1. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ
ҪѪË
Óëààíáààòàð õîò
2008.09.30

3. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË
I. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÉÍ ÒªÑªË 9
I.1. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë áàðèìòëàë 10
I.2. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí
òºñëèéí ¿çýë áàðèìòëàë 13
I.3. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí
òºñëèéí ¿çýë áàðèìòëàë 15
I.4. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë 17
I.5. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë 22
I.6. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë 23
I.7. Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë áàðèìòëàë 25
I.8. Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë 26
I.9. Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëèéí òºñëèéí òàíèëöóóëãà 27
I.10. Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíû òýìäýãëýë 28
II. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ 2008 ÎÍÛ ÓÐÄÜ×ÈËÑÀÍ ÒªËªÂ 29
II.1. Ìîíãîë Óëñûí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí 2008 îíû óðüä÷èëñàí òºëºâ 30
II.2. Ìîíãîë Óëñûí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí 2009 îíû õàíäëàãà, 2010-2011 îíû òºñººëºë 32
III. ÒªÑÂÈÉÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË 35
III.1. Òºñâèéí îðëîãî, 2008 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýë 36
III.2. Òºñâèéí óðñãàë çàðëàãà, 2008 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýë 53
III.3. Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò, 2008 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýë 59
III.4. Äàìæóóëàí çýýëä¿¿ëñýí çýýëèéí ýðãýí òºëºëò, 2008 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýë 68
III.5. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëõ ñàí, 2008 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýë 69
III.6. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàí, 2008 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýë 70
IV. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ÇÎÐÈËÒ 71
IV.1. Ìàêðî ýäèéí çàñàãò òóëãàð÷ áóé áýðõøýýë¿¿ä 72
IV.2. Èíôëÿöèéí ºñºëò, ò¿¿íä òºñâèéí çàðëàãûí ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë 74
IV.3. Èíôëÿöèéã áóóðóóëàõ òàëààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýý, ò¿¿íèé ¿ð ä¿í 75
IV.4. Òºñâèéí õóìèõ áîäëîãî 79
IV.5. Òºñâèéí áîäëîãûí ÷èãëýëýýð öààøèä áàðèìòëàõ çàð÷èì, àðãà÷ëàë 81

4. IV.6. Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿í, òºñâèéí íýãäìýë áàéäàë 83
IV.7. Òºñâèéí øèíý÷ëýë 84
IV.7.1. Òºñâèéí õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî 87
V. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË, 2010-2011 ÎÍÛ ÒªÑªªËªË 91
V.1. Òºñâèéí òýíöýë 92
V.1.1. Òºñâèéí íèéò òýíöýë, ò¿¿íèé õàíäëàãà 92
V.1.2. Óóë óóðõàéí ñàëáàðûã õàìðóóëàëã¿éãýýð òîîöñîí òºñâèéí òýíöýë, ýðñäýë 93
V.2. Òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã õýðõýí õàíãàæ áóé òàëààð 95
V.3. Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí 2010-2011 îíû òºñººëºë,
øèíý àðãà õýìæýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áîëîìæ 96
V.4. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãûí òºñºë, 2010-2011 îíû õàíäëàãà 97
V.4.1. Òºñâèéí îðëîãûí áîäëîãî, çàð÷èì 97
V.4.2. Òàòâàðûí îðëîãî 102
V.4.2.1. Àæ àõóéí íýãæèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàð 102
V.4.2.2. Çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòèéí àëáàí òàòâàð 103
V.4.2.3. Õóâü õ¿íèé îðëîãûí àëáàí òàòâàð 103
V.4.2.4. Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí îðëîãî 103
V.4.2.5. ªì÷èéí òàòâàð 103
V.4.2.6. Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàð 103
V.4.2.7. Îíöãîé àëáàí òàòâàð 104
V.4.2.8. Òóñãàé çîðèóëàëòûí îðëîãî 106
V.4.2.9. Ãààëèéí àëáàí òàòâàð 106
V.4.2.10. Áóñàä òàòâàð (òºëáºð, õóðààìæ) 106
V.4.3. Òàòâàðûí áóñ îðëîãî 107
V.4.4. Ãàäààä òóñëàìæèéí îðëîãî 109
V.4.5. ªì÷ õóâü÷ëàëûí îðëîãî 109
V.4.6. Ýäèéí çàñàã äàõü òàòâàðûí à÷ààëàë 109
V.4.7. Òàòâàðûí õºíãºëºëò, ÷ºëººëºëòèéí òàëààð 110
V.4.8. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ºíººã õ¿ðòýë áàéãóóëñàí
äàâõàð òàòâàðûí õýëýëöýýðèéí ¿ð ä¿íãèéí òàëààð 111
V.4.9. Îðëîãî òºâëºð¿¿ëýëòýä òóëãàð÷ áîëçîøã¿é ýðñäýë 112
V.4.10. Çàñãèéí ãàçðààñ áàéãóóëñàí òîãòâîðòîé áàéäëûí ãýðýýí¿¿äèéí òàëààð 113
V.4.11. Òºñâèéí îðëîãûí öààøäûí õàíäëàãà 2010-2011 îíä 113
V.5. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí óðñãàë çàðëàãûí òºñºë, 2010-2011 îíû õàíäëàãà 116
V.5.1. Áàðèìòëàõ çàð÷èì, ÷èãëýë 116
V.5.2. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí óðñãàë çàðëàãûí òºñºë 117
V.5.3. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí óðñãàë çàðëàãûí á¿òýö 117
V.5.4. Öàëèí, òýòãýâýð, òýòãýìæèéí áîäëîãî 119
V.5.5. Òºñâèéí áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé îðîí òîî 121
V.5.6. Íèéãìèéí õàëàìæèéí àðãà õýìæýý, òýäãýýðèéã íýãòãýõ øààðäëàãà 122
V.5.7. Çàñàã çàõèðãààíû ò¿âøèí õîîðîíäûí òºñâèéí õàðèëöàà 122
V.5.8. Òîãòìîë çàðäëûí ¿íý, òàðèôûí ººð÷ëºëòèéí òàëààð 123

5. V.6. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºë, öààøäûí õàíäëàãà 124
V.6.1. Òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîäëîãî, çàð÷èì 124
V.6.2. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñâèéí òºñºë (ñàëáàðààð) 126
V.6.2.1. Ýðäýñ áàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð 126
V.6.2.2. Àâòî çàì, òýýâðèéí ñàëáàð 127
V.6.2.3. Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ñàëáàð 129
V.6.2.4. Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàëáàð 129
V.6.2.5. Áàéãàëü îð÷íû ñàëáàð 130
V.6.2.6. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð 131
V.6.2.7. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàëáàð 133
V.6.2.8. Áóñàä ñàëáàð 135
V.6.2.8.1. ׺뺺ò á¿ñ 135
V.6.2.8.2. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí òàëààð 135
V.6.2.8.3. Îíöãîé áàéäëûí àëáàíû òàëààð 136
V.6.2.8.4. Íèéñëýëèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òàëààð 137
V.6.3. Ãàäààä çýýë, òóñëàìæààð õýðýãæèõ òºñë¿¿äèéí õºðºíãº
îðóóëàëòûí ÷àíàðòàé àðãà õýìæýýí¿¿ä 138
V.6.4. Õºðºí㺠îðóóëàëòûã øèíãýýõ ÷àäâàðûí òàëààð ñóäàëãàà 139
V.6.5. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äóíä õóãàöààíû õàíäëàãà 141
V.7. Çàñãèéí ãàçðûí 2009 îíû çýýë, àøèãëàëò, áóöààí òºëºëòèéí òºëºâëºãººíèé òºñºë 141
V.7.1. Ãàäààä çýýëèéí àøèãëàëò 142
V.7.1.1. Àâòî çàìûí ñàëáàð 143
V.7.1.2. Áîëîâñðîëûí ñàëáàð 145
V.7.1.3. Çàñàãëàëûí ñàëáàð 145
V.7.1.4. Íèéãìèéí õàìãààëàë, ÿäóóðëûí ñàëáàð 145
V.7.1.5. Îðîí ñóóö, íèéòèéí àæ àõóéí ñàëáàð 146
V.7.1.6. Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð 147
V.7.1.7. Òýýâðèéí ñàëáàð 147
V.7.1.8. Õàðèëöàà, õîëáîîíû ñàëáàð 148
V.7.1.9. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð 148
V.7.1.10. Ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð 148
V.7.2. Ãàäààä çýýëèéí áóöààí òºëºëò 150
V.7.3. Äîòîîä çýýëëýãýý 150
V.7.3.1. Çàñãèéí ãàçðûí õÿìäðóóëñàí ¿íýò öààñ 150
V.7.3.2. Çàñãèéí ãàçðûí áîíä 150
VI. ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀËÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË 151
VI.1. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí ºíººãèéí áàéäàë, óðò õóãàöààíû ýðñäýë 152
VI.1.1. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí îðëîãî á¿ðäýëò, øèìòãýëèéí
õóâü õýìæýýã øèíý÷ëýí òîãòîîñîí òóõàé 152
VI.1.2. Òýòãýâðèéí íýðèéí äàíñàíä øèëæèõ àæëûí ÿâöûí òàëààð 153
VI.1.3. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäûí ÷ºëººò ¿ëäýãäëèéí óäèðäëàãûí òóõàé 154
VI.1.4. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí õºðºíãèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ òóõàé 155

