1. Audyt
PLUS
06/2012

2. Spis treści
5 Planowanie sukcesji
12 Kontroli uczymy się raz jeszcze,
czyli co nowego przynosi MSSF 10
„Skonsolidowane sprawozdania
finansowe”
18 Folwark zwierzęcy, czyli jak księgować
zyski z dojnych krów
23 Metody wyceny wyrobów gotowych
dla celów sprawozdawczości finansowej
a cele zarządcze
29 Konsorcja
34 Transfer znaków towarowych i nie tylko
– refleksja nad podatkiem odroczonym
PLUS 2

3. Audyt
Szanowni Państwo,
oddajemy do Państwa rąk kolejne wydanie magazynu
„PLUS” Grant Thornton. Tym razem jest on niemal
w całości poświęcony zagadnieniom związanym
z rachunkowością i sprawozdawczością finansową.
Zaczynamy od artykułu Bartosza Uchmana, który
dotyka bardzo istotnego tematu sukcesji w polskich
przedsiębiorstwach prywatnych. Powoli osiągają one
pełnoletność, a ich założyciele muszą odpowiedzieć
sobie na trudne pytanie: co dalej? W tekście znajdą
Państwo wskazówki, które z pewnością pomogą
Wam wybrać właściwych następców oraz sprawnie kontrakty długoterminowe w przedsiębiorstwach
i skutecznie przekazać im władzę nad firmą. budowlanych. Skala wyzwań i potrzeb w zakresie
W następnym artykule Elżbieta Podolak, nasz wielkości projektów, głównie infrastrukturalnych,
specjalista od konsolidacji, wprowadzi czytelników wymaga jednak coraz częściej współdziałania grupy
w tajniki nowego międzynarodowego standardu specjalistycznych firm budowlanych działających
sprawozdawczości finansowej nr 10 „Skonsolidowane w formule konsorcjum. W tekście znajdą
sprawozdania finansowe”. Konsolidacja nigdy nie Państwo wiele praktycznych (opartych na naszym
należała do tematów łatwych, także z punktu widzenia doświadczeniu) porad, jak poradzić sobie z taką
osób i instytucji powołanych do tworzenia oraz formą realizacji zleceń. Zwieńczeniem tego cyklu
propagowania regulacji w zakresie sprawozdawczości artykułów będą rozważania Joanny Synowiec na temat
finansowej. Może o tym świadczyć nowy standard, (ostatnio bardzo popularnego) wnoszenia wartości
który ponownie zmienia nieco reguły gry. Wszystko niematerialnych w postaci znaków towarowych do
po to, by sprawozdania finansowe jeszcze lepiej spółek celowych. Nawet jeśli wiadomo, jak ujmować
odzwierciedlały złożoną rzeczywistość gospodarczą. księgowo tego typu operacje, często rodzi się pytanie:
W dalszej części magazynu znajdą Państwo serię co z podatkiem odroczonym?
artykułów o zagadnieniach ściśle rachunkowych, Mam nadzieję, że każdy, kto sięgnie po niniejsze
podanych jednak w odpowiednio przystępnej wydanie magazynu „PLUS”, nie tylko znajdzie
formie. Marcin Wojtkowiak prezentuje ciekawe w nim zajmujące tematy i przydatne informacje,
spojrzenie na problematykę księgowego ujęcia lecz także będzie czerpać przyjemność z lektury.
działalności rolniczej. Autor próbuje odpowiedzieć Trudne i skomplikowane zagadnienia staraliśmy się
na pytanie, czy w ustawie o rachunkowości przekazać w sposób przystępny i zajmujący.
uregulowano tę działalność, czy też w ogóle o niej Ocenę, czy nam się udało, pozostawiam Państwu.
zapomniano. W kolejnych artykułach Agnieszka Zapraszam do lektury.
Kowalska zajmie się odwiecznym problemem różnic
w podejściu do ewidencji księgowej zapasów dla
celów rachunkowych i kontrolingowych, a Monika
Kowalewska zapozna czytelników z zagadnieniem
identyfikacji oraz ujmowania umów konsorcjalnych.
Jan Letkiewicz
Wszyscy już zapewne wiedzą, jak ewidencjonować Partner Zarządzający
PLUS 3

5. Audyt
Planowanie sukcesji
Im wcześniej zostanie i obawa, że decyzja spowoduje konflikt pomiędzy
rodzeństwem.
zaplanowana sukcesja, Taka sytuacja stanowi zagrożenie dla rozwoju
przedsiębiorstwa w przyszłości. Na podstawie
tym większe szanse historii firm rodzinnych na świecie można wysunąć
wnioski, że sukcesję trzeba planować odpowiednio
na uniknięcie działania wcześnie, aby biznes mógł się rozwijać przez
kolejne pokolenia. Przykładem dużych i znanych
pod presją czasu lub przedsiębiorstw rodzinnych, które funkcjonują od
w mało sprzyjających kilku pokoleń są: Mars Inc. (Stany Zjednoczone),
którego początki sięgają 1911 r., EMI Music (Wielka
okolicznościach. Brytania) założony w 1887 r., Irving Oil (Kanada),
który powstał w 1924 r. czy Greyhound Australia
funkcjonujący od ponad 100 lat. Chociaż firmy te
Kilka faktów o sukcesji w Polsce i na świecie działają w odmiennych branżach i w różnych krajach,
Firmy prywatne, w tym rodzinne, to duża część zarówno łączy je z pewnością założenie, że budowanie biznesu
polskiej, jak i światowej gospodarki. W Polsce, według jest zadaniem długoterminowym, wykraczającym
danych GUS, małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) poza okres życia i pracy założyciela. Takie podejście
generują prawie połowę PKB. Zgodnie z badaniami wymaga jasno sprecyzowanych celów osobistych
przeprowadzonymi przez PARP 36% firm wchodzących
, i biznesowych, a także wyznaczenia i przygotowania
w skład sektora MSP to firmy rodzinne, zazwyczaj wykwalifikowanych następców.
założone po 1989 r. Średni wiek takiej jednostki Bardzo ważne jest szybkie udzielenie odpowiedzi
to 14 lat. Według cytowanego raportu dwie trzecie na trudne pytania związane z sukcesją. Dotyczą one
firm rodzinnych zamierza przekazać prowadzenie m.in. tego, jak długo założyciel chce pracować,
działalności kolejnemu pokoleniu, ale jedynie co czy firma jest przygotowana do funkcjonowania
trzecia opracowała koncepcję takiej sukcesji. Należy w przyszłości bez niego oraz czy następcy są wybrani
także podkreślić, że konkretny plan został spisany i przygotowani do prowadzenia biznesu. Jest to
tylko w co dziesiątej firmie, a w co piątej właściciele zaledwie kilka zagadnień z wielu, dla których należy
uznali, że przygotowanie sukcesora jest wystarczające, znaleźć rozwiązanie.
w przypadku, kiedy okoliczności zmusiłyby ich do Im wcześniej zostanie zaplanowana sukcesja,
nagłej zmiany pokoleniowej w biznesie. tym większe szanse na uniknięcie działania pod presją
Sytuacja ta wynika z kilku powodów. Pierwszy czasu lub w mało sprzyjających okolicznościach.
to brak wiedzy właścicieli firm na temat mechanizmów O trudności tego procesu świadczą dane z publikacji
sukcesji od strony organizacyjnej, prawnej oraz przygotowanej przez Grant Thornton International
podatkowej. Z drugiej strony wśród tych osób panuje („Succeeding at succession” – A Grant Thornton series
silne przekonanie, że „nikt nie zrobi tego lepiej niż ja”. for privately held businesses, 2010). Wynika z nich,
Duże znaczenie ma także obawa przed utratą kontroli. że tylko 30% sukcesji w pierwszym pokoleniu kończy
Wśród właścicieli firm, którzy mają więcej niż jedno się powodzeniem, w drugim ten wskaźnik wynosi
dziecko pojawia się też kwestia wyboru następcy 15%, a w trzecim zaledwie 5%.
PLUS 5

6. Sukcesja krok po kroku wartości firmy. Kolejną kwestią jest budowanie silnego
Aby wesprzeć właścicieli firm rodzinnych w podjęciu zespołu, który oprócz efektywnego prowadzenia
i skutecznym przeprowadzeniu sukcesji, zespół biznesu, będzie także magnesem przyciągającym
Grant Thornton opracował przewodnik opisujący kolejnych wysoko wykwalifikowanych pracowników
krok po kroku etapy odpowiedniego przygotowania oraz zdolnych i utalentowanych członków rodziny.
do tego procesu przedsiębiorstwa, rodziny Dzięki temu wartość firmy będzie rosła. Ważną
i pracowników. kwestią jest także dążenie do profesjonalizacji
procesów i kontroli w firmie. Zapewnienie ich
Krok pierwszy: przygotuj firmę do sukcesji sprawnego funkcjonowania oraz opisanie
Bez względu na to, czy zamierzasz przekazać firmę i aktualizowanie wpłynie na poprawę stabilności
kolejnemu pokoleniu, oddać ją w zarządzanie biznesu i tym samym poprawi również jego wycenę.
wynajętym menadżerom czy sprzedać, kluczowe jest, Biznes wysoko wyceniany przez rynek jest
aby biznes opierał się na trwałych fundamentach atrakcyjny dla inwestorów, dla członków rodziny
wzrostu. W celu ich zapewnienia trzeba sobie stanowi więc cenne aktywa, które trzeba pielęgnować.
uświadomić, jakie czynniki napędzają rozwój Mając wiele możliwości, łatwiej znaleźć drogę
przedsiębiorstwa i które z nich są kluczowe. do realizacji postawionych sobie celów.
Najczęściej należą do nich: długoletnia historia
firmy, znajomość i renoma marki, unikalne aktywa Krok drugi: określenie kluczowych celów i zadań
(własność intelektualna w postaci technologii czy Stworzenie dobrego planu sukcesji wymaga
patentów), portfel klientów, jakość kadry kierowniczej postawienia sobie właściwych pytań i znalezienia na
oraz wdrożone systemy zarządzania. nie odpowiedzi. Najważniejsze z nich to:
Określenie najważniejszych czynników wzrostu • Czy mój model biznesu zapewni rozwój firmy
pomoże Ci określić wartość firmy. Z naszego w dłuższej perspektywie?
doświadczenia wynika, że właściciele, którzy włożyli • Jak długo chcę pracować? Kiedy zamierzam
w rozwój biznesu dużo pracy i czasu, mają tendencje przekazać kierownictwo firmy następcy?
do zawyżania jego wartości. Oceniają firmę przez Czy po wycofaniu się chcę pozostać w roli doradcy,
pryzmat włożonego przez siebie wysiłku, a nie np. członka Rady Nadzorczej?
z perspektywy potencjału i majątku, jakim dysponuje. • Czy określiłem kryteria doboru następców
Podczas ponad dwudziestoletniej współpracy (menadżerów)? Czy mam wybranych następców
z firmami rodzinnymi, Grant Thornton zebrał (menedżerów), którzy poprowadzą firmę
wiele doświadczeń w zakresie powiększania wartości w przyszłości? Co mogę zrobić, aby przygotować
tych firm. Rozumiemy, jakimi kryteriami kieruje ich jak najlepiej do prowadzenia firmy?
się rynek i co jest ważne przy wycenie wartości • Jak moja decyzja o wycofaniu się z biznesu
przedsiębiorstwa. Przykładowo, opieranie sprzedaży wpłynie na kluczowych pracowników?
na bardzo dobrej relacji z jednym lub kilkoma Czy zadbałem o mechanizmy, np. programy
klientami może zostać odebrane przez rynek nie jak menedżerskie, które utrzymają ich w firmie?
siła przedsiębiorstwa, ale jego słabość. Zrozumienie • Jakich rocznych dochodów oczekuję po przejściu
tego przyczynia się do dywersyfikacji odbiorców na emeryturę? W jaki sposób zamierzam
i rozproszenia ryzyka, a w konsekwencji ‒ do wzrostu zabezpieczyć sobie te dochody?
PLUS 6

7. Biznes wysoko wyceniany
przez rynek jest atrakcyjny
dla inwestorów, dla członków
rodziny stanowi cenne aktywa,
które trzeba pielęgnować.
• Czy dopuszczam możliwość sprzedania firmy
Bartosz Uchman
poza rodzinę, np. inwestorowi branżowemu, Menedżer, Biegły Rewident
finansowemu lub przez jej upublicznienie?
Czy wiem, ile warta jest firma i co podnosi,
a co obniża jej wartość? Czy w skład mojego
prywatnego majątku wchodzą składniki majątku
wykorzystywanego w biznesie? Czy wiem,
jak oddzielić majątek prywatny od firmowego?
• Czy skonsultowałem skutki podatkowe sukcesji
i czy zostały one uwzględnione w moim planie?
• Czy mój testament jest aktualny i właściwie
przygotowany?
Kwestie rodzinne:
• Czy w rodzinie uzgodniono zasady dziedziczenia
własności dotyczące prowadzonego biznesu?
• Czy chcę, aby moje dzieci pracowały
w prowadzonym przeze mnie przedsiębiorstwie?
• Czy członkowie rodziny, którzy pracują w firmie,
posiadają odpowiednie cechy i umiejętności,
aby objąć nad nią kontrolę?
• Czy znam plany swoich dzieci i ich aspiracje?
• Czy rodzina ma ugruntowane tradycje dotyczące
kształcenia przyszłych następców?
Ze względu na złożoność poruszonych kwestii oraz
fakt, że sukcesja wpływa na udziałowców z rodziny
i spoza niej, a także kluczowych pracowników firmy
oraz ocenę instytucji finansujących biznes, odpowiedzi
na postawione pytania powinny być wypracowane
wspólnie z tymi stronami.
Wskazany jest też udział zewnętrznych doradców
z zakresu transakcji gospodarczych, podatków czy
prawa, ze względu na ich specjalistyczną wiedzę,
doświadczenie i obiektywny osąd, wolny od
emocjonalnego zaangażowania. Pomogą oni także
przekuć odpowiedzi na pytania najpierw w strategię,
następnie w plan działania w zakresie sukcesji.
PLUS 7

8. Krok trzeci: wybór następcy i zachęcenie spełnić w niedalekiej przyszłości. W tym przypadku
go do przejęcia kontroli pomocni są doradcy zewnętrzni, którzy będą w stanie
pomóc w podjęciu obiektywnej decyzji, np. przez
Utrzymanie emocji w ryzach ocenę kompetencji i kwalifikacji danego kandydata.
Można powiedzieć, że każdy prywatny przedsiębiorca Warto pamiętać, że nie jest najważniejsze uzyskanie
ma trzy drogi do wyboru: sprzedać biznes, przekazać od następców pozytywnej odpowiedzi tylko dlatego,
zarówno własność, jak i zarząd wybranym członkom że wydaje im się, że takie są wobec nich oczekiwania.
rodziny lub przekazać zarząd osobom spoza rodziny, Celem jest wybór właściwej osoby, która do prowadzenia
utrzymując jednocześnie własność w jej kręgach. firmy podejdzie z pasją i motywacją podobną jak
Poszukiwaniu przez właścicieli optymalnego założyciel.
rozwiązania towarzyszą często emocje, szczególnie
kiedy trzeba dokonać wyboru między rodzeństwem Pielęgnuj rozwój następcy
lub przekazać dziecku, że – pomimo jego aspiracji Oprócz zapewnienia następcy odpowiedniej edukacji,
– nie jest osobą odpowiednią do prowadzenia firmy. ważne jest także, aby zdobył on doświadczenie
Emocje pojawiają się także po drugiej stronie, w prowadzeniu biznesu rodzinnego (lub innego).
zwłaszcza kiedy następne pokolenie uważa, że prawo W tym celu można go włączyć w życie i sprawy firmy.
do przejęcia zarządzania i własności wynika z samego Takie działanie pokaże także otoczeniu, że przyszły
faktu bycia członkiem rodziny. Emocje mogą się także kandydat jest zaangażowany w prowadzenie
zrodzić, jeśli pojawią się jakieś polecenia rodziców przedsiębiorstwa oraz pomoże mu zyskać zaufanie
lub pracowników firmy w stosunku do dzieci, które innych pracowników.
zaczęły uważać się za bezwarunkowych sukcesorów. Praktykuje się czasami wyznaczenie większej
Z praktyki wynika, że takie emocje mogą się liczby następców. Oczywiście może to skomplikować
utrzymywać jeszcze długo po sukcesji. sytuację, ale też nie koncentruje wszystkich nadziei
Można próbować ich uniknąć, odpowiednio na jednej osobie, dając właścicielowi możliwość
wcześniej komunikując udziałowcom (w tym także wyboru przed podjęciem ostatecznej decyzji.
rodzinie) zamiary co do roli i odpowiedzialności
następcy lub następców. Ze względu na fakt, że nie Stwórz system wynagradzania i podziału majątku
każdy jest predysponowany do pełnienia roli lidera, Przed odejściem na emeryturę należy zadbać
a firma aby funkcjonować i rozwijać się, potrzebuje o stworzenie motywującego systemu wynagradzania,
także osób, które odpowiadają w niej za inne ważne zarówno dla sukcesora, jak i zatrudnionych w firmie
zadania, nie należy obawiać się wskazywania takich członków rodziny, kadry kierowniczej i właścicieli.
stanowisk pozostałym członkom rodziny. Oczywiście, Systemy wynagradzania pracowników i właścicieli
jeśli mają oni ku temu kwalifikacje i motywacje. powinny funkcjonować oddzielnie, nawet jeśli
w części przypadków osoby te będą występowały
Wybór następcy w dwojakiej funkcji. W przypadku członków rodziny
Przyjęcie za oczywiste założenia, że to dziecko stanie się niepracujących w firmie być może trzeba będzie
godnym sukcesorem, może być niekiedy niewłaściwe. ich przekonać, że sprawiedliwy podział nie oznacza
Dlatego pierwszy krok to określenie cech i umiejętności równy. Ważne jest także zabezpieczenie sobie takiej
przyszłego następcy. Zadanie to będzie łatwiejsze, części majątku, by nie pozostać zależnym
jeśli najpierw właściciel odpowie sobie na pytanie, od sukcesorów.
jakie są długoterminowe cele firmy i co jest motorem
jej rozwoju. Inne umiejętności są potrzebne, aby Graj fair, a unikniesz konfliktów
prowadzić firmę wyznaczoną ścieżką, a inne, aby ją Najważniejsze jest, aby proces sukcesji był
przekształcić lub zmienić. transparentny dla stron, które w nim uczestniczą.
Poszukiwanie sukcesora można rozpocząć dość Bardzo istotne jest też komunikowanie
wcześnie, np. jeszcze na etapie dzieciństwa wybranej i argumentowanie decyzji, gdyż dzięki temu
osoby, podczas nieformalnych rozmów o tym, czym można uniknąć niepotrzebnych konfliktów między
zajmuje się firma prowadzona przez członków rodziny. stronami. Z punktu widzenia kontroli nad biznesem
Można także poprosić dziecko o pomoc w pracy, rekomendujemy, aby skupiona ona była w jednych
np. w weekend. Jeśli nie okaże ono zainteresowania, rękach. Dzięki temu łatwiej uniknąć konfliktów
nie należy się tym martwić, a raczej potraktować i sytuacji patowych, które mogą być zagrożeniem
to jak wskazówkę dla przyszłych decyzji. dla rozwoju i istnienia spółki.
Kolejnym krokiem jest otwarty dialog z wybraną
osobą. Jego celem powinno być określenie, czy
ewentualny następca jest faktycznie zainteresowany
sukcesją i czy spełnia wymagania lub jest w stanie je
PLUS 8

9. Krok czwarty: zaplanowanie różnych scenariuszy
Wybór właściwej struktury postępowania dla sukcesji
zależy od wcześniej wyznaczonych celów i kryteriów.
Zaprezentowany poniżej diagram pokazuje możliwe
opcje ułożone w postaci ścieżki decyzyjnej.
Opcje przy przekazywaniu własności
Przekazanie własności członkom rodziny,
np.: w drodze spadku lub darowizny
Nie ma potrzeby pozyskania
środków finansowych z transakcji
Przekazanie własności pracownikom,
np.: poprzez programy menedżerskie
i wynagradzanie akcjami firmy
Przekazanie własności
Wykupienie własności przez członków rodziny,
pracowników
Istnieje potrzeba pozyskania Sprzedaż firmy osobom / podmiotom trzecim
środków finansowych z transakcji, przez jej upublicznienie na giełdzie lub sprzedaż
np. z przyszłych zysków inwestorowi branżowemu czy finansowemu
Przekazanie zarządu następcy wybranemu
z rodziny, wpływ na podejmowanie
strategicznych decyzji
Opcje przy utrzymywaniu własności Przekazanie zarządu następcy wybranemu
spośród pracowników, wpływ
Utrzymanie status quo. Pozostanie na podejmowanie strategicznych decyzji
w biznesie, np.: jako doradca,
członek Rady Nadzorczej
Przekazanie zarządu następcy
wybranemu z rodziny
Utrzymanie własności
Przekazanie zarządu następcy wybranemu
z pracowników
Wycofanie się z biznesu
Zatrudnienie zewnętrznego menedżera
Należy zaznaczyć, że można zaplanować jednocześnie Podsumowując, można wyróżnić najważniejsze
więcej niż jedną opcję, aby zminimalizować ryzyko kwestie w planowaniu sukcesji: wczesne rozpoczęcie
zaskoczenia przez nieoczekiwane okoliczności. procesu, poświęcenie mu odpowiedniej ilości
Jednak nawet takie wielowariantowe plany mogą być czasu, zidentyfikowanie najważniejszych czynników
przez życie zweryfikowane, dlatego trzeba okresowo decydujących o rozwoju biznesu oraz wskazanie
aktualizować koncepcję sukcesji i sprawdzać jej potencjalnego sukcesora i przygotowanie planu
główne założenia. sukcesji (przynajmniej w dwóch wariantach).
Zewnętrzni doradcy mogą pomóc w przygotowaniu Podczas całego procesu należy pamiętać o jego
tych części planu sukcesji, które wiążą się z debiutem transparentności. Pozwoli to uniknąć konfliktów,
akcji spółki na giełdzie czy znalezieniem inwestora nieporozumień i frustracji wśród pracowników
finansowego lub branżowego. Ich wsparcie jest także i członków rodziny. Następnie trzeba zadbać
konieczne do sporządzenia realistycznej wyceny o aktualizowanie planu, w zależności od
przedsiębiorstwa, godzącej punkt widzenia właściciela zmieniających się okoliczności operacyjnych,
i kupującego. prawnych i rodzinnych.
PLUS 9

10. Rozmowa z Dagmarą Nickel i Marianem Nickel Marian Nickel o sukcesji
Grupa Nickel, nasz wieloletni klient, skupia 1. Kiedy chcę wycofać się z biznesu?
powiązane ze sobą kapitałowo przedsiębiorstwa, – Już od kilku lat próbuję myśleć o stopniowym
funkcjonujące w branży budowlano-inwestycyjnej. wycofaniu się z biznesu. Jednak, kiedy tworzyło
Najlepiej rozpoznawanymi spółkami Grupy Nickel są: się firmy od zera, wraz zaufanymi ludźmi,
• PTB Nickel Sp. z o.o. – firma o prawie trudno sobie wyobrazić życie bez niej. Muszę
dwudziestoletniej tradycji na rynku usług chyba sam przed sobą przyznać, że do końca
budowlanych i generalnego wykonawstwa. życia będę związany z moimi przedsiębiorstwami
Jest inicjatorem powstania Grupy Nickel i choć pałeczkę przekazuję już młodszemu
oraz jednostką dominującą wobec pozostałych pokoleniu, trudno mi sobie wyobrazić życie bez
podmiotów; codziennego kopa, jakiego daje odpowiedzialność
• Nickel Development Sp. z o.o. – uznany na za ponad 350 osób. Prawdopodobnie właśnie ta
poznańskim rynku deweloper; odpowiedzialność sprawia, że tak trudno oddać
• Nickel Technology Park Poznań Sp. z o.o. pałeczkę. Obserwuję jednak, jak radzi sobie mój
– pierwszy prywatny park technologiczny w Polsce. syn i widzę, jak szybko się uczy.
Grupa Nickel opiera strategię biznesową na sile 2. Czy istnieje osoba, której chcę przekazać
rodzinnych tradycji, poszukiwaniu innowacyjnych przedsiębiorstwo?
rozwiązań i przełamywaniu bariery standaryzacji – Oczywistym jest, że największe zaufanie ma się
myślenia o przedsiębiorczości. do najbliższych osób. Chyba każdy, kto budował
Przemyśleniami na temat sukcesji podzielił się firmę od zera, marzy po cichu, że to dzieci będą
z nami główny udziałowiec, Prezes Zarządu PTB jego dzieło kontynuowały. Moja córka od wielu
Nickel Sp. z o.o., Marian Nickel. Poniżej zebraliśmy lat dobrze sobie radzi z zarządzaniem spółką
je w formie pytań i odpowiedzi. deweloperską, którą tworzyliśmy wspólnie, coraz
PLUS 10

11. dynamiczniej rozwija się także Nickel Technology się, że sukcesja następuje u nas ewolucyjnie
Park Poznań. W prowadzeniu firmy budowlanej i w sposób naturalny. Dagmara często zastępowała
obecnie pomaga mi syn – on zajmuje się bieżącym mnie, gdy nie mogłem uczestniczyć w jakichś
zarządzaniem, ja – wciąż strategią długofalową. rozmowach, ostatnio coraz częściej robi to także
Cieszę się, że zarówno córka, jak i syn przejawiają mój syn. Ja wielokrotnie pomagam im w trudnych
chęć do zarządzania naszymi firmami, nie zawsze tematach. Jak już wspomniałem mamy także
bowiem tak się dzieje. zaufanych pracowników, którzy mogą poprowadzić
3. Jeśli jest to jeden z większej liczby spadkobierców, firmy Grupy Nickel. Jestem posiadaczem tylko
czy pozostali poczują się pokrzywdzeni? części udziałów w spółkach, więc nie zakładam
Nie mamy tego problemu. Prócz rodziny firmą żadnych problemów w sukcesji – ani prawnych
pomagają nam zarządzać także osoby, z którymi ani podatkowych. Gdy mnie zabraknie po prostu
nie wiążą mnie więzy krwi, a które tworzą szeroki karawana będzie musiała iść dalej.
zarząd. Darzę te osoby pełnym zaufaniem i wiem,
że w każdej sytuacji i ja, i przedsiębiorstwa Dagmara Nickel o sukcesji
tworzące Grupę Nickel, mogą na nie liczyć. Zapytaliśmy również Dagmarę Nickel, Prezesa
Świadomość, że osoby, co do których mam pełne Zarządu Nickel Development, (prywatnie córkę
zaufanie, które wspierają nas od lat, czuwają nad Mariana Nickel), co sądzi na temat sukcesji.
pewnymi tematami, daje poczucie spokoju co do – Każde z nas – mój ojciec, mój brat i ja
przyszłości całej Grupy. – mamy bardzo odrębne obszary działalności.
4. Czy mój biznes wydzielony jest z majątku W codziennej działalności operacyjnej zajmujemy
prywatnego? się bardzo różnymi rzeczami. Decyzje strategiczne
Obecnie największe spółki tworzące nieformalną podejmujemy często razem i to z udziałem
Grupę Nickel to spółki z ograniczoną kluczowych współpracowników. Myślę, że
odpowiedzialnością. Udziałowcami są zarówno tworzymy wspólnie otwartą organizację, której
członkowie rodziny, jak i inne spółki Grupy. Takie zasadnicze wartości będą kultywowane nawet
powiązania finansowe dają stabilność wszystkim gdy zabraknie jednego z nas. Każde z nas ma
przedsiębiorstwom, którymi zarządzamy. tyle swoich obowiązków, że nie mamy czasu na
5. Czy zależy mi na tym, aby firma dalej się rozwijała, długotrwałe spory, chociaż różnice zdań nie są nam
również beze mnie? obce. Kluczem jednak do naszej wspólnej pracy
To tak, jakby zapytał Pan, czy zależy mi na tym, jest gotowość mojego ojca do zaryzykowania
aby moje dzieci nadal osiągały sukcesy, nawet i oddania nam na samym początku tej współpracy
jeśli już wyprowadzą się z rodzinnego domu. relatywnie dużego kredytu zaufania i swobody tak,
Oczywiście, że chcę, aby firmy dalej się rozwijały. abyśmy mogli po swojemu urządzać i prowadzić
Co więcej – zależy mi także na tym, aby rodzina zarządzane przez nas działy czy firmy. Dzięki temu
Nickel poszerzała zakres swojej działalności, relatywnie szybko byliśmy w stanie wziąć
wpływała na nieznane wody. Aby pozostała odpowiedzialność za to, co robimy. W tym
innowacyjna. To zresztą moja pasja – szukam wciąż kontekście sukcesja nie powinna być dla nas
nowych ścieżek, odkrywam nowe szlaki w biznesie. wielkim problemem.
6. Czy istnieje osoba, która może zastąpić mnie
w zarządzaniu firmą?
Rodzina wspomaga mnie w prowadzeniu biznesu
Bartosz Uchman
już od dawna, działamy wspólnie. Dlatego wydaje Menedżer, Biegły Rewident
1 Źródło: „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce”, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, wyd. w 2011 r.
2 Źródło: „Firmy rodzinne w polskiej gospodarce - szanse i wyzwania”,
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, wyd. w 2009 r.
3 Źródło: “Succeeding at succession” A Grant Thornton series for privately
held businesses, Grant Thornton International Ltd., wyd. w 2010 r.
PLUS 11

12. Audyt
Kontroli uczymy się raz jeszcze,
czyli co nowego przynosi MSSF 10
„Skonsolidowane sprawozdania
finansowe”
W maju 2011 r. ukazały się trzy nowe międzynarodowe Trzy nowe międzynarodowe standardy
standardy sprawozdawczości finansowej (dalej: MSSF).
Są one efektem ukończenia jednego z etapów prac
sprawozdawczości finansowej:
twórców standardów międzynarodowych nad • skonsolidowane sprawozdania finansowe
tematyką z zakresu konsolidacji. Pakiet nowych • wspólne umowy
standardów obejmuje MSSF 10 „Skonsolidowane
sprawozdania finansowe”, MSSF 11 „Wspólne
• ujawnianie informacji o zaangażowaniu
umowy” oraz MSSF 12 „Ujawnianie informacji w innych jednostkach
o zaangażowaniu w innych jednostkach”. Standardy
te zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2013 r. Czasu
na przygotowanie się do ich wdrożenia jest jeszcze Czy jednostki zależne trzeba będzie konsolidować
całkiem sporo. Warto jednak ten czas dobrze inaczej niż dziś? Nie. Procedury i zasady konsolidacji
wykorzystać, ponieważ nowe regulacje różnią się pozostają bez zmian. Co zatem się zmienia? Wdrożenie
koncepcyjnie od aktualnie obowiązujących. MSSF 10 może (choć nie musi) spowodować, że zakres
Gdybym miała wskazać najbardziej fundamentalne podmiotów objętych konsolidacją będzie inny.
zmiany wynikające z wymienionych wyżej nowych A wszystkiemu winna nowa koncepcja kontroli.
MSSF, to w moim osobistym rankingu kolejność na Czy będziemy konsolidować mniej czy więcej?
podium byłaby następująca: Twórcy nowego standardu odpowiadają: „To zależy”.
1. Zupełnie nowa definicja kontroli – MSSF 10.
2. Nowe podejście do wspólnych przedsięwzięć Co z tą kontrolą?
– MSSF 11. Najpierw kilka słów wyjaśnienia, dlaczego
3. Nowy zakres ujawnień dla inwestycji w innych lepsze wypiera dobre. W mojej ocenie aktualnie
jednostkach – MSSF 12. obowiązująca definicja kontroli jest dobra. Dlaczego?
Absolutnym liderem w konkurencji „nowość Bo daje jednoznaczne kryterium oceny. W świecie
konsolidacyjna” jest według mnie koncepcja kontroli pełnym niepewności każdy poszukuje punktów
zawarta w MSSF 10, dlatego poświęcam artykuł temu oparcia. Takim punktem oparcia w MSR 27 jest
właśnie zagadnieniu. granica w postaci 50% głosów. Czy odpowiedź
na pytanie, kto posiada większość głosów stanowi
Informacje o MSSF 10 dla porządku jakąś trudność? Oczywiście, że nie. Wystarczy
MSSF 10 zastąpi dotychczasowe regulacje policzyć. Proste i niewiele kosztuje. Tu przypomina
odnoszące się do konsolidacji, zawarte w MSR 27 mi się pewna refleksja Juliana Tuwima: „Powiedz
„Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania człowiekowi, że na niebie jest 978301246569987
finansowe” oraz SKI 12 „Konsolidacja – jednostki gwiazd, a uwierzy. Ale napisz kartkę „świeżo
specjalnego przeznaczenia”. Po tej zmianie SKI 12 malowane”, a sprawdzi palcem i powala się.”
zostanie wycofany, a MSR 27 ‒ okrojony i będzie No tak, ufamy liczbom. Przemawia do nas 51%
zawierał wyłącznie regulacje dotyczące jednostkowych głosów, ale sformułowanie „mogę więcej niż inni”
sprawozdań finansowych. już niekoniecznie. Czy słusznie?
PLUS 12

13. „Powiedz człowiekowi, że na niebie
jest 978301246569987 gwiazd,
a uwierzy. Ale napisz kartkę
„świeżo malowane”, a sprawdzi
palcem i powala się.”
Julian Tuwim
Twórcy standardów rachunkowości przekonują, Nowa definicja kontroli
że niesłusznie i wskazują na ciemne strony Koncepcja kontroli w MSSF10 opiera się na trzech
zagadnienia. Zdarzenia, które w życiu występują elementach:
w rozmaitych, odbiegających od wzorca mutacjach 1. Uprawnieniach.
mogą wymknąć się ocenie nastawionej na 2. Zmiennych wpływach z inwestycji.
jednoznaczne kryteria. Co więcej jednoznaczne 3. Zdolności wykorzystania uprawnień do
kryteria dają sposobność, aby tak kształtować oddziaływania na zmienne wpływy z inwestycji.
zdarzenia, by osiągnąć pewien założony rezultat.
Kryzys finansowy w USA dostarczył bogatego Wszystkie trzy wskazane elementy muszą występować
materiału empirycznego o skali strukturyzowania łącznie. Do rozstrzygnięcia, czy inwestor sprawuje
transakcji w grupach, głównie w instytucjach kontrolę nad innym podmiotem nie wystarczy
finansowych. Był to bezpośredni impuls do stwierdzenie, że posiada on prawa do zmiennych
wyciągnięcia wniosku, że istniejące regulacje trzeba wpływów z inwestycji lub też że jest narażony na ich
zmienić i to fundamentalnie. Jak jednak określić zmienność. Inwestor musi jednocześnie mieć zdolność
ów nowy fundament? I tu znów przypomina mi oddziaływania na zmienne wpływy, a zdolność tę
się pewna historia z literatury. Adam Mickiewicz określają posiadane przez inwestora uprawnienia.
w swojej epoce przekonywał: „Czucie i wiara Innymi słowy, zaangażowanie inwestycyjne w inną
silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”. jednostkę niesie ze sobą ryzyka i korzyści, których
Obserwując kierunek, w którym podążają twórcy wyrazem są wpływy ulegające wahaniom. Jeżeli zakres
standardów rachunkowości, można odnieść wrażenie, uprawnień inwestora jest tak szeroki, że umożliwia
że próbują oni zerwać ze „szkiełkiem i okiem”. mu oddziaływanie na jednostkę, kontroluje on ryzyka
Co w zamian? W zamian może niekoniecznie i korzyści związane z inwestycją.
„czucie”, ale raczej wyczucie, czyli na tyle uniwersalne
prawa, by rządziły całym zbiorem przypadków. Co kryje się pod uprawnieniami
Nowa definicja kontroli ma być zatem lepsza, Rozpatrzmy kilka przypadków, aby sprawdzić, jak nową
bo sformułowana w oparciu o pewne prawa czy definicję kontroli przełożyć na praktyczne zastosowanie.
prawidłowości. Przypadek pierwszy będzie najbardziej typowy.
PLUS 13

14. Załóżmy, że pod posiadanymi przez inwestora nad nim kontrolę? Aby rozstrzygnąć to zagadnienie,
uprawnieniami kryją się po prostu prawa głosu. trzeba zagłębić się w kolejną nowość, którą przynosi
Zmienne wpływy z inwestycji w spółkę to wyniki MSSF 10.
uzyskiwane z jej działalności. Inwestor wywiera więc
wpływ na działalność spółki, a tym samym na jej Standard przewiduje, że sprawowanie kontroli
wyniki, poprzez posiadane prawa głosu. Inwestor można zlecić innemu podmiotowi.
posiadający większość głosów w danej spółce jest
stroną decydującą o jej działalności. Wniosek z tego To oznacza, że przy rozstrzyganiu, kto faktycznie
prostego przykładu jest następujący. sprawuje kontrolę, może pojawić się konieczność
przeanalizowania relacji zleceniodawca – agent.
Jeśli to prawa głosu wyznaczają uprawnienia
inwestora, to nowa definicja kontroli nie zmieni Kontrola na zlecenie
rozstrzygnięć dokonanych pod rządami MSR 27. Kim jest agent? To strona, która została zaangażowana,
by działać w imieniu oraz na korzyść innego
Kolejny przykład jest już mniej oczywisty. podmiotu (zleceniodawcy). Agent może posiadać
Jedynym celem nowo powołanego podmiotu jest i wykonywać uprawnienia zleceniodawcy. Jednakże
skup należności od inwestorów oraz ich obsługa, wykonując te uprawnienia, agent nie sprawuje
obejmująca gromadzenie spłat od kontrahentów kontroli. Uprawnienia delegowane przez inwestora
i przekazywanie ich inwestorom. W przypadku na agenta postrzegane są tak samo, jak uprawnienia
niewywiązywania się kontrahentów z płatności, posiadane przez inwestora bezpośrednio.
należność automatycznie stawiana jest do dyspozycji Oceniając, czy dany podmiot występuje w roli
jednego inwestora, co zostało uzgodnione w odrębnej agenta, należy uwzględnić wszystkie następujące
umowie pomiędzy tym inwestorem a podmiotem. czynniki:
Tylko inwestor może decydować jak zarządzać taką • zakres decyzyjności;
przeterminowaną wierzytelnością. W przykładzie • uprawnienia innych stron;
tym jedynymi aktywami podmiotu są należności. • wynagrodzenie, do którego podmiot upoważniony
Analizując cel oraz określony schemat postępowania, jest na mocy umowy;
można uznać, że decydujące znaczenie ma tu • narażenie na zmienność wpływów z udziałów
zarządzaniewierzytelnościami w przypadku w jednostce.
niewywiązywania się kontrahentów z płatności.
Jest to jedyny obszar, który przekłada się na Powróćmy do przykładu z funduszem i przeanalizujmy
zmienność wpływów. Zarządzanie „normalnymi” powyższe czynniki, odpowiednio rozbudowując
wierzytelnościami nie wymaga podejmowania decyzji przykład o dwa scenariusze.
oddziałujących na zmienność wpływów. Są to proste, W scenariuszu pierwszym załóżmy, że inwestorzy
z góry określone czynności dotyczące przepływów mogą usunąć zarządzającego zwykłą większością głosów,
kwot wynikających z sald należności. Strona, ale tylko w sytuacji złamania przez niego warunków
która ma zdolność zarządzania przeterminowanymi umowy o zarządzanie. Ponadto zarządzający posiada
wierzytelnościami, posiada uprawnienia do znaczący udział w funduszu, np. 20%.
oddziaływania na zmienne wpływy i to ona
sprawuje kontrolę nad podmiotem.
Czy zarządzający w scenariuszu 1 występuje w roli agenta?
Oto zestawienie argumentów za i przeciw:
Pójdźmy zatem krok dalej.
Kolejny przykład z gatunku mniej oczywistych. Czynniki Zleceniodawca Agent
Podmiot zarządzający funduszem (dalej: zarządzający)
podejmuje decyzje w najlepszym interesie inwestorów zakres decyzyjności x szeroki zakres, ale działa
oraz zgodnie z umową o zarządzanie funduszem. w interesie inwestorów
Zarządzający posiada szeroki zakres uprawnień
decyzyjnych. Zarządzający otrzymuje rynkowo uprawnienia innych stron słabe x
protective rights
określoną opłatę za zarządzanie, która wynosi 1%
wartości zarządzanych aktywów oraz 20% zysku
wynagrodzenie x stały %
funduszu, o ile założony poziom zysku zostanie
osiągnięty. Chociaż zarządzający w swych decyzjach
kieruje się interesem inwestujących w fundusz, to zmienność wpływów 20% udziałów – relatywnie
jednak znacząco oddziałuje na działalność samego x
z udziałów wysokie zaangażowanie
funduszu. Czy to oznacza, że zarządzający sprawuje
PLUS 14

16. MSSF 10 Posługując się terminologią szachową, można by
powiedzieć, że jest pat. Argumenty rozłożyły się pół
wyraźnie stwierdza, na pół. Pamiętajmy jednak, że nie o prostą arytmetykę
tu chodzi. Jakie argumenty przemawiają za tym,
że uprawnienia, które że zarządzający jest agentem? Zakres decyzyjności
zarządzającego jest wprawdzie szeroki, niemniej musi
mają charakter ochronny, on działać w interesie inwestorów. A zatem działa
nie stanowią kontroli. w ich imieniu i na ich korzyść. Sposób wynagradzania
zarządzającego jest typowy dla agenta – stała prowizja
uzależniona od określonych rezultatów, która jest
współmierna do świadczonych przez niego usług.
Teraz spójrzmy na argumenty, które wskazują,
że zarządzający działa raczej tak, jak zleceniodawca.
Analizując uprawnienia innych inwestorów, można
stwierdzić, że są one słabe i mają charakter tzw.
protective rights, czyli praw ochronnych. W tym
przykładzie prawa innych inwestorów do usunięcia
zarządzającego funduszem są ograniczone
tj. inwestorzy zabezpieczyli się jedynie przed sytuacją,
w której zarządzający łamie postanowienia umowy
o zarządzanie. MSSF 10 wyraźnie stwierdza,
że uprawnienia, które mają charakter ochronny,
nie stanowią o kontroli.
Pozostaje kwestia zmienności wpływów
z udziałów w funduszu. Udziały zarządzającego są
relatywnie wysokie. Zarówno opłata za zarządzanie,
jak i wpływy przypadające na posiadane udziały
mogą łącznie stanowić dla zarządzającego znaczne
narażenie na ryzyko. Im wyższe wpływy oraz im
większa ich zmienność, tym większe zaangażowanie
zarządzającego, który zaczyna występować bardziej
w trosce o własny interes, niż tylko w roli agenta.
Warto podkreślić, że poziom zaangażowania
to parametr, który może być różnie oceniany
w zależności od okoliczności.
Podsumowując analizę pierwszego scenariusza
dochodzimy do wniosku, że zarządzający może
kontrolować fundusz.
To teraz zbudujmy alternatywny scenariusz drugi.
Załóżmy, że fundusz posiada radę inwestorów,
której członkowie są niezależni od zarządzającego
i są powoływani spośród innych inwestorów.
Rada co roku dokonuje wyboru zarządzającego.
Jeśli rada podejmie decyzję o nieodnawianiu umowy
z dotychczasowym zarządzającym, dokonuje wyboru
innego podmiotu, który świadczy takie usługi na rynku.
Podobnie jak w scenariuszu pierwszym, zarządzający
posiada znaczący udział w funduszu, np. 20%.
PLUS 16

17. Spółki mają drugą szansę,
by „urodzić się” lub „umrzeć”
w konsolidacji.
Elżbieta Podolak
Menedżer Techniczny, Biegły Rewident
Czy zarządzający w scenariuszu drugim występuje w roli agenta?
Ponownie zestawmy argumenty za i przeciw:
Czynniki Zleceniodawca Agent
zakres decyzyjności x szeroki zakres, ale działa
w interesie inwestorów
mocne, mechanizm
uprawnienia innych stron x
weryfikacji
wynagrodzenie x stały %
20% udziałów
zmienność wpływów
– relatywnie wysokie x
z udziałów
zaangażowanie
Tym razem argumenty rozłożyły się trochę inaczej.
Decydującym czynnikiem w powyższej analizie są
mocne uprawnienia po stronie inwestorów. Rada
inwestorów wprowadziła mechanizm, który daje
inwestorom prawo usunięcia zarządzającego, o ile
inwestorzy podejmą taką decyzję.
W tym przykładzie analiza zdecydowanie
koncentruje się na elastycznym sposobie usunięcia
podmiotu zarządzającego. Chociaż narażenie
zarządzającego na zmienność wpływów nadal jest
relatywnie wysokie, mocne uprawnienia inwestorów
wskazują, że zarządzający występuje w roli agenta.
W tym scenariuszu dochodzimy do wniosku,
że zarządzający nie kontroluje funduszu.
Retrospektywnie czyli jednak dwa razy
Któż z nas nie zna słów Wisławy Szymborskiej
o tym, że „nic dwa razy się nie zdarza i nie zdarzy”.
W świecie rachunkowości rzeczy czasami biegną
innym torem. Nowe regulacje MSSF 10 należy
wdrożyć retrospektywnie. Oznacza to, że cofamy
się w czasie i zakres spółek objętych konsolidacją
oceniamy ponownie, tylko przy zastosowaniu
zmienionych reguł gry. A zatem spółki mają drugą
szansę, by „urodzić się” lub „umrzeć” w konsolidacji.
Czy tym razem z większą wprawą? Czy wciąż jednak
bez rutyny? To już zapewne materiał na zupełnie
inną opowieść.
PLUS 17

18. Audyt
Folwark zwierzęcy,
czyli jak księgować zyski
z dojnych krów
Problemy polskiego rolnictwa… Ukryte bezrobocie, w Ustawie ani w krajowych standardach
ubezpieczenia społeczne, mała innowacyjność, rachunkowości, jednostki mogą stosować również
ograniczony dostęp do infrastruktury czy też niska Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.
konkurencyjność w zestawieniu z pozostałymi Czy jednak działalność rolniczą można uznać za
sektorami gospodarki i z sytuacją w innych krajach. nieuregulowaną w Ustawie? Czy przepisy dotyczące
Problemy liczne, poważne i mające z reguły ujmowania i wyceny poszczególnych kategorii
uwarunkowania społeczne. Narastając i kumulując aktywów i pasywów nie opisują w wystarczającym
się od lat, stają się niezwykle trudne do rozwiązania stopniu również kategorii związanych z rolnictwem?
w obecnych warunkach ekonomiczno-politycznych. I czy te „generalne” przepisy Ustawy w rzeczywistości
Wydaje się, że rzetelne rozpatrzenie tych zagadnień nie przypominają uregulowań zawartych w MSR 41?
w kilkustronicowym tekście nie jest możliwe. Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na
Dlatego właśnie niniejszy artykuł nie będzie ich te pytania, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii
rozstrzygał. Jego celem nie jest bowiem omawianie dotyczących wyceny inwentarza żywego.
kwestii wpływających na konkurencyjność polskiego W Ustawie o rachunkowości definicje pojęć
rolnictwa, a jedynie aspektów księgowych, związanych z rolnictwem nie występują, pojawiają się
a dokładniej sposobów ujmowania w księgach natomiast w Standardzie. MSR 41 określa działalność
rachunkowych efektów działalności gospodarczej rolniczą jako zarządzanie przez jednostkę gospodarczą
o charakterze rolniczym. Tematyka będzie więc lekka, przemianą biologiczną aktywów biologicznych
łatwa i przyjemna, przynajmniej w zestawieniu (zwierząt hodowlanych i roślin uprawnych)
z problemami wymienionymi wcześniej. w produkty rolnicze (w produkty zebrane/pozyskane
W stwierdzeniu o lekkości i łatwości jest oczywiście z tych aktywów) lub w inne aktywa biologiczne.
spora doza ironii. Dostrzeże ją każdy, kto próbował Pod pojęciem przemiany biologicznej Standard
poszukiwać w Ustawie o rachunkowości zapisów ujmuje procesy wzrostu, umniejszenia (degeneracji),
dedykowanych działalności rolniczej. Poza wzmianką produkcji i prokreacji, które powodują jakościowe
w definicji środków trwałych zaliczającej do tej grupy lub ilościowe zmiany aktywów biologicznych i które
aktywów inwentarz żywy, trudno doszukać się tu z założenia zachodzą samoistnie. Istota prowadzenia
innych odniesień do rolnictwa. W tym kontekście działalności rolniczej według MSR 41 polega jednak
w komfortowej sytuacji znajdują się jednostki na zarządzaniu tą przemianą poprzez zwiększanie lub
prowadzące sprawozdawczość finansową w oparciu przynajmniej stabilizowanie warunków niezbędnych
o Międzynarodowe Standardy Rachunkowości. do zaistnienia wymienionych procesów. W tym
Podmioty te mają do dyspozycji Międzynarodowy kontekście działalnością rolniczą nie są zbiory/
Standard Rachunkowości 41 „Rolnictwo” (dalej: pozyskanie produktów ze źródeł niepodlegających
MSR 41, Standard), obszernie regulujący zagadnienia zarządzaniu, czyli np. połowy morskie, będzie nią
związane z działalnością rolniczą. Cóż jednak natomiast odławianie ryb hodowanych w farmach
z przedsiębiorstwami raportującymi zgodnie rybnych.
z Ustawą, w sytuacji braku w jej treści szczegółowych W uzupełnieniu warto podkreślić, że MSR 41
uregulowań dotyczących rolnictwa? Rozwiązanie nie dotyczy gruntów i wartości niematerialnych
problemu zawiera art. 10 ust. 3 tej ustawy, zgodnie związanych z działalnością rolniczą. Zgodnie z tym
z którym w sprawach nieuregulowanych Standardem grunty orne będą więc wyceniane jak
PLUS 18

19. inne pozycje gruntów. Aktywami biologicznymi środków trwałych, jak i zapasów) wyceny dokonuje
podlegającymi regulacjom MSR 41 są wyłącznie się według ceny sprzedaży takiego samego lub
zasiewy poczynione na tych gruntach. podobnego składnika aktywów. Analogicznie jeżeli
Po zdefiniowaniu pojęcia aktywów biologicznych, koszt wytworzenia składnika zapasów nie może być
kolejnym krokiem jest analiza dotyczących tych ustalony, wycenia się go według ceny sprzedaży
aktywów regulacji, ujętych w MSR 41 oraz w Ustawie netto takiego samego lub podobnego składnika,
o rachunkowości. Zgodnie ze Standardem, składnik pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży
aktywów biologicznych wyceniany jest zarówno produktów zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku
w momencie początkowego ujęcia, jak i na każdy produkcji w toku – także z uwzględnieniem stopnia
dzień bilansowy, w wartości godziwej pomniejszonej jego przetworzenia. Wreszcie cenę sprzedaży netto
o szacunkowe koszty związane ze sprzedażą. Jeżeli składnika aktywów Ustawa określa jako możliwą do
jednak w momencie początkowego ujęcia nie jest uzyskania na dzień bilansowy cenę jego sprzedaży,
możliwe wiarygodne ustalenie wartości godziwej, bez podatku od towarów i usług oraz podatku
składnik ten wycenia się w cenie nabycia lub koszcie akcyzowego, pomniejszoną o rabaty, opusty i inne
wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe podobne zmniejszenia oraz koszty związane
umorzenie oraz zakumulowane odpisy z tytułu utraty z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaży
wartości. Należy jednak zaznaczyć, że taki składnik i dokonaniem tej sprzedaży, a powiększoną o należną
aktywów (wyceniany początkowo w cenie nabycia dotację przedmiotową.
lub koszcie wytworzenia) powinien zostać wyceniony Na pierwszy rzut oka regulacje w zakresie wyceny
w wartości godziwej pomniejszonej o szacunkowe w MSR 41 i Ustawie o rachunkowości różnią się
koszty sprzedaży wówczas, gdy wiarygodne ustalenie zasadniczo. W Standardzie punktem wyjścia jest
wartości godziwej stanie się możliwe. wartość godziwa, w ustawie – koszt historyczny.
Z przytoczonych regulacji wynika, że w MSR 41 Czy jednak rzeczywiście wycena tych samych aktywów
podstawową kategorią stanowiącą bazę do wyceny zgodnie z obiema grupami regulacji doprowadziłaby
składnika aktywów biologicznych jest wartość do zupełnie różnych rezultatów? Można się o tym
godziwa. Wycena według kosztu historycznego ma przekonać, analizując przykład hodowli bydła
jedynie pomocniczy charakter i może być stosowana mlecznego.
wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych. Tymczasem Zgodnie z MSR 41 aktywa biologiczne, do
Ustawa o rachunkowości ujmuje tę kwestię których zaliczyć trzeba bydło mleczne, winny być
odwrotnie. Zgodnie z art. 28 tej ustawy, środki wyceniane według wartości godziwej, pomniejszonej
trwałe wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy, o koszty związane ze sprzedażą. Standard zaleca
według cen nabycia lub kosztów wytworzenia lub określenie wartości godziwej na podstawie ceny
wartości przeszacowanej w wyniku aktualizacji rynkowej ustalonej na aktywnym rynku – o ile taki
wyceny, pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne rynek istnieje. Warto podkreślić, że rynek, na którym
oraz odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. Z kolei dokonują się transakcje aktywami biologicznymi z tej
zapasy wycenia się według cen nabycia lub kosztów samej grupy, jednak o bardzo różnych właściwościach,
wytworzenia, nie wyższych od cen ich sprzedaży netto może nie być właściwym punktem odniesienia. Jeżeli
na dzień bilansowy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie rozpatrywana hodowla bydła mlecznego składa się
ceny nabycia, wówczas (zarówno w odniesieniu do wyłącznie z wysokiej jakości egzemplarzy o bardzo
PLUS 19

20. dobrym rodowodzie, wycena oparta na cenie jako aktywa trwałe). Następstwem oceny przesłanek
rynkowej, ustalonej w transakcjach dotyczących byłyby indywidualne odpisy aktualizujące z tytułu
bydła gorszej jakości, nie byłaby właściwa. W takiej utraty wartości, przy jednoczesnym braku możliwości
sytuacji należałoby się zastanowić, czy istnieje przeszacowania wartości księgowej powyżej kosztu
aktywny rynek na bydło mleczne o bardzo wysokiej historycznego. Taki sposób wyceny nakładałby na
jakości. W przypadku jego braku, MSR 41 nakazuje hodowcę nie tylko obowiązek prowadzenia bardzo
uwzględnić aktualne ceny rzeczywistych transakcji rozbudowanej ewidencji księgowej, lecz także
rynkowych, ceny rynkowe podobnych aktywów (po stosowania rozwiązań technologicznych koniecznych
dokonaniu stosownych korekt odzwierciedlających dla uzyskania danych wejściowych do tej ewidencji
różnice pomiędzy tymi aktywami), wreszcie branżowe (np. pomiar zużycia paszy na poszczególne sztuki
jednostki pomiarowe (dla bydła mlecznego np. bydła). Rozwiązanie takie byłoby co najmniej
wielkość produkcji mleka w ciągu roku). Jeżeli nieefektywne, jeżeli w ogóle możliwe do wprowadzenia.
dostęp do kwotowań cen wysokiej jakości bydła Warto więc rozważyć założenie odwrotne, że ani
mlecznego byłby niemożliwy, najwłaściwszą bazą do cena nabycia, ani koszt wytworzenia nie mogą być
ustalenia wartości godziwej byłyby ceny z niedawnych wiarygodnie ustalone. Jego podstawą w przypadku
transakcji, zawieranych przez podmiot dokonujący bydła z własnego chowu mógłby być brak rozwiązań
wyceny, dotyczących identycznych lub bardzo technologicznych niezbędnych do precyzyjnego
zbliżonych egzemplarzy bydła, ewentualnie korekta ustalenia wartości paszy zużywanej przez poszczególne
cen rynkowych o różnice w jakości bydła, a następnie sztuki bydła przy małej jednorodności „produkowanych
pomniejszenie o szacowane koszty zbycia. elementów”. Podobnie dla sztuk nabytych z innych
hodowli cena nabycia byłaby adekwatna tylko przez
Analizę sposobu wyceny bydła mlecznego jakiś czas, ponieważ na skutek przemiany biologicznej,
w kontekście przepisów Ustawy o rachunkowości takie właściwości, jak wiek czy wydajność ulegają
należałoby rozpocząć od rozstrzygnięcia, ciągłym zmianom. Proces ten trudno utożsamiać
czy jest możliwe ustalenie ceny nabycia wyłącznie ze standardową amortyzacją środków
lub kosztu wytworzenia takich aktywów. trwałych. Hodowla może stanowić analogię do
procesu ulepszenia składników aktywów w efekcie
Załóżmy na początek, że taka możliwość istnieje. ponoszonych nakładów. W tym momencie znów
Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisów art. 28 pojawia się bariera w postaci braku możliwości
Ustawy, dla poszczególnych sztuk bydła powinien efektywnego ustalenia nakładów poniesionych na
być ustalany koszt ich „wytworzenia”, w szczególności „produkcję” poszczególnych sztuk bydła. Rozwiązanie
wartość skarmionej paszy, koszty obsługi weterynaryjnej, podsuwane przez art. 28 Ustawy to zastosowanie ceny
koszty pracy i inne. Dodatkowo dla każdej sztuki sprzedaży podobnego składnika aktywów zamiast
należałoby analizować przesłanki utraty wartości, kosztu historycznego. Należy jednak podkreślić,
a więc porównywać koszt „wytworzenia” z ceną że mogłoby ono znaleźć zastosowanie w przypadku
sprzedaży netto możliwą do uzyskania na dzień początkowego ujęcia składnika inwentarza żywego.
bilansowy (w przypadku bydła traktowanego jako Wycena późniejsza, w tym na kolejne dni bilansowe
majątek obrotowy) lub z przepływami generowanymi (wg ustalonych każdorazowo na te dni cen sprzedaży)
z produkcji mleka (w przypadku sztuk traktowanych wydaje się rozwiązaniem co najmniej dyskusyjnym.
PLUS 20

21. Istotę działalności rolniczej
stanowi przemiana biologiczna,
czyli procesy zachodzące
samoistnie, na które producent
Podsumowując rozważania na gruncie Ustawy rolny ma bardzo ograniczony
o rachunkowości, należałoby stwierdzić, że regulacje te
zasadniczo odbiegają od postanowień MSR 41. wpływ.
Ich literalne brzmienie oparte jest bowiem na zasadzie
kosztu historycznego, podczas gdy Standard operuje
przede wszystkim pojęciem wartości godziwej. Marcin Wojtkowiak
Menedżer, Biegły Rewident
Na tej podstawie należałoby odrzucić tezę, według
której wycena inwentarza żywego według regulacji
MSR 41 i Ustawy o rachunkowości prowadziłaby
do podobnych rezultatów. Pozostaje jeszcze drugie
z postawionych wcześniej pytań, czy ogólne przepisy
Ustawy regulujące wycenę składników aktywów mogą
być stosowane również do aktywów biologicznych.
Istotę działalności rolniczej stanowi przemiana
biologiczna, czyli procesy zachodzące samoistnie, na
które producent rolny ma bardzo ograniczony wpływ.
Poszczególne składniki aktywów biologicznych mogą
być bardzo niejednorodne, podobnie jak koszty
ich „wytworzenia”. Nawet dbałość o zapewnienie
optymalnych dla hodowli czy uprawy warunków nie
gwarantuje osiągnięcia zamierzonego rezultatu.
W tym sensie rolnictwo istotnie różni się od innych
rodzajów działalności produkcyjnej. Fakt ten został
dostrzeżony i usankcjonowany na gruncie
międzynarodowym w postaci zbioru odrębnych
uregulowań w zakresie rachunkowości (Międzynarodowy
Standard Rachunkowości 41 „Rolnictwo”). Wydaje się
jednak, że ta odrębność nie została odzwierciedlona
w Ustawie o rachunkowości, brak w niej bowiem
przepisów, które przystawałyby do specyfiki tej
działalności. Zapewne dlatego stosowana powszechnie
w Polsce praktyka księgowa przedsiębiorstw prowadzących
działalność rolniczą zbieżna jest z postanowieniami
MSR 41, odbiega natomiast od zapisów Ustawy
o rachunkowości. Ta tendencja kieruje przedsiębiorców
rolnych wprost do uregulowań Standardu, niezależnie
od tego, czy prowadzą oni sprawozdawczość
finansową zgodnie z Międzynarodowymi Standardami
Rachunkowości, czy też z Ustawą o rachunkowości.
PLUS 21

23. Audyt
Metody wyceny wyrobów gotowych
dla celów sprawozdawczości
finansowej a cele zarządcze
W praktyce audytorskiej nierzadko mamy do Na sprzedaży produktów z ostatniej grupy
czynienia z zagadnieniami, które dotyczą nie (wytworzone lub przetworzone przez jednostkę
tylko sprawozdawczości finansowej, lecz także składniki aktywów, niepodlegające dalszej przeróbce,
sprawozdawczości zarządczej służącej wewnętrznym przeznaczone do zbytu na rzecz zewnętrznych
celom przedsiębiorstw. Jednym z obszarów odbiorców) opiera się działalność jednostek
przenikania się tego typu informacji jest wycena produkcyjnych. Sposób ich wyceny dla celów
zapasów, a w szczególności rozliczenie produkcji. sprawozdawczości finansowej został uregulowany
W przedsiębiorstwach produkcyjnych dużą część w art. 28 Ustawy o rachunkowości. Nakłada on na
majątku stanowią zazwyczaj zapasy, a z kolei w ich przedsiębiorstwo prowadzące pełne księgi rachunkowe
strukturze ‒ zapasy wyrobów gotowych. Produkty obowiązek wyceny produktów gotowych według
te w bezpośredni sposób powiązane są z przychodami kosztów wytworzenia nieprzekraczających cen
ze sprzedaży uzyskiwanymi przez jednostki sprzedaży netto.
produkcyjne. Zarządzający tego typu podmiotami
przed podjęciem ważnych decyzji muszą mieć dostęp Metody wyceny zapasów produktów gotowych
do informacji na temat przychodów, kosztów i marż W praktyce wycena końcowego stanu zapasu
dla poszczególnych produktów lub ich grup. produktów gotowych według kosztu rzeczywistego
W związku z tym niezwykle istotne dla realizacji zależy w dużym stopniu od przyjętej techniki
celu jest przyjęcie właściwej metody wyceny zapasów rozliczania produkcji w trakcie roku, czyli od
wyrobów gotowych. Powinna ona uwzględniać wyceny wstępnej. Przepisy Ustawy o rachunkowości
konkretny typ produkcji oraz specyfikę procesu umożliwiają wybór sposobu wyceny wstępnej
produkcyjnego przedsiębiorstwa. Zasadniczą kwestią produktów gotowych, odnosząc się do następujących
jest więc wybór sposobu wyceny wyrobów gotowych technik:
w trakcie wytwarzania, w celu ustalenia w sposób • metoda kosztu rzeczywistego;
wiarygodny kosztu produkcji. Metod jest kilka. • metoda kosztu standardowego (planowanego);
Którą z nich wybrać, by podejmować na bieżąco • metoda „cen sprzedaży netto”.
kluczowe dla przedsiębiorstwa decyzje?
Na początek kilka teorii i definicji. Zapasy Wymogi Międzynarodowego Standardu
należą do najmniej płynnych części aktywów Rachunkowości nr 2 „Zapasy” (MSR 2) są w tym
krótkoterminowych, w których przedsiębiorstwa zakresie bardziej rygorystyczne. Dla ułatwienia
często zamrażają znaczne środki finansowe. MSR 2 przewiduje możliwość zastosowania metody
W typowej jednostce produkcyjnej zgromadzone kosztu standardowego czy opartej na cenach
w ten sposób dobra niejednokrotnie przekraczają 15% detalicznych tylko wówczas, gdy w wyniku otrzymuje
aktywów, a u detalistów mogą stanowić ponad 25%1. się przybliżoną kwotę kosztu wytworzenia. Przyjęty
W podmiotach produkcyjnych wyróżnia się trzy uproszczony sposób wyceny nie powinien zatem
rodzaje zapasów: odbiegać w istotny sposób od wyceny metodą kosztu
• materiały i surowce nabyte w celu zużycia rzeczywistego.
w procesie produkcyjnym;
• produkty w toku, oczekujące na dalszą obróbkę;
• produkty gotowe, przeznaczone do sprzedaży. 1 S.A. Ross, R.W. Westerfield, B.D. Jordan, Finanse ...wyd. cyt., s. 694
PLUS 23

24. Poniższy przykład prezentuje sposób wyceny zapasów w oparciu o wspomniane techniki.
Przykład
W okresie sprawozdawczym jednostka branży produkcyjnej poniosła następujące koszty rzeczywiste:
koszty zużycia materiałów i surowców 200 000
koszty wynagrodzeń pracowników działu produkcyjnego i pośrednioprodukcyjnego 88 000
koszty amortyzacji maszyn produkcyjnych 42 000
pozostałe koszty bezpośrednio- i pośrednioprodukcyjne 20 000
Łącznie 350 000
koszty sprzedaży i zarządu 30 000
W okresie tym jednostka wytworzyła 5 000 szt. i sprzedała 3000 szt. produktu po cenie 100 zł/szt.
Nie wystąpiły niewykorzystane zdolności produkcyjne.
a) zastosowanie metody kosztu rzeczywistego
Przyjęcie z produkcji 5 000 szt. wytworzonych produktów 350 000
Koszt rzeczywisty 1 produktu 70
Przychody ze sprzedaży produktów (3 000 szt. x 100 zł) 300 000
Koszt sprzedanych produktów (3 000 szt. x 70 zł) 210 000
Koszty zarządu 30 000
Wynik ze sprzedaży 60 000
Zapas według kosztu rzeczywistego (2 000 szt. x 70 zł) 140 000
b) zastosowanie metody kosztu standardowego
Spółka dla celów uproszczonego rozliczenia ustaliła koszt standardowy na poziomie 80 zł/szt.
Wskaźnik odchyleń za okres wyniósł -12,5%
Przychody ze sprzedaży produktów (3 000 szt. x 100 zł) 300 000
Koszt sprzedanych produktów [(3 000 szt. x 80 zł) x (1 – 12,5%)] 210 000
Koszty zarządu 30 000
Wynik ze sprzedaży 60 000
Zapas według kosztu standardowego (2 000 szt. x 80 zł) 160 000
Zapas według kosztu rzeczywistego [(2 000 szt. x 80 zł) x (1 – 12,5%)] 140 000
c) zastosowanie metody ceny sprzedaży netto
Przeciętna marża za okres na całej działalności wyniosła 20%
Zapas według ceny sprzedaży netto (2 000 szt. x 100 zł) 200 000
Przeciętna marża za okres 20%
Zapas według kosztu rzeczywistego 160 000
PLUS 24

25. System rachunku kosztów
należy dostosować
do specyfiki działalności
danego przedsiębiorstwa.
Niezależnie od zastosowanej metody wyceny Do uzasadnionej części nakładów pośrednich,
zapasów produktów gotowych, cel jest ten sam odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu,
– określenie kosztu produkcji na moment zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji
wytworzenia tych dóbr (wycena wstępna); oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji,
najpóźniej na dzień bilansowy (wycena bilansowa). które odpowiadają poziomowi tych nakładów przy
Jednostka powinna posiadać system księgowy, normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
który umożliwia wiarygodne rozliczanie kosztów Przepisy precyzują również, jakiego typu wydatków
wytworzenia produktów gotowych, przynajmniej nie zalicza się do kosztów wytworzenia produktu.
na dzień bilansowy. System rachunku kosztów (wpływają one na wynik finansowy okresu
należy dostosować do specyfiki działalności sprawozdawczego, w którym zostały poniesione).
danego przedsiębiorstwa. W zależności od potrzeb Są to m.in. następujące pozycje:
kierownictwa, powinien on również w wiarygodny • koszty ogólnego zarządu;
i systematyczny sposób umożliwiać podejmowanie • koszty sprzedaży produktów;
kluczowych decyzji, związanych np. z opłacalnością • koszty magazynowania (chyba że ich poniesienie
produkcji czy reagowaniem na poziomie ustalania jest niezbędne w procesie produkcyjnym);
cen sprzedaży. • koszty będące konsekwencją niewykorzystanych
Czy wybór danej metody wstępnej wyceny może zdolności i strat produkcyjnych.
wpływać na podejmowanie najważniejszych decyzji,
skoro cel pozostaje ten sam? Niezależnie od wyboru Ocena dostępnych metod dla celów
techniki wyceny, trzeba przecież ustalić rzeczywisty sprawozdawczości finansowej i zarządczych.
koszt wytworzenia produktów przynajmniej na Metoda wyceny według kosztu rzeczywistego
dzień bilansowy. By odpowiedzieć na to pytanie, jest wynikiem ustalenia autentycznego nakładu
należy przeanalizować definicję kosztu wytworzenia poniesionego w trakcie procesu wytwarzania produktu
i określić, jakie typy kosztów ponoszonych przez oraz na koniec okresu. W praktyce powyższą metodę
jednostkę mogą być w nim alokowane oraz czym stosuje się w szczególności w przedsiębiorstwach
charakteryzują się powyższe techniki. o zleceniowym charakterze produkcji. Poprzez jej
wybór, jednostki kontrolują rzeczywiste koszty, które
Definicja kosztu wytworzenia produktu są również podstawą do negocjacji cen sprzedaży (na
Koszt wytworzenia produktu obejmuje nakłady bieżąco i w roku następnym). Stosowanie tej metody
pozostające w bezpośrednim związku z danym jest korzystne w przedsiębiorstwach zajmujących się
produktem oraz uzasadnioną część wydatków produkcją złożoną, jednostkową czy małoseryjną,
pośrednio związanych z jego wytworzeniem. w których ceny sprzedaży ustalane są indywidualnie.
Koszty bezpośrednie obejmują: Takie rozliczanie ma również dodatkową korzyść,
• wartość zużytych materiałów bezpośrednich; gdyż można uzyskać bezpośrednio informację
• koszty pozyskania i przetworzenia związane o zrealizowanej rzeczywistej marży na poszczególnych
bezpośrednio z produkcją; produktach czy zleceniach. Omawiana metoda
• inne koszty poniesione w związku rozliczenia kosztów produkcji jest też bardzo
z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, korzystna dla osób zarządzających, ponieważ mogą
w jakich znajduje się w dniu wyceny. one na bieżąco kontrolować rzeczywiste efekty
PLUS 25

26. prowadzonej działalności i bezpośrednio reagować na konkretnych produktach jest niemożliwe.
na wszelkie odchylenia od założonych parametrów W tej sytuacji w jednostkach o zróżnicowanym
(np. w zakresie kosztów czy marż). poziomie alokowanych kosztów na dany typ
produktów, np. z uwagi na inną pracochłonność czy
Wycena według kosztu standardowego stosowaną technologię produkcji, nie można uzyskać
opiera się na ustaleniu planowanego kosztu pożądanych informacji na temat kosztu wytworzenia
dla wyrobu i rozliczaniu według niego transakcji poszczególnych produktów. Z punktu widzenia
przyjęcia z produkcji oraz sprzedaży zapasów zarządzania istotne są potrzeby kierownictwa
w danym okresie. jednostki w tym zakresie. Właściwie w każdym
przypadku można dostosować system komputerowy
Stosowanie powyższej metody upraszcza przedsiębiorstwa tak, by ustalona była wartość
w znacznym stopniu rozliczenie transakcji odchyleń na poszczególnych typach produktów,
związanych z wytworzeniem i sprzedażą produktu a zakres otrzymywanych informacji odpowiadał
w trakcie danego okresu, jednak uzyskiwane potrzebom zarządzających. Korzystanie z powyższej
informacje nie są do końca precyzyjne. Na koniec metody sprawdza się więc w przedsiębiorstwach
każdego miesiąca tego przedziału czasowego (lub o charakterze produkcji prostej, masowej czy
przynajmniej na dzień bilansowy) jednostki ustalają wieloseryjnej.
wysokość realnych kosztów wytworzenia w drodze
rozliczenia odchyleń (w przypadku różnic pomiędzy Jeżeli ustalenie kosztu wytworzenia produktu
kosztami standardowymi a rzeczywistymi). Jeśli nie jest możliwe, wycenę produktów gotowych
przedsiębiorstwa na bieżąco nie kontrolują poziomu można przeprowadzić za pomocą metody
oraz wysokości odchyleń i nie wyjaśniają przyczyn opartej na cenach sprzedaży netto.
ich powstania, może się okazać, że dopiero na koniec
danego okresu sprawozdawczego kierownictwo uzyska Ten uproszczony sposób wyceny zapasów polega
informację na temat zysku bądź straty ze sprzedaży na ustaleniu ceny sprzedaży netto takiego samego
produktów. Niezbędna jest zatem systematyczna lub podobnego produktu, pomniejszonej o zysk
analiza ewentualnych odchyleń i – jeśli to konieczne brutto ze sprzedaży (osiągany przeciętnie przy
– aktualizowanie przyjętych poziomów kosztów sprzedaży produktów). Komitet Rachunkowości
standardowych w świetle bieżących warunków. w sprawie ustalania kosztu wytworzenia dla celów
Powyższa metoda upraszcza rozliczanie produkcji bilansowej wyceny zapasów powołuje się na przykłady
oraz jest dobrym narzędziem kontrolingowym oceny dotyczące produktów ubocznych czy nieobjętych
odchyleń od założeń budżetowych. Często spotyka się normami produkcyjnymi. Oznacza to, że powyższa
w praktyce przedsiębiorstwa, w których dochodzi do metoda wyceny nie powinna być stosowana do
agregowania odchyleń na poziomie całości produkcji, określenia kosztu powstania wyrobów gotowych
bez uwzględnienia poszczególnych rodzajów w normalnym toku produkcji. W praktyce jednak
produktów lub ich grup. Przy zastosowaniu tego jednostki, które nie mają sytemu wspomagającego
rozwiązania w przypadku większych odchyleń kosztów rozliczenie produkcji korzystają z tej metody.
rzeczywistych w stosunku do nakładu standardowego, Nie jest to właściwe, gdyż może prowadzić do
ustalenie wysokości rzeczywistej zrealizowanej marży zniekształcenia prezentacji wyniku finansowego oraz
PLUS 26

27. Niezbędna jest systematyczna analiza
ewentualnych odchyleń i – jeśli to
konieczne – aktualizowanie przyjętych
poziomów kosztów standardowych
w świetle bieżących warunków.
Agnieszka Kowalska
Menedżer, Biegły Rewident
wartości zapasów na dzień bilansowy, w szczególności
gdy dane finansowe przyjmowane dla celów takiej
wyceny pozostaną na dużym poziomie ogólności.
Trudno sobie wyobrazić, by użycie przeciętnej
marży dla całości zapasów było wiarygodne, jeśli
przedsiębiorstwo stosuje zróżnicowane marże dla
danych produktów. Korzystając z takiej metody
rozliczania produkcji, jednostka nie ma możliwości
bieżącego monitorowania kosztu wytworzenia
poszczególnych wyrobów. Tak ustalana wartość
nakładu rzeczywistego jest zazwyczaj realizowana
tylko i wyłącznie dla celów sprawozdawczości
finansowej bądź w przedsiębiorstwach o prostej,
jednorodnej produkcji.
W praktyce funkcjonowania przedsiębiorstw
produkcyjnych wybór metody wyceny oraz
szczegółowości jej użycia ma kluczowe znaczenie,
nie tylko dla celów spełnienia wymogów
sprawozdawczości finansowej. Dostosowanie sposobu
wyceny do specyfiki działalności może w istotny
sposób wpływać na wyniki finansowe przedsiębiorstw
produkcyjnych oraz na postanowienia kierownictwa
w zakresie operacyjnym. Wiarygodna informacja
o realizowanej marży na konkretnych produktach
pozwala kierownictwu na podjęcie decyzji zarządczych
dotyczących np. wycofania nierentownych produktów
czy koncentracji na dobrach wysokomarżowych,
a także na określenie opłacalności danego projektu.
Wybór jednej z trzech metod wyceny wstępnej
zapasów produktów gotowych należy do kierownika
jednostki. Do najważniejszych przesłanek branych
pod uwagę przy podejmowaniu takiej decyzji
bezsprzecznie zalicza się potrzeby kierownictwa
danego przedsiębiorstwa oraz wymagania
sprawozdawczości finansowej dotyczące wyceny
stanu zapasów.
PLUS 27

29. Audyt
Konsorcja
Trzy rodzaje najpopularniejszych W ostatnich latach w działalności gospodarczej wielu
podmiotów konsorcja stały się szansą na zaistnienie
przedsięwzięć przyjmowanych na rynku, co widać głównie w branży budowlanej.
przez podmioty gospodarcze: Korzystanie z tej formy współpracy wielu partnerów
wspólnie kontrolowana działalność, daje możliwość zdobycia branżowego doświadczenia
przez spółki lub realizowania projektów, które są
wspólnie kontrolowane aktywa, poza możliwościami samodzielnego wykonania.
wspólnie kontrolowane podmioty. Wykorzystanie możliwości działania w konsorcjach
to ogromna szansa nie tylko zwiększenia portfela
kontraktów, lecz także uczestnictwa w prestiżowych
zadaniach. Kształtuje to wizerunek spółki, rozszerza
listy referencyjne oraz pozwala na dywersyfikację
działalności.
Spółki podejmują współpracę z innymi podmiotami
gospodarczymi, by wykonać określone zadania.
Podpisują wówczas dokumenty o współpracy w formie
umów konsorcjalnych lub zakładają spółkę tzw. joint
venture (umowa ze skutkiem powstania podmiotu
prawnego). Podmioty działają w takiej konstrukcji
prawnej, by zapewnić równy i określony umową
wpływ na decyzje podejmowane przy realizacji zadania
przez strony współpracujące.
Umowy konsorcjalne lub spółki joint venture
mają gwarantować podział nie tylko pożytków
wynikających z danej umowy, lecz także
możliwości wpływania na decyzje.
Warto jednak wiedzieć, jakie skutki dla sprawozdania
finansowego niesie podpisanie umowy, w której
zarząd spółki decyduje się na współpracę z innymi
podmiotami. Rozwiązanie kwestii sposobu ujęcia
i prezentacji działalności konsorcjum w sprawozdaniu
finansowym można znaleźć w Międzynarodowych
Standardach Sprawozdawczości Finansowej
i Międzynarodowych Standardach Rachunkowości.
Standard pt. „Udziały we wspólnych przedsięwzięciach”
(MSR 31), który nawiązuje do konstrukcji
spotykanych w praktyce, rozróżnia trzy rodzaje
PLUS 29

30. Rodzaje wspólnych przedsięwzięć dzieli się w następujący sposób:
forma prowadzonej umowa między stronami konsorcjum podmiot prawa na podstawie
działalności statutu lub umowy spółki
rodzaj wspólnego wspólnie wspólnie współkontrolowany podmiot
przedsięwzięcia kontrolowana kontrolowane
działalność aktywa
najpopularniejszych przedsięwzięć przyjmowanych Ocena formy prowadzenia przedsięwzięcia
przez podmioty gospodarcze. Są nimi: wspólnie posłuży do określenia, w jaki sposób zaprezentować
kontrolowana działalność, wspólnie kontrolowane działalność w sprawozdaniu finansowym
aktywa i wspólnie kontrolowane podmioty. współkontrolującego. Przedtem należy jednak
Rozwiązania te łączy fakt, że strony przedsięwzięcia poznać cechy poszczególnych rodzajów tego typu
związane są umownymi ustaleniami, które mają na celu przedsięwzięć. Najbardziej charakterystyczną
ustanowienie sprawowania współkontroli zapewniającej formą prowadzenia wspólnego przedsięwzięcia jest
jednomyślne podejmowanie strategicznych decyzji wspólnie kontrolowany podmiot, znany również pod
finansowych i operacyjnych. Należy pokreślić wagę pojęciem spółki joint venture. Wspólnicy wnoszą do
tych ustaleń umownych. Dzięki nim można ocenić, niego wkłady, przez co zdobywają współkontrolę.
czy przedsięwzięcie podlega współkontroli, czy jest Podmiot joint venture kontroluje aktywa wspólnego
raczej inwestycją, na którą inwestor ma znaczący wpływ przedsięwzięcia, zaciąga zobowiązania, ponosi koszty
(co oznaczałoby, że jest to inwestycja w jednostkę i generuje przychody. Działa ponadto we własnym
stowarzyszoną). Warto zatem udokumentować te imieniu i na własny rachunek, a każdy ze wspólników
ustalenia w formie umowy lub co najmniej protokołu ma prawo do udziału w wynikach tej działalności.
z rozmów między wspólnikami. Dokumenty mogą Podmiot prowadzi własną ewidencję księgową,
mieć także postać elementu statutu lub regulaminu sporządza i prezentuje sprawozdania finansowe,
przedsięwzięcia. Powinny określać zakres działalności, podobnie jak inne jednostki gospodarcze.
czas trwania, wymogi sprawozdawcze, mianowanie
Poniżej zobrazowano ujęcie w sprawozdaniach finansowych wspólników joint venture:
organu zarządzającego (zarządu), prawa głosu
wspólników przedsięwzięcia, wpłaty na poczet kapitału rodzaj wspólnego
współkontrolowane podmioty
wniesione przez wspólników, a także podział wyników, przedsięwzięcia
przychodów i kosztów z działalności przedsięwzięcia.
Przekonanie o podjęciu działalności w postaci prezentacja wspólnego
przedsięwzięcia inwestycja w podmiot współkontrolowany
przedsięwzięcia współkontrolowanego zobowiązuje do w jednostkowym w cenie nabycia lub zgodnie z MSR 39
ustalenia rodzaju współpracy. Wspomniane wcześniej sprawozdaniu finansowym
rodzaje wspólnych przedsięwzięć zależą od przyjętej
formy współdziałania oraz od założeń umownych. prezentacja wspólnego wykazanie udziału wykazanie udziału
przedsięwzięcia w podmiocie w podmiocie
Forma współpracy (w uproszczeniu) może przyjąć w skonsolidowanym współkontrolowanym współkontrolowanym
postać zarejestrowanego podmiotu lub tylko umowy. sprawozdaniu finansowym metodą praw własności za pomocą konsolidacji
proporcjonalnej*
* Wycofanie MSR 31 w efekcie wejścia w życie MSSF 11 od 1 stycznia 2013 r.
wykluczy możliwość stosowania metody konsolidacji proporcjonalnej.
PLUS 30