Sıhhi tesisat 582 yim027

1. T.C
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE
İKLİMLENDİRME
SIHHİ TESİSAT 1
ANKARA 2007

2. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.
 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.

3. İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. ŞEHİR SU TESİSATI .......................................................................................................... 3
1.1. Sıhhi Tesisat ve Önemi ................................................................................................. 3
1.1.1. Tanımı ve tarihçesi ................................................................................................ 3
1.2. Suyun Özellikleri .......................................................................................................... 4
1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen Özellikler .................................................................. 4
1.2.2. İnsan Sağlığı ve Su ................................................................................................ 6
1.2.3. İyi Bir İçme Suyunda Aranacak Özellikler............................................................ 6
1.3. Şehir Sularının Temizlenmesi....................................................................................... 7
1.3.1. Sudan Asidin ve Gazın Giderilmesi ...................................................................... 7
1.3.2. Durulma ................................................................................................................. 8
1.3.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi................................................................................... 8
1.3.4. Filtrasyon (Süzme)................................................................................................. 8
1.3.5. Demir ve Manganın Sudan Arındırılması.............................................................. 8
1.4. Şehir Sularının İletilmesi ve Dağıtılması ...................................................................... 8
1.4.1. Suların Yerleşim Alanlarına İletilmesi .................................................................. 8
1.4.2. Şehir Sularının Dağıtılması.................................................................................. 10
1.5. Şehir Suyunun Bina Tesisatına Bağlanması ............................................................... 12
UYGULAMA FAALİYETİ–1 .......................................................................................... 13
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–1 ................................................................................ 14
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 15
2. BİNALARDA SUYUN DAĞITIM SİSTEMLERİ ........................................................... 15
2.1. Kolon Sistemi.............................................................................................................. 15
2.2. Dizi Sistem.................................................................................................................. 16
2.3. Basınçlama Depolu Sistem ......................................................................................... 16
UYGULAMA FAALİYETİ–2 .......................................................................................... 17
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–2 ................................................................................ 18
ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 19
3. BİNA TEMİZ VE SICAK SU BORULARINI DÖŞEME................................................. 19
3.1. Soğuk Su Tesisatı........................................................................................................ 19
3.1.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi .................................................................. 19
3.1.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi .................................................................. 20
3.1.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi ................................................................ 21
3.2. Sıcak Su Tesisatı ......................................................................................................... 21
3.2.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi .................................................................. 21
3.2.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi .................................................................. 22
3.2.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi ................................................................ 22
3.3. Islak Mekânlarda Tesisatın Döşenmesi....................................................................... 22
3.3.1. Banyo................................................................................................................... 22
3.3.2. WC....................................................................................................................... 23
3.3.3. Mutfak ................................................................................................................. 23
UYGULAMA FAALİYETİ–3 .......................................................................................... 24
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–3 ................................................................................ 26
i

4. ÖĞRENME FAALİYETİ–4 .................................................................................................. 27
4. TEMİZ SU VE SICAK SU TESİSAT AĞIZLARI AYARI.............................................. 27
4.1. Boru Ölçü Ayarları...................................................................................................... 27
4.2. Boruları Su Terazisi ile Terazileme ............................................................................ 28
4.3. Boruları Sabitleme ...................................................................................................... 30
UYGULAMA FAALİYETİ–4 .......................................................................................... 32
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–4 ................................................................................ 33
ÖĞRENME FAALİYETİ–5 .................................................................................................. 34
5. SU SAYACININ MONTAJI ............................................................................................. 34
5.1. Su Sayacı Çeşitleri ...................................................................................................... 34
5.1.1. Soğuk Su Sayaçları .............................................................................................. 34
5.1.2. Sıcak Su Sayaçları ............................................................................................... 38
5. 2. Sayaçların Okunması ................................................................................................. 39
5.2.1. Sayaç Montaj Kuralları........................................................................................ 39
5. 3. Sayaçların Montajı ..................................................................................................... 42
5.3.1. Sayaç Montaj Çeşitleri......................................................................................... 42
UYGULAMA FAALİYETİ–5 .......................................................................................... 44
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–5 ................................................................................ 46
ÖĞRENME FAALİYETİ–6 .................................................................................................. 48
6. TEMİZ VE SICAK SU TESİSATINI TEST ETMEK....................................................... 48
6.1. Temiz ve Sıcak Su Tesisatının Kaçak Testinin Yapılması ......................................... 48
6.1.1. Su ile Kaçak Testi................................................................................................ 48
6.1.2. Hava ile Kaçak Testi............................................................................................ 49
UYGULAMA FAALİYETİ–6 .......................................................................................... 50
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–6 ................................................................................ 53
MODÜL UYGULAMA TESTİ ............................................................................................. 54
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 55
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 56
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 58
ii

5. AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 582YIM027
ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme
DAL Isıtma ve Sıhhi Tesisat
MODÜL Sıhhi Tesisat–1
SÜRE 40 / 32
ÖN KOŞUL Sac ve Boru İşçiliği modüllerini almış olmak.
YETERLİK Bina içi sıhhi tesisat borularının döşenmesi
Öğrenciye modüldeki yeterliğin kazandırılması için
40/32 saat uygulama süresi verilmelidir. Öğrencinin kendi
AÇIKLAMA
kendine çalışmasına ve iş hayatında gözlem yapmasına
olanak sağlanmalı ve gerçek yaşantı ortamı oluşturulmalıdır.
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında, standartlarına ve
tekniğine uygun olarak bina içi sıhhi tesisat borularını
döşeyebilecek ve testini yapabileceksiniz.
Amaçlar
 Gerekli donanımı kullanarak standartlara uygun
biçimde şehir bina su tesisatını bağlayabileceksiniz.
 Gerekli donanımları kullanarak standartlara uygun
biçimde temiz suyun dağıtım sistemlerini
MODÜLÜN AMACI döşeyebileceksiniz.
 Gerekli donanımı kullanarak soğuk su ve sıcak su daire
içi borularını döşeyebileceksiniz.
 Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk su ve sıcak
su tesisatı ağızlarını, tekniğine uygun olarak
ayarlayabileceksiniz.
 Gerekli donanımı kullanarak su sayacı montajını
yapabileceksiniz.
 Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk ve sıcak su
tesisatlarının kaçak testini yapabileceksiniz.
Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgi
EĞİTİM ÖĞRETİM
teknolojileri ortamı (Internet) vb.
ORTAMLARI VE
Bağlantı parçaları, keten, sülüğen boya, boru anahtarı,
DONANIMLARI
kurbağacık, açma kapama elemanları, metre, testere.
Her faaliyet sonrasında kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak
DEĞERLENDİRME modül uygulamaları ile ilgili bilgi ve becerileri ölçerek
değerlendirecektir.
iii

6. iv

7. GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Sıhhi tesisat, insan sağlığının korunması amacıyla binalarda temiz suyun kirlenmesini
önleyerek kullanma yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis suların toplanarak bina dışına
çıkarılmasını sağlayan boru ağının yapılma ve uygulama alanıdır.
Yeryüzünde kullanılabilir su oranı %1’den bile azdır. Nüfusumuzun hızla arttığını
göz önüne alırsak, doğanın en değerli kaynağı olan suyu daha dikkatli kullanmak gereği
kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Sizin için hazırladığımız bu modülle gerekli ortam sağlandığında, standartlara ve
tekniğine uygun olarak bina içi sıhhi tesisat borularını döşeyebileceksiniz.
Bu bölümü seçerek yeni bir mesleğe adım atmış bulunmaktasınız. Kişinin mesleğinde
başarılı olabilmesi için bilgi, beceri ve en önemlisi seçtiği alanda istekli olması gerekir.
Severek ve isteyerek yapacağınız her meslekte mutlaka başarıya ulaşırsınız.
Bu modülde, sıhhi tesisat alanında gereken bilgi ve beceriye sahip olacak, piyasada
aranan bir eleman olacaksınız. Başarılar dileriz.
1