6. VI.1.5.Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäûí óðò õóãàöààíû ýðñäýë 155
VI.1.6.Òýòãýâðèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîíû øèëæèëòèéí ñòðàòåãè 156
VI.1.7.Çàñãèéí ãàçðààñ íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí ºìíº õ¿ëýýõ ñàíõ¿¿ãèéí ¿¿ðýã 157
VI.1.8.Áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øààðäëàãàòàé õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí,
áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî, äýä á¿òýö 157
VI.2. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 òºñâèéí òºñëèéí òóõàé 158
VII. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛà ժÃƯ¯ËÝÕ ÑÀÍÃÈÉÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË,
2010-2011 ÎÍÛ ÒªÑªªËªË 159
VIII. ÒªÑÂÈÉÍ ÅЪÍÕÈÉËªÍ ÇÀÕÈÐÀÃ×ÄÛÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ
ÒªÑªË (ÕªÒªËÁªÐÒ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ) 161
VIII.1. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçðûí äàðãûí òºñâèéí áàãö 162
VIII.2. Óëñûí Èõ Õóðëûí Òàìãûí ãàçðûí äàðãûí òºñâèéí áàãö 164
VIII.3. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Öýöèéí äàðãûí òºñâèéí áàãö 165
VIII.4. Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí Åðºíõèé ø¿¿ã÷èéí òºñâèéí áàãö 167
VIII.5. Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí äàðãûí òºñâèéí áàãö 170
VIII.6. Óëñûí Åðºíõèé Ïðîêóðîðûí òºñâèéí áàãö 174
VIII.7. ¯íäýñíèé Àþóëã¿éí Áàéäëûí Ǻâëºëèéí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí òºñâèéí áàãö 177
VIII.8. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí òºñâèéí áàãö 178
VIII.9. Ìîíãîë Óëñûí Òýðã¿¿í Øàäàð ñàéäûí òºñâèéí áàãö 183
VIII.10. Ìîíãîë Óëñûí Øàäàð ñàéäûí òºñâèéí áàãö 186
VIII.11. Çàñãèéí ãàçðûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí äàðãûí áàãö 190
VIII.12. Ãàäààä õàðèëöààíû ñàéäûí áàãö 193
VIII.13. Ñàíãèéí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 195
VIII.14. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 199
VIII.15. Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 228
VIII.16. Áàòëàí õàìãààëàõ ñàéäûí òºñâèéí áàãö 234
VIII.17. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí òºñâèéí áàãö 244
VIII.18. Çàì òýýâýð, áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 259
VIII.19. Ýðäýñ áàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéäûí òºñâèéí áàãö 261
VIII.20. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 268
VIII.21. Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 285
VIII.22. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí òºñâèéí áàãö 294
VIII.23. Òºðèéí àëáàíû çºâëºëèéí äàðãûí òºñâèéí áàãö 307
VIII.24. Ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîîíû äàðãûí òºñâèéí áàãö 308
VIII.25. Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññûí äàðãûí òºñâèéí áàãö 310
VIII.26. ¯íäýñíèé åðºíõèé àóäèòîðûí òºñâèéí áàãö 311
VIII.27. Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíû òºñâèéí áàãö 312
VIII.28. Yíäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû äàðãûí áàãö 314
VIII.29. Öàãààòãàõ àæëûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ êîìèññûí äàðãûí òºñâèéí áàãö 317
VIII.30. Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí äàðãûí òºñâèéí áàãö 318
VIII.31. Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçðûí äàðãûí òºñâèéí áàãö 319

7. ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ 321
1 Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð 2009 îíä ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºíãº
îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëò 322
2 Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí õºðºí㺺ð 2009 îíä ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëò 335
3 Ìîíãîë Óëñûí 2009-2011 îíû íýãäñýí òºñâèéí ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëò - 1 337
4 Ìîíãîë Óëñûí 2009-2011 îíû íýãäñýí òºñâèéí ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëò - 2 338
5 Ìîíãîë Óëñûí 2009-2011 îíû òºñâèéí ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëò 339
6 Ìîíãîë Óëñûí 2009-2011 îíû íýãäñýí òºñâèéí îðëîãûí òºñºë 340
7 Ìîíãîë Óëñûí 2009-2011 îíû íýãäñýí òºñâèéí çàðëàãûí òºñºë 341
8 Ìîíãîë Óëñûí 2009-2011 îíû òºñâèéí îðëîãûí òºñºë 351
9 Îðîí íóòãèéí 2009-2011 îíû òºñºâ õîîðîíäûí øèëæ¿¿ëãèéí òîîöîî 355
10 Îðîí íóòãèéí 2009-2011 îíû òºñâèéí îðëîãûí òºñºë 356
11 Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäûí 2009-2011 îíû òºñâèéí òºñºë 357
12 Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äûí 2009-2011 îíû òºñâèéí òºñºë 360
13 Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äûí 2009 îíû òºñâèéí áàãö (ýäèéí çàñãèéí àíãèëëààð) 367
14 Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äûí 2009 îíû òºñâèéí áàãö (õºòºëáºðººð) 368
15 Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû íýãäñýí òºñâèéí çàðëàãà
(õºòºëáºð, ýäèéí çàñãèéí àíãèëëààð) 369
16 Ãàäààäûí õºíãºëºëòòýé çýýë, òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð
2009-2011 îíä õýðýãæèõ òºñºë, àðãà õýìæýý 406

9. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑªÂÒÝÉ
ÕÎËÁÎÎÒÎÉ ÕÓÓËÈÓÄ,
¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË

10. ÑÀÍÃÈÉÍ ÑÀÉÄ ÕÓÓËÜ Ç¯É, ÄÎÒÎÎÄ
ÕÝÐÃÈÉÍ ÑÀÉÄ
Ö.ÍßÌÄÎÐÆ
Ñ. ÁÀßÐÖÎÃÒ
2008 îíû 9 ä¿ãýýð 2008 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÕÓÓËÈÉÍ ÒªÑËÈÉÍ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË
Íýã. Õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýë, øààðäëàãà
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 32 äóãààð ç¿éëèéí 32.1-ä
“Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð óëñûí òºñâèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã Óëñûí
Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëýõ”, 33 äóãààð ç¿éëèéí 33.1-ä “Óëñûí Èõ Õóðàë Çàñãèéí ãàçðààñ ºðãºí
ìýä¿¿ëñýí òºñâèéí áàðèìò áè÷èã, õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýæ áàòëàõ”, Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí
òóõàé õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëèéí 3.2.1-ä “Óëñûí Èõ Õóðëààñ áàòàëñàí Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðä¿¿ëýí,
çàðöóóëàõ òºñâèéã óëñûí òºñºâ ãýíý” ãýæ çààñàí íü Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí
òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ õóóëü ç¿éí ¿íäýñëýë áîëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 4.1-ä “òºñâèéí æèë òóõàéí îíû
1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ýõýëæ, 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäºð äóóñãàâàð áîëîõ”-îîð çààñàí
òóë óëñûí òºñâèéí áàéãóóëëàãûí òóõàéí æèëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàíõ¿¿æèëò, öàëèí, òýòãýâýð,
òýòãýìæ, óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò, îðîí íóòàãò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
á¿ðä¿¿ëýõ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õýìæýý, õÿçãààðûã òóõàéí æèëèéí òºñâèéí õóóëèàð òîãòîîí áàòëóóëàõ
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé þì.
Õî¸ð. Õóóëèéí òºñëèéí á¿òýö, çîõèöóóëàõ õàðèëöàà, õàìðàõ õ¿ðýý
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 6 äóãààð ç¿éëèéí 6.1.3-ò
“óëñûí òºñâèéã òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä ¿íäýñëýí áàòëàõ”-ààð çààñíû äàãóó “Òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäëèéã çºâøººðºõ òóõàé” Óëñûí Èõ Õóðëûí 2008 îíû 41 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð çºâøººðñºí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàðèìòëàí ò¿¿íèé õ¿ðýýíä òºñâèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëíà.
Õóóëèéí òºñ뺺ð Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãûí íèéò õýìæýý, îðëîãî
òºâëºð¿¿ëýõ áàéãóóëëàãà, îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ
òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí õýìæýýã òîãòîîõ, òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äàä òºñºâ çàðöóóëàõ ýðõ
îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõààð òóñãàíà.
Õóóëèéí òºñºë 4 á¿ëýã, 11 ç¿éëòýé áàéõ áºãººä á¿ëýã òóñ á¿ðä äàðààõ õàðèëöààã òóñãàíà. ¯¿íä:
1. “Íèéòëýã ¿íäýñëýë” ãýñýí Íýãä¿ãýýð á¿ëýãò:
Õóóëèéí çîðèëò, 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ, õóóëèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýýã òóñãàíà.
Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé
õóóëü, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü áîëîí òýäãýýðòýé íèéö¿¿ëýí
ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòûã õàìààðóóëàõààð òóñãàíà.
10 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

11. 2. “Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà” ãýñýí Õî¸ðäóãààð á¿ëýãò:
1/ Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî, çàðöóóëàõ çàðëàãûí íèéò õýìæýýã
òóñãàíà.
2009 îíû òºñâèéí òºñºëä îðëîãûã òºëºâëºõ人 Óëñûí Èõ Õóðëààð øèíý÷ëýí áàòëàãäñàí òàòâàðûí
õóóëü òîãòîîìæ, Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëèéí ººð÷ëºëò, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, äýëõèéí çàõ çýýë
äýõ çýñ, àëòíû ¿íèéí íºëººëºë çýðãèéã òîîöîæ òóñãàíà.
Òºñâèéí îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð äàðààõ çàð÷ìûã áàðèìòëàíà. ¯¿íä:
• Îðëîãûã á¿ðýí äàé÷èëæ òºëºâëºõ, òàòâàðûí áààç ñóóðèéã íýìýãä¿¿ëýõ;
• Òºñâèéí òîãòâîðòîé õàðüöààã õàíãàõûí òóëä òºñâèéí îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã áîäèòîé
òºëºâëºõ.
Òºñâèéí çàðëàãûí òàëààð äàðààõ çàð÷ìûã áàðèìòëàíà. ¯¿íä:
• Õºòºëáºðò ñóóðèëñàí òºñâèéí òºëºâëºëòèéã õýðýãæ¿¿ëýõ;
• Ýðõ ç¿éí îð÷íû ººð÷ëºëòèéã á¿ðýí õàìðóóëàõ;
• Á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûí ººð÷ëºëòèéã òîîöîõ;
• Çàñãèéí ãàçðûí àãåíòëàã, áàéãóóëëàãóóäûí òºñâèéã õàðüÿà ñàéäûí áàãöàä á¿ðýí õàìðóóëàõ;
• Òºñºâò áàéãóóëëàãûí ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ;
• Çàðäëûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ, èë òîä áàéäëûã õàíãàõ, õýìíýëòèéí çàð÷èì áàðèìòëàõ.
2/ Ìîíãîë Óëñûí òºñºâò 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èä, ò¿¿íèé õàðüÿà
áàéãóóëëàãóóä, áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí ä¿í, Ìîíãîë Óëñûí òºñ⺺ñ
2009 îíû òºñâèéí æèëä òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äàä òºñºâ çàðöóóëàõ ýðõèéã îëãîõîîð
òóñãàíà.
3/ Ìîíãîë Óëñûí òºñ⺺ñ 2009 îíû òºñâèéí æèëä äîòîîä ýõ ¿¿ñâýðýýñ õèéõ íèéò õºðºíãº
îðóóëàëòûí õýìæýý, ¿¿íýýñ øèíýýð ýõëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºâò ºðòãèéí õýìæýý, 2009
îíä ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ îáúåêòûí òºñºâò ºðòãèéí õýìæýý áîëîí ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýð ã¿éöýòãýõ àâòî
çàìûí áàéãóóëàìæèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã áàòëàõààð òóñãàíà.
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë
àæèëëàãààíû õºòºëáºð, íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ÷èãëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, ¿éëäâýðëýëèéã ñýðãýýí
õºãæ¿¿ëýõ, õ¿í àìûí îðëîãî, àæëûí áàéðûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð ÿäóóðëûã äîðâèòîé áóóðóóëàõ,
íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ýðñ ñàéæðóóëàõ, ¿íäñýí íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä 2009 îíû õºðºíãº
îðóóëàëòûí áîäëîãî ÷èãëýãäýíý.
Äýä á¿òöèéí ñàëáàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã ýðñ íýìýãä¿¿ëýõ íü ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ºðãºæèí
òýëýõ, èðãýäèéí òîõèëîã òàéâàí àìüäðàõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýä øèéäâýðëýõ à÷
õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çíý.
3. “Îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ òàòàí
òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî” ãýñýí Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò:
Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí æèëä óëñûí òºñ⺺ñ îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãèéí õýìæýý áîëîí àéìàã, íèéñëýëèéí òºñ⺺ñ Óëñûí òºñºâò òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí
õýìæýýã òóñ òóñ òîãòîîæ ºãíº.
11
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

12. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí æèëä óëñûí òºñ⺺ñ îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãèéí õýìæýý áîëîí àéìàã, íèéñëýëèéí òºñ⺺ñ Óëñûí òºñºâò òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí
õýìæýýã òóñ òóñ òîãòîîæ ºãíº.
4. “Áóñàä ç¿éë” ãýñýí ĺðºâä¿ãýýð á¿ëýãò:
2009 îíä Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà
õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëòûã îáúåêò íýã á¿ðýýð çààæ ýíýõ¿¿ õóóëèéí õàâñðàëòààð
áàòàëíà.
Ãóðàâ. Õóóëèéí òºñºë áàòëàãäñàíû äàðàà ¿¿ñ÷ áîëîõ íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ¿ð
äàãàâàð
Ýíý õóóëü áàòëàãäñàíààð 2009 îíû òºñâèéí æèëä Çàñãèéí ãàçðààñ ÷èã ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä
øààðäëàãàòàé ýõ ¿¿ñâýð áèé áîëæ, 2009 îíû Çàñãèéí ãàçðûí ìýäýëä ìºíãºí õºðºíãèéã õóðèìòëóóëàí
õóâààðèëæ, çàðöóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäýíý.
Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéí òýíöâýðò õàðüöààã õàäãàëàõ õýìæýýíä òºñºâ, òàòâàðûí îðëîãûã òîãòâîðòîé
áàéëãàõ, òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõûí òóëä 2009 îíû òºñâèéí òºñºëä
óëñûí òºñâèéí îðëîãûã áîäèòîé òºëºâëºõ, òºñâèéí îðëîãûí áîëîìæèò ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã á¿ðýí
äàé÷ëàõ, òºñâèéí îðëîãûí òîãòâîðòîé áààç ñóóðèéã áèé áîëãîõ, òàòâàð õóðààëòûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ
àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.
ĺðºâ. Õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäîí íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ áîëîí
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ õóóëèéí òºñëèéí òàëààð
Õóóëèéí òºñºë íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëü,
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü, áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéí õ¿ðýýíä
áîëîâñðóóëàãäàíà.
Ýíý õóóëèéí òºñºëòýé õîëáîãäóóëàí Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ áàòëóóëíà.
2008 îíû 5 äóãààð ñàðûí 20-íû ºäºð áàòëàãäàæ, 7 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ìºðäºæ ýõýëñýí
Òàòâàðûí åðºíõèé õóóëèéí 7 äóãààð ç¿éëä “õóâü õ¿íèé îðëîãûí àëáàí òàòâàð íü îðîí íóòãèéí
òàòâàðò õàìààðàõ”-ààð çààñàí òóë óã òàòâàðûã óëñûí òàòâàðò õàìààðàõ çîõèöóóëàëòòàé Ìîíãîë
Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 9, 10 äóãààð ç¿éë¿¿äýä õîëáîãäîõ ººð÷ëºëòèéã îðóóëíà.
12 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

