SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  8
Télécharger pour lire hors ligne
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE 9
ROZDZIALI
KANCELARIA LITEWSKA W CZASACH ALEKSANDRA. 19
l. Miejsce kancelarii wpraktyce prawnej i politycznej państwa . . . . 19
2. Personel kancelarii 22
2.1. Kanclerze . . 22
2.2. Pisarze . . 25
2.3. Inni pracownicy kancelarii .
2.4. Uczestnicy poselstw kierowanych za granicę .
2.5. Organizacja pracy w kancelarii
3. Dokumenty kancelarii litewskiej . . ...... .
3.1. Zawartość Metryki Litewskiej z lat 1492-1506
ROZDZIALII
USTRÓJ WEWN-Ę-TRZNY WIELKIEGO KSI-Ę-STWA
37
38
39
41
46
LITEWSKIEGO.ADMINISTRACJAIPRAWO . . . . . . . . . . . . . . . 55
l. Zagadnienie podziałów wewnętrznych Wielkiego
Księstwa Litewskiego 55
1.1. Części składowe państwa litewskiego . 58
1.2.Jednostki administracyjne Wielkiego Księstwa Litewskiego
i ich podziały wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
2. Przywileje ziemskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.1. Przywilej litewski z 6 sierpnia 1492 r 81
2.2. Przywileje dzielnicowe . 84
RoZDZIAL III
URZ.Ę.DNICY .
1. Urzędniczy charakter elity litewskiej .
2. Panowie rada
2.1. Wojciech Tabor
2.2. Mikołaj Radziwiłłowicz .
2.3. Kniaź AleksanderJurewicz Holszański .
2.4. PiotrJanowicz Montygierdowicz .
2.5 Jan Jurewicz Zabrzeziński
93
93
98
102
102
104
106
108
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
---··6 SPIS TREŚCI
2.6. Stanisław Janowicz Kieżgajło
2.7. Mikołaj II Radziwiłł
2.8. Hrehory Stanisławowicz Ościk
2.9. Kniaź Michał Gliński
2.10. Kniaź Konstanty Iwanowicz Ostrogski
2.11. Stanisław Piotrowicz Kiszka .
3. Kniaziowie dzielnicowi .
3.1. Bielscy
3.2. Olelkowicze-Słuccy
3.3.Jarosławicze-Borowscy .
3.4. Mścisławscy i Zasławscy
3.5. Kobryńscy .
3.6. Trubeccy
3.7. Możajscy
3.8. Szemiaczyce
3.9. Akty dla książąt dzielnicowych z 1499 roku
4. Typy karier możnowładczych .
5. Michał Gliński- opozycja w radzie panów
ROZDZIAŁ IV
112
115
116
117
119
120
122
122
123
123
124
124
125
125
127
12-
129
134
ROZDAWNICTWO DÓBR ZIEMSKICH 14~
l. Województwo wileńskie 148
2. Ziemia żmudzka 156
3. Ziemie południowo-ruskie (Wołyń, Podole i ziemia kijowska). 159
4. Ziemia połocka 162
5. Ziemia witebska 166
6. Uwagi końcowe l':"4
ROZDZIALV
POLITYKA WYZNANIOWA
l. Kwestia wyznaniowa wWielkim Księstwie Litewskim
w końcu XV wieku
2. Organizacja Kościola katolickiego
w Wielkim Księstwie Litewskim
2.1. Nadania ziemskie dla Kościoła ze strony państwa .
2.2. Donacje od wiernych
3. Nadania iprzywileje dla Kościoła prawosławnego .
1"'9
181
182
184
186
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
SPIS TREŚCI 7
4. Próba zaprowadzenia jedności wyznaniowej w państwie . . 188
4.1. Wygnanie Żydów zWielkiego Księstwa Litewskiego
(1495-1503) 189
4.2. Unia kościelna 194
ROZDZIAŁ VI
MIASTA I SKARBOWOŚĆ . 203
l. Typy osiedli miejskich. Prawa miejskie . 205
2. Sieć miejska 207
3. Przywileje na prawa miejskie . 210
4. Dochody skarbu 222
4.1. Mennica 224
4.2. Dochody z karczem 230
4.3. Zastawy dóbr hospodarskich i inne dochody jednorazowe . 232
4.4. Dochody skarbu hospodarskiego . 234
ROZDZIAŁ VII
DWÓR LITEWSKI ALEKSANDRAjAGIELLOŃCZYKA
(1492-1506) 237
l. Osoby tworzące świtę i pełniące służbę na dworze 240
2. Pracownicy i służba dworska . . 246
3. Dwór wielkiej księżnej Heleny 251
4. Finanse dworu litewskiego .
Rz~y ALEKSANDRAJAGIELLOŃCZYKA
(PRÓBAPODSUMOWANIA) ............... .
ANEKS
l. Urzędnicy
2. Dworzanie
WYKAZ cz:ęŚCIEJ UŻYWANYCH SKRÓTÓW
BIBLIOGRAFIA ..
Źródła rękopiśmienne
Źródła drukowane .
Opracowania
252
261
277
277
291
320
322
322
324
330
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
WPROWADZENIE
Wdziejach Wielkiego Księstwa Litewskiego śmierć KazimierzaJagielloń­
czyka wGrodnie 7 czerwca 1492 r. stała się momentem przełomowym.
Zakończyło się trwające przeszło pół wieku panowanie (1440-1492), które dla
dynastii jagiellońskiej było szczytowym okresem ekspansji znamionującej się
opanowaniem tronu czeskiego iwęgierskiego, natomiast wpaństwie litewskim
było czasem stabilizacji po wojnie domowej lat trzydziestych XVwieku. Mimo
zasadniczych zagrożeń zewnętrznych Wielkie Księstwo Litewskie przez więk­
szą część tego okresu korzystało z możliwości pokojowego rozwoju, oddaliw­
szy na zawsze zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego i korzystając z tego,
że od 1447 r. było powiązane unią personalną z zachodnim sąsiadem, Polską.
Unia nie usunęła sporów i sprzeczności między obu państwami, ale mocar­
stwowa pozycja Wielkiego Księstwa wEuropie Wschodniej głównie wspierała
się na autorytecie połączonych państw jagiellońskich.
Już za życia KazimierzaJagiellończyka, pomyślny układ stosunków między­
narodowych Litwy uległ poważnemu zachwianiu. Do pozycji mocarstwowej
zaczęło aspirować Księstwo Moskiewskie, które w 1480 roku zrzuciło jarzmo
tatarskie iwkrótce zakończyło podporządkowywanie sobie całej Rusi północ­
no-wschodniej. Władca Moskwy, Iwan III Srogi, zdołał pozyskać sojuszników
wzależnym dotąd od Litwy Chanacie krymskim, rządzonym przez Mengli Gi­
reJa i Mołdawii rządzonej przez Stefana III Wielkiego. Lata osiemdziesiąte XV
wieku przyniosły w 1482 r. początek starć granicznych z Moskwą i wielki na­
jazd tatarski na Ruś południową będący pierwszym z regularnych napadów
prawie rokrocznie nękających te ziemie przez następne dziesięciolecia.
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka sojusznicy ci, dotąd jedynie nękający
kresy litewskie, przystąpili do otwartego ataku. Wjego wyniku Wielkie Księstwo
Litewskie pokojem zawartym w Moskwie S lutego 1494 r. musiało wyrzec się
Wiaźmy iterytoriów położonych nad górną Oką. Jednocześnie wojska mołdaw­
skie spaliły Bradaw na Podolu, zaś Tatarzy krymscy stale pustoszyli ziemie ukra­
inne, układ pokojowy z lwanem III nie obejmował bowiem jego sojuszników.
W ten sposób rozpoczął się regres wdziejach Wielkiego Księstwa Litewskiego
znaczony kolejnymi przegranymi wwojnach zMoskwą wlatach l500-1503, gdy
układem rozejmowym Litwa oddała całe ziemie czernihowsko-siewierskie
i w 1514 r., gdy utraciła Smoleńsk. Towarzyszyło temu przyjęcie przez władców
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
---··124 RoznziAL III
dek Dawidów, Kleck na Polesiu iRohaczew nad Dnieprem, co AleksanderJagiel­
lończyk potwierdził specjalnym aktem z 17VII 1499 r. 200 idodatkowo nadał mu
Łukawce 201 • Kniaź IwanJarosławicz ożenił się z Eudoksją, córką Fedora Lwowi­
cza Worotyńskiego i miał z nią jedynego syna Fedora, któremu żona w 1501 r.
wniosła Pińsk, połączony potem zdzielnicami ojca. DzielniceJarosławiczów za­
chowywały, jak się zdaje, swoistą autonomię w ramach Wielkiego Księstwa Li­
tewskiego, o czym świadczy wygrany proces z wojewodą trockim w 1498 r.
o pobieranie myta na Słuczy202• Z drugiej strony byli zobowiązani do dostarcza­
nia podwód na potrzeby hospodarskie, też do hospodara odwoływało się miasto
Pińsk oraz tamtejsi ziemianie wsporach zJarosławiczarni 2'n.
3.4. MŚCISŁAWSCY I ZASI:.AWSCY
W 1486 r. zmarł ostatni dziedziczny książę Mścisławski lwanJurewicz Lin­
gweniewicz. Do 1495 r. księstwem władała wdowa po nimJuliana. Po jej śmier­
ci opiekę nad córkarni przejął sam Aleksander Jagiellończyk, który nakazał
kniaziównom Juliannie i Anastazji zamieszkać w Mścisławiu 2().1. Od księstwa
zostały odłączone wtedy włości Kniażyce iTeteryn oraz Mglin i Popowa Hora
na Siewierszczyźnie. W Krzyczewie został ustanowiony namiestnik hospodar­
ski205• W 1499 r. Aleksander, który wcześniej wydał kniaziównę Juliannę za
Michała Zasławskiego potwierdził jemu władanie Mścisławiem i Mglinem
zwłościami Krasne, Rjasna, Dobroje, Ludohoszcz, Poradnino, Michajłowskie,
Sieliszcze, Kołodiazy i Budohoszcz. Przywilej nakazywał miejscowym boja­
rom służbę kniaziowi Mścisławskiemu. Wyjątek uczynił tylko dla bojara ho­
spodarskiego Kaspra Harmanowicza, na co wpływ miało chyba to, że był on
spowinowacony ze Świrskiroi 206• W czasie działań wojennych w latach 1500-
1502 Księstwo Mścisławskie zostało spustoszone przez wojska moskiewskie,
a Mglin wraz z całą Siewierszczyznąna zawsze utracony'''-. W związku z tym
w l504 r. kniaź Michał Mścisławski prosił hospodara o zaopatrzenie iotrzymał
50 danników wpowiecie krasnosielskim, gdzie potem utworzył dwory Spiahło
i Ożunicze oraz dostał w dożywocie dwór Mołodeczno z włością '''s.
wo LM l, nr 425, s.91.
'"' LM l, nr St>l, s. 117.
W! Tamże.
103 LM 6, nr 361, s. 231-2_2 (AZR, t. l, nr 190, ALM, nr 570).
104 J. Wolff, Kni,l~wh'ie, s. 2t>L!6S; LM 6, nr 128, s. li~ (AZR, t. l. nr U i).
101 LM 6, nr 381, s. 239, Jest już 17 V 1495.
106 LM S, nr 224, s. 139-140; LM 12, nr656, s. 501-S02 (AZR, t. 2, nr 148), wpotwierdzeniu Zyg.mun­
ta I z 1527 r. wzmiankowany jest dodatkowo zamek Radoml.
"''J. Natanskon-Leski, op. cit., s. 94-96.
wH LM 25, nr 26, s. 92 (ALM, nr 636, rok 1502), wKrakowie 14 X1504.
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
URZĘDNICY 125
3.5. KOBRYŃSCY
Problem Księstwa Kobryńskiego przewijał się już wczęści poświęconej Mi­
kołajowi Radziwiłłowi 2tw. Ostatni dziedzic Kobrynia kniaź Iwan Semenowicz,
potomek Fedora Olgierdowicza zmarł w 1490 r. Jego siostra Anna, niedoszła
małżonka Fedora Bielskiego, zachowała jedynie zapisy na Hruszowej i Czere­
waczycach po matce Julianie Semenownie Holszańskiej 210• Resztę zatrzymała
wdowa po kniaziu Iwanie, Fedora Rohatyńska, która miała zapis męża na 1/3
Kobrynia iDobuczyna oraz 2000 zł węgierskich na pozostałych jego dobrach.
Potem Kobryniem władali kolejni mężowie Fedory-Juri Pac iMikołaj Radzi­
wiłł211. Kwestia spadku zaistniała dopiero po jej śmierci w1512 r. Wtym czasie
Anna Kobryńska po stwierdzeniu, że Fedor Bielski ponownie ożenił się wMo­
skwie, w 1502 r. wyszła za Wencława Stanisławowicza Kostiewicza212• W 1512 r.
Kostiewicze otrzymali od Zygmunta Starego Kobryń wdożywocie 213•
3.6. TRUBECCY
Wkońcu XV wieku Trubeccy byli jedynymi potomkami Giedymina, którzy
utrzymali dzielnicę na Siewierszczyźnie. Granic księstwa Trubeckich nie udało
się określić. W końcu XV wieku były dwie gałęzie Trubeckich: synowie Iwana
Semenowicza, Andrzej i Iwan oraz synowie Juria Michajłowicza, Iwan i Alek­
sander. Znich IwanJurewicz wyjechał do Moskwy, ajego część Trubecka prze­
jął KazimierzJagiellończyk, który oddał te dobra w 1452 r. kniaziowi lwanowi
Czartoryskiemu, apóźniej w 1459 r. Hryńkowi Wołowiczowi 214.lwanJurewicz
Trubecki powrócił na Litwę około 1495 r. 4lutego tegoż roku Aleksander przy­
'TÓcił mu prawa do ojcowizny215• Ponieważ podział Trubecka między krew­
nych przeciągał się, 25 II 1499 r. wielki książę wydał postanowienie, którym
nakazał ponowny podział dóbr Trubeckich na dwie równe części i oddanie ich
wspomnianym wyżej kniaziom 216• Obok Trubecka kniaź Iwan Jurewicz miał
jeszcze jakiś dwór wpowiecie orszańskim 217• W 1500 r. wraz z zajęciem ziemi
siewierskiej przez Moskwę kniaziowie Trubeccy złożyli hołd lwanowi III218•
''"J. Wolff, Kniazwwie, s. l53 n. Por. też wyżej s. 109.
'" RIB, t. 20, nr 11/67, k. 613-616, Zygmunt Iodrzucił SII 1509 roszczenia Zofii Mikołajowej Radzi­
wiłłowej do Hruszowej iCzerewaczyc.
"
1
AGAD, perg. 4627, z 4 VI 1506, Fedka uzyskała po śmierci Paca potwierdzenie zapisu kniazia
Iwana Kobryńskiego.
"'J. Wołff, Kniaziowte, s. 165-167; ODiB, t. 21, s. 435,20 VII 1502 zapisała mężowi Hruszową iCze­
rewaczyce (w 1000 kop gr), co zdaje się było kontraktem małżeńskim.
" 1 W. Pociecha, Królowa Bona, t. 2, Poznań 1949, s. 417.
'"J. Wolff, Kniaziowie, s. 541-543; S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 245-250, wywód genealogiczny i mo­
nografia dzieJÓW księstwa.
"'·LM S, nr62, s. 62.
"'' LM6,nr287,s. 189-190(ALM,nr435), 15111499.
"" LM 6, nr 535, s. 316 (ALM nr 688), 16 IX 1504, wzmianka wprzywileju dla Chotiana Szembela
.,ABOp 3 AIOAbMH B PoWCKOM nooeTe ( ... ) 11WYTHHb Ha HMR MHXJHAOBCKHH1 KOTOpbiH >KO eCMO nep-
80 roro AJAH 6biAH KHJIJIO 11oaHy Tpy6eljKoMy".
"' S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 250.
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
126 RozoztAL III
3.7. MOŻAJSCY
Kniaziowie Iwan iMichał Możajscy, synowie Andrzeja Dymitrowicza zbie­
gli na Litwę, gdzie Iwan otrzymał od KazimierzaJagiellończyka Starodub, Ho­
mel i Briańsk. Można się domyślać, że podobnie jak przy tworzeniu dzielnicy
Worotyńskich, król widział bezpieczeństwo ziem siewierskich poprzez utwo­
rzenie na nich dużej, zdolnej do samodzielnej obrony, dzielnicy wrękach zbie­
ga z Moskwy. Po śmierci kniazia Iwana w 1485 r. spadkiem podzielili się jego
synowie. Kniaź Andrej lwanowicz wziął Briańsk, a kniaź Semen - Staroclub
iHomel. GdyAndrej lwanowicz zmarł w 1487 r. wBriańsku został ustanowio­
ny namiestnik hospodarski 219• Pozostały kniaź Semen lwanowicz Możajski od­
znaczył się wobronie Siewierszczyzny wlatach 1492-1494, za co został nagro­