8. 2

9. ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Gerekli donanımları kullanarak standartlara uygun biçimde şehir temiz suyu dağıtım
sistemlerini döşeyebilecek bilgiye sahip olacaksınız.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
 Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız.
 Bölgenizdeki tesisatla ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.
1. ŞEHİR SU TESİSATI
1.1. Sıhhi Tesisat ve Önemi
1.1.1. Tanımı ve tarihçesi
Temiz suyun sağlıklı bir şerkilde kullanım yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis
suların toplanarak bina dışına çıkarılmasını sağlayan boru ağına sıhhi tesisat, bu boru
tesisatını yapana da sıhhi tesisatçı denir. Sıhhi tesisatçılık insan sağlığının korunmasıyla
doğrudan ilgilidir. Şehirleşme ve modern hayat, ihtiyaçlarla birlikte tesisat ve tesisatçılığın
önemini artırmıştır. Aynı şekilde kullanılan araç-gereç ve teknikler de gelişmiştir
Eskiden bir binanın temiz suyu akıyor, pis suyu gidiyor, ısınıyor ve çatısı akmıyorsa
iyi bina olarak tarif ediliyordu. Günümüzde ise bina sahipleri binalarının konforu için,
havalandırma, soğutma, otomatik kontrol, yangın ve bina otomasyonu sistemleriyle
ilgilenmekte ve uygulamaktadırlar. Artık daha geniş bir boyut içinde, mal sahibinin
isteklerini karşılamamız gerekir.
Temiz su, ilk çağlardan beri insanoğlunun varlığında önemli bir rol oynamıştır.
İnsanoğlu temiz su kaynaklarını buldukları yerlere yerleşmiş, kaynaklar kuruyunca veya
kirlenince yeni yerler aramıştır.
Hindistan’da İndu Vadisi’nde yapılan kazılar, 3000–6000 yıl kadar önce burada
yaşayan insanların sıhhi tesisat yaptıklarını ortaya koymuştur.
Mısır’da 5500 yıl önce döşenmiş bakır su borularına rastlanmıştır. Saraylarda yatak
odalarına yıkanma teknesi inşa edildiği anlaşılmaktadır.
İlk yapılan borular içi oyulmuş ağaç kütüklerindendi ve bunlar birbirlerine kireçle
zeytinyağının karışımından yapılan özel macunla ekleniyordu. Su, zenginlerin evlerine
kurşun borularla veriliyordu.
Sıhhi tesisatçılıkta asıl ilerleme 19. yüzyıldan sonra oldu. Kullanılan araç ve gereçlerin
sayıları arttı, tesisat daha karmaşık bir hal aldı. Birçok yerde belgesi olmayanların sıhhi
3

10. tesisat yapmaları engellendi. İnsan sağlığının korunması ile doğrudan doğruya ilgisi olan
sıhhi tesisatın değeri gün geçtikçe daha önemli bir hale gelmiştir.
1.2. Suyun Özellikleri
1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen Özellikler
Su geçtiği toprak tabakalarının özelliklerine göre değişir. Toprak tabakalarından aldığı
tuzlar ve minerallere göre, tadı ve kokusu değişir. Yer üstüne çıkan suya çeşitli mikroplar ve
bakteriler karışabilir. Bitki artıkları, çamur ve diğer asılı maddeler suyun görüntüsünü bozar.
Suyun içinde bulunan bu maddelerin oranı, suyun kalitesini ve hangi alanda kullanılacağını
belirtir.
1.2.1.1. Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik Özellikleri
1.2.1.1.1. Fiziksel Özellikler
Gözle görülebilen ve su içinde çözünür durumda olmayan, hissedilen ve kolay
ayrıştırılabilen maddelerin sudaki oranı suyun fiziksel özelliğini belirler. Bunlar suyun
kokusu,lezzeti,rengi, berraklığı ve sıcaklığıdır.
 Koku ve Lezzet: Yosun ve benzeri maddeler suyun tadını değiştirir ve kötü
kokmasına neden olur. Suda erimiş halde bulunan oksijen ve karbondioksit
gazları, suya hoş bir lezzet verir.
 Renk: Suda erimiş ya da asılı bulunan koloidal organik maddeler suya renk
verir.
 Berraklık: Yosun ve diğer yabancı maddeler suya bulanıklık verir. Bu
maddeler zamanla tesisat araç ve gereçlerin dibine çökerek zarar verir.
 Sıcaklık: İçme suyunun sıcaklığı yaklaşık olarak 7–12º C arasında olmalıdır.
1.2.1.1.2. Kimyasal Özellikler
Suyun kimyasal özelliğini, Suya genellikle topraktan karışan bazı kuvvetli asitler,
tuzlar ve bazı gazların su içinde eriyik durumda bulunması belirler.
Kalsiyum ve magnezyum bikarbonatları geçici sertliği (veya karbonat sertliğini) yine bu
elementlerin klorür, nitrat, sülfat, fosfat ve silikatları ise kalıcı sertliği (veya karbonat
olmayan sertliği) verir. Her iki sertliğe birden sertlik bütünü denir.
Geçici sertlik bikarbonatlardan ileri geldiğinden, suların kaynatılması ile giderilir.
Halbuki kalıcı sertlik kalsiyum ve magnezyum sülfat ve klorürden ileri geldiği için
kaynatılmakla giderilemez.
Çeşitli sertlik birimleri vardır. Bunlardan en çok kullanılanları şunlardır ;
1. FRANSIZ SERTLİK DERECESİ (FS) : Litrede 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan
suyun sertliği, 1 Fransız Sertlik Derecesidir.
2. İNGİLİZ SERTLİK DERECESİ (IS) : 1 galon (0,7 litre) suda 10 mg kalsiyum karbonat
kapsayan suyun sertliği, 1 İngiliz Sertlik Derecesidir.
4

11. 3. ALMAN SERTLİK DERECESİ (AS) : Litrede 10 mg kalsiyum oksit(CaO) kapsayan
suyun sertliğidir.
4. AMERİKAN SERTLİK DERECESİ : 1 grain (0,0648 gr) CaCO3/Amerikan galonu
(3,785 lt)
5. RUS SERTLİK DERECESİ : 0.001 g Ca/lt
1 FS = 0,56 AS = 0,7 IS = 10 ppm Yukarıdaki rakamsal bilgileri tablo olarak verecek
olursak,
ppm Derece
CaCO3 İngiliz Amerikan Frans. Alman Rus
ppm veya CaCO3 1.00 0,07 0,058 0,10 0,056 0,40
Ing. Sert .Derecisi 14,19 1,00 0,83 1,43 0,80 5,72
Amer. Sert. Derece. 17,16 1,20 1,00 1,72 0,96 6,86
Fran. Sert. Derec. 10,0 0,70 0,58 1,00 0,56 4,00
Alman Ser. Derece. 17,86 1,25 1,04 1,79 1,00 7,14
Rus Sertlik Der. 2,50 0,18 0,15 0,25 0,14 1,00
meq CaCO3 50,00 3,50 2,90 5,00 2,80 20,04
Suyun sertliğinin kalıcı ve geçici sertliğin toplamı olduğunu belirtmiştik.
a) Geçici Sertlik ( Karbonat Sertliği )
Kalsiyum ve magnezyum iyonlarının suda çözünmüş olan bikarbonatlarından ileri
gelir. (Kalsiyum bikarbonat Ca(HCO3)2 ve magnezyum bikarbonat Mg(HCO3)2 ). Suyun
ısıtılması ile sudaki kalsiyum ve magnezyum iyonları, çöktürülerek uzaklaştırıldığı için (CO2
da uçar) geçici sertlik adı verilmiştir. Reaksiyonları şu şekildedir ;
Ca(HCO3)2 ====== CaCO3 + CO2 + H2O
Mg(HCO3)2 ====== MgCO3 + CO2 + H2O
b) Kalıcı Sertlik ( Karbonat Olamayan Sertlik )
Sülfat (SO4=), Klorür (Cl-) ve Nitrat (NO3) iyonlarının meydana getirdiği sertliktir.
Bunlar ;
Kalsiyum sülfat CaSO4
5