13. ÑÀÍÃÈÉÍ ÑÀÉÄ ÕÓÓËÜ Ç¯É, ÄÎÒÎÎÄ
ÕÝÐÃÈÉÍ ÑÀÉÄ
Ö.ÍßÌÄÎÐÆ
Ñ. ÁÀßÐÖÎÃÒ
2008 îíû 9 ä¿ãýýð 2008 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛà ժÃƯ¯ËÝÕ ÑÀÍÃÈÉÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ
ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÉÍ ÒªÑËÈÉÍ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË
Íýã. Õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýë, øààðäëàãà
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 32 äóãààð ç¿éëèéí 32.1-ä
“Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð óëñûí òºñâèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã Óëñûí
Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëýõ”, 33 äóãààð ç¿éëèéí 33.1-ä “Óëñûí Èõ Õóðàë Çàñãèéí ãàçðààñ ºðãºí
ìýä¿¿ëñýí òºñâèéí áàðèìò áè÷èã, õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýæ áàòëàõ”, Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí
òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëèéí 3.2.3-ò “Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí òóõàé õóóëèéí
3.2-ò çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð á¿ðäýæ, ìºí õóóëèéí 6.1-ä çààñàí çîðèóëàëòààð òóõàéí æèëä Óëñûí Èõ
Õóðëààñ áàòàëñàí Çàñãèéí ãàçàð á¿ðä¿¿ëýí çàðöóóëàõ òºñâèéã Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí
òºñºâ ãýíý” ãýæ çààñàí íü Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ
õóóëü ç¿éí ¿íäýñëýë áîëæ áàéíà.
Õî¸ð. Õóóëèéí òºñëèéí á¿òýö, çîõèöóóëàõ õàðèëöàà, õàìðàõ õ¿ðýý
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 6 äóãààð ç¿éëèéí 6.1.3-ò
“óëñûí òºñâèéã òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä ¿íäýñëýí áàòëàõ”-ààð çààñíû äàãóó “Òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäëèéã çºâøººðºõ òóõàé” Óëñûí Èõ Õóðëûí 2008 îíû 41 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð çºâøººðñºí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàðèìòëàí ò¿¿íèé õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí
òºñëèéã áîëîâñðóóëíà.
Õóóëèéí òºñ뺺ð Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãûí íèéò
õýìæýý, òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äàä òºñºâ çàðöóóëàõ ýðõ îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã
çîõèöóóëàõààð òóñãàíà.
Õóóëèéí òºñºë 3 á¿ëýã, 6 ç¿éëòýé áàéõ áºãººä á¿ëýã òóñ á¿ðä äàðààõ õàðèëöààã òóñãàíà. ¯¿íä:
1. “Íèéòëýã ¿íäýñëýë” ãýñýí Íýãä¿ãýýð á¿ëýãò:
Õóóëèéí çîðèëò, Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî,
çàðöóóëàõ çàðëàãûí õýìæýý, çàðöóóëàõ ýðõ îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààíû òàëààð òóñãàíà.
Õóóëèéí òºñëèéã Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëü, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,
ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü, òýäãýýðòýé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòòàé óÿëäàí
õàìààð÷ áàéõààð òóñãàíà.
2. “Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà” ãýñýí
Õî¸ðäóãààð á¿ëýãò:
Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî, çàðöóóëàõ çàðëàãûí
íèéò õýìæýýã òóñãàíà.
13
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

14. 3. “Áóñàä ç¿éë” ãýñýí Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò:
2009 îíä Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí õºðºí㺺ð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºë,
àðãà õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëòûã îáúåêò íýã á¿ðýýð çààñàí õóóëèéí õàâñðàëò
áàòëàõààð òóñãàíà.
Ãóðàâ. Õóóëèéí òºñºë áàòëàãäñàíû äàðàà ¿¿ñ÷ áîëîõ íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ¿ð
äàãàâàð
Ýíý õóóëü áàòëàãäñàíààð 2009 îíû òºñâèéí æèëä Çàñãèéí ãàçðààñ ÷èã ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä
øààðäëàãàòàé ýõ ¿¿ñâýð áèé áîëæ, 2009 îíä Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíä ìºíãºí õºðºíãèéã
õóðèìòëóóëàí õóâààðèëæ, çàðöóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäýíý.
ĺðºâ. Õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäîí íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ áîëîí
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ õóóëèéí òºñëèéí òàëààð
Õóóëèéí òºñºë íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëü,
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü, áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéí õ¿ðýýíä
áîëîâñðóóëàãäàíà.
Ýíý õóóëèéí òºñºëòýé õîëáîãäóóëàí áóñàä õóóëüä ÿìàð íýã íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
øààðäëàãàã¿é.
14 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

15. ÑÀÍÃÈÉÍ ÑÀÉÄ ÕÓÓËÜ Ç¯É, ÄÎÒÎÎÄ
ÕÝÐÃÈÉÍ ÑÀÉÄ
Ö.ÍßÌÄÎÐÆ
Ñ. ÁÀßÐÖÎÃÒ
2008 îíû 9 ä¿ãýýð 2008 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð
ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀËÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ
ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÉÍ ÒªÑËÈÉÍ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË
Íýã. Õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýë, øààðäëàãà
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 32 äóãààð ç¿éëèéí 32.1-ä
“Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð óëñûí òºñâèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã Óëñûí
Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëýõ”, 33 äóãààð ç¿éëèéí 33.1-ä “Óëñûí Èõ Õóðàë Çàñãèéí ãàçðààñ ºðãºí
ìýä¿¿ëñýí òºñâèéí áàðèìò áè÷èã, õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýæ áàòëàõ”, Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí
òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëèéí 3.2.4-ä “Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëèéí 10 äóãààð
ç¿éëä çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð á¿ðäýæ, ìºí õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1-ä çààñíû äàãóó çàðöóóëàãäàõ
òóõàéí æèëä Óëñûí Èõ Õóðëààñ áàòàëñàí òºñâèéã íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí òºñºâ ãýíý” ãýæ
çààñàí íü Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ
õóóëü ç¿éí ¿íäýñëýë áîëæ áàéíà.
Õî¸ð. Õóóëèéí òºñëèéí á¿òýö, çîõèöóóëàõ õàðèëöàà, õàìðàõ õ¿ðýý
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 6 äóãààð ç¿éëèéí 6.1.3-ò
“óëñûí òºñâèéã òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä ¿íäýñëýí áàòëàõ”-ààð çààñíû äàãóó “Òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäëèéã çºâøººðºõ òóõàé” Óëñûí Èõ Õóðëûí 2008 îíû 41 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð çºâøººðñºí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàðèìòëàí ò¿¿íèé õ¿ðýýíä Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëíà.
Õóóëèéí òºñ뺺ð Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãûí íèéò õýìæýýã
òóñãàíà.
Õóóëèéí òºñºë 3 á¿ëýã, 5 ç¿éëòýé áàéõ áºãººä á¿ëýã òóñ á¿ðä äàðààõ õàðèëöààã òóñãàíà. ¯¿íä:
1. “Íèéòëýã ¿íäýñëýë” ãýñýí Íýãä¿ãýýð á¿ëýãò:
Õóóëèéí çîðèëò, Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî,
çàðöóóëàõ çàðëàãûí õýìæýý, çàðöóóëàõ ýðõ îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààíû òàëààð òóñãàíà.
2. “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà” ãýñýí
Õî¸ðäóãààð á¿ëýãò:
Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî, çàðöóóëàõ çàðëàãûí
íèéò õýìæýýã òóñãàíà.
3. “Áóñàä ç¿éë” ãýñýí Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò:
Õóóëèéã äàãàæ ìºðäºõ õóãàöààã òóñãàíà.
15
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

16. Ãóðàâ. Õóóëèéí òºñºë áàòëàãäñàíû äàðàà ¿¿ñ÷ áîëîõ íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ¿ð
äàãàâàð
Ýíý õóóëü áàòëàãäñàíààð 2009 îíû òºñâèéí æèëä Çàñãèéí ãàçðààñ ÷èã ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä
øààðäëàãàòàé ýõ ¿¿ñâýð áèé áîëæ, 2009 îíä Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä ìºíãºí õºðºíãèéã
õóðèìòëóóëàí õóâààðèëæ, çàðöóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäýíý.
ĺðºâ. Õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäîí íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ áîëîí
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ õóóëèéí òºñëèéí òàëààð
Õóóëèéí òºñºë íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëü,
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü, áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéí õ¿ðýýíä
áîëîâñðóóëàãäàíà.
Ýíý õóóëèéí òºñºëòýé õîëáîãäóóëàí áóñàä õóóëüä ÿìàð íýã íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
øààðäëàãàã¿é.
16 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

17. òºñºë
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2008 îíû ... ä¿ãýýð ñàðûí ...-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1. Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü Ìîíãîë Óëñûí òºñºâò 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî,
çàðëàãûí õýìæýý, îðëîãî òºâëºð¿¿ëýõ áàéãóóëëàãà, îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã,
îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí õýìæýýã òîãòîîõ, òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äàä
òºñºâ çàðöóóëàõ ýðõ îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
2.1. Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë Óëñûí Íýãäñýí òºñâèéí
òóõàé õóóëü, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü, ýíý õóóëü, ýäãýýðòýé
íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà
3 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí òºñºâò 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ òºñâèéí îðëîãûí
äîîä õýìæýýã 1,968,512.2 ñàÿ òºãðºãººð áàòàëñóãàé.
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí òºñ⺺ñ 2009 îíû òºñâèéí æèëä çàðöóóëàõ òºñâèéí çàðëàãûí
äýýä õýìæýýã 2,131,645.7 ñàÿ òºãðºãººð áàòàëñóãàé.
5 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí òºñºâò 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èä,
ò¿¿íèé õàðúÿà áàéãóóëëàãóóä, áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí ä¿íã äîð äóðäñàíààð
áàòàëñóãàé. ¯¿íä:
¹ Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ Ä¿í /ñàÿ òºãðºãººð/
1. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí Ãàçðûí äàðãà 28.4
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 28.4
2. Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà 100.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 100.0
17
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

18. 3. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé Ñàéä 23,482.8
Òºðèéí ºì÷èéí õîðîî 15,600.0
Á¿õ íèéòèéí ¿¿ðãèéí ñàí 6,300.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 1,582.8
4. Ìîíãîë Óëñûí òýðã¿¿í øàäàð ñàéä 1,939.5
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 1,939.5
5. Ìîíãîë Óëñûí Øàäàð ñàéä 9,142.6
Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð 1,750.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 7,392.6
6. Çàñãèéí ãàçðûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí äàðãà 1,276.3
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 1,276.3
7. Ãàäààä õàðèëöààíû ñàéä 23,281.8
Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðóóä 18,159.8
Äèïëîìàò áàéãóóëëàãûí ¿éë÷èëãýý, àæ àõóéí ãàçàð 951.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 4,171.0
8. Ñàíãèéí ñàéä 1,581,931.1
¯íäýñíèé òàòâàðûí åðºíõèé ãàçàð 752,268.7
Óëñûí ãààëèéí åðºíõèé ãàçàð 805,414.7
Ñàíãèéí ÿàì 18,188.4
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 1,059.4
Ìîíãîë áàíêíû àøèã 5,000.0
9. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéä 9,478.1
Èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí òºâ 315.6
Ãàäààäûí èðãýíèé õàðúÿàòûí àñóóäàë ýðõëýõ àëáà 967.3
Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ óëñûí ýìíýëýã¿¿äýä îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòèéí îðëîãî 1,241.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 6,954.2
10. Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä 5,460.4
Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ àëáà 3,914.4
Óñíû õýìíýëòèéí òºâ 355.3
Áîãäõàí-óóëûí õàìãààëàëòûí çàõèðãàà 80.0
Õàí-Õýíòèéí õàìãààëàëòûí çàõèðãàà 45.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 1,065.7
11. Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä 1,817.7
Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ óëñûí ýìíýëýã¿¿äýä îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòèéí îðëîãî 1,284.2
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 533.5
12. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä 8,547.6
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 8,547.6
13. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéä 24,323.1
Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ óëñûí ýìíýëýã¿¿äýä îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòèéí îðëîãî 17.9
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 24,206.3
Õºäºëìºð õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàð 98.9
14. Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàéä 23,773.5
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 23,773.5
15. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä 48,896.6
Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ óëñûí ýìíýëýã¿¿äýä îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòèéí îðëîãî 43,675.5
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 5,221.0
16. ¯íäýñíèé Àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà 0.1
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 0.1
17. Çàì òýýâýð, áàðèëãà õîò áàéãóóëàëòûí ñàéä 50,783.3
Èðãýíèé íèñýõèéí åðºíõèé ãàçàð 33,032.4
18 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

19. Óëààíáààòàð òºìºð çàì 806.8
Òºìºð çàìûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð 428.0
Òýýâýð ¿éë÷èëãýýíèé òºâ 352.9
Ýä õºðºíãèéí ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ãàçàð 800.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 15,363.2
18. Ýðäýñ áàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéä 84,114.0
Àøèãò ìàëòìàë, ãàçðûí òîñíû õýðýã ýðõëýõ ãàçàð 78,500.3
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 5,613.6
19. Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíû äàðãà 766.9
Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîî 350.0
Õàðúÿàëàãäàõ òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí ººðèéí îðëîãî 416.9
6 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí òºñ⺺ñ 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷äàä
äîð äóðäñàí òºñºâ çàðöóóëàõ ýðõèéã îëãîñóãàé. ¯¿íä:
¹ Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ Ä¿í /ñàÿ òºãðºãººð/
1. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçðûí äàðãà 1,917.4
2. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà 11,513.4
3. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí äàðãà 1,312.7
4. Óëñûí Äýýä ø¿¿õèéí åðºíõèé ø¿¿ã÷ 881.4
5. Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí äàðãà 10,209.0
6. Óëñûí Åðºíõèé Ïðîêóðîð 8,077.0
7. ¯íäýñíèé Àþóëã¿é Áàéäëûí Ǻâëºëèéí äàðãà 611.9
8. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé Ñàéä 27,052.0
9. Ìîíãîë Óëñûí òýðã¿¿í øàäàð ñàéä 6,437.3
10. Ìîíãîë óëñûí øàäàð ñàéä 57,324.0
11. Çàñãèéí ãàçðûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí äàðãà 9,764.8
12. Ãàäààä õàðèëöààíû ñàéä 25,262.1
13. Ñàíãèéí ñàéä 337,218.5
14. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéä 136,854.1
15. Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä 26,538.0
16. Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä 65,306.9
17. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä 495,940.7
18. Çàì òýýâýð, áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ñàéä 116,251.4
19. Ýðäýñ áàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéä 55,988.8
20. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéä 351,233.1
21. Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàéä 81,644.9
22. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä 239,231.0
23. Òºðèéí àëáàíû çºâëºëèéí äàðãà 312.1
24. Ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîîíû äàðãà 4,661.4
25. Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññûí äàðãà 237.2
26. Óëñûí åðºíõèé àóäèòîð 590.0
27. Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíû äàðãà 719.6
28. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû äàðãà 4,104.0
29. Öàãààòãàõ àæëûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ óëñûí êîìèññûí äàðãà 543.3
30. Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí çàõèðàë 7,357.7
31. Àâèëãàòàé òýìöýõ ãàçðûí äàðãà 2,966.3
32. Îðîí íóòãèéí çàñàã, çàõèðãàà 43,598.1
19
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

20. 7 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí òºñ⺺ñ 2009 îíû òºñâèéí æèëä Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð
ñàíõ¿¿æèõ õºðºí㺠îðóóëàëò, èõ çàñâàðûí õýìæýýã 317,515.8 ñàÿ òºãðºãººð, ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýð
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àâòîçàìûí áàéãóóëàìæèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã 46,243.4 ñàÿ òºãðºãººð
áàòàëñóãàé.
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, îðîí íóòãèéí
òºñ⺺ñ òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî
8 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí òºñ⺺ñ 2009 îíû òºñâèéí æèëä îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ
ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãèéí õýìæýýã äîð äóðäñàíààð áàòàëñóãàé.
¹ Àéìàã Îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãèéí õýìæýý /ñàÿ òºãðºãººð/
1. Àðõàíãàé 83.2
2. Áàÿí-ªëãèé 63.1
3. Áàÿíõîíãîð 604.1
4. Ãîâü-Àëòàé 540.5
5. Äóíäãîâü 529.1
6. Çàâõàí 768.8
7. ªâºðõàíãàé 553.7
8. Óâñ 1,237.6
9. Õîâä 342.8
10. Õºâñãºë 753.8
11. Ãîâü-Ñ¿ìáýð 114.7
Íèéò ä¿í 5,591.5
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ Óëñûí òºñºâò òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí õýìæýýã äîð
äóðäñàíààð áàòàëñóãàé.
¹ Àéìàã Òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí õýìæýý /ñàÿ òºãðºãººð/
1. Áóëãàí 1,454.5
2. Äîðíîãîâü 4,760.6
3. Äîðíîä 2,069.0
4. ªìíºãîâü 11,353.2
5. Ñ¿õáààòàð 3,056.5
6. Ñýëýíãý 6,307.7
7. Òºâ 2,851.8
8. Õýíòèé 2,537.3
9. Äàðõàí-Óóë 3,801.8
10. Óëààíáààòàð 75,399.4
11. Îðõîí 41,215.9
Íèéò ä¿í 154,807.6
20 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

21. ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Áóñàä ç¿éë
10 äóãààð ç¿éë. 2009 îíä Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí
òºñºë, àðãà õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëòûã ýíý õóóëèéí õàâñðàëòààð áàòàëñóãàé.
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Ýíý õóóëèéã 2009 îíû 01 ä¿ãýýð ñàðûí 01-íèé ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.
ÃÀÐÛÍ ¯ÑÝÃ
21
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

22. òºñºë
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2008 îíû ... ä¿ãýýð ñàðûí ...-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛà ժÃƯ¯ËÝÕ ÑÀÍÃÈÉÍ
2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1. Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ
îðëîãî, çàðöóóëàõ çàðëàãûí õýìæýý, çàðöóóëàõ ýðõ îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä
îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
2.1. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë Óëñûí
Íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëü, Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí òóõàé õóóëü, ýíý õóóëü, õóóëü
òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà
3 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ òºñâèéí
îðëîãûí äîîä õýìæýýã 378,752.9 ñàÿ òºãðºãººð áàòàëñóãàé.
4 ä¿ãýýð ç¿éë. 2008 îíû òºñâèéí æèëä Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí õºðºí㺺ð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
õºðºí㺠îðóóëàëò, èõ çàñâàðûí çàðäëûí õýìæýýã 138,541.9 ñàÿ òºãðºãººð, õ¿¿õýä á¿ðò 100.0 ìÿíãàí
òºãðºã îëãîõîä çàðöóóëàõ çàðäëûí õýìæýýã 104,600.8 ñàÿ òºãðºãººð òóñ òóñ áàòàëñóãàé.
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áóñàä ç¿éë
5 äóãààð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí õºðºí㺺ð ñàíõ¿¿æèõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí
òºñºë, àðãà õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëòûã ýíý õóóëèéí õàâñðàëòààð áàòàëñóãàé.
6 äóãààð ç¿éë. Ýíý õóóëèéã 2009 îíû 01 ä¿ãýýð ñàðûí 01-íèé ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.
ÃÀÐÛÍ ¯ÑÝÃ
22 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

23. òºñºë
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2008 îíû ... ä¿ãýýð ñàðûí ...-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀËÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ
2009 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëãî
1.1. Ýíý õóóëèéí çîðèëãî íü Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãî,
çàðöóóëàõ çàðëàãûí õýìæýý, çàðöóóëàõ ýðõ îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä
îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
2.1. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë Óëñûí Íýãäñýí
òºñâèéí òóõàé õóóëü, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü, Íèéãìèéí
äààòãàëûí òóõàé õóóëü, ýíý õóóëü, õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2009 îíû òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà
3 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä 2009 îíû òºñâèéí æèëä òºâëºð¿¿ëýõ îðëîãûí äîîä
õýìæýýã äîð äóðäñàíààð áàòàëñóãàé. ¯¿íä:
¹ Îðëîãûí òºðºë ä¿í /ñàÿ òºãðºãººð/
1 Àæ àõóé íýãæ, áàéãóóëëàãààñ òºëºõ øèìòãýë 102,430.5
2 Äààòãóóëàã÷ààñ òºëºõ øèìòãýë 139,731.6
3 Òºñºâò ãàçðààñ òºëºõ øèìòãýë 57,145.0
4 Òºð á¿ðýí õàðèóöàõ äààòãóóëàã÷èéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õóðààìæ 8,094.3
5 ͺõºí îëãîâîð àâàãñàäûí íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë 39.2
6 Ñàéí äóðûí äààòãóóëàã÷ààñ òºëºõ øèìòãýë 2,751.8
7 Áóñàä äààòãóóëàã÷ààñ òºëºõ øèìòãýë 2,815.4
8 Áóñàä îðëîãî 5,194.0
Íèéò îðëîãî 318,201.9
23
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

24. 4 ä¿ãýýð ç¿éë. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí çàðëàãûí õýìæýýã äîð äóðäñàíààð áàòàëñóãàé.
¯¿íä:
¹ Çàðëàãûí òºðºë ä¿í /ñàÿ òºãðºãººð/
1 Òýòãýâðèéí äààòãàëûí ñàí 331,932.7
2 Òýòãýìæèéí äààòãàëûí ñàí 14,477.2
3 ¯ÎÌت-íèé äààòãàëûí ñàí 15,627.4
4 Àæèëã¿éäëèéí äààòãàëûí ñàí 3,341.6
5 Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàí 56,060.6
6 ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë 9,557.9
7 Áóñàä çàðäàë 261.4
8 Õºðºí㺠îðóóëàëò 3,000.0
Íèéò çàðëàãà 434,258.8
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áóñàä ç¿éë
5 äóãààð ç¿éë. Ýíý õóóëèéã 2009 îíû 01 ä¿ãýýð ñàðûí 01-íèé ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.
ÃÀÐÛÍ ¯ÑÝÃ
24 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

25. ÑÀÍÃÈÉÍ ÑÀÉÄ ÕÓÓËÜ Ç¯É, ÄÎÒÎÎÄ
ÕÝÐÃÈÉÍ ÑÀÉÄ
Ö.ÍßÌÄÎÐÆ
Ñ. ÁÀßÐÖÎÃÒ
2008 îíû 9 ä¿ãýýð 2008 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð ñàðûí .. .. ..-íû ºäºð
ÎÍÖÃÎÉ ÀËÁÀÍ ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜÄ ªªÐ×˪ËÒ
ÎÐÓÓËÀÕ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÉÍ ÒªÑËÈÉÍ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË
I. Õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ áîëñîí ¿íäýñëýë, øààðäëàãà
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò ¿éëäâýðëýñýí áîëîí èìïîðòîîð îðæ èðæ áóé
ÿíæóóð áîëîí ä¿íñýí òàìõèíû õýðýãëýý æèëýýñ æèëä ºñºí íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä ýíý íü íèéãìèéí
ýð¿¿ë àõóé, èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéãàà áèëýý. Èéìä èðãýäèéí äóíä òàìõèíû
õýðýãëýýã õÿçãààðëàõ, çîõèñòîé ò¿âøèíä áàéëãàõ, ò¿¿íèé õîð õºíººëòýé òýìöýõ çîðèëãîîð “Îíöãîé
àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëëàà.
II. Õóóëèéí çîõèöóóëàëòûí õàìðàõ õ¿ðýý, çîõèöóóëàõ õàðèëöàà, õóóëèéí
åðºíõèé á¿òýö
Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë íü 2 ç¿éëòýé áàéõ
áºãººä 1 ä¿ãýýð ç¿éëä îíöãîé àëáàí òàòâàð íîãäóóëàõ õóâü õýìæýýíèé òàëààð, 2 äóãààð ç¿éëä õóóëü
õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ õóãàöààã òóñãàõ áîëíî.
III. Õóóëèéí òºñºë áàòëàãäñàíû äàðàà ¿¿ñ÷ áîëîõ íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ¿ð
äàãàâàðûí òàëààð
Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áàòëàãäñàíààð
èðãýäèéí äóíä òàìõèíû õýðýãëýý áóóð÷, íèéãìèéí ýð¿¿ë àõóé, èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýãýýð
íºëººëººä çîãñîõã¿é òºñâèéí îðëîãî íýìýãäýíý.
IY. Õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäîí öààøèä øèíýýð áîëîâñðóóëàõ áóþó
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ, õ¿÷èíã¿é áîëãîõ õóóëèéí òàëààð
Óã õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, áàòëóóëàõòàé õîëáîãäîí íýìýëò ººð÷ëºëò îðîõ õóóëü òîãòîîìæ
áàéõã¿é áîëíî.
25
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

26. òºñºë
MOÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2008 îíû... äóãààð ñàðûí ...íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
ÎÍÖÃÎÉ ÀËÁÀÍ ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜÄ
ªªÐ×˪ËÒ ÎÐÓÓËÀÕ ÒÓÕÀÉ
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëèéí 6.1 äýõ çààëòûã äîð äóðäñàíàà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñóãàé:
1/ 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëò:
6.1. Ýíý õóóëèéí 4.1.1, 4.1.2-ò çààñàí áàðàà áîëîí ýõ îðíû ¿éëäâýðèéí àâòîáåíçèí, äèçåëèéí ò¿ëøíèé
òîãòîîñîí áèåò íýãæèä äàðààõü õýìæýýãýýð îíöãîé àëáàí òàòâàð íîãäóóëíà:
¹ Îíöãîé àëáàí òàòâàð Áèåò íýãæ Íîãäóóëàõ îíöãîé àëáàí òàòâàðûí õýìæýý
íîãäóóëàõ /àì. äîëëàðò øèëæ¿¿ëñíýýð/
Ýõ îðíû ¿éëäâýðèéí Èìïîðòîîð àâñàí
áàðààíû íýð, òºðºë
áàðàà áàðàà
1 ßíæóóð áîëîí ò¿¿íòýé 100 øèðõýã 1.20 1.20
àäèëòãàõ áóñàä òàìõè
2 Ä¿íñýí áîëîí ò¿¿íòýé 1 êèëîãðàìì 0.60 0.60
àäèëòãàõ çàäãàé òàìõè
2 äóãààð ç¿éë. Ýíý õóóëü 2009 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ýõëýí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.
ÃÀÐÛÍ ¯ÑÝÃ
26 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

27. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò ¿éëäâýðëýñýí áîëîí èìïîðòîîð îðæ èðæ áóé
ÿíæóóð áîëîí ä¿íñýí òàìõèíû õýðýãëýý æèëýýñ æèëä ºñºí íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä ýíý íü íèéãìèéí
ýð¿¿ë àõóé, èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéãàà áèëýý. Äîòîîäîä ¿éëäâýðëýñýí áîëîí
èìïîðòîîð îðóóëæ èðñýí ÿíæóóð òàìõè áîëîí ä¿íñýí òàìõèíû õýìæýýã õ¿ñíýãòýýð õàðóóëáàë
äàðààõ áàéäàëòàé áàéíà.
Õ¿ñíýãò 1. Äîòîîäîä ¿éëäâýðëýñýí áîëîí èìïîðòîîð îðæ èðñýí
ÿíæóóð, ä¿íñýí òàìõèíû õýìæýý
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð
¹ õýìæèõ íýãæ 2006 îí 2007 îí 2008*
òºðºë
1 Èìïîðòûí ÿíæóóð òàìõè ìÿí.øèðõýã 776,856.5 1,092,809.0 1,595,501.1
2 Èìïîðòûí ä¿íñýí òàìõè êã 1,207,786.0 1,420,011.8 1,831,815.2
3 Òàìõè ìÿí.øèðõýã 1,017,158.8 1,413,731.2 1,423,966.9
Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä äîòîîäîä ¿éëäâýðëýñýí áîëîí èìïîðòîîð îðóóëæ èðñýí ÿíæóóð áîëîí ä¿íñýí
òàìõèíû õýìæýý æèëýýñ æèëä ºññººð áàéãàà áîëíî.
Èéìä èðãýäèéí äóíä òàìõèíû õýðýãëýýã õÿçãààðëàõ, çîõèñòîé ò¿âøèíä áàéëãàõ, ò¿¿íèé õîð
õºíººëòýé òýìöýõ çîðèëãîîð “Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü”-
èéí òºñëèéã áîëîâñðóóëëàà.
Õóóëèéí òºñºëä äîòîîäîä ¿éëäâýðëýñýí áîëîí èìïîðòîîð îðæ èðýõ ÿíæóóð áîëîí ä¿íñýí òàìõèíä
íîãäîõ îíöãîé àëáàí òàòâàðûã 2 äàõèí íýìýãä¿¿ëýõýýð òóñãàëàà. Òàìõèíä íîãäîõ îíöãîé àëáàí
òàòâàðûã 2 äàõèí íýìýãä¿¿ëñíýýð íýã õàéðöàã òàìõèíû (20 øèðõýãòýé) áîðëóóëàõ ¿íý äóíäæààð
150.0 îð÷èì òºãðºãººð íýìýãäýõýýð áàéíà.
“Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü” –èéí òºñºë áàòëàãäñàíààð
èðãýäèéí äóíä òàìõèíû õýðýãëýý áóóð÷, íèéãìèéí ýð¿¿ë àõóé, èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýãýýð
íºëººëººä çîãñîõã¿é òºñâèéí îðëîãî 10.5 îð÷èì òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäýõýýð áàéãàà áîëíî.
27
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

28. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕÓÐÀËÄÀÀÍÛ
ÒÝÌÄÝÃËÝËÝÝÑ
ÑÀÍÃÈÉÍ ßÀÌ, ÕÓÓËÜ Ç¯É, ÄÎÒÎÎÄ ÕÝÐÃÈÉÍ ßÀÌÀÍÄ
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 30-íû ºäðèéí õóðàëäààíû 55 äóãààð
òýìäýãëýëä:
“VI. ÕÝËÝËÖÑÝÍ íü: Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë
ØÈÉÄÂÝÐËÝÑÝÍ íü: Ìîíãîë Óëñûí 2009 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýýä Óëñûí
Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëýõýýð òîãòîâ” ãýæýý.
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕÝÐÝÃ ÝÐÕËÝÕ ÃÀÇÀÐ
28 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

29. II. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌÀÊÐÎ
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ 2008 ÎÍÛ
ÓÐÜÄ×ÈËÑÀÍ ÒªËªÂ

30. II. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ 2008 ÎÍÛ
ÓÐÜÄ×ÈËÑÀÍ ÒªËªÂ
II.1. Ìîíãîë Óëñûí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí 2008 îíû óðüä÷èëñàí òºëºâ
Ãàäààä îð÷èí, äýëõèéí ýäèéí çàñàã. Äýëõèéí òîìîîõîí çàõ çýýë¿¿ä, ò¿¿íèé äîòîð ÀÍÓ áîëîí
Åâðîïûí Õîëáîîíû óëñóóäàä í¿¿ðëýýä áóé áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë, îðîí ñóóöíû çàõ çýýëèéí
õ¿íäðýë, Lehman Brothers, AIG, Washington Mutual, Fortis, Alitalia çýðýã ¿íäýñòýí äàìíàñàí
êîðïîðàöèóäûí äàìïóóðëûí ñºðºã íºëººëºë îëîí óëñûã õàìðàõ áàéäàë àæèãëàãäàæ áàéãàà íü
2008 îíû äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí ä¿ð òºðõèéã áàðààí õàðàãäóóëæ áàéíà. Õýäèéãýýð ÀÍÓ-ûí
Çàñãèéí ãàçàð çàõ çýýë äýõ íàéäâàðã¿é õºðºíãèéã òºðººñ õóäàëäàí àâàõ 700 òýðáóì àì.äîëëàðûí
ºðòºã á¿õèé òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëààä áàéãàà, Íèäåðëàíä, Áåëüãè, Ëþêñåìáóðãèéí Çàñãèéí ãàçàð
Fortis áàíêèéã äàìïóóðëààñ àâðàõààð õºðºí㺠ãàðãàõààð øèéäñýí, ìºí Alitalia àâèàêîìïàíèéã îëîí
óëñûí çàõ çýýëä õóäàëäàí àâàõ òºëºâòýé áàéãàà çýðýã àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâ÷ áàéãàà ÷ ýäãýýð
õ¿÷èí ÷àðìàéëò íü îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ã¿íçãèé õÿìðàëûã ¿íäñýýð íü çàñ÷ çàëðóóëàõ ýñýõ
íü ýðãýëçýýòýé. ¯¿íýýñ ¿¿äýí ýêñïîðòûí õóäàëäààíààñ ýäèéí çàñàã íü èõýýõýí õàìààðàëòàé ìàíàé
õºðø Õÿòàä, ÎÕÓ-ûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ñààðàõ ýðñäýë áîäèòîîð áèé áîëæ áóé áºãººä ýíý íü
ýðãýýä îëîí óëñûí çàõ çýýëèéí òîãòâîðã¿é áàéäëûí ñºðºã íºëººëºë ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò
í¿¿ðëýõ àþóëûã èõýñãýæ áàéãàà þì.
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò. Õýäèéãýýð îëîí óëñûí çàõ çýýëèéí áàéäàë òîãòâîðã¿é áàéãàà ÷ äîòîîäûí
Ýäèéí çàñãèéí
áîäèò ºñºëò
áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë, áàðèëãûí ìàòåðèàë, òýýâðèéí ñàëáàð íèëýýä õýìæýýãýýð
2.4 õóâüä õ¿ðýõ
òºëºâòýé áàéíà. íýìýãäýæ ÕÀÀ-í ñàëáàðò ºñºëò ãàðñíààð 2008 îíû óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð ýäèéí çàñãèéí áîäèò
ºñºëò 12.4 õóâü áîëæ, ÄÍÁ îíû ¿íýýðýý 5,929.8 òýðáóì òºãðºã áîëîõ òºëºâòýé áàéíà.
Èíôëÿöè. Øàòàõ, òîñëîõ ìàòåðèàë, í¿¿ðñ, öàõèëãààí, äóëààí çýðýã ñóóðü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áîëîí
õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý, òýýâðèéí òàðèôûí ºñºëòòýé õîëáîîòîéãîîð èíôëÿöèéí ò¿âøèí ýíý
îíû ýõíýýñ èõýýõýí ºññºí áºãººä îíû ýöýñò 23.8 õóâüòàé ãàðàõààð áàéíà.
Ìàíàé ãàäààä õóäàëäààíû ãîë ò¿íø îðíóóä áîëîõ ÎÕÓ, Õÿòàä Óëñàä èíôëÿöèéí ò¿âøèí íýìýãäñýí,
ìºí ìàíàé óëñûí øàòàõóóíû ãîë íèéë¿¿ëýã÷ ÎÕÓ ýêñïîðòûí òàòâàðàà íýìñýí íü ìàíàé óëñûí
èíôëÿöè ýíý îíä îãöîì ºñºõºä ãîëëîí íºëººëºâ.
30 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË

31. Âàëþòûí õàíø. Ìîíãîë áàíêíààñ ÿâóóëæ áóé ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãûí ¿ð ä¿íä òºãðºãèéí
àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø ýíý îíû ýöýñò 1,152.0 òºãðºã, õàðèí æèëèéí äóíäàæ õàíø 1,160.4
òºãðºãòýé òýíöýõýýð áàéíà. Ýíý íü 2007 îíû ò¿âøèíòýé õàðüöóóëáàë æèëèéí ýöñèéí õàíø 1.3 õóâü,
æèëèéí äóíäàæ õàíø 0.8 õóâèàð òóñ òóñ ÷àíãàðëàà.
Ãàäààä õóäàëäàà. Ãàäààäûí óëñ îðíóóäòàé õèéõ õóäàëäàà, õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ òààòàé
îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä Ìîíãîë óëñ äýëõèéí
108 óëñ îðîíòîé õóäàëäààíû õàðèëöààòàé áàéíà. Ãàäààä õóäàëäààíû íèéò áàðàà ýðãýëò 2008 îíû
óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 5,664.7 ñàÿ àì.äîëëàð áîëæ, 2007 îíûõîîñ 1,545.4 ñàÿ àì.äîëëàð áóþó
37.5 õóâèàð íýìýãäýõýýð áàéíà.
Õýäèéãýýð ãàäààä õóäàëäààíû íèéò ýðãýëò ºìíºõ îíîîñ íýìýãäýæ áàéãàà áîëîâ÷ èìïîðò èõýýõýí
ºñ÷, ãàäààä õóäàëäààíû òýíöýë 662.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàðàõààð áàéíà. Ãàäààä
õóäàëäààíû àëäàãäëûí õýìæýý ºìíºõ îíûõîîñ 441.0 ñàÿ àì.äîëëàðààð íýìýãäýæ áàéãàà íü íåôòèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ºðòºã ºìíºõ îíûõîîñ 298.0 ñàÿ àì.äîëëàðààð, ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæ,
öåëëþëîç öààñ, êàðòîíû èìïîðòûí áèåò õýìæýý íýìýãäñýí çýðãýýñ áîëæýý.
Ýêñïîðò. Ýêñïîðòûí õýìæýý 2008 îíû óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 2,501.4 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ð÷
ºíãºðñºí îíûõîîñ 552.2 ñàÿ àì.äîëëàðààð áóþó 28.3 õóâèàð íýìýãäýõýýð áàéíà. Íèéò ýêñïîðòûí
áàðààíû 85.9 õóâèéã ýðäýñ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðò ýçýëæ, ºìíºõ îíûõîîñ 584.9 ñàÿ àì. äîëëàðààð
ºñ÷ áàéíà. Ýðäýñ á¿òýýãäýõ¿¿íèé 37.9 õóâèéã çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðò ýçýëæ áàéãàà áºãººä
ýêñïîðòûí ºðòºã ºìíºõ îíûõîîñ 132.7 ñàÿ àì.äîëëàðààð íýìýãäñýí áàéíà. Ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí
ãîë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ çýñèéí áàÿæìàë áîëîí àëòíû äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý ºíäºð áàéãàà íü
ýêñïîðòûí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæ áàéíà. Ìàíàé óëñ äýëõèéí 64 îðîíä áàðàà, ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàë
ýêñïîðòîëæ áàéãààãààñ 65.7 õóâèéã ÁÍÕÀÓ, 7.2 õóâèéã ÀÍÓ, 6.7 õóâèéã Êàíàä, 6.0 õóâèéã Ëþêñåìáóðã
òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Èìïîðò. Èìïîðòûí õýìæýý 2008 îíû óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 3,163.3 ñàÿ àì.äîëëàð áîëæ ºìíºõ
îíûõîîñ 993.2 ñàÿ àì.äîëëàð áóþó 45.8 õóâèàð íýìýãäýæ áàéíà. Èìïîðòûí ºñºëòèéã íü àâ÷ ¿çâýë
ýðäýñ á¿òýýãäýõ¿¿í 335.1 ñàÿ àì.äîëëàð áóþó 55.6 õóâü, ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæ 207.7 ñàÿ àì.äîëëàð
áóþó 32.1 õóâü, öåëëþëîç öààñ, êàðòîí 205.5 ñàÿ àì.äîëëàð áóþó 142.2 õóâü, õýðýãëýýíèé áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò 235.6 ñàÿ àì.äîëëàð áóþó 71.0 õóâèàð òóñ òóñ íýìýãäñýí áàéíà. Ìàíàé óëñ
96 îðíîîñ áàðàà, ìàòåðèàë èìïîðòëîñíîîñ 33.3 õóâèéã ÎÕÓ, 33.1 õóâèéã ÁÍÕÀÓ, 6.9 õóâèéã ßïîí,
5.7 õóâèéã ÀÍÓ òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
31
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 2009-2011 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒªÑªË