2. AURKIBIDEA
 SAN PEDRO PARROKIA
 SAN TELMO ERMITA
 SANTA MARIAKO ARRITOKIETA
 ARTADIKO SAN MIGUEL
 SANTIAGO ERMITA
 FESTAK (San Telmoak)
 FESTAK (San Pedroak)
 JULIO BEHOBIDE
 ANGELES SORAZU

3. SAN PEDRO PARROKIA
 Urola ibaiaren bokaleko menditxo baten gainean azaltzen zaigu San Pedro
eliza. Gotorleku itxura duen eraikuntza hau bi zatitan bana dezakegu: alde
batetik, 34 metroko dorre ia karratua, eta, bestetik, kontrahormez
zatitutako nabe luze errektangeluarra.
 Ez dakigu ziur zein mendetan eraiki zen, baina lehen aipamenak XIII.
mendekoak direnez (Santa Maria monasterio zaharraren dohaintza), garai
hartako zatiak eduki ditzakeela pentsa dezakegu. Hala ere, zati handienak
XV. eta XVI. mendekoak dira, herriaren garapen ekonomikoarekin bat
etorriz.
 Dorrearen behealdean dagoen atea zeharkatuz, eliza barrura sartuko gara;
hemen nabe bakarreko espazio gotiko zoragarriaz gozatzeko aukera izango
dugu (30 metrotako luzera du, eta 14'7 metrotako zabalera). Lau zatitan
banatuta dago, sabaiko gangak sostengatzen dituzten kolomen bitartez; eta,
horiek, hiruko multzoak eginez, hormari atxikita daude. Sabaia da, hain
zuzen, azpimarragarria barnealdean, gurutze ganga gotikotik eskegita, klabe
zirkular dekoratu eta pintatuak baititu.
 Sarreraren gainean, XVI. mendean eraikitako korua ikus dezakegu,
barandailan dauden erliebezko bi inskripziotan irakur dezakegunez,
Zumaiako Agirre familiak ordaindutakoa.

4. SAN TELMO ERMITA
 Ermita txiki honen lehen aipamena 1540. urtekoa da.
Eraikuntzaren barrualdeak edertasun herrikoia
du, kanpokoak berezitasun handirik ez badu ere. Ziur
aski, XVII. mendetik aurrera hobekuntzak egin
zizkioten, mende honetan fundatu baitzen San Telmoren
babesean jarritako marinelen kofradia. Ermitako erretaula
nagusia XVIII. mendekoa da, urreztatu gabe dago eta
"rococo" dekorazioa da nagusi, eskultura exentuen kalterako.
Alboko bi eskulturak, Santiagorena eta Santa Klararena, izen
bereko ermitak saldu zituztenean eginarazi zituzten.

5. Santa Mariako Arritokieta
 Ermita hau Zumaiako zaindaria den Amabirjina babesteko eraiki
zen. Ermitan XVI. mendeko Amabirjinaren eskultura ikus
daiteke, XVII. mendeko erretaularen barruan jarrita. Erretaularen
behealdea XVI. mendeko triptiko batek osatzen du, hispano
flamenko estilokoa. Bertan, Pietatea azaltzen da erdian, eta
alboetan, berriz, San Frantzisko (hala dirudi) eta San Joan
Bataiatzailea.
 Bi oholez osatutako pintura ere kontserbatzen da erretaula honetan:
XVI. mendekoa da, Flandesko estiloaren eragin nabarmena
du, eta, bertan, Santa Katalina eta Santa Barbara irudikatzen dira.
Alboetan, Loiolako San Inazioren koadroa, Lekuonak 1874an
pintatutakoa, eta Borjako San Frantziskorena, J.J. Etxanizek 1889an
eginikoa ikus daitezke.

6. XVIII. mendeko eliza txiki honek aldaketa asko izan zituen
XIX. edo XX. mendean. Hala ere, San Migel gurtuz egindako
elizak Gipuzkoako zaharrenetakoak direla dirudi. Barruko
artelanak ere ez dira aipagarriak, erretaula barrokoa eta
Beobide eskultore zumaiarrak gaztetan arbastu zuen
Errosarioko Amabirjina izan ezik.

