17.000 3.500
Connectedness 2.000 2.200
Totaal 7.900
2 . 4 .1 B u s in ess h ot s po t 1: C o nte nt
Binnen dit groeidomein realiseren bedrijven nieuwe omzetstromen en vergroten
bestaande omzetten rond het creëren, verrijken, verhandelen en distribueren van content
in allerlei vormen. Belangrijkste drijvers voor deze hotspot zijn nieuwe wensen en eisen
van gebruikers en adverteerders: interactie, experience, en gepersonaliseerde concepten.
Technologiedrijvers zijn de 3G-uitrol, de massamarkt voor digitale TV en opkomende
convergente platformen en diensten (IP TV, DAB/DVB-H).
In dit groeidomein liggen grote kansen voor bedrijven door
- de toenemende vraag naar informatie en entertainment in de maatschappij,
- de grote hoeveelheid aanwezige – vaak nog niet gedigitaliseerde - content,
- de potentie om content in digitale vorm eenvoudiger ook internationaal te
verspreiden,
- de toenemende technologische mogelijkheden om content een grotere variëteit te
geven (smart content, smart media),
- de ontwikkeling van consumentprofielen door het verzamelen van marktinformatie
over contentgebruik.
Bedrijven investeren in dit thema om bestaande content geschikt te maken voor nieuwe
doelgroepen, deze beter af te stemmen op de doelgroepen en deze doelgroepen beter te
bereiken. Hierdoor wordt de waarde van bestaande content vergroot. Vele toegevoegde
waarde functies kunnen hier ontwikkeld worden, zoals automatische annotaties,
vertalingen, betere zoek-en-vind functionaliteit.
Business case groeidomein Content
Het groeidomein Content heeft een omvang van ongeveer € 11,5 miljard in 2007.
Gedreven door toenemende bestedingen van eindgebruikers en adverteerders zal het
domein naar verwachting verder groeien met in totaal € 2,2 miljard tot en met 2011. De
onderliggende businesskansen voor bedrijven worden sterk gedreven door nieuwe
mogelijkheden die nieuwe digitale media bieden. Nederland kan zich ontwikkelen tot een
ContentHub: een internationaal knooppunt waar de kennis en service-infrastructuur
aanwezig is om multimediale content te creëren, te verrijken en te distribueren naar
verschillende kanalen en doelgroepen. De genoemde economische groei zal door zowel
14

25. autonome groei van bestaande Nederlandse bedrijven worden gegenereerd als ook door
een groei van het aantal start-ups en midsize bedrijven. Op het gebied van distributie,
pre- en postprocessing zal groei van de buitenlandse investeringen bijdragen aan het
realiseren van de groeiambitie. De ontwikkeling en inzet van nieuwe technologie zal een
verlaging van de operationele kosten opleveren voor bedrijven (e.g. computer
ondersteuning bij mediabewerking leidt tot 20% besparing op productiekosten).
2 .4 .2 Bu s in ess h ots po t 2: L ifest yle
Binnen het groeidomein Lifestyle zijn bedrijven gericht op het creëren van oplossingen
(producten en/of diensten) die de kwaliteit van leven van hun klanten stapsgewijs
verbeteren. Lifestyle is voor veel mensen een motto geworden: leven, werken, kiezen
zoals jij dat wilt. Er is grote vraag naar producten en diensten die aansluiten bij een
lifestyle, of die nu voor één persoon is voor een lifestylegroep. Consumenten willen meer
en meer echte ervaringen creëren, delen en consumeren. Inzichten in deze consumenten
behoeftes en trends en nieuwe businessmodellen drijven innovatie en differentiatie in dit
gebied. De versnelling wordt voornamelijk veroorzaakt in de ontwikkeling van (digitale)
techniek en de brede acceptatie ervan in het dagelijks leven van consumenten.
Inspringen op lifestyle vergt van producten en diensten dat ze sterker appelleren aan de
experience van het product. Productmakers moeten daarom samenwerken met de
creatieve industrie om een grotere variëteit aan experiences te genereren, en deze ook
beter af te stemmen op de door de klant gewenste experience.
Een goed voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van de Ambilight TV door Philips die het
TV kijken op een hoger ervaringsniveau tilt. Technologie is enerzijds een drijfveer
binnen dit groeidomein, maar is tegelijk steeds minder zichtbaar. Zintuigen en emoties
worden op steeds meer manieren in combinaties geprikkeld.
Nederland start vanuit pole position binnen dit domein. Dutch Design is van
wereldklasse en het opleidingsniveau op dit gebied behoort tot de top van de wereld.
Business case groeidomein Lifestyle
Het groeidomein Lifestyle heeft een omvang van ongeveer € 17 miljard in 2007.
Traditioneel is research en development in dit domein voornamelijk gericht op de
vervanging van huidige producten en diensten. Internationaal gezien is er echter grote
autonome groei mogelijk voor Nederlandse bedrijven als zij design, technologie en
wereldwijde distributie beter aan elkaar weten te verbinden. Het wereldwijd verkopen
van innovatieve concepten, merken en producten met hoge toegevoegde waarde leidt tot
de verwachting dat dit domein verder kan groeien met in totaal € 3,5 miljard tot en met
2011 door groei van de exportpositie. Philips is één van de wereldwijd leidende spelers
op het gebied van Lifestyle en heeft de ambitie om jaarlijks met 6% te groeien met het
ontwikkelen en vermarkten van innovatieve lifestyle oplossingen voor ‘personal well-
being’. Een betere opschaling van creatieve ideeën van MKB bedrijven door koppeling
van deze bedrijven met de maakindustrie leidt tot de verwachting dat ook groei van het
MKB op dit gebied mogelijk is.
2 .4 .3 Bu s in ess h ots po t 3: Co nn ect ed ne ss
De kern van de groei binnen dit businessdomein is het creëren, gebruiken en exploiteren
van (sociale) verbondenheid tussen mensen. Waar vroeger verbondenheid werd
15

26. uitgedrukt in begrippen als sociale cohesie, vriendschap, nationalisme, heeft
verbondenheid tussen mensen een geheel nieuwe, economische vlucht heeft genomen.
Voorbeelden hiervan zijn social network diensten als Hyves of schoolbank.nl van Ilse
Media. In toenemende mate exploiteren bedrijven verbondenheid expliciet in hun
producten of in het ontwerpen ervan. De toegevoegde waarde van YouTube zit niet
zozeer in het archief maar veeleer in de mogelijkheid om op eenvoudige wijze beeld of
geluid met gelijkgestemden te delen en hierover online te discussiëren. Het Nationaal
Archief wil haar archiefinhoud verrijken via publieke annotaties middels Flickr.
Deze sociale processen vinden zowel in de virtuele als de fysieke wereld plaats en
hebben een grote invloed op elkaar gekregen. Dit geld voor zowel de privé wereld als
ook in toenemende mate voor de wereld op het werk. Nieuwe manieren van
samenwerken op de werkvloer ontstaan door technologische vernieuwing. De groei van
online sociale netwerken, verandert substantieel de manier waarop wij communiceren,
samenleven en samenwerken.
De ontwikkelingen op het gebied van digitale media technologie vormen de
technologiedrivers voor deze groeikern. Business drivers zijn vooral te vinden in de wens
van bedrijven om efficiënter en effectiever samen te werken binnen en buiten de
onderneming (arbeidsproductiviteit) en nieuwe toegevoegde waardediensten te realiseren
door connecties in de keten en met de klant.
Business case groeidomein Connectedness
Het groeidomein Connectedness heeft een omvang van bij benadering € 2 miljard in
2007. De verwachting is dat de komende jaren het gebruik van bijvoorbeeld social
networking sites sterk blijft groeien. Hierbij zal de groei komen uit autonome groei van
huidig bedrijfsleven, groei van het aantal startups en mid-size bedrijven, maar ook door
het ontwikkelen van nieuwe bedrijvigheid op het gebied van virtuele werelden en digitale
plaforms in de zakelijke markt toenemen.
Gedreven door een toenemend gebruik en een toename van consumenten en
adverteerders bestedingen zal dit domein naar verwachting verder groeien tot € 4,2
miljard in 2011. Leveranciers van infrastructuur en aanpalende diensten, leveranciers van
socialennetwerken en onderliggende technologieën en mobiele operators zijn actief
binnen dit groeidomein en zullen door hun bedrijfsresultaten bijdragen aan de genoemde
groei. Naast directe economische groei voor spelers actief in dit domein zullen behaalde
resultaten direct bijdragen aan een productiviteitsverbetering binnen een bredere set van
bedrijven doordat efficiënter en effectiever wordt samengewerkt en kennis beter wordt
gedeeld.
2 . 4 .4 V e rb i nd i ng m et a nde re i nn o vat ie do m e ine n e n
t ech no l og ie ge b ied en
Het pad naar het realiseren van de ambities kan nooit in isolement door de sector worden
gerealiseerd. Op een groot aantal terreinen zal de sector kunnen profiteren van
wisselwerking met andere industriesegmenten en andere technologiegebieden.
- Businessmodellen in de creatieve industrie hebben duidelijke raakvlakken met
businessmodellen op het gebied van de (telecommunicatie) infrastructuur en
elektronische dienstverlening in de financiële sector.
16

27. - De snelheid waarmee een nieuwe generatie creatieve diensten kan worden
ontwikkeld is mede afhankelijk van de ontwikkelingen op het gebied van de
onderliggende open, flexibele en gestandaardiseerde software-infrastructuren.
- Digitale identiteiten, de grens tussen de virtuele wereld en de reële wereld,
betrouwbaarheid van content en rights management spelen ook in de financiële
dienstverlening, de overheidsdienstverlening en de zorgsector.
- De aandacht voor de relatie tussen diensten en producten in de creatieve industrie en
de werkomgeving en arbeidsproductiviteit heeft potentieel een enorme impact op
vernieuwingen in vele domeinen.
2 .4 .5 Ee n gez a me n lijk plan met bet rok ke nhe id va n d e o ve rh e id
Sterkte, zwakten, kansen en bedreigingen leiden tot een helder zicht op de belangrijkste
knelpunten waaraan de bedrijven in dit innovatieprogramma gaan werken.
- In de creatieve industrie is een gebrek aan fundamentele (precompetitieve) kennis en
kunde en aan ervaring om deze kennis en kunde te verbinden met marktkansen.
- De creatieve industrie ontbreekt het aan de noodzakelijke netwerken en
samenwerking tussen grote bedrijven en kleine bedrijven, tussen creatieve industrie
en maakindustrie, tussen wetenschap en innovatie bij bedrijfsleven.
- De beperkte leerervaringen worden onvoldoende benut ten gunste van eigen
economisch gewin of ten gunste van anderen.
- De scope van veel kleine bedrijven is beperkt.
Zowel de genoemde knelpunten als de eerder genoemde ambities maken duidelijk dat het
tijd is om te handelen, niet alleen voor dit industrieconsortium, maar ook voor de
overheid.
1. Nederland heeft een goede uitgangspositie: de infrastructuur, de wijze van
ondernemen door het verbinden van kansen op meerdere gebieden tegelijk, en de
aard van de kritische geest van de bevolking. Deze onderdelen zijn echter niet
verbonden. Er is sprake van marktfalen: de samenwerking tussen de creatieve
industrie en de maakindustrie, tussen grote concerns en kleine creatieve
bedrijven, tussen wetenschap en product- en diensteninnovatie, tussen de
kwaliteit van de infrastructuur en de opbloei van toegevoegde waardediensten
komt niet op eigen kracht tot stand. Overheidsbeleid moet gericht zijn op het
stimuleren van samenwerking over traditionele grenzen.
2. Schaalproblemen zijn een belangrijk knelpunt in Nederland. Nederlandse
creativiteit is wereldwijd toonaangevend, leidt tot persoonlijke roem voor de
ontwerpers, maar de economische impact van individuele ontwerpers is
doorgaans beperkt. Om die impact te vergroten moet met het schaalprobleem
worden afgerekend: kleine creatieve organisaties moeten sneller kunnen groeien
naar grotere productie faciliteiten. Dit is geen specifiek Nederlands probleem
maar beleid dat is gericht op snellere opschaling van ideeën tot en met producten
en diensten draagt sterk bij aan het vergroten van economisch rendement van
creativiteit en stimuleert de samenwerking.
3. Wetten en regels voor de bescherming van content en privacy lopen achter bij de
praktijk van Internet, producten en services. Door de onduidelijkheid over de
heersende regelgeving zijn er aarzelingen bij bedrijven en is er terughoudendheid
bij investeringen. Dit uit zich bijvoorbeeld op het gebied van het verzamelen van
17

28. gedetailleerde marktinformatie in het digitale domein: wat is toegestaan? Is dat in
verschillende landen hetzelfde? .
4. Coördinatieproblemen in de creatieve industrie worden veroorzaakt doordat
marktpartijen elkaar niet weten te vinden of doordat zij belangen verkeerd
inschatten. Het ecosysteem is onvoldoende ontwikkeld zodat businesspartners als
Endemol, Logica of IlseMedia moeilijk toegankelijk zijn voor kleine spelers in
de keten. Ook de samenvoeging van componenten die samen nieuwe producten
en diensten opleveren verloopt vaak moeizaam vanwege de inzet van
achterhaalde businessmodellen. Oude toetredingsdrempels zijn door
digitalisering geslecht, nieuwe zijn gekomen: drempels tot kennis en vertrouwen.
De overheid heeft een belangrijke ondersteunende rol spelen bij wegnemen van barrières
die leiden tot marktfalen en schaalproblemen in de sector (de fragmentatie in de
creatieve industrie tussen productie, wetenschap en infrastructuur). Bovendien kan de
overheid bijdragen aan tijdige ontwikkeling van de wet- en regelgeving in nauwe
interactie met de marktpartijen.
De overheid heeft een rol in het ondersteunen van Nederlandse bedrijven bij het
realiseren van de ambities en het wegnemen van knelpunten en barrieres:
- Bevorder innovatie, creativiteit en ondernemerschap en de stimuleer samenwerking
- Stimuleer het bewustzijn van de internationaal aanwezige kansen
- Positioneer Nederland en het Nederlandse bedrijfsleven internationaal als creatieve
hotspot (e.g. ‘Paint the World Orange’ campagne van het Innovatieplatform).
- Faciliteer, stimuleer en financier het aanpakken van kennisvragen door het
samenbrengen van bedrijven en kennisinstellingen, ICT expertise en diepgaande
sectorkennis.
18

29. 3 Visie en strategische agenda voor de financiële
dienstverlening
3.1 P r og ra m ma f oc us: f in an c ia l log i st ic s , d ri j f ve e r vo or i nn o va t ie
De financiële wereld is in beroering door de kredietcrisis die de financiële markten en
banken op hun grondvesten doet schudden. Ondanks deze beroering richt de sector ook
haar blik vooruit, omdat er kansen voor de Nederlandse financiële sector op het gebied
van de betalingsdiensten en alles wat daar om speelt. Financial logistics, zoals deze
‘hotspot’ van innovatie wordt genoemd, is door het Holland Financial Centre uitgeroepen
tot speerpunt. De ambitie is om Nederland als ‘financial niche player’ internationaal op
de kaart te zetten.
Financial logistics is het totaal van diensten (service, communicatie, protocollen &
standaarden, etc.) rond de uitwisseling van informatie over rechten en plichten die
uiteindelijk in geld kunnen worden verrekend. Dienstverlening rondom financial logistics
wordt gekenmerkt door eisen ten aanzien van:
- identificatie van personen die toegang hebben tot deze informatie
- autorisatie van handelingen op basis van deze ontvangen informatie die leiden tot
wijziging in rechten en plichten
- veiligheid en betrouwbaarheid (riskmanagement, continuïteit)
Financial logistics beperkt zich niet tot financiële instellingen, maar raakt ook bedrijven,
handelsorganisaties, consumenten en de overheid.
Financial logistics vormt een veelzijdig en krachtig onderdeel van de Nederlandse
financiële sector. Een grote diversiteit aan bedrijven speelt een rol in dit veld. Behalve
grote, gevestigde banken, verzekeraars en pensioenfondsen zijn ook nieuwe bedrijven die
zich specifiek richten op het online betalingsverkeer en het aanbieden van aanvullende
diensten. Deze payment service providers (PSP’s) richten zich op de gehele Europese- en
wereldmarkt. Nederlandse start-ups zoals Anachron, Bibit, Buckaroo, Chronopay, Global
Collect, Multipay, Ogone en Tripledeal, en dochters van Nederlandse banken zoals ABN
AMRO Internetkassa, ING TWYP en Rabobank InternetKassa, spelen een
vooraanstaande rol in deze nieuwe en snel groeiende markt.. Het in Nederland gevestigde
Bibit is om deze reden al in 2004 overgenomen door de Royal Bank of Scotland en RBS
heeft haar activiteiten op het gebied van Global Transaction Services in Nederland
geconcentreerd vanwege de hoogwaardige betaalsystemen van ABN AMRO. Deze markt
staat ook open voor gevestigde spelers in andere markten die hun dienstenaanbod
verschuiven of verbreden, zoals TNT.
De waardenetwerken in financial logistics zijn complex omdat er zowel aan de kant van
verzenders als aan de kant van de ontvangers banken en intermediairs een rol spelen
(Figuur 5). Daarnaast zijn er nog tussenliggende hub of service providers. Standaarden
en afspraken spelen in het waardenetwerk een grote rol, om bereik en schaalgrootte
mogelijk te maken.
19

30. IBM Exact
ATOS Alfa&Ariss
Overheid
ICT service software-
KPN Menzis
providers bedrijven
Nuon Consument
verzenders ontvangers
FL service FL service
provider provider
Anachron TNT
verzendende Certipost Z-factuur ontvangende
bank Diginotar bank
FL hubs
Rabobank ING
RBS SNS Reaal
Equens
Figuur 5. Het waardenetwerk van financial logistics met voorbeelden van spelers in het veld
3 . 1 .1 F i na nc ia l lo g ist i cs vo r mt e en ho t sp ot met vit a a l be la ng vo o r de
Ne de r la nds e ec on o mie
Het algemene economische belang van dit gebied blijkt uit het feit dat bedrijven,
consumenten en publieke organisaties in Europa in 2006 gezamenlijk voor €158 miljard
uitgaven aan (niet contante) betalingen, 1,3% van het totale BNP 15 .
De economische omvang van de hotspot financial logistics is bij benadering te duiden
omdat het gebied volop in ontwikkeling is. Ter indicatie kunnen hierover wel de
volgende zaken worden gesteld.
omvang van Financial Logistics
totale Nederlandse uitgaven (door bedrijven, consumenten en
M€ 7.372 16
publieke organisaties) aan niet-contante betalingen
waarvan, transactie- en beheeropbrengsten van het Nederlandse
M€ 1.355 17
betalingsverkeer voor banken
waarvan, kosten voor de basis bancaire diensten voor de
M€ 544 18
Nederlandse consument
Tabel 2. Omvang van de sector Financial Logistics
Onderzoek wijst uit dat de maatschappelijke kosten voor betalingen gereduceerd kunnen
worden door de introductie van innovatieve betaalvormen met name voor kleinere
betalingen. Ook is een conclusie dat op de middenlange termijn een maatschappij die
weinig contant geld gebruikt het meest succesvol is 19 . Innovaties in Financial Logistics
spelen een sleutelrol in het verlagen van de maatschappelijke kosten van het
retailbetalingsverkeer.
Het Nederlandse bedrijfsleven zal in brede zin profiteren van de introductie van
innovatieve concepten op het gebied van financial logistics:
- Nederlandse thuiswinkeliers (verenigd in thuiswinkel.org) hebben behoefte aan de
volgende innovatieve betaalproducten: Europese online incasso, e-banking, e-
identity, e-invoicing en een bankonafhankelijke standaard voor microbetalingen.
20

31. - bedrijven die veel rekeningen versturen (bijvoorbeeld utiliteits- en telecombedrijven)
kunnen kosten besparen, tijdswinst boeken en hun flexibiliteit vergroten door gebruik
te maken van online betaal- en incassoconcepten.
- MKB bedrijven zullen profiteren van de efficiëntere en geïntegreerde
transactieverwerking omdat zij op dit moment vaak niet beschikken over ERP
systemen die dit voor hen doen; ondernemers ervaren vooral de impact die
efficiëntere financiële stromen hebben.
- Nederland kan alleen al door e-factureren voor €600 miljoen per jaar aan kosten
besparen, zo verwacht het Ministerie van EZ 20 .
3 . 1 .2 O nd er dee l va n d e k ra cht i ge N ed er l an dse f i nan c ië le s ect or
De Nederlandse financiële sector is gestoeld op een sterke economische performance (de
gemiddelde groei over de afgelopen 12 jaar is 7.3%) en een hoge productiviteit van
€146.000 per FTE. De sector levert een bijdrage van 7.2% aan het BNP en biedt directe
werkgelegenheid aan 300.000 werknemers (exclusief de indirecte werkgelegenheid voor
juristen, accountants etc.). Alleen in Zwitserland, Luxemburg en Liechtenstein
vertegenwoordigt de financiële sector relatief een groter deel van de economie. De export
van financiële dienstverlening in de periode 2003-2005 is toegenomen van €960 miljoen
tot €1,2 miljard.
Tegelijkertijd laat het groeiende tekort op de handelsbalans van €500 miljoen in 2003 tot
€700 miljoen in 2005 zien dat de Nederlandse sector internationaal gezien marktaandeel
verliest. Ook de werkgelegenheid is in de afgelopen 10 jaar afgenomen met 6.000 banen
ten gunste van de financiële centra Dublin, Londen en Luxemburg.
Met een belegd vermogen van € 195 miljard (30 september 2008) is ABP één
ABP
van de grootste pensioenfondsen ter wereld.
Anachron e-Billing marktleider in Nederland, is actief in meer dan 25 landen
Anachron
en behoort tot de top-3 van Europa.
Bibit Payment Services, ontstaan in 1997, is inmiddels de grootste verwerker
Bibit Payment
van online transacties wereldwijd (sinds 2004 als onderdeel van de Royal
Services
Bank of Scotland)
Currence is (sinds 2005) eigenaar van de collectieve Nederlandse
betaalproducten PIN, Chipknip, Incasso/Machtigen, Acceptgiro en iDEAL. en als
Currence
zodanig verantwoordelijk voor het zeer lage kostenniveau van de Nederlandse
betaalmiddelen in Europees perspectief.
Equens behoort tot de top 3 payment processoren, 15% van de Europese
markt. Groeit door de samenwerking met Seceti verder tot 8,7 miljard girale
Equens
transacties en 3 miljard pinbetalingen en geldopnames, waarmee Equens de
nummer 1 pan-Europese processor wordt
Exact Software is een internationaal vooraanstaande producent van zakelijke
software voor kleine, middelgrote en grote organisaties, actief in meer dan 40
Exact Software
landen
GlobalCollect is een wereldwijd leidende full-service ‘Payment Service
Provider’ die lokale betaaloplossingen aanbiedt aan internationale klanten.
GlobalCollect
Globalcollect is in 2000 als zelfstandige BV binnen TNT opgericht en staat
sinds 2005 los van TNT
21

32. ING/Atos is een leidende alliantie in Europa, aanwezig in meer dan 20 staten,
die aanbiedt de Europese betalingsdiensten en het huidige binnenlandse
ING/Atos
betalingsverkeer va middelgrote banken over te nemen
Rabobank is een toonaangevende all-finance dienstverlener in Nederland en
een vooraanstaande internationaal opererende food & agribank met de
hoogste kwalificatie, de Triple A-rating voor kredietwaardigheid. Behoort
Rabobank
gemeten naar kernvermogen tot de twintig grootste financiële instellingen ter
wereld.
RBS behoort tot de wereldwijde top 5 op het gebied van betalingen en
RBS Global
gerelateerde diensten, tot voor kort onderdeel ABN AMRO. In 2007 is ABN
Transaction
AMRO de titel ‘Best Trade Finance Bank – Europe’ toegekend door Global
Services
Finance
TNT is het meest efficiënte postbedrijf van de wereld en de grootste in Europa
TNT
voor koerier- en expressdiensten voor de zakelijke markt
Tabel 3 Excellente bedrijven in de financiële sector en financial logistics
22

33. 3 . 1 .3 V e ra nde r in ge n in huid i ge keten s e n st ruc t uu r
Gedreven door Single Euro Payments Area (SEPA) en de Lissabon agenda is een
Europese markt ontstaan die kansen biedt aan bestaande en nieuwe spelers. De komst van
SEPA leidt ertoe dat nationale betaalmarkten, tot nu toe beschermd door verschillen in
protocollen en standaarden, opgaan in een Europese markt voor betalingen. Een
groeiende markt, die nu bestaat uit 315 miljoen consumenten en 17 miljoen bedrijven,
gebruikt steeds meer elektronische betaalmiddelen en nieuwe concepten zoals iDEAL en
e-invoicing.
Situatie nu… … en straks
13 euro 31
Bevolking 315 mln 504 mln
Bedrijven 17 mln 25 mln
Banken 6-7k 9k
ACH stelsels 11 20+
kaart stelsels 14+ 18+
verkooppunten 4,6 mln 6,7 mln
pinautomaten 240k 339k
elektronische 50 mld 73 mld
transacties
Implementatie per land verschilt sterk een geharmoniseerde SEPA
• Nationale en lokale oplossingen • Gemeenschappelijke oplossingen met optionele
services
• Verschillende protocollen, ervaringen,
standaarden, • Gemeenschappelijke kerninstrumenten en ervaringen,
• consument-beschermende wetgeving • consistente standaarden en applicaties, gelijkwaardige
wetgeving
• Geen samenwerking tussen nationale
protocollen • Verbeterde samenwerking
• Verschillende implementaties per land • Harmonisatie en consolidatie
• Grensoverschrijdende complexiteit en risico’s • Verminderde complexiteit en verbetering efficiëntie
Figuur 6. Gevolgen van SEPA. Aangepast op basis van European Payments Council, ‘Making
SEPA a reality’, 16 april 2007.
De SEPA regels schrijven voor dat er een scheiding is tussen het eigendom en het beheer
van een betaalmerk en de processing van de betaaltransacties. Een situatie die in
Nederland al bestaat met het voortzetten van de activiteiten van Interpay in de
zelfstandige organisaties Currence en Equens. Voor de processing van betaaltransacties
is schaalgrootte essentieel. Om deze reden vinden er consolidaties plaats in diverse
Europese landen.
De toenemende penetratie van Internet en breedband in de samenleving versterkt het
potentieel van innovatieve betalingsconcepten die gebruik maken van ICT. Deze
technologische ontwikkelingen zijn disruptief en veranderen de marktstructuur. Doordat
financial services door ICT ‘tradeable goods’ geworden zijn ontstaat een snelgroeiende
(>20% p.j.) handel in deze producten en diensten. Wereldwijd zullen verschillende typen
financiële centra ontstaan (wereldwijd en regionaal), waarbij vooral de financiële centra
met een relatief kleine thuismarkt, zoals Nederland, zullen moeten specialiseren om te
overleven.
23

34. Het Nederlands-Duitse Equens werkt per 1 januari 2008 samen met Seceti - een volledige
dochteronderneming van de ICBPI Group in Italië - voor de clearing van cross
community SEPA-betalingen. Door deze samenwerking hebben Europese banken een
alternatief voor clearing van hun betalingen in heel Europa. De Italiaanse ICBPI Group
en Equens hebben onlangs een overeenkomst ondertekend voor de vestiging van een joint
venture eind 2008 operationeel moet zijn.
In 2007 heeft Equens 7.3 miljard girale transacties verwerkt, een groei van 4.3% ten
opzichte van 2006. Het aantal verwerkte pinbetalingen en geldopnames is meer dan 2
miljard, een groei van 8,3%. Met deze volumes heeft Equens 15% van de Europese markt
in handen, en is hiermee een van de 3 grootste Europese payment processoren. Door de
samenwerking met Seceti zal het volume groeien tot ongeveer 8,7 miljard girale
transacties en 3 miljard pinbetalingen en geldopnames, waarmee Equens de grootste pan-
Europese processor wordt. In het algemeen is de aanname dat op de langere termijn een
schaalgrootte van minimaal 10 miljard transacties noodzakelijk is om succesvol te zijn
op de Europese markt. Uiteindelijk zullen 3 tot 5 grote processoren de markt domineren.
3 .2 An a lys e : ex ce lle nte in fr ast ruc tu ur en star tp os it ie ka n le iden to t
k o p p o s it ie i n i n n o va t i e ve f inanc ia l lo gist ic s d ie nst en
3 .2 .1 Ste rkt en en zw akten va n N ede r la nd
De uitgangspositie voor Nederland in financial logistics als volgt te beschrijven, naast de
sterkten en zwakten die zijn beschreven in het voorgaande hoofdstuk en die ook op het
focusgebied financial logistics van toepassing zijn, met name de excellente infrastructuur
en goede bodem voor innovatie.
Sterkten Zwakten
Excellente ICT infrastructuur voor groei en Relatief kleine thuismarkt; schaalgrootte moet
ontwikkeling nieuwe diensten en uit internationale expansie komen.
hoogwaardige ICT kennis.
Nederland heeft een goede bodem voor Gebrekkige koppeling kennisinstellingen en
innovatie: een open, multiculturele financiële sector.
samenleving en een internationale
(business) oriëntatie.
Efficiënt Nederlandse betalingsverkeer Lage productiviteit van de NL .
creëert goede uitgangspositie.
Voorwaarden voor de vroegtijdige
introductie van innovatieve concepten zijn
aanwezig.
Neutrale locatie voor internationale
organen gericht op standaardisatie.
Open handelseconomie met traditionele
sterkte in logistiek.
24

35. Excellente ICT infrastructuur en hoogwaardige ICT kennis
Nederlands beschikt over een hoge breedbandpenetratie en aanwezigheid sterke internet-
exchanges biedt goede infrastructuur. Daarnaast is er hoogwaardige kennis rondom ICT
gebaseerde diensten en dienstenontwikkeling is aanwezig in Nederland; ICT en computer
science onderzoek hebben internationaal een hoge wetenschappelijke impact 21 .
Excellente ICT onderzoeksgroepen gerelateerd aan financial logistics zijn onder meer
ICT architectuur (UT, TI, TNO), sofware (re-) engineering (CWI, UU)
netwerkorganisaties (EUR, UT, TU Delft), en juridisch aspecten (TILT).
Efficiënt Nederlandse betalingsverkeer creëert een goede uitgangspositie
We beschikken over een efficiënt systeem voor het afhandelen van transacties (PIN).
Nederland heeft een groot aandeel in de verwerking van e-commerce transacties. Het
Nederlandse Global Collect, één van de twee grootste service providers, naast het
Nederlandse Bibit, kent maar liefst een toename van 85% in verwerkte transacties, wat
aangeeft dat Nederland succesvol is in deze snelgroeiende markt. Gebruik van
elektronische betaalmiddelen in Nederland is hoog, zoals overboekingen via
internetbankieren en PIN betalingen alsmede het gebruik van automatische incasso.
Daarbij zijn de kosten voor basic payment services in NL de laagste in Europa,
bijvoorbeeld een factor 8x lager dan in Italië. De sterke internationale positie van
Nederland op het gebied financial logistics wordt geïllustreerd door het feit dat Royal
Bank of Scotland na de overname van ABN Amro haar activiteiten op dit gebied in
Nederland gaat concentreren.
Voorwaarden voor de vroegtijdige introductie van innovatieve concepten zijn aanwezig
De Nederlandse burger/consument kent een sterke oriëntatie op online diensten en ICT
en kennen we een creatieve en hoogopgeleide beroepsbevolking. Door de Nederlandse
marktstructuur, omvang en niet-bedreigende positie als ‘klein land’ zijn we een ideale
proeftuin. Tegelijk zal, omdat we een relatief kleine thuismarkt hebben, het volume dat
noodzakelijk is om de voordelen van schaalgrootte te kunnen realiseren uit internationale
expansie moeten komen.
Neutrale locatie voor internationale organen gericht op standaardisatie
Nederland heeft een bewezen positie als neutrale locatie voor internationale organen
gericht op standaardisatie en harmonisatie.
Gebrekkige koppeling kennisinstellingen en financiële sector
Nederlandse universiteiten en kennisinstituten hebben geen gezamenlijke visie, structuur
en activiteiten gericht op innovatie in dienstverlening 22 . De koppeling tussen
dienstverlenende bedrijven en kennis- en onderzoeksinstellingen in Nederland is
gebrekkig.
Recent zijn een aantal initiatieven gestart om deze zwakte te adresseren.
- De lancering van de Duisenberg School of Finance op initiatief van de financiële
sector en bestaande kennisinstituten
- De ontwikkeling van de eerste leerstoel op het gebied van betalingsverkeer door de
HFC werkgroep financial logistics
- Het Amsterdam Academic Centre for Service Innovation (AMSI) dat de koppeling
wil maken tussen research en het bredere veld van diensteninnovatie
3 . 2 .2 K a ns en e n u i t da g in ge n vo o r N e de r lan d
De toetreding van nieuwe partijen op de betaalmarkt wordt gefaciliteerd door de Payment
Services Directive (PSD), die eind 2009 in de nationale wetgeving moet zijn
25

36. geïmplementeerd. Deze richtlijn richt zich op de noodzakelijke harmonisatie van het
wettelijke kader voor SEPA, transparanter betalingsverkeer en het verder stroomlijnen
van condities voor iedereen die zich wil bezighouden met betaaldiensten. Daardoor
zullen buiten de banken steeds meer spelers actief worden in de markt. Het succes van
Paypal bewijst hoe een niet-bancaire partij in zeer korte tijd kan uitgroeien tot een partij
van wereldformaat (meer dan één miljoen PayPal-gebruikers in Nederland en 150
miljoen wereldwijd). In Nederland moeten meer van dergelijke innovatieve spelers gaan
ontstaan.
Voor bedrijven betekent het veranderende landschap van Financial Logistics dat
specialisatie en schaalvoordelen noodzakelijk zullen zijn voor succes. De ervaringen
rondom internetbankieren, debit cards en authenticatie hebben geleerd dat schaalgrootte,
samenwerking en innovatie essentieel zijn om te kunnen excelleren. De Europese
harmonisatie, deregulatie en liberalisering biedt marktpartijen (gevestigde banken en
start-ups) de kans om hun dienstverlening uit te breiden van traditioneel betalingsverkeer
naar innovatieve, hoge toegevoegde-waarde diensten gericht op de gehele financiële
keten. E-invoicing is hier een uitstekend voorbeeld van.
Tegelijkertijd zijn er ook ontwikkelingen waarbij kennis en technologie vanuit de
betaalmarkt 1 op 1 wordt toegepast op andere terreinen. De Barclays Oyster Card
combineert de functionaliteit van een creditcard met de functionaliteit van een
elektronisch ticket voor het openbaar vervoer in Londen. Daarbij kan met de card ook
nog eens contactloos betaald worden voor kleinere aankopen (‘wave and pay’). Voor
banken en verzekeraars liggen er kansen om als trusted service provider te gaan opereren.
Daarnaast creëert een effectieve en efficiënte infrastructuur voor bedrijven buiten de
reguliere financiële sector de kans om diensten te ontwikkelen die vragen om veilige
online identiteiten, betrouwbare persoonsinformatie en gebruiksvriendelijke transacties.
Onderzoek laat zien dat verwacht mag worden dat Nederlandse bedrijven voorop zullen
lopen in de introductie van deze innovatieve diensten.
- in een onderzoek in opdracht van de Europese Commissie naar de gevolgen van
SEPA concludeert Capgemini dat Nederland één van de vier Europese landen is waar
zowel aanbod als vraagzijde van de markt voor betalingsverkeer het meest te winnen
hebben bij een vroegtijdige en grootschalige invoering van SEPA15.
- uit onderzoek naar betalingsverkeer in Nederland 23 door het McKinsey&company
blijkt dat de banken een jaarlijks verlies van €23 miljoen op het betalingsverkeer
maken. Deze situatie zet de banken aan tot innovatie, vooral gericht op de toename
van de elektronische betalingen (ten opzichte van contant of papier).
26

37. Kansen en uitdagingen voor Nederland
Kans Uitdaging
Europese liberalisering en deregulatie (SEPA) Buitenlandse concurrenten voor zijn.
creëert de kans voor Nederland om zich te
positioneren als het wereldwijde centrum voor
financial logistics.
Inspelen op een nieuwe generatie Dominantie van Amerikaanse spelers
consumenten. doorbreken.
Uitbouw van de Nederlandse positie als Succesvolle samenwerking in concurrentie
kraamkamer voor innovatieve concepten. realiseren.
Maatschappelijke meerwaarde door De potentie van cross-sectorale samenwerking
versterking van de sociale efficiëntie, lagere benutten.
administratieve lasten en de verduurzaming
van betalingsprocessen.
MKB betrekken en motiveren.
Europese liberalisering en deregulatie (SEPA) creëert de kans voor Nederland om zich
te positioneren als het wereldwijde centrum voor financial logistics
SEPA leidt tot één Europese markt voor dienstverlening rond financial logistics, waarin
nationale bescherming ontbreekt en een open speelveld van 472 miljoen mensen ontstaat,
waarin 9000 banken acteren. Binnen de wereldwijde trend van verdere specialisatie van
financiële centra is financial logistics nog niet geclaimd; Nederland kan de wereldwijde
handel rond deze specialisatie naar zich toe trekken. gezien de sterkten van Nederland is
het mogelijk om in dit gebied een internationaal leidende positie te claimen en financieel
logistieke diensten voor internationale bedrijven naar Nederland te brengen.
Inspelen op een nieuwe generatie consumenten en de uitbouw van de Nederlandse positie
als kraamkamer voor innovatieve concepten
We zien een nieuwe generatie consumenten met andere wensen en gedrag die behoefte
heeft aan innovatieve concepten die gebruik maken van ICT mogelijkheden, waarbij de
vergaande penetratie en acceptatie van ICT in Nederland een ideaal lab of testmarkt
creëert op basis waarvan een internationale onderscheidende positie kan worden
geclaimd. Vertrouwen en hoge kwaliteit infrastructuur, kernwaarden van de financiële
sector, zijn cruciale voorwaarden voor het slagen van innovatieve consumentendiensten
op het internet. Nederland kan haar sterkten op dit gebied verzilveren en haar sterkte als
kraamkamer verder uitbouwen.
Maatschappelijke meerwaarde door versterking van de sociale efficiëntie, lagere
administratieve lasten en de verduurzaming van betalingsprocessen
Door het vergemakkelijken van het betalingsverkeer en de uitwisseling van berichten van
waarde tussen partijen en individuen ontstaat een versterking van de sociale efficiency en
de kenniseconomie (Lissabon agenda). De sterke toename van de efficiency waarmee
‘berichten van waarde’ worden afgehandeld leidt tot lagere administratieve lasten (vooral
voor MKB) en snellere besluitvormingsprocessen.
De verspreiding van online betalingsconcepten zal leiden tot een sterke afname van de
hoeveelheid papier, inkt en energie die wordt verbruikt in de verwerking en het transport
van financiële data. De voorzitter van de EC expert group on E-invoicing, Bo Harald,
schetst een mogelijke verlaging van de CO2 footprint van 2.800.000 ton als wereldwijde
effect van invoering van e-invoicing op grote schaal.
Buitenlandse concurrenten voor zijn
27

38. De kleine Nederlandse thuismarkt creëert een achterstand in het bereiken van de
noodzakelijke schaalgrootte en efficiëntie. Andere landen zullen hun positie als
gespecialiseerd financieel centrum niet willen verliezen, ook voor hen gelden de kansen
die Europese liberalisatie en deregulering biedt. Een bedreiging daarbij is dat nationale
overheden in diverse landen dwingende maatregelen nemen om het gebruik van e-
facturen te stimuleren die veel verder gaan dan de Nederlandse overheidsambities.
Initiatieven in de publieke sector jagen e-invoicing aan.
- Denemarken – bij wet verplicht; vanaf 1.2.2005
- Singapore – verplicht bij 1.5.2008
- Zweden - e-invoicing verplicht per 1.7.2008
- Italië - Finance Act: “article 5, obliges all companies to send electronic invoices to
state administration starting 1.7.2008, in order to be paid…”
- Finland – verplicht per 31.12.2009. Tampere, Nordea, Lindstrom, Kesko, TietoEnator,
hebben “E-invoice or No Invoice” deadlines ingesteld.
- Spanje – verplicht 1.9.2009
- Nederland – streeft naar 10% inkomende elektronische facturen in 2010
Dominantie van Amerikaanse spelers doorbreken
De Europese betaalmarkt voor pinbetalingen lijkt gedomineerd te gaan worden door de
betaalmerken V PAY en Maestro van de grote Amerikaanse cardmaatschappijen VISA en
Mastercard. Dit gaat ten koste van nationale betaalmerken, zoals het efficiënte en veilige
Nederlandse betaalmerk PIN. Een volwaardig en krachtig pan-Europees alternatief voor
de Amerikaanse maatschappijen ontbreekt op dit moment. Er zijn enkele prille
initiatieven in de markt. Zo is er een Frans-Duits consortium van vier banken dat,
leunend op een groot basisvolume in haar thuismarkten, zich beraadt over het opzetten
van een pan-Europees betaalmerk. Andere initiatieven zijn Euro Alliance of Payment
Schemes (EAPS) en Payfair, een initiatief van retailers.
De betrokkenheid van Nederlandse spelers in deze initiatieven is beperkt. DNB
concludeert dat dit zou kunnen samenhangen met de bereikte vergaande efficiency en
lage prijzen op de Nederlandse markt 24 . DNB geeft verder aan dat belangrijke
succesfactoren in het creëren van een concurrerende internationale betaalstructuur zijn
het snel kunnen bereiken van volume en bijbehorende schaalvoordelen en duidelijke
wettelijke kaders rond multilaterale interbancaire vergoedingen.
Succesvolle samenwerking in concurrentie realiseren
Benutten van de kansen in financial logistics vereist samenwerking tussen concurrenten
en een open houding naar nieuwe toetreders. Met het succes van iDeal hebben de
Nederlandse banken bewezen dat zij op dit gebied succes kunnen boeken In de nabije
toekomst zal samenwerking nodig zijn voor het opstellen van uniforme
standaardprotocollen voor e-payments, e-invoicing en e-identity.
Sinds de lancering in oktober 2005 heeft iDeal een marktaandeel van 20% in e-commerce
transacties in Nederland bereikt. Dit succes heeft geleid tot een groei van de
thuiswinkelbranche, met 800.000 Nederlanders die in de eerste helft van 2007 voor het
eerst online gewinkeld hebben
De potentie van cross-sectorale samenwerking benutten
Innovatie in financial logistics zal in toenemende mate worden gedreven door
samenwerking van de financiële sector met bedrijven uit de IT en telecom. Het initiatief
RaboMobiel van de Rabobank illustreert de mogelijkheden op dit gebied.
28