12. Magnezyum sülfat MgSO4
Kalsiyum klorür CaCl2
Magnezyum klorür MgCl2
Kalsiyum nitrat Ca(NO3)2
Magnezyum nitrat Mg(NO3)2 ve kısmen de diğer bileşiklerden meydana gelir.
Sular sertlik derecelerine göre:
 Çok Yumuşak 0–5 Fr 3. Orta Sert 10–20 Fr 5. Çok Sert >30 Fr
 Yumuşak 5–10 Fr 4. Sert 20–30 Fr
1.2.1.1.3. Biyolojik Özellikler
Suda bulunan organizmaların en küçüklerinden biri olan bakteriler suyun biyolojik
özelliğini belirtir. Bakterilere özellikle yer üstü sularında rastlanır. Suya bakterinin
bulaşması, yer üstünde, çevreden olur.
Suda yaşayan bakteriler çok çeşitlidir. Bunların hepsi zararlı değildir. Zararlı olanların
başında tifo, para tifo, basilli, dizanteri ve kolera bakterileri gelir.
İçme suyu şebekesine girişlerden alınan 100 ml numunelerde koli form gurubundan
herhangi bir bakteri bulunmamalıdır. İçme suyu şebekesinden alınan 100 ml'lik
numunelerden %95’inde koli form gurubundan herhangi bir bakteri olmamalıdır. Bu, 100
numune tahlil edildiği zaman en fazla 5 numunede koli form gurubu bakterilerin
bulunmasına müsaade edilebileceği manasına gelir.
1.2.2. İnsan Sağlığı ve Su
Yeryüzünün büyük bir kısmı su ile çevrilidir. Ancak, içilebilecek ve çeşitli amaçlar
için kullanılacak su kaynakları sınırlıdır bu nedenden dolayı su kaynaklarının doğru
kullanımı ve kirlenmesinin önlenmesi gerekmektedir.
Temiz olmayan suların insan sağlığı için tehlike oluşturduğu bir gerçektir. Tifo, para
tifo, kolera, basilli ve amipli dizanteri, mide ve bağırsak iltihabı, karaciğer iltihabı gibi
birçok hastalıklar mikroplu içme sularından ileri gelmektedir. Kirli sularda yüzmek ve
yıkanmak göz, kulak, burun, boğaz ve ciltte çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Ayak
parmakları arasında büyüyen mantar hastalığının yüzme havuzlarından meydana gelebileceği
ispatlanmıştır.
Suyun şirpençe, şerit gibi hastalıkları taşıdığından da şüphe edilmektedir. Az da olsa
suda floride bulunması çocukların diş minelerini zedeler ve lekeler meydana getirir.
İnsan sağlığının korunmasında temiz su ne kadar önemli ise kirli suyun da sağlık için
o derece tehlikeli olduğu konusunda kuşku yoktur.
1.2.3. İyi Bir İçme Suyunda Aranacak Özellikler
İyi bir içme suyunda aşağıdaki özellikler olmalıdır:
6

13.  İçme suyu; kokusuz, renksiz, berrak ve içimi serinletici olmalıdır.
 İçimi hoş, tercihen 7°C den aşağı sıcaklıkta olmamalıdır.
 Sertliği 7-17 sertlik derecesinde olmalıdır.
 Toksin ve zararlı maddeler ihtiva etmemelidir.
 Hastalık yapıcı (Patojen) mikroorganizmalar barındırmamalıdır.
 Bol miktarda ve fiyatı ekonomik olmalıdır.
1.3. Şehir Sularının Temizlenmesi
Yerleşim yerlerinde her zaman istenen kalitede ve yeterli miktarda su bulunmaz. Bu
sebeple suyun içinde bulunan zararlı maddeleri ayrıştırmak gerekir. Suyu standartların ve
yönetmeliklerin istediği şartlara getirmek için çeşitli temizleme yöntemleri kullanılır.
Temizleme işlemi suyun içinde bulunan maddelerin yapısına ve özelliklerine göre değişir.
Yaygın olarak kullanılan temizleme yöntemleri şunlardır.
1.3.1. Sudan Asidin ve Gazın Giderilmesi
Yeraltı sularında bazen kükürtlü hidrojen ve kükürt dioksit gibi gazlara rastlanır. Suda
bulunan karbondioksit lezzet verirken oksijenle birlikte suyun sertliğinin artmasına neden
olur. Özel hazırlanmış ızgaralar üzerine ince bir tabaka halinde akıtılan veya fıskiye şeklinde
havaya püskürtülen su, bol hava ile temas ettirilerek içindeki gazlardan arıtılır. Bu metottan
başka termik, vakumlu ve kimyevi arındırma şekilleri de kullanılır.
7

14. 1.3.2. Durulma
Suyun içinde bulunan bitki artıkları, çamur ve mil gibi maddeleri ayrıştırmak için
durulma yöntemi kullanılır. Mekanik ve kimyevi olmak üzere iki türlü yapılır.
Mekanik durulmada 2–5 m derinlikteki havuzlara alınan suyun hızı 2–10 mm/sn
düşürülür. Suyun bekletilme süresi 4–24 saattir. Sudaki asılı maddeler dibe çökerek ayrışır.
Kimyevi durulmada ise durulma işlemini hızlandırmak için suya kimyevi maddeler
atılır. Bunun için daha çok alüminyum, demir tuzları ve kireç kullanılır. Bu kimyasal
maddeler suyun içinde bulunan asılı maddeleri çürütüp ağırlaştırarak pıhtılaştırır.
Pıhtılaştırıcı kullanmakla durulma süresini kısaltmak amaçtır. Havuzun dibinde zamanla bir
çamur tabakası meydana gelir. Bu çamur özel makinelerle temizlenir.
1.3.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi
Suyu 10 dakika kaynatmak mikropları öldürmek için yeterlidir. Fakat bu yöntem
pratik ve ekonomik değildir. Temizleme işleminde mikroplar kısmen azalmakla beraber
tamamen ortadan kalkmaz. Ancak suyu kaynatmak salgın hastalıkların bulunduğu yerlerde
uygulabilir.
Suyu mikroplardan temizlemek için ozon, klor, kireç kullanılır. Şehir sularının
temizlenmesinde yaygın olarak bu maddeler kullanılır. Mor ötesi (Ultraviole) ışınlardan
geçirerek de dezenfekte yapılır.
1.3.4. Filtrasyon (Süzme)
Durulma yapılıp da hâlâ suda kalan asılı maddeleri ayrıştırmak için yapılır. Bu işlem
için uygun kalınlıkta ve temiz kum kullanılır. Su kum tabakasından geçirilir. Kumda
süzülme yavaş ve hızlı olarak iki kademe olur.
Yavaş süzmede, kum tabakasından geçen suyun hızı 50–250 mm/saat, kumun iriliği
0,5–1 mm, kum tabakasının kalınlığı 0,70–1,20 m’dir.
Hızlı süzmede, ise 5-10 m/saat, kum iriliği 0,35-0,60 mm‘dir, tabaka kalınlığı 0,65-1
m’dir.
Zamanla kum tabakası kirlenir ve süzme görevini yapamaz. Ters yıkama yapılarak
kumun arasını dolduran maddeler temizlenir.
1.3.5. Demir ve Manganın Sudan Arındırılması
Bunlar bol hava ile temas ettirilerek kolayca çöktürülür. Bu mümkün olmuyorsa bazı
kimyevi maddeler kullanılır.
1.4. Şehir Sularının İletilmesi ve Dağıtılması
1.4.1. Suların Yerleşim Alanlarına İletilmesi
Sular kaynağından alınıp temizlendikten sonra yerleşim alanlarına borularla taşınır.
Su yerleşim alanlarına üç şekilde iletilir:
 Suyun yerçekimiyle iletilmesi
 Suyun pompalar yardımıyla iletilmesi
 Suyun depolama yoluyla iletilmesi
8

15. 1.4.1.1. Suyun Yerçekimiyle İletilmesi
Suyun derlendiği kaynak, şehirden yeteri kadar yüksekteyse bu yöntem uygulanır.
Depo yüksekte olduğu için su kolayca kullanma yerlerine ulaşır. Suyun iletiminde ayrıca bir
enerjiye ihtiyaç yoktur. Depo ile kullanma yeri arasındaki yükseklik ne kadar çok olursa su
basıncı da o kadar artar. Bu iletim şekline tabi iletim de denir.
su deposu
şebeke
şehir borusu
Şekil 1.1: Suyun şehre yerçekimiyle iletilmesi
1.4.1.2. Suyun Pompalarla İletilmesi
Kaynağından alınan su pompalarla doğrudan şehir şebekesine basılır. Pompaların
arızalanması veya elektriğin kesilmesi halinde şehir susuz kalır. Sarfiyatın arttığı zamanlarda
yedek su pompaları çalıştırılır. Elektiriğin kesilmesi halinde şehrin susuz kalmaması için
yedek bir jeneratör bulundurulmalıdır. Bu tip iletime Doğrudan dağıtım da denir.
şehir
şebeke
pompa borusu
kuyu
Şekil 1.2: Suyun pompayla doğrudan iletilmesi
1.4.1.3. Suyun Depolama Yoluyla İletilmesi
Pompalarla su, şehirden yüksekte bulunan depo veya depolara basılır. Bu depolar
civardaki tepeler üstüne kâgirden yapılabileceği gibi çelik sacdan da yapılabilir. Çelik sac
depolar çelik konstriksüyon ayak üzerine oturtulur. Pompaların arızalanması halinde, şehrin
su ihtiyacını bir süre karşılamak mümkündür. Bu dağıtıma tipine dolaylı dağıtım da denir.
9

16. depo
şehir
şebeke
pompa borusu
Şekil 1.3: Suyun şehre dolaylı iletilmesi
1.4.1.3.1. Kâgir Depolar
Kâgir depolar beton veya betonarmeden yapıldığı için kâgir adını buradan alır. Suyun
lezzetinin bozulmasını önler. Sağlığa zararlı mikroplar üretmez. Bu depolarda ısınmaya,
donmaya ve sızmaya karşı önlemler alınmalıdır. Şehir suyunun depolanmasında daha çok
kâgir depoları kullanılır.
1.4.1.3.2. Çelik Depolar
Çelik depolar metal malzemeden yapılır. Metalik oksitlenmeden dolayı, iyice
boyanması ve sıkça temizlenerek bakımının yapılması gerekir. Dış hava şartlarına göre izole
edilmelidir. Kâgir depolara göre yapılışı kolay ve pratiktir. Bu depoların muhtelif bakımları
ihmal edilirse suyun tadı ve özelliği bozulur.
1.4.2. Şehir Sularının Dağıtılması
Şehir belediye sınırları içinde cadde sokaklarda yapılan dağıtım şehir suyu dağıtımı
içine girer. Bu dağıtımı belediyeler yapar. Suların yerleşim alanlarında dağıtımı üç şekilde
yapılır:
 Kör uç dağıtım
 Balık ağı dağıtım
 Karışık Dağıtım
Günümüzde bu dağıtım sistemleri çift borulu yapılmaktadır. Özellikle büyük
caddelerin şehir suyu dağıtımında çok kullanışlı olur. Su dağıtımı yapılacak binalara bağlantı
yapabilmek için caddeler enlemesine kazılmaz. Hemen binanın kendi tarafında bulunan
boruya bağlantı yapılır.
1.4.2.1. Kör Uçlu Dağıtım
Bu sisteme ramifiye ve dal dağıtım sistemi de denir. Su devamlı akış halinde değildir.
Yani boru uçları sokak sonlarında kapanmaktadır. Bir sokakta arıza olduğumda bütün semtin
sularını kesmek zorunda kalırız. Çünkü her sokağın başında vana yoktur. Boruda suyun
hareketsiz kalması suyun bayatlamasına ve boru dibinde çamur oluşmasına neden olur.
10

17. Şekil 1.4: Kör uçlu dağıtım sistemi
1.4.2.2. Balık Ağı Sistemi
Bu sistemde su devamlı akış halindedir. Her boru bölümünün vanalarla kontrolü
mümkündür. Böylece arıza bulunduğu zaman borunun bulunduğu sokak veya sokakların
suyu kesilir. Fakat bu sistemin yapımı pahalıdır.
Şekil 1.5: Balık ağı dağıtımı
1.4.2.3. Karışık Sistem
İki metodun sorunlarını ortadan kaldırmak için bunların birleşimi olan karışık sistem
uygulanır. Bu sistemde merkezi yerleşim mahalleleri ağ sisteminde, kenar yerleşim alanları
ise kör uçlu dağıtım sisteminde yapılır.
Şekil 1.6: Karışık sistem
11

18. 1.5. Şehir Suyunun Bina Tesisatına Bağlanması
Binaların temiz su tesisatı bulunduğu sokak veya caddeden geçen şebeke borusundan
alınır. Bir binaya, binanın önünden geçen şehir suyu borusundan su alma işlemi kolye ve
kolye priz yöntemiyle yapılır.
Şehir şebekesi kuru ve su yoksa sadece kolye kullanılır. Kolye çelik veya dökümden
yapılmış manşonlu kelepçe biçimlidir. Borunun bağlanacağı manşon biçimli kısmına kolye
boyunduruğu denir. Şebeke borusu ve kolye arasına conta koyularak kolye vidaları sıkılır.
Bir matkapla boru bağlanılacak yerden delinerek bina hattı çekilir.
Şehir borusunda basınçlı su varken kolye priz kullanılır. Borunun delinmesinde özel
bir delme matkabı kullanılır. Kullanılan özel matkap elektriksiz ve el gırgırı biçimli olup
mandreni priz musluğuna bağlanacak
biçimlidir. Bina su tesisatı hattı için önce
boruya bir kolye takılır. Kolyenin
boyunduruğu ile boru arasındaki sızdırmazlığı
sağlamak için bir conta konulur. Boyunduruğa
bir priz musluğu vidalanır. Vanaya takılan
özel delme matkabıyla borunun delinmesi
sağlanır.
Boruya açılan deliğin çapı 80 mm’ ye
kadar borularda 25 mm; 100 mm’ye kadar ise
32 mm’den büyük olmamalıdır. Daha büyük
ihtiyaçlar için boruya bir T parçası konur veya
birden fazla delikten su alma işlemi yapılır. Resim 1.1: Kolye priz bağlantısı
1.5.1. Bina Besleme Hattı (Şube Yolu)
Bina temiz su tesisatının şehir su borusu
ile su sayacı arasındaki bölümüne bina
besleme hattı denir.
Besleme borusu hattı üzerine, yaya
kaldırımı altında kalacak şekilde bir kontrol
vanası konulur. Bu vanayı açıp kapamak için
özel anahtar vardır. Boru çapı 15 daireye
kadar 32 mm, 15 daireden sonra 40 mm
polietilen boru olmalıdır. Resim 1.2: Besleme hattı
12

19. UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ–1
Verilen şekle uygun kolye priz bağlantısını 40 dakikada yapınız.
Araç ve Gereçler
1. Kolye
2. Priz musluğu
3. Kare başlı belediye vanası
4. Polietilen (Pe) boru
5. Özel delme matkabı (El gırgırı)
6. Kendir
7. Sülüğen
İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER
 İş önlüğünüzü giyerek çalışma ortamınızı
hazırlayınız.
 Çalışma ortamınızı düzenleyerek takım hane
 İşe uygun takım ve aletleri sorumlusundan markalama ve delme için gerekli olan
hazırlayınız. takımları alınız.
 Mevcut olan ana boruyu hazırlayınız.
 Delinecek boru çapına uygun priz musluğu ve
kolyeyi hazırlayınız.
 Boruyu uygun ölçülerde markalayınız.
 Boruya açılan deliğin çapı 80 mm’ye kadar borularda
25 mm, 100 mm’ye kadar ise 32 mm’den büyük
 Projeye uygun besleme
olmamalıdır.
yerini tespit ediniz.
 Kolyeyi markaladığınız yere bağlayınız.
 Özel delme aparatıyla yavaş deliniz.
 Hazırladığınız vanayı kolyeye takınız.
 Şehir su borusu hattından,
 Aldığınız hattı su sayacına kadar döşeyiniz.
bina girişine kadar olan
 Besleme borusunun çevresini ince kumla doldurarak
mesafeye besleme borusunu
tesviye ediniz.
döşeyiniz.
13

20. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–1
Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplayarak
değerlendiriniz.
ÇOKTAN SEÇMELİ TEST
1. Aşağıdakilerden hangisi suyun başlıca fiziksel özelliklerinden değildir?
A) Renk B) Berraklık C) Sıcaklık D) Isı
2. İçme suyu sıcaklığı tercihen kaç dereceden aşağı olmamalıdır?
A) 10ºC B) 7ºC C) 20ºC D) 15ºC
3. Şehir sularının dağıtımı hangi yöntemle yapılmaz?
A) Yukarıdan aşağıya dağıtım C) Kör uçlu dağıtım
B) Balık ağı dağıtım D) Karışı dağıtım
4. Suyun iletimi kaç yolla yapılır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
5. Suyun yerçekimi ile iletiminin en önemli özelliği nedir?
A) Pahalı olması C) Daha çabuk iletilmesi
B) Ekonomik olması D) Hiçbiri
6. Bina içi tesisattaki borular aşağıda hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Dağıtım, kolon, bağlantı borusu C) Besleme borusu, branşman, ana boru
B) Kolon, branşman, besleme borusu D) Kolon, besleme borusu, ana boru
7. Şebeke borusundan hat almak için şebeke borusuna takılan aparatın adı nedir?
A) Matkap B) Kolye C) Priz hattı D) Branşman hattı
DOLDURMALI TEST
Aşağıdaki cümlelerde noktalarla belirlenen yerleri doğru sözcüklerle doldurunuz.
1. Bina temiz su tesisatının şehir su borusu ile su sayacı arasındaki hatta………….
…………. denir.
2. Sokak ve caddelerden geçen boruların birbiriyle bağlantılı yapılan dağıtım
sistemine……… …………… denir.
3. Sokak ve caddelerden geçen boruların birbiriyle bağlantısız yapılan dağıtım
sistemine……… …………… denir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,
tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi tamamlayabilirsiniz.
Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz. Tüm sorulara doğru cevap
verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
14

21. ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
Gerekli donanımları kullanarak standartlara uygun biçimde bina temiz suyu dağıtım
sistemlerini döşeyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
 Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız.
 Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.
2. BİNALARDA SUYUN DAĞITIM
SİSTEMLERİ
Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ağına bina temiz su tesisatı
denir. Bunlar üç şekilde yapılabilir.
2.1. Kolon Sistemi
Bu sistem şehir su basıncının yeterli olduğu yerlerde uygulanır. Şehir şebekesinden
gelen su zemin kattan kolonlar vasıtasıyla açıktan ve merdiven boşluğundan dağıtılır. Bu
sistemde sayaçlar her bağımsız birimin önünde sayaç kutusunun içine montaj edilir.
Şekil 2.1: Kolon sistem dağıtımı
15

22. 2.2. Dizi Sistem
Tüm sayaçlar bina girişinde veya bodrum katta sayaçlar kutusunun içinde bulunur.
Her bağımsız birime sayaçlardan ayrı kolon çıkarılır.
Şekil 2.2: Dizi sistem dağıtımı
2.3. Basınçlama Depolu Sistem
Şehir su basıncının yetersiz olduğu binalarda hidroforla (Basınçlama deposu) dağıtım
yapılır. Suyun hava basıncı ile dağıtılmasını sağlayan silindir biçimindeki depolara hidrofor
denir. Üstten dağıtmalı tesisatlarda üst katların basıncı yetersizdir. Hidrofor ile dağıtım
yapılarak bu sakınca ortadan kaldırılır. Hidrofor basınçlı hava ile dağıtım yaptığından, içinde
bulunan havanın suda erimesi sonucu suyun lezzeti de artar. Hidrofor suyu kuyudan ya da
günlük ihtiyacı karşılayabilen su deposundan pompayla hidrofora taşınır ve hidroforda su
basınçlandırılarak katlara gönderilir. Şehir su basıncının yeterli olduğu durumlarda suyun
doğrudan binaya gitmesi için bypass bağlantısı yapılır. Bu durumda hidrofor devre dışı kalır.
Şekil 2.3: Hidrofor tesisatı
16

23. UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ–2
Aşağıda verilen dizi sistemi kolon dağıtım kolektörünü yapınız.
Araç ve Gereçler
1. Boru mengenesi
2. Boru anahtarı
3. Ø40 Te ve nipel
4. Ø40- Ø15, Ø20, Ø25, Ø32 redüksiyon
5. Kendir, sülüğen boya veya bezir yağı
İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER
 İşe uygun araç ve gereçleri  Çalışma ortamınızı hazırlayınız
hazırlayınız.  Gerekli araç ve gereçleri alınız.
 Resmi inceleyiniz.
 İşi yapmaya Ø40 mm ‘lik Te ‘den başlayınız.
 Verilen resme göre işi  Ek parçalarına keten sarınız.
yapınız.  Keten üzerine bezir yağı veya sülüğen boya sürünüz.
 Çıkış ağızlarının aynı eksende olmasına dikkat
ediniz.
 İşini üzerindeki boya artıkları ve kirlerini
temizleyiniz.
 Yapılan işin teslim ediniz.
 Üzerine numaranızı yazınız.
 İşi öğretmeninize teslim ediniz.
17

24. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–2
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplayarak
değerlendiriniz.
ÇOKTAN SEÇMELİ TEST
4. Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ağına ne denir?
A) Kolon
B) Ana boru
C) Branşman hattı
D) Bina temiz su tesisatı
5. Binalarda suyun dağıtım sistemi aşağıdakilerden hangisi değildir?
A) Basınçlama depolu sistem
B) Ana boru
C) Dizi sistemi
D) Kolon sistemi
6. Hidrofor (Basınçlandırma deposu) neden kullanılır?
A) Suyu boşaltmak
B) Suyu depo etmek
C) Su basıncını artırmak
D) Suyun basıncını sabitlemek
7. Şehir şebeke suyu yeterli olduğu yerlerde hangi sistemin kullanılması uygun olur?
A) Kolon sistemi
B) Üstten dağıtma sistemi
C) Basınç bölgeli sistem
D) Ana borulu sistem
8. Bypass hattı niçin yapılır?
A) Suyu dolaylı olarak dağıtır.
B) Su basıncı yeterli olduğu zaman doğrudan binaya bağlar.
C) Suyun basınçlı olarak dağıtılmasını sağlar.
D) Hidroforu devreye sokar.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,
tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi ders öğretmeninizden de yardım alarak
tamamlayabilirsiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
18

25. ÖĞRENME FAALİYETİ–3
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
AMAÇ
Gerekli donanımı kullanarak soğuk ve sıcak su daire içi borularını döşeyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet başlamadan yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
 Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız.
 Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.
 Bir inşaatı gezerek temiz su tesisatı boruların nasıl döşendiğini görünüz.
3. BİNA TEMİZ VE SICAK SU BORULARINI
DÖŞEME
3.1. Soğuk Su Tesisatı
3.1.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi
Galvanizli çelik boru mengeneye yeterli uzunlukta bağlanır. Boru uygun yöntemlerden
biriyle ölçü alınarak işaretlenir. İşaret yerinden kesilerek diş açma için boru ağzı temizliği
yapılır. Boru çapına uygun pafta lokması pafta gövdesine takılır. Pafta cırcır yönüne
ayarlanarak borunun diş açılacak ucuna takılır. Paftaya boru eksenine dik baskı uygulanarak
pafta saat yönüne doğru çevrilir. Diş tutturulduktan sonra dişlere makine yağı damlatılarak
paftanın ısınmaması ve rahat diş açılması sağlanır. Diş boyu, pafta lokmasını iki diş kadar
geçmelidir.
Galvanizli çelik borular ek parçasıyla birleştirme ve yön değiştirmeleri yapılır. Bu
borulara hiçbir zaman eğme, bükme ve kaynak gibi sıcak işlem uygulanmaz. Yoksa boru
kaplaması olan galvaniz özelliğini kaybederek borunun korozyona uğramasına neden olur.
Borunun açılan dişi üstüne sızdırmazlık elemanı sarılır. Sızdırmazlık elemanı olarak
keten veya teflon bant kullanılır. En çok kullanışlı olan kendirdir. Teflon bant ise silikon
esaslı bir maddedir. Özellikle musluk, vana, uzatma parçası gibi krom nikel kaplı
malzemelerde teflon bant tercih edilir.
19

26. Şekil 3.1: Kendir sarma
Sızdırmazlık elemanı sarılan boru dişine ek parçası sıkılır. Ek parçası aşırı
sıkılmamalıdır. Yoksa ek parçası çatlar. Bu da istenmeyen su kaçaklarına neden olur.
Borunun son iki dişi sıkılmamalıdır. Boru birleşiminden sonra kalan kendir temizlenerek
estetik olarak güzel bir görünüm sağlanır.
3.1.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi
Bakır borular Türkiye’de daha çok küçük tesislerde kullanılır. Çelik borulara göre
daha pahalı olmasına rağmen daha hafif, montajları kolay ve korozyona dayanıklıdır. Bakır
borular sert ve yumuşak olabilir. 22 mm çapa kadar bakır boruların yumuşak cinsleri düz
çubuk olarak bulunur. Daha büyük çaptakiler sadece düz boru olarak bulunur.
Bakır boruların et kalınlıkları düşüktür. Bu nedenle bakır borular dişli bağlantıya
uygun değildir. Bakır borular lehimli, havşalı, yüksüklü ve kordonlu olarak birleştirilir.
Temiz su tesisatındaki birleştirmelerde dört yöntem kullanılır.
Şekil 3.2: Bakır boru birleştirme örnekleri
20

27. 3.1.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi
Temiz su tesisatında kullanılan polipropilen (Pp) türü plastik borular termosetting
plastik özelliği taşır. Bu nedenle ısıl işlem yapılarak birleştirilir. Borunun 230°C–250°C
kadar ısıtılması, kolay şekil alarak aynı cins plastikle yapışma özelliği kazanır.
Burada boru ve ek parçasının aynı firmanın mamulü olmasına dikkat edilmelidir.
1. Füzyon kaynak makinesi 2. Sıcaklık ayarının
yapılması
3. Lokmaların takılması
Şekil 3.3: Plastik boru birleştirme
Yeterli miktarda kesilen plastik borunun kaynak ucu temizlenir. Borunun ucu kaynak
uzunluğu kadar işaretlenir. 230°C–250°C kadar ısınmış füzyon kaynak makinesi lokmalarına
boru ve ek parçası aynı anda takılır. Yaklaşık 10 saniye kadar beklenir. Boru ve ek parçası
aynı anda çekilerek 10–20 saniyede kıpırdatmadan, düzgün bir şekilde ve hafifçe bastırarak
beklenir (Bu üçlüler küçük çaplar için geçerlidir.).
3.2. Sıcak Su Tesisatı
3.2.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi
Binaya soğuk su tesisatı döşeme esnasında sıcak su tesisatı da beraberinde döşenir.
Sıhhi tesisatçı aynı işlemi yapar.
21

28. 3.2.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi
Şofbenlerde, kombilerde, ısı tesisatında, ev ve sanayi tipi klimalarda, güneş enerji
sistemlerinde, yerden ısıtma sistemlerinde, eşanjörler ve doğalgaz tesisatı gibi yerlerde geniş
bir kullanım alanı bulunmaktadır. Bu konuyu daha geniş şekilde Kullanım sıcak su sistemleri
modülünde uygulamalı olarak öğreneceğiz.
3.2.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi
Plastik boru altyapı malzemesi olarak çok iyi malzemedir. Kullanım sıcak suyu çok
yüksek sıcaklıkta olmayacağı için ve borular döşeme içinde kalacağı için dayanım açısından
ideal bir borudur. Yüksek sıcaklık istenen yerlerde alüminyum folyolu boru kullanılır. Bu
boru piyasada PPRC (Polipropilen Random Copollimeriset) olarak bilinir. Folyolu borunun
üzeri alüminyum kaplı olduğu için uzama katsayısı düşük ve sızdırmazlık dayanımı
yüksektir.
Bu konuyu daha geniş şekilde Kullanım sıcak su sistemleri modülünde uygulamalı
olarak da öğreneceğiz.
3.3. Islak Mekânlarda Tesisatın Döşenmesi
Binalarda banyo, WC ve mutfaklara ıslak hacim denir. Islak hacimler dairenin önemli
bir alanını işgal eder. Dairelerin bu kısımlarında suyla ilgili ihtiyaçlar giderilir. Sıhhi tesisat
su kullanma yerleri, ihtiyaca göre bu bölümlerde toplanır.
Dairelerde temiz su boruları zorunlu kalmadıkça sıva altı döşenmelidir. Aynı zamanda
borunun sıva altı döşenmesi terlemeyi önler. Katlara çıkan kolon boruları ise sıva üstü
döşenir.
Atık su boruları ise duvar veya döşeme içinden çekilir. Atık su kolon boruları duvar
yüzeyinden döşenir. Sonradan bu borular fayans altına alınır. Yataydaki atık su boruları ise
düşük döşeme veya döşeme üstünden çekilir. Döşeme kaplamasıyla üzeri kapatılır.
3.3.1. Banyo
Banyoda klozet, lavabo, yer süzgeci, çamaşır makinesi, küvet gibi vitrifiye
malzemeleri kullanılır. Banyo odalarının düzenlenmesinde kapının tam olarak açılabilmesine
özen gösterilmelidir. Eğer çamaşır makinesi banyoya konulacaksa su ile temas etmeyeceği
yerde olmasına dikkat edilir.
Banyoya konulan vitrifiye malzemelerinin su kullanma yüküne göre sıhhi tesisat
borusu çapı kullanılır. Bu malzemelerin her biri için genellikle ½” (Ø15 mm) anma
çapındaki borular yeterlidir. Borular inşaat aşamasında, banyo duvarı iç yüzeyinden sıva altı
döşenir.
Banyoda kullanılan vitrifiye malzemelerde klozet gideri için Ø100’luk boru hattı
bırakılmalı, diğerleri için Ø50’lik boru hattı yeterlidir. Banyoda dikey olarak döşenmesi
gereken borular sıva altına döşenmelidir. Yatay atık su boruları bitmiş döşeme altında kalır.
Bu modülün uygulamasını Atık Su modülünde yapacağız.
22

29. 3.3.2. WC
Banyodan ayrı olarak düşünülmeli ve çok iyi havalandırılmalıdır. WC ‘lerde alaturka
helâ taşı vazgeçilmez vitrifiye malzemesidir. WC çıkışına da bir lavabonun konulması
gerekir. Lavabo helâ taşının kullanılmasından sonra el yıkamak için gereklidir.
Alaturka hela taşı rezervuar doldurma borusu çapı ve taharet musluğu boru çapı ½”
(Ø15 mm) olarak kullanılır. Lavabo musluğu için de ½” (Ø15 mm) ‘lik boru yeterlidir.
WC’de hela taşının yanında temizleme için bas bağlantısı ve lavabo için atık su ağzı
bırakılmalıdır. Hela taşı için Ø100’lük boru ağzı, lavabo için Ø50’lik boru ağzı yeterlidir.
Bas için spiral boru ile bağlantı yapılır. Bağlantı yapılırken hela taşının arka tarafında
borunun ezilmemesine dikkat edilmelidir. Bu modülün uygulamasını Atık Su modülünde
yapacağız.
3.3.3. Mutfak
Mutfakta esas olarak mutfak eviyesi ve ocak (Fırın) bulunur. Ayrıca bulaşık makinesi,
buzdolabı, kahve makinesi, çırpıcı, kızartma makinesi gibi cihazlar da yer alır. Mutfaktaki
tesisatı yaparken yukarıdaki malzemeleri göz önünde bulundurarak işlem yapmanız size
ileride kolaylık sağlayacaktır.
Mutfaklarda su ile doğrudan ilgili olan eviye ve bulaşık makinesidir. Bazı durumlarda
şofben veya kombi de konulur. Bu boruların temiz su bağlantıları ½” (Ø15 mm) borularla
yapılır. Bulaşık makinesi, şofben ve kombilerin sıcak su girişleri ½” olmasına rağmen, boru
tesisatı ¾” çapta yapılır. Redüksiyonlarla ½” çapa düşürülür.
Mutfakta bırakılacak atık su tesisat bağlantıları eviye ve bulaşık makinesi içindir.
Onların atık su boru çaplarının da Ø50 olması yeterlidir. Bu modülün uygulamasını Atık Su
modülünde yapacağız.
23

30. UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ–3
Aşağıda verilen projenin uygulama tesisatını bilgi sayfalarında verilen bilgiler
doğrultusunda, işlem basamaklarına uygun olarak yapınız?
Araç ve Gereçler
1. Boru mengenesi
2. Boru paftası
3. Boru anahtarı
4. Galvanizli çelik boru
5. Muhtelif boru ek parçaları
6. Küresel vana
7. Kendir
8. Sülüğen veya bezir yağı
24

31. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER
 Öğretmeninizin isteği doğrultusunda grup
çalışması yapabilirsiniz.
 İş önlüğünüzü giyerek çalışma ortamınızı
 İşe uygun takım ve aletleri düzenleyiniz.
hazırlayınız.  Çalışma ortamınızı düzenleyerek takım hane
sorumlusundan gerekli olan takımları alınız.
 Malzeme deposu sorumlusundan boru ve ek
parçalarını alınız.
 İşe başlamak için projeyi iyice inceleyiniz.
 Kat arasından geçecek borulara mutlaka kovan
 Projeye göre tesisat geçişlerini
koyunuz.
belirleyiniz.
 Boruların geçeceği yerleri tebeşirle
işaretleyiniz.
 Boru geçiş kanallarını ve  Boru kanallarını açınız.
deliklerini hazırlayınız.  Kırılan tuğla parçalarını temizleyiniz.
 Tesisata başlamadan önce iyi düşünerek bir kere
yapınız.
 Uygun boru seçmek ve soğuk su  Tesisatı yaparken o anı değil, ilerisini
boru tesisatını döşeyiniz. düşünerek iş yapınız.
 Boru ağızlarının sıva altında kalmamasına
dikkat ediniz.
 Sıcak su borularını soğuk su borularının
üstünden döşeyiniz.
 Uygun boru seçmek ve sıcak su  Boruları ısıtıcıdan başlayarak döşeyiniz.
boru tesisatını döşeyiniz.  Boruların eğimine dikkat ediniz.
 Boru ağızlarının sıva altında kalmamasına
dikkat ediniz.
 İşin doğruluğunu kontrol ediniz.
 İşi bitirerek teslim ediniz.  Kirlettiğiniz yerleri temizleyiniz.
 Öğretmeninize işi bitirdiğinizi söyleyiniz.
25

32. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–3
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplayarak
değerlendiriniz.
ÇOKTAN SEÇMELİ TEST
1. Bakır borularda birleştirme şekli hangisi değildir?
A) Havşalı C) Kaynaklı
B) Lehimli D) Kordonlu
2. Plastik borularda makine kaç dereceye kadar ısıtılır?
A) 200ºC C) 250ºC
B) 320ºC D) 300 ºC
3. Füzyon kaynak makinesi yeterli ısıtılmazsa ne olur?
A) Yapılan birleştirmeler basınca dayanıklı olmaz. C) Kaliteli kaynak yapılır
B) Borular yapışmaz. D) Hiçbiri
4. Sıcak su tesisat ağızları hangi tarafta bulunur?
A) Sağ C) Üst
B) Alt D) Sol
5. Soğuk su ve sıcak su tesisatının iyi planlanması ne gibi avantajlar sağlar?
A) İşçiliği azaltır. C) Daha ekonomiktir.
B) Hepsi D) Malzeme tasarrufu sağlar.
6. Galvanizli boruların birleştirilmesinde hangi yöntem uygulanır?
A) Lehimli birleştirme yapılır. C) Birleştirmeler vidalı yapılır.
B) Füzyon kaynağı. D) Birleştirmeler kaynakla yapılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,
tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi ders öğretmeninizden de yardım alarak
tamamlayabilirsiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
26

33. ÖĞRENME FAALİYETİ–4
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
AMAÇ
Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk ve sıcak su tesisatı ağızlarını, tekniğine
uygun olarak ayarlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken araştırmalar şunlardır:
 Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.
 Bir inşaatı gezerek temiz su tesisat borularının nasıl döşendiğini görünüz.
4. TEMİZ SU VE SICAK SU TESİSAT AĞIZ
AYARLARI
4.1. Boru Ölçü Ayarları
Temiz su boruları daima boyuna ölçü alınarak işaretlenir. Ölçü almada şerit metre ve
kırmızı kurşun kalem kullanılır. Atölye şartlarında ve küçük ölçülerde çelik cetvel de
kullanılabilir. Metrenin ucu, ölçü başlangıç noktasından tutulur. Metre, ölçü değeri
büyüklüğü kadar açılarak boru
üzeri işaretlenir. Ölçü almanın
özelliğine göre ek parçasının
artıracağı büyüklük ve diş
payını göz önünde bulundurmak
gerekir. Ölçü alma kuralları
ayrıntılarını daha önceki
modüllerde görmüştük.
Değişik çaplı boruların
yatay ve düşey döşenmeleri
durumunda boruların eksenleri
arasındaki mesafesinin yaklaşık
olarak 200 mm bırakılması
uygun olur. Şekil 4.1: Yatay boruların paralel döşenmesi
27

34. Şekil 4.2: Dikey boruların paralel döşenmesi
Tesisatta en zor uygulamalardan biri
olan batarya bağlantı ağızlarının ölçüleri ise
155 mm olarak bırakılmalıdır. Batarya
bağlantı ağızları bırakılırken mutlaka
batarya şablonu kullanılmalıdır. Ağızlar
bırakılırken dikkat edilmesi gereken
hususlardan biri de bırakılan ağızların
sıvadan sonra sıva altında kalmayacak
şekilde yapılmasıdır. Bunun için de batarya
boru ağızlarına 10 cm kadar bir boru
parçasının sıkılması, boru ağızlarının sıva
Şekil 4.3: Batarya ağzı ölçüsü
ile kapatılmasını önler.
4.2. Boruları Su Terazisi ile Terazileme
Temiz su boruları belirli eğimle döşenir. Eğimin yönü su sayacı tarafıdır. Bu eğim
tesisatın suyla dolması sırasında, havanın armatürlere doğru yükselmesini sağlar. Ters eğim
ise tesisatta hava toplanmasına neden olur. Temiz su tesisatında en uygun eğim %0,5’tir.
Uzun ve düz boru hatlarında eğim %0,1’e kadar düşürülebilir.
Eğim su terazisi ile alınır. Su terazisindeki hava kabarcığı iki çizgi arasındayken
terazinin eğim yönü, ucuyla boru arasında eğim miktarı kadar boşluk olur. Tek tip eğim
uygulanan boru bölümlerinde 1 m ’lik uzunluğa göre hesaplanmış ahşap bir mastar veya
28

35. terazinin uzunluğuna göre hesaplanarak yapılmış ahşap takoz eğimin verilmesini
kolaylaştırır.
Batarya bağlantı ağızlarının yüksekliğinin aynı hizada olmasına mutlaka dikkat
edilmesi gerekir.
H-Ahşap takoz veya mastar yüksekliği(mm)
U-Uzunluk (mm )
E-Eğim(%) H=UxE formülü ile hesaplanır.
Örnek: 2000 mm uzunluğunda yataya paralel döşenen temiz su borusu %0,5 eğimle
döşeniyor. Su terazisinin altına konulacak takoz yüksekliği ne kadar olmalıdır?
Çözüm:
H=? H=UxE
U=2000 mm H=2000x0.005
E=%0,5 H=10 mm’dir.
Şekil 4.4:Temiz su borularında kullanılan mastarlar
29

36. 4.3. Boruları Sabitleme
Temiz su boruları geçtikleri yapı elemanı yüzeyine kelepçe, askı ve konsollarla tespit
edilir. Her boru türüne kendi malzemesinden yapılmış tespit elemanı kullanılır. Temiz su
tesisatında en çok kullanılan tespit elemanı örnekleri aşağıda şekillerle gösterilmiştir.
Şekil 4.5:Boru tespit örnekleri
30

37. Boru tespit elemanları temiz su boruları çap büyüklüğüne, yatay ve dikey konumlarına
göre belirli aralıklarla tespit edilir. Boru çaplarına göre aralık ölçüleri:
a. Dikeyde boru tespit aralığı b. Yatayda boru tespit aralığı
Şekil 4.6: Yatay ve dikeyde çaplara göre boru çelik tespit ölçüsü
Temiz su tesisatında, sıva altında döşenen boruları sabitlemek için önce tel kullanılır.
Tesisat denemeye tabi tutulduktan sonra eğer tesisatta kaçak yoksa borular yapılacak harçla
sabitlenir. Yapılacak harca kesinlikle kireç konulmamalıdır. Özellikle galvanizli boru
kullanılmışsa buna çok dikkat edilmelidir. Borular kapatılırken bırakılan musluk ve batarya
ağızlarının dışa doğru tam 90° bakmasına dikkat edilir. Batarya ağızları ölçüleri tekrar
kontrol edilir. Plastik borularla yapılan tesisatlarda özel bir aparatla ağızlar sabitlenir. Bu
aparata batarya bağlantı şablonu denir. Aşağıdaki şekilde şablonun kullanılışı gösterilmiştir.
Resim 4.1: Batarya bağlantı şablonu
31

38. UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ–4
Aşağıda verilen batarya bağlantı ağzı hazırlama uygulamasını, bilgi sayfalarında
verilen bilgiler doğrultusunda işlem basamaklarına göre temrin amaçlı yapınız
Araç ve Gereçler
1. Kurbağacık anahtar
2. Ø allen anahtar
3. ½” dirsek
4. Alçı
5. Çekiç
6. Keski
İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER
 Tesisatın sağlıklı çalışması ve estetik olarak güzel
görünmesi için su terazi kullanınız.
 İşe uygun takım ve aletleri  İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı
hazırlayınız. düzenleyiniz.
 Çalışma ortamınızı düzenleyerek gerekli olan
takım ve malzemeleri alınız.
 Yerden yüksekliği ölçerek işaretleyiniz.
 Batarya yerini çizerek
 Yükseklik ölçü işaretine göre iki ağız arasının
belirtiniz.
yerlerini işaretleyiniz.
 İşaret yerlerini dirsek büyüklüğü kadar açınız.
 Dirsekleri yerlerine alçı harcıyla tutturarak ve
 Dirsekleri yerlerine tutturunuz.
kurumaya bırakınız.
 Dirsek ağızları sıvayla aynı seviyede olsun.
 Eksantrik nipelleri bağlayınız.
 Terazisini ayarlayınız.
 Eksantrik nipelleri takınız.  Rozetleri nipellere takız.
 Batarya somunlarını önce elle eşit, sonra
kurbağacık anahtarla sıkınız.
 Ölçü ve terazi kontrolünü yapınız.
 İşinizi kontrol ediniz.  Kirlettiğiniz yerleri temizleyiniz.
 İşi bitirdiğinizi öğretmeninize söyleyiniz.
32

39. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–4
Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplayarak
değerlendiriniz.
ÇOKTAN SEÇMELİ TEST
1. Değişik çaplı boruların yatay ve düşey döşenmeleri durumunda eksenleri arasındaki
mesafe yaklaşık olarak ne kadar olmalıdır?
A) 100mm C) 200mm
B) 150mm D) 250mm
2. Batarya bağlantı ağızları ölçüsünün doğru bırakılmaması hangi sorunları ortaya
çıkarır?
A) Batarya bağlanmaz. C) Zaman kaybı olur.
B) Fayansları kırmamız gerekir. D) Hepsi
3. Tesisatta eğim hangi takımla kontrol edilir?
A) Gönye C) Terazi
B) Su Hortumu D) Kumpas
4. Borularda eğim hangi yöne doğru olmalıdır?
A) Yukarıya doğru C) Aşağıya doğru
B) Suyun akış yönüne doğru D) Suyun akış yönünün tersine
5. Batarya bağlantı ölçüleri kaç mm olmalıdır?
A) 155 mm C) 160 mm
B) 145 mm D) 140 mm
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,
tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi ders öğretmeninizden de yardım alarak
tamamlayabilirsiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
33

40. ÖĞRENME FAALİYETİ–5
ÖĞRENME FAALİYETİ–5
AMAÇ
Gerekli donanımı kullanarak su sayacı montajını yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken araştırmalar şunlardır:
 Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız.
 Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.
 Bir inşaatı gezerek sayacın nerelere döşendiğini görünüz.
5. SU SAYACININ MONTAJI
Özelliğine göre içinden geçen akışkan miktarını ölçmekte kullanılan tesisat
malzemelerine su sayacı denir.
5.1. Su Sayacı Çeşitleri
Su sayaçları 15 mm çaptan, 800 mm çapa kadar her türlü su ölçüm ihtiyacını
karşılayacak yapıda üretilmektedir. Sıhhi tesisatta kullanılan su sayaçlarını soğuk ve sıcak su
sayaçları olarak iki grupta inceleyebiliriz.
5.1.1. Soğuk Su Sayaçları
Su sayacı; devamlı suyla temas halinde
olarak geçen suyun miktarını (debisini) ölçme
aletidir.
Geçen suyun miktarının ölçülebilmesi
için önce su pervaneyi çevirir. Geçen suyun
miktarı ile pervanedeki dönüş sayısı arasında
doğru bir orantı vardır. Pervanedeki hareket
dişli mekanizmaya iletilir.
Su sayaçları prensip olarak hız esaslı
çalışır. Su sayacı, su girişi sağlayan bir delik
(Bu delik basit veya karmaşık geometrili
olabilir.), su çıkışı ve belirli çapa sahip bir Şekil 5.1: Su sayacının ölçme prensibi
rotordan oluşur. Rotor, suyu birim miktarda
geçiren sayaç elemanıdır.
34

41. Su, sayacın çeşidine ve suyun giriş çıkış hareketine göre tek ya da çok huzmeli su
geçişi yapar. Bunlar teğetsel tip olarak adlandırılırlar. Çünkü suyun girişi, rotor eksenine
göre dik olduğu için teğetsel çalışır.
Huzme, suyun sayaçtan geçerken birim miktara
ayrılmasıdır. Tek huzmeli sayaçlar, suyu bir birim
olarak geçirir ve ölçme yapar. Tek huzmeli sayaçlarda
rotor tekerlek şeklinde olup çok kanatlıdır. Düzlemine
dik olan ekseni etrafında simetriktir. Eksenin bu
şekilde dik olması, rotorun mil üzerinde yataklanma
karakteristiğini iyileştirdiği gibi küçük debilerde
ortaya çıkan sürtünme sorununu da en aza indirir.
Çok huzmeli sistemde ilk bakışta tek huzmeli ile Şekil 5.2: Sayacı tek huzmeli
aynı elemanları içerir. Yani rotor, mil, ayar plakası ve ölçmesi
oda ortak parçalardır. Fakat su ölçümü yapılan odada 2
tip ve birbirine ters su akışı olur. Biri giriş huzmeleri, diğeri çıkış huzmeleridir. Su huzmesi
odacığa ulaştığında burada bir kaç adet birbirine eşit su huzmecikleri haline dönüşür.
Böylece rotora herhangi bir yan kuvvet gelmeyeceği için ölçüm daha hassas olur. Su
huzmecikleri odacığa girer ve rotor çevresinde bir helisel hareket oluştururlar. Rotor ile oda
duvarları arasında hareket ederek çıkış deliklerinden dışarı çıkar. Aynı tek huzmelide olduğu
gibi suyun bir kısmı rotor kanatları arasında kalır ve rotor ile dönmeye devam eder. Su
huzmelerinin helisel hareketi sonucu, rotor yukarı kalkar ve suda yüzmeye başlar. Pratik
olarak rotor, milin üzerindeki ağırlığını yitirir. Bu arada rotora bağlı olan mil dönerek sayaç
dişlilerini çevirir. Dişliler değerlendirme rakamlarını saydırır.
a. Rotor odacığı b. Sayacın çok huzmeli ölçmesi
Şekil 5.3: Çok huzmeli sayacın ölçme prensibi
Tek ve çok huzmeli sayaçlar arasındaki farklar :
 Tek huzmeli sayacın mekanizması daha basittir. Aynı kapasiteli sayaçlar daha
küçük olur. Fakat daha ucuzdur. Montajı basit ve kolaydır.