7. Santiagoko ermita zaharra Zuloaga pintoreak erosi zuen, bertan bere lan estudioa eta
bildumaren museoa egiteko. Parrokiarekin batera, Zumaiako eraikuntzarik
zaharrenetakoa izan daiteke. Badakigu XIII. mendetik aurrera itsasontzi bat erabili
zela, Urola ibaiak sortzen duen badia gainditu, eta Santiago eta h erria lotzeko.
Bidaiariek itxaroten zuten bitartean, ostatua eta otoitz egiteko tokia eskaintzen zuen
eraikin honek. Hala ere, Zuloagak egindako berreraikuntza soilik ikusten dugu gaur
egun; izan ere, jatorrizko horma eta arku gutxi batzuk besterik ez dira kontserbatzen.
Elizatxoan Beobideren Kristoa jarri zuen Zuloagak aldare nagusian, eta Quintin de la
Torreren Ama Doloretakoa albokoan. Beste aldean, Erdi Aro bukaeran pintatutako
erretaula daukagu, Amabirjinaren bizitza irudikatzen duena. Egilea ezezaguna
da, jatorria bezalaxe.
Alboko bi gelatan Zuloagaren bilduma eta pintore beraren koadroak daude.
Sarrerakoan, Zuloagaren zenbait margolan egoten dira ikusgai, eta
albokoan, berriz, pintura gotikoa: El Grecok, Zurbaranek, Goyaren eskolakoek, Vicente
Lopezek, Gutierrez Solanak eta abarrek egindako lanak. Halaber, Rodinen eskultura
pare bat eta beste hainbat gauza (zeramika greziarra, adibidez) ere ikus ditzakegu.
Zuloagaren etxea Pedro Guimon arkitekto bizkaitarrak egin zuen mende hasieran.
Erregionalista izena hartu duen estiloan egindakoa, euskal arkitektura tradizionalaren
ezaugarriak ditu, zeramikazko xehetasunek nahasketa puntua ematen badiote ere.

9. FESTAK (San Telmoak)
 San Telmoak, marinelen jantzi urdinez jantzita eta kresal usainaz
blaiturik, jai egun famatuenak ditugu. Egutegian saltoka doala
argitu behar dizuegu, eta Pazko igandetik zortzi
eguSantelmoaknetara (beti astelehenean) ospatzen dela. Ahal
baduzue, ez galdu herriko bandak San Telmo Martxa jotzen duen
bitartean San Telmoko ermitaraino egiten den prozesioa. Musika
hau festetako ikur edo ezaugarria da. San Telmo eguna aipatu
astelehen horretan ospatzen den arren, festak aurreko asteburuan
hasten dira, eta hurrengoan errepikatu. Honako hauek dira festa
hauetako ekitaldi nagusiak: Kofradiako plazako
dantzaldiak, Itzurun hondartzako zezenak, helduen nahiz haurren
danborrada, profesionalen pilota partiduak, trainerilen estropadak
eta gazteen arteko norgehiagokak. Azken ekitaldi horiek gazteek
beraiek zehaztutako programaren barruan egiten dira.

10. FESTAK (San Pedroak)
 San Pedroak ditugu festa nagusiak, nahiz eta, azken
urteetan, herritarrek ez dioten eutsi San Pedro egunean
trajea estreinatzeko ohiturari.
 Uda hasierako jai hauek beti izan duten handitasunari eutsi
diote, eta ekainaren 29an dute beren egun handia. Honako
hauek dira jai hauetako ekitaldi nagusiak: erraldoi eta
buruhandiak, dultzaineroak, Itzurun hondartzako
zezenak, dantzari eguna, txistularien alardea eta su
artifizialak.

12. Julio Behobide
 Esan daiteke 1969an hildako Julio Beobide eskultorea dela herritik
kanpo gehien ezagutzen den artista zumaiarra. Bere estudioa, Kresala
izeneko etxea, museo bilakatu da, eta bertan San Fernandoko Arte
Ederretako Akademiako partaide izan zen zumaiar honen zenbait obra
ikus daitezke. Baina bada Zumaian beste museo bat, garai batean
Ignacio Zuloagaren estudioa izandakoa. Azken museo horretan, pintore
eibartar honen zenbait obrez gain, Greco, Goya eta Zurbaranen
koadroak ere ikus daitezke.
 Musikari eta konpositore ezagunak ere izan dira Zumaian, horien
artean, aipatzekoak dira Parrokiako Abesbatzan edo Udal Musika
Bandaren zuzendari izan direnak; besteak beste, Jose Maria
Beobide, Luis Urteaga, Jose Maria Olaizola, Evaristo Izeta, Jose
Etxabe, Jose Maria Gonzalez Bastida eta Antonio Trueba.

13. Angeles Sorazu
 Zumaiako arrantzale familia batean jaio zen. Idazletzat har
dezakegu, halaber, Erroman Joan Paulo II. Aita Sainduak
beatifikatu zuen Angeles Sorazu zumaiarra (1873-1921). 19
urte zituela sartu zen Frantziskotarren komentuan eta bertan
idatzi zituen hil ondoren argitara eman diren bere obra
mistikoak, «La vida espiritual coronada por la triple
manifestación de Jesucristo» eta «Vida de la Reverenda
Madre Angeles Sorazu» biografia, eta beste.