dzony dodatkowym nadaniem Czernihowa przywilejem z l VII 1496 r.Jedno­
cześnie Aleksander potwierdził mu posiadanie Staroduha i Homla, a w kilka
dni później dodał jeszcze Karaczew220• Semen Możajski posiadał także jakieś
dobra wŚwierżniu nad Niemnem 221 • Wziął udział wwyprawie czarnomorskiej
w 1497 r. iuczestniczył wwyprawie Stanisława Kiszki idącego na pomocJano­
wi Olbrachtowi 222• Za zasługi otrzymał jeszcze graniczące zKaraczewem wło­
ści Miestiłow, Kcyń i Chwostowieże 223• Specjalnym przywilejem z 26 III 1499
r. AleksanderJagiellończyk potwierdził mu wszystkie posiadane dobra, zktó­
rymi Iwan Możajski poddał się Moskwie wiosną 1500 r. 224
Kniaź Michał Andrejewicz Możajski, który od dziedzicznej Wierei Zvał się
Wierejskim pozostawił syna Wasyla, który zbiegł na Litwę w 1484 r. Powodem
rozbratu tego kniazia zlwanem III Srogim był spór o oprawę jego żony, brata­
nicy wielkiej księżny moskiewskiej Zoe Paleolog, Marii, z którą ożenił się
w 1480 r. m KazimierzJagiellończyk przyjął zbiegów i dał im jako uposażenie
zamek Lubecz nad Dnieprem wraz z włością, Kojdanów, Rubieżewicze, Usę,
lsłocz, Starynki, Wołożyn iRadoszkowicze. Kniaź Wasyl Wierejski zmarł oko­
ło 1499 r. 226 Rozejmem z l503 r. Lubecz został zajęty przez Moskwę. Jedyna
dziedziczka dóbr Wierejskich Zofia, wyszła za mąż za Olbrachta Gasztołda,
119 J. Wolff, Kniaziowie, s. 261-263; S.M. Kuczyński, Ziemie, s. H2-2H; F. Papee, Polsku i Litwu, s. 30,
domyśla się, że Andrzej Iwanowicz (autor nie wie, że to kniaź Możajski), został usuniętv z Briańska siłą,
prawdopodobnie zamordowany. Zdaniem S. M. Kuczyńskiego, Andrzeja Możajskiegt> usunął hospt1dar.
""L. Kolankowski, Dzieje, s. 405-407; LM 6, nr 156 i 15:', s. IN (AZR, t. l. nr J31ł). l it> 'lll+lłt>.
221 LM 6, nr 599, s. 3+5 (ALM, nr 285), 26 Vl!+96, wsporze zChodkiewiczem t) staw i mlvn, którv
miał obsługiwać poddanych kniazia Możajskiego ze Świeri.nia. Prawdopodoł>nie Semen i Andre1
Możajscy mieli Świerień po ojcu, bowiem Andrej zapisał na nim wiano żonie Awdotii z CzartorY­
skich. Aleksander Jagielloriczyk z.1brał te dobra i nadał jej w zamian Kołodiaz', Pieszczl'nice, Dt•­
mżarycze, Budinicze, 1lglinicze i Kamieniec, jak dowiadujemy się z zapisu dóbr przez Awdotię Mo­
żajską Olbrachtowi G.lS1tnldowi (LM 12, nr +37 , s. 355-356 i LM l, nr 5:'5, s. lllł).
ll! L. Kolankowski, Dnqc, s. +3+ i+37.
'" SI RIO, t. 35, s. 232, otrzymał je po kn. Fedorze Odojewskim. lO V 1497 w Moskwie skargę na
wyniszczanie tych dóbr przez wojska moskiewskie wnosił posełlitewski Iwan Sapieha.
m LM S, nr 203, s. 125-126; S.M. Kuczyński, Ziemie... ,s. 250.
111 J. Wolff, Kniaziowie, s. 549-SSO; LM 4, nr 79-81, s. 116-117.
116 Tamże, oraz LM S, nr 209, s. 129-130, !S IV 1499 r. ostatnia wzmianka.
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
URZ~DNICY 127
któremu przywilejem z 29 XII 1505 r. Aleksander Jagiellończyk zezwolił na
objęcie wszystkich dóbr żony"ll'.
3.8. SZEMIACZYCE
Wielki książę moskiewski Iwan Dyrnitrawicz Szemiaka zbiegł na Litwę po
przegranej wojnie zWasylem II. KazimierzJagiellończyk nadał mu tu Nowo­
gród Siewierski. Szemiaka pozostawił troje dzieci, synów Wasyla i Semena,
dziedziczących Nowogród Siewierski i Obolce oraz Marię, wydaną za Juria
Druckiego-Putiatycza228• Obaj Szemiaczyce odznaczyli się w walkach z woj­
skami moskiewskimi wlatach 1492-1494 i wwyprawie czarnomorskiej 1497
r. ll" Kniaź Semen zmarł prawdopodobnie w 1498 r. 230 Spadek po nim przejął
Wasyl Iwanowicz, któremu około 1499 r., jak ustalił S. M. Kuczyński, Aleksan­
der nadał jeszcze Rylsk z Kurskiem. W 1500 r. kniaź Wasyl podobnie jak inni
kniaziowie zziem siewierskich poddał się Moskwie 231 •
3.9. AKTY DLA KSI4ŻĄ.T DZIELNICOWYCH Z 1499 ROKU
Zprzytoczonych danych wynika, że władze litewskie podjęły w1499 roku pró­
bę uporządkowania spraw kniaziów dzielnicowych. Przypomnijmy, 16 stycznia
potwierdzenie otrzymali: Maria Semenowa na Pińsk iSemen Michałowicz Olel­
kowicz na Słuck iKopy!, 25 lutego został zarządzony ponowny podział Trubecka,
26 marca potwierdzenie otrzymał Semen Iwanowicz Możajski, 19 marca - Mi­
chał Zastawski na Mścisław, 18 kwietnia - Wasyl Wierejski i 17lipca - IwanJaro­
sławicz. Zestawienie to potwierdza domysł S.M. Kuczyńskiego, że właśnie w1499
r. kniaź Wasy! Szerniaczyc otrzymał przywilej na Rylskoraz potwierdzenie na No­
wogród Siewierski232• Treść pięciu z wspomnianych aktów przekazała Metryka
Litewska.Jedynie wsprawie podziału Trubecka postanowienieAleksandraJagiel­
lończyka ma formę normalnego wyroku sądowego polecającego namiestnikowi
:o· RGADA Moskwa, F 389, ML, ks. 583, k. 43, oryginał papierowy, list do poddanych zmarłego
kniazia Wasyla Werejskiego z Wolożyna, Kojdanowa, Radoszkowicz, Slonima? (prawdopodobnie
skrót ruski: AIOAeM (...)CAOHbCKHM tj. CAOHHMCKHM), Uska (YC'bCKHM). Cytowana data aktu wyzna­
cza datę śmierci Marii Paleolog, bo Gasztold został dopuszczony "K HMtHa:M (...) KoropbiH (...)
He6o:.~<ąHI.I(a) KHAIJIA BacHAesaa: Aep:.KaAa BepeHCKaa:".
"'J. Wolff, Kniazwwie, s. 519-520; S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 244-245, obecność potomków Szemia­
ki na Litwie Jest wogóle slabu odzwierciedlona wźródłach.
"' S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 294·295 i 303, bez podania źródła; PSRL, t. 32, s. lóS, wKronice By­
chowca, F. Papee,]an 0/bracht, Kraków 1936, s. 139 n.
''"SI RIO, t. 35, s. 10, 111480 wzmiankowany jako władca Nowogrodu Siewierskiego iAJZR, t. l, nr
236 s. 298-299, l500 r. wzmiankowany jako były właściciel Obolcy.
·"' S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 245; SI RIO, t. 41, nr 65, s. 318, wliście Iwana III do Mengli Gireja,
z informacją, że poddal się m.in. kniaź Wasyl lwanowicz wraz z Nowogrodem Siewierskim i Ryl­
skiem. AJZR, t. 2, nr 97, s. 123, niedatowany testament Wasyla Szemiaczyca, błędnie datowany przez
wydawcę na 1509 r. (prawdopodobnie przed wojną 1500 r.) podaje, że Szemiaczyc był bardzo zadłu­
żony, a możliwość wykupu zastawów testamentem przekazał siostrom swoim, kniaziównom Marii
iJulianie Mścislawskim. Były to przeważnie drogocenne przedmioty liturgiczne. Długi Szemiaki
mogą być też wskazówką mówiącą o motywach poddania się Moskwie.
'" S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 245.
http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi
Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka.
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

Contenu connexe

Plus de Księgarnia Grzbiet

U boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetu
U boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetuU boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetu
U boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetuKsięgarnia Grzbiet
 
Skrywane oblicza-ii-rzeczypospolitej
Skrywane oblicza-ii-rzeczypospolitejSkrywane oblicza-ii-rzeczypospolitej
Skrywane oblicza-ii-rzeczypospolitejKsięgarnia Grzbiet
 
Prekariat nowa-niebezpieczna-klasa
Prekariat nowa-niebezpieczna-klasaPrekariat nowa-niebezpieczna-klasa
Prekariat nowa-niebezpieczna-klasaKsięgarnia Grzbiet
 
Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941
Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941
Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941Księgarnia Grzbiet
 
Ostatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiego
Ostatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiegoOstatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiego
Ostatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiegoKsięgarnia Grzbiet
 
Masa o-porachunkach-polskiej-mafii
Masa o-porachunkach-polskiej-mafiiMasa o-porachunkach-polskiej-mafii
Masa o-porachunkach-polskiej-mafiiKsięgarnia Grzbiet
 
Krolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitej
Krolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitejKrolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitej
Krolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitejKsięgarnia Grzbiet
 
Jozef kuras-ogien-partyzant-podhala
Jozef kuras-ogien-partyzant-podhalaJozef kuras-ogien-partyzant-podhala
Jozef kuras-ogien-partyzant-podhalaKsięgarnia Grzbiet
 
Gwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffe
Gwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffeGwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffe
Gwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffeKsięgarnia Grzbiet
 
Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-
Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-
Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-Księgarnia Grzbiet
 

Plus de Księgarnia Grzbiet (20)

U boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetu
U boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetuU boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetu
U boku-marszalka-wspomnienia-szefa-gabinetu
 
Tajne misje
Tajne misjeTajne misje
Tajne misje
 
Tajne akta-s
Tajne akta-sTajne akta-s
Tajne akta-s
 
Skrywane oblicza-ii-rzeczypospolitej
Skrywane oblicza-ii-rzeczypospolitejSkrywane oblicza-ii-rzeczypospolitej
Skrywane oblicza-ii-rzeczypospolitej
 
Resortowe dzieci-sluzby
Resortowe dzieci-sluzbyResortowe dzieci-sluzby
Resortowe dzieci-sluzby
 
Prekariat nowa-niebezpieczna-klasa
Prekariat nowa-niebezpieczna-klasaPrekariat nowa-niebezpieczna-klasa
Prekariat nowa-niebezpieczna-klasa
 
Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941
Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941
Powietrzny pogrom-zsrr-22-czerwca-1941
 
Polska mocarstwowa
Polska mocarstwowaPolska mocarstwowa
Polska mocarstwowa
 
Polock 1579
Polock 1579Polock 1579
Polock 1579
 
Ostatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiego
Ostatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiegoOstatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiego
Ostatnia tajemnica-marszalka-pilsudskiego
 
Nalkowska i-jej-mezczyzni
Nalkowska i-jej-mezczyzniNalkowska i-jej-mezczyzni
Nalkowska i-jej-mezczyzni
 
Masa o-porachunkach-polskiej-mafii
Masa o-porachunkach-polskiej-mafiiMasa o-porachunkach-polskiej-mafii
Masa o-porachunkach-polskiej-mafii
 
Lwow 1920
Lwow 1920Lwow 1920
Lwow 1920
 
Limanowa 1914
Limanowa 1914Limanowa 1914
Limanowa 1914
 
Krolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitej
Krolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitejKrolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitej
Krolowe salonow-drugiej-rzeczpospolitej
 
Jozef kuras-ogien-partyzant-podhala
Jozef kuras-ogien-partyzant-podhalaJozef kuras-ogien-partyzant-podhala
Jozef kuras-ogien-partyzant-podhala
 
Gwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffe
Gwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffeGwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffe
Gwiazda afryki-hans-marseille-niepokorny-as-luftwaffe
 
Dlaczego niemcy-przegraly
Dlaczego niemcy-przegralyDlaczego niemcy-przegraly
Dlaczego niemcy-przegraly
 
Napoleon i-jego-epoka-tom-2
Napoleon i-jego-epoka-tom-2Napoleon i-jego-epoka-tom-2
Napoleon i-jego-epoka-tom-2
 
Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-
Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-
Markkleeberg klucz-do-zwyciestwa-w-bitwie-narodow-1813-roku-dzialania-
 

Wielkie ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi

  • 1. SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 9 ROZDZIALI KANCELARIA LITEWSKA W CZASACH ALEKSANDRA. 19 l. Miejsce kancelarii wpraktyce prawnej i politycznej państwa . . . . 19 2. Personel kancelarii 22 2.1. Kanclerze . . 22 2.2. Pisarze . . 25 2.3. Inni pracownicy kancelarii . 2.4. Uczestnicy poselstw kierowanych za granicę . 2.5. Organizacja pracy w kancelarii 3. Dokumenty kancelarii litewskiej . . ...... . 3.1. Zawartość Metryki Litewskiej z lat 1492-1506 ROZDZIALII USTRÓJ WEWN-Ę-TRZNY WIELKIEGO KSI-Ę-STWA 37 38 39 41 46 LITEWSKIEGO.ADMINISTRACJAIPRAWO . . . . . . . . . . . . . . . 55 l. Zagadnienie podziałów wewnętrznych Wielkiego Księstwa Litewskiego 55 1.1. Części składowe państwa litewskiego . 58 1.2.Jednostki administracyjne Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich podziały wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2. Przywileje ziemskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 2.1. Przywilej litewski z 6 sierpnia 1492 r 81 2.2. Przywileje dzielnicowe . 84 RoZDZIAL III URZ.Ę.DNICY . 1. Urzędniczy charakter elity litewskiej . 2. Panowie rada 2.1. Wojciech Tabor 2.2. Mikołaj Radziwiłłowicz . 2.3. Kniaź AleksanderJurewicz Holszański . 2.4. PiotrJanowicz Montygierdowicz . 2.5 Jan Jurewicz Zabrzeziński 93 93 98 102 102 104 106 108 http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 2. ---··6 SPIS TREŚCI 2.6. Stanisław Janowicz Kieżgajło 2.7. Mikołaj II Radziwiłł 2.8. Hrehory Stanisławowicz Ościk 2.9. Kniaź Michał Gliński 2.10. Kniaź Konstanty Iwanowicz Ostrogski 2.11. Stanisław Piotrowicz Kiszka . 3. Kniaziowie dzielnicowi . 3.1. Bielscy 3.2. Olelkowicze-Słuccy 3.3.Jarosławicze-Borowscy . 3.4. Mścisławscy i Zasławscy 3.5. Kobryńscy . 3.6. Trubeccy 3.7. Możajscy 3.8. Szemiaczyce 3.9. Akty dla książąt dzielnicowych z 1499 roku 4. Typy karier możnowładczych . 5. Michał Gliński- opozycja w radzie panów ROZDZIAŁ IV 112 115 116 117 119 120 122 122 123 123 124 124 125 125 127 12- 129 134 ROZDAWNICTWO DÓBR ZIEMSKICH 14~ l. Województwo wileńskie 148 2. Ziemia żmudzka 156 3. Ziemie południowo-ruskie (Wołyń, Podole i ziemia kijowska). 159 4. Ziemia połocka 162 5. Ziemia witebska 166 6. Uwagi końcowe l':"4 ROZDZIALV POLITYKA WYZNANIOWA l. Kwestia wyznaniowa wWielkim Księstwie Litewskim w końcu XV wieku 2. Organizacja Kościola katolickiego w Wielkim Księstwie Litewskim 2.1. Nadania ziemskie dla Kościoła ze strony państwa . 2.2. Donacje od wiernych 3. Nadania iprzywileje dla Kościoła prawosławnego . 1"'9 181 182 184 186 http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 3. SPIS TREŚCI 7 4. Próba zaprowadzenia jedności wyznaniowej w państwie . . 188 4.1. Wygnanie Żydów zWielkiego Księstwa Litewskiego (1495-1503) 189 4.2. Unia kościelna 194 ROZDZIAŁ VI MIASTA I SKARBOWOŚĆ . 203 l. Typy osiedli miejskich. Prawa miejskie . 205 2. Sieć miejska 207 3. Przywileje na prawa miejskie . 210 4. Dochody skarbu 222 4.1. Mennica 224 4.2. Dochody z karczem 230 4.3. Zastawy dóbr hospodarskich i inne dochody jednorazowe . 232 4.4. Dochody skarbu hospodarskiego . 234 ROZDZIAŁ VII DWÓR LITEWSKI ALEKSANDRAjAGIELLOŃCZYKA (1492-1506) 237 l. Osoby tworzące świtę i pełniące służbę na dworze 240 2. Pracownicy i służba dworska . . 246 3. Dwór wielkiej księżnej Heleny 251 4. Finanse dworu litewskiego . Rz~y ALEKSANDRAJAGIELLOŃCZYKA (PRÓBAPODSUMOWANIA) ............... . ANEKS l. Urzędnicy 2. Dworzanie WYKAZ cz:ęŚCIEJ UŻYWANYCH SKRÓTÓW BIBLIOGRAFIA .. Źródła rękopiśmienne Źródła drukowane . Opracowania 252 261 277 277 291 320 322 322 324 330 http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 4. WPROWADZENIE Wdziejach Wielkiego Księstwa Litewskiego śmierć KazimierzaJagielloń­ czyka wGrodnie 7 czerwca 1492 r. stała się momentem przełomowym. Zakończyło się trwające przeszło pół wieku panowanie (1440-1492), które dla dynastii jagiellońskiej było szczytowym okresem ekspansji znamionującej się opanowaniem tronu czeskiego iwęgierskiego, natomiast wpaństwie litewskim było czasem stabilizacji po wojnie domowej lat trzydziestych XVwieku. Mimo zasadniczych zagrożeń zewnętrznych Wielkie Księstwo Litewskie przez więk­ szą część tego okresu korzystało z możliwości pokojowego rozwoju, oddaliw­ szy na zawsze zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego i korzystając z tego, że od 1447 r. było powiązane unią personalną z zachodnim sąsiadem, Polską. Unia nie usunęła sporów i sprzeczności między obu państwami, ale mocar­ stwowa pozycja Wielkiego Księstwa wEuropie Wschodniej głównie wspierała się na autorytecie połączonych państw jagiellońskich. Już za życia KazimierzaJagiellończyka, pomyślny układ stosunków między­ narodowych Litwy uległ poważnemu zachwianiu. Do pozycji mocarstwowej zaczęło aspirować Księstwo Moskiewskie, które w 1480 roku zrzuciło jarzmo tatarskie iwkrótce zakończyło podporządkowywanie sobie całej Rusi północ­ no-wschodniej. Władca Moskwy, Iwan III Srogi, zdołał pozyskać sojuszników wzależnym dotąd od Litwy Chanacie krymskim, rządzonym przez Mengli Gi­ reJa i Mołdawii rządzonej przez Stefana III Wielkiego. Lata osiemdziesiąte XV wieku przyniosły w 1482 r. początek starć granicznych z Moskwą i wielki na­ jazd tatarski na Ruś południową będący pierwszym z regularnych napadów prawie rokrocznie nękających te ziemie przez następne dziesięciolecia. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka sojusznicy ci, dotąd jedynie nękający kresy litewskie, przystąpili do otwartego ataku. Wjego wyniku Wielkie Księstwo Litewskie pokojem zawartym w Moskwie S lutego 1494 r. musiało wyrzec się Wiaźmy iterytoriów położonych nad górną Oką. Jednocześnie wojska mołdaw­ skie spaliły Bradaw na Podolu, zaś Tatarzy krymscy stale pustoszyli ziemie ukra­ inne, układ pokojowy z lwanem III nie obejmował bowiem jego sojuszników. W ten sposób rozpoczął się regres wdziejach Wielkiego Księstwa Litewskiego znaczony kolejnymi przegranymi wwojnach zMoskwą wlatach l500-1503, gdy układem rozejmowym Litwa oddała całe ziemie czernihowsko-siewierskie i w 1514 r., gdy utraciła Smoleńsk. Towarzyszyło temu przyjęcie przez władców http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 5. ---··124 RoznziAL III dek Dawidów, Kleck na Polesiu iRohaczew nad Dnieprem, co AleksanderJagiel­ lończyk potwierdził specjalnym aktem z 17VII 1499 r. 200 idodatkowo nadał mu Łukawce 201 • Kniaź IwanJarosławicz ożenił się z Eudoksją, córką Fedora Lwowi­ cza Worotyńskiego i miał z nią jedynego syna Fedora, któremu żona w 1501 r. wniosła Pińsk, połączony potem zdzielnicami ojca. DzielniceJarosławiczów za­ chowywały, jak się zdaje, swoistą autonomię w ramach Wielkiego Księstwa Li­ tewskiego, o czym świadczy wygrany proces z wojewodą trockim w 1498 r. o pobieranie myta na Słuczy202• Z drugiej strony byli zobowiązani do dostarcza­ nia podwód na potrzeby hospodarskie, też do hospodara odwoływało się miasto Pińsk oraz tamtejsi ziemianie wsporach zJarosławiczarni 2'n. 3.4. MŚCISŁAWSCY I ZASI:.AWSCY W 1486 r. zmarł ostatni dziedziczny książę Mścisławski lwanJurewicz Lin­ gweniewicz. Do 1495 r. księstwem władała wdowa po nimJuliana. Po jej śmier­ ci opiekę nad córkarni przejął sam Aleksander Jagiellończyk, który nakazał kniaziównom Juliannie i Anastazji zamieszkać w Mścisławiu 2().1. Od księstwa zostały odłączone wtedy włości Kniażyce iTeteryn oraz Mglin i Popowa Hora na Siewierszczyźnie. W Krzyczewie został ustanowiony namiestnik hospodar­ ski205• W 1499 r. Aleksander, który wcześniej wydał kniaziównę Juliannę za Michała Zasławskiego potwierdził jemu władanie Mścisławiem i Mglinem zwłościami Krasne, Rjasna, Dobroje, Ludohoszcz, Poradnino, Michajłowskie, Sieliszcze, Kołodiazy i Budohoszcz. Przywilej nakazywał miejscowym boja­ rom służbę kniaziowi Mścisławskiemu. Wyjątek uczynił tylko dla bojara ho­ spodarskiego Kaspra Harmanowicza, na co wpływ miało chyba to, że był on spowinowacony ze Świrskiroi 206• W czasie działań wojennych w latach 1500- 1502 Księstwo Mścisławskie zostało spustoszone przez wojska moskiewskie, a Mglin wraz z całą Siewierszczyznąna zawsze utracony'''-. W związku z tym w l504 r. kniaź Michał Mścisławski prosił hospodara o zaopatrzenie iotrzymał 50 danników wpowiecie krasnosielskim, gdzie potem utworzył dwory Spiahło i Ożunicze oraz dostał w dożywocie dwór Mołodeczno z włością '''s. wo LM l, nr 425, s.91. '"' LM l, nr St>l, s. 117. W! Tamże. 103 LM 6, nr 361, s. 231-2_2 (AZR, t. l, nr 190, ALM, nr 570). 104 J. Wolff, Kni,l~wh'ie, s. 2t>L!6S; LM 6, nr 128, s. li~ (AZR, t. l. nr U i). 101 LM 6, nr 381, s. 239, Jest już 17 V 1495. 106 LM S, nr 224, s. 139-140; LM 12, nr656, s. 501-S02 (AZR, t. 2, nr 148), wpotwierdzeniu Zyg.mun­ ta I z 1527 r. wzmiankowany jest dodatkowo zamek Radoml. "''J. Natanskon-Leski, op. cit., s. 94-96. wH LM 25, nr 26, s. 92 (ALM, nr 636, rok 1502), wKrakowie 14 X1504. http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 6. URZĘDNICY 125 3.5. KOBRYŃSCY Problem Księstwa Kobryńskiego przewijał się już wczęści poświęconej Mi­ kołajowi Radziwiłłowi 2tw. Ostatni dziedzic Kobrynia kniaź Iwan Semenowicz, potomek Fedora Olgierdowicza zmarł w 1490 r. Jego siostra Anna, niedoszła małżonka Fedora Bielskiego, zachowała jedynie zapisy na Hruszowej i Czere­ waczycach po matce Julianie Semenownie Holszańskiej 210• Resztę zatrzymała wdowa po kniaziu Iwanie, Fedora Rohatyńska, która miała zapis męża na 1/3 Kobrynia iDobuczyna oraz 2000 zł węgierskich na pozostałych jego dobrach. Potem Kobryniem władali kolejni mężowie Fedory-Juri Pac iMikołaj Radzi­ wiłł211. Kwestia spadku zaistniała dopiero po jej śmierci w1512 r. Wtym czasie Anna Kobryńska po stwierdzeniu, że Fedor Bielski ponownie ożenił się wMo­ skwie, w 1502 r. wyszła za Wencława Stanisławowicza Kostiewicza212• W 1512 r. Kostiewicze otrzymali od Zygmunta Starego Kobryń wdożywocie 213• 3.6. TRUBECCY Wkońcu XV wieku Trubeccy byli jedynymi potomkami Giedymina, którzy utrzymali dzielnicę na Siewierszczyźnie. Granic księstwa Trubeckich nie udało się określić. W końcu XV wieku były dwie gałęzie Trubeckich: synowie Iwana Semenowicza, Andrzej i Iwan oraz synowie Juria Michajłowicza, Iwan i Alek­ sander. Znich IwanJurewicz wyjechał do Moskwy, ajego część Trubecka prze­ jął KazimierzJagiellończyk, który oddał te dobra w 1452 r. kniaziowi lwanowi Czartoryskiemu, apóźniej w 1459 r. Hryńkowi Wołowiczowi 214.lwanJurewicz Trubecki powrócił na Litwę około 1495 r. 4lutego tegoż roku Aleksander przy­ 'TÓcił mu prawa do ojcowizny215• Ponieważ podział Trubecka między krew­ nych przeciągał się, 25 II 1499 r. wielki książę wydał postanowienie, którym nakazał ponowny podział dóbr Trubeckich na dwie równe części i oddanie ich wspomnianym wyżej kniaziom 216• Obok Trubecka kniaź Iwan Jurewicz miał jeszcze jakiś dwór wpowiecie orszańskim 217• W 1500 r. wraz z zajęciem ziemi siewierskiej przez Moskwę kniaziowie Trubeccy złożyli hołd lwanowi III218• ''"J. Wolff, Kniazwwie, s. l53 n. Por. też wyżej s. 109. '" RIB, t. 20, nr 11/67, k. 613-616, Zygmunt Iodrzucił SII 1509 roszczenia Zofii Mikołajowej Radzi­ wiłłowej do Hruszowej iCzerewaczyc. " 1 AGAD, perg. 4627, z 4 VI 1506, Fedka uzyskała po śmierci Paca potwierdzenie zapisu kniazia Iwana Kobryńskiego. "'J. Wołff, Kniaziowte, s. 165-167; ODiB, t. 21, s. 435,20 VII 1502 zapisała mężowi Hruszową iCze­ rewaczyce (w 1000 kop gr), co zdaje się było kontraktem małżeńskim. " 1 W. Pociecha, Królowa Bona, t. 2, Poznań 1949, s. 417. '"J. Wolff, Kniaziowie, s. 541-543; S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 245-250, wywód genealogiczny i mo­ nografia dzieJÓW księstwa. "'·LM S, nr62, s. 62. "'' LM6,nr287,s. 189-190(ALM,nr435), 15111499. "" LM 6, nr 535, s. 316 (ALM nr 688), 16 IX 1504, wzmianka wprzywileju dla Chotiana Szembela .,ABOp 3 AIOAbMH B PoWCKOM nooeTe ( ... ) 11WYTHHb Ha HMR MHXJHAOBCKHH1 KOTOpbiH >KO eCMO nep- 80 roro AJAH 6biAH KHJIJIO 11oaHy Tpy6eljKoMy". "' S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 250. http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 7. 126 RozoztAL III 3.7. MOŻAJSCY Kniaziowie Iwan iMichał Możajscy, synowie Andrzeja Dymitrowicza zbie­ gli na Litwę, gdzie Iwan otrzymał od KazimierzaJagiellończyka Starodub, Ho­ mel i Briańsk. Można się domyślać, że podobnie jak przy tworzeniu dzielnicy Worotyńskich, król widział bezpieczeństwo ziem siewierskich poprzez utwo­ rzenie na nich dużej, zdolnej do samodzielnej obrony, dzielnicy wrękach zbie­ ga z Moskwy. Po śmierci kniazia Iwana w 1485 r. spadkiem podzielili się jego synowie. Kniaź Andrej lwanowicz wziął Briańsk, a kniaź Semen - Staroclub iHomel. GdyAndrej lwanowicz zmarł w 1487 r. wBriańsku został ustanowio­ ny namiestnik hospodarski 219• Pozostały kniaź Semen lwanowicz Możajski od­ znaczył się wobronie Siewierszczyzny wlatach 1492-1494, za co został nagro­ dzony dodatkowym nadaniem Czernihowa przywilejem z l VII 1496 r.Jedno­ cześnie Aleksander potwierdził mu posiadanie Staroduha i Homla, a w kilka dni później dodał jeszcze Karaczew220• Semen Możajski posiadał także jakieś dobra wŚwierżniu nad Niemnem 221 • Wziął udział wwyprawie czarnomorskiej w 1497 r. iuczestniczył wwyprawie Stanisława Kiszki idącego na pomocJano­ wi Olbrachtowi 222• Za zasługi otrzymał jeszcze graniczące zKaraczewem wło­ ści Miestiłow, Kcyń i Chwostowieże 223• Specjalnym przywilejem z 26 III 1499 r. AleksanderJagiellończyk potwierdził mu wszystkie posiadane dobra, zktó­ rymi Iwan Możajski poddał się Moskwie wiosną 1500 r. 224 Kniaź Michał Andrejewicz Możajski, który od dziedzicznej Wierei Zvał się Wierejskim pozostawił syna Wasyla, który zbiegł na Litwę w 1484 r. Powodem rozbratu tego kniazia zlwanem III Srogim był spór o oprawę jego żony, brata­ nicy wielkiej księżny moskiewskiej Zoe Paleolog, Marii, z którą ożenił się w 1480 r. m KazimierzJagiellończyk przyjął zbiegów i dał im jako uposażenie zamek Lubecz nad Dnieprem wraz z włością, Kojdanów, Rubieżewicze, Usę, lsłocz, Starynki, Wołożyn iRadoszkowicze. Kniaź Wasyl Wierejski zmarł oko­ ło 1499 r. 226 Rozejmem z l503 r. Lubecz został zajęty przez Moskwę. Jedyna dziedziczka dóbr Wierejskich Zofia, wyszła za mąż za Olbrachta Gasztołda, 119 J. Wolff, Kniaziowie, s. 261-263; S.M. Kuczyński, Ziemie, s. H2-2H; F. Papee, Polsku i Litwu, s. 30, domyśla się, że Andrzej Iwanowicz (autor nie wie, że to kniaź Możajski), został usuniętv z Briańska siłą, prawdopodobnie zamordowany. Zdaniem S. M. Kuczyńskiego, Andrzeja Możajskiegt> usunął hospt1dar. ""L. Kolankowski, Dzieje, s. 405-407; LM 6, nr 156 i 15:', s. IN (AZR, t. l. nr J31ł). l it> 'lll+lłt>. 221 LM 6, nr 599, s. 3+5 (ALM, nr 285), 26 Vl!+96, wsporze zChodkiewiczem t) staw i mlvn, którv miał obsługiwać poddanych kniazia Możajskiego ze Świeri.nia. Prawdopodoł>nie Semen i Andre1 Możajscy mieli Świerień po ojcu, bowiem Andrej zapisał na nim wiano żonie Awdotii z CzartorY­ skich. Aleksander Jagielloriczyk z.1brał te dobra i nadał jej w zamian Kołodiaz', Pieszczl'nice, Dt•­ mżarycze, Budinicze, 1lglinicze i Kamieniec, jak dowiadujemy się z zapisu dóbr przez Awdotię Mo­ żajską Olbrachtowi G.lS1tnldowi (LM 12, nr +37 , s. 355-356 i LM l, nr 5:'5, s. lllł). ll! L. Kolankowski, Dnqc, s. +3+ i+37. '" SI RIO, t. 35, s. 232, otrzymał je po kn. Fedorze Odojewskim. lO V 1497 w Moskwie skargę na wyniszczanie tych dóbr przez wojska moskiewskie wnosił posełlitewski Iwan Sapieha. m LM S, nr 203, s. 125-126; S.M. Kuczyński, Ziemie... ,s. 250. 111 J. Wolff, Kniaziowie, s. 549-SSO; LM 4, nr 79-81, s. 116-117. 116 Tamże, oraz LM S, nr 209, s. 129-130, !S IV 1499 r. ostatnia wzmianka. http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
  • 8. URZ~DNICY 127 któremu przywilejem z 29 XII 1505 r. Aleksander Jagiellończyk zezwolił na objęcie wszystkich dóbr żony"ll'. 3.8. SZEMIACZYCE Wielki książę moskiewski Iwan Dyrnitrawicz Szemiaka zbiegł na Litwę po przegranej wojnie zWasylem II. KazimierzJagiellończyk nadał mu tu Nowo­ gród Siewierski. Szemiaka pozostawił troje dzieci, synów Wasyla i Semena, dziedziczących Nowogród Siewierski i Obolce oraz Marię, wydaną za Juria Druckiego-Putiatycza228• Obaj Szemiaczyce odznaczyli się w walkach z woj­ skami moskiewskimi wlatach 1492-1494 i wwyprawie czarnomorskiej 1497 r. ll" Kniaź Semen zmarł prawdopodobnie w 1498 r. 230 Spadek po nim przejął Wasyl Iwanowicz, któremu około 1499 r., jak ustalił S. M. Kuczyński, Aleksan­ der nadał jeszcze Rylsk z Kurskiem. W 1500 r. kniaź Wasyl podobnie jak inni kniaziowie zziem siewierskich poddał się Moskwie 231 • 3.9. AKTY DLA KSI4ŻĄ.T DZIELNICOWYCH Z 1499 ROKU Zprzytoczonych danych wynika, że władze litewskie podjęły w1499 roku pró­ bę uporządkowania spraw kniaziów dzielnicowych. Przypomnijmy, 16 stycznia potwierdzenie otrzymali: Maria Semenowa na Pińsk iSemen Michałowicz Olel­ kowicz na Słuck iKopy!, 25 lutego został zarządzony ponowny podział Trubecka, 26 marca potwierdzenie otrzymał Semen Iwanowicz Możajski, 19 marca - Mi­ chał Zastawski na Mścisław, 18 kwietnia - Wasyl Wierejski i 17lipca - IwanJaro­ sławicz. Zestawienie to potwierdza domysł S.M. Kuczyńskiego, że właśnie w1499 r. kniaź Wasy! Szerniaczyc otrzymał przywilej na Rylskoraz potwierdzenie na No­ wogród Siewierski232• Treść pięciu z wspomnianych aktów przekazała Metryka Litewska.Jedynie wsprawie podziału Trubecka postanowienieAleksandraJagiel­ lończyka ma formę normalnego wyroku sądowego polecającego namiestnikowi :o· RGADA Moskwa, F 389, ML, ks. 583, k. 43, oryginał papierowy, list do poddanych zmarłego kniazia Wasyla Werejskiego z Wolożyna, Kojdanowa, Radoszkowicz, Slonima? (prawdopodobnie skrót ruski: AIOAeM (...)CAOHbCKHM tj. CAOHHMCKHM), Uska (YC'bCKHM). Cytowana data aktu wyzna­ cza datę śmierci Marii Paleolog, bo Gasztold został dopuszczony "K HMtHa:M (...) KoropbiH (...) He6o:.~<ąHI.I(a) KHAIJIA BacHAesaa: Aep:.KaAa BepeHCKaa:". "'J. Wolff, Kniazwwie, s. 519-520; S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 244-245, obecność potomków Szemia­ ki na Litwie Jest wogóle slabu odzwierciedlona wźródłach. "' S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 294·295 i 303, bez podania źródła; PSRL, t. 32, s. lóS, wKronice By­ chowca, F. Papee,]an 0/bracht, Kraków 1936, s. 139 n. ''"SI RIO, t. 35, s. 10, 111480 wzmiankowany jako władca Nowogrodu Siewierskiego iAJZR, t. l, nr 236 s. 298-299, l500 r. wzmiankowany jako były właściciel Obolcy. ·"' S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 245; SI RIO, t. 41, nr 65, s. 318, wliście Iwana III do Mengli Gireja, z informacją, że poddal się m.in. kniaź Wasyl lwanowicz wraz z Nowogrodem Siewierskim i Ryl­ skiem. AJZR, t. 2, nr 97, s. 123, niedatowany testament Wasyla Szemiaczyca, błędnie datowany przez wydawcę na 1509 r. (prawdopodobnie przed wojną 1500 r.) podaje, że Szemiaczyc był bardzo zadłu­ żony, a możliwość wykupu zastawów testamentem przekazał siostrom swoim, kniaziównom Marii iJulianie Mścislawskim. Były to przeważnie drogocenne przedmioty liturgiczne. Długi Szemiaki mogą być też wskazówką mówiącą o motywach poddania się Moskwie. '" S.M. Kuczyński, Ziemie, s. 245. http://grzbiet.pl/sklep/wielkie-ksiestwo-litewskie-pod-rzadami-aleksandra-jagiellonczyka-studi Przykładowy rozdział książki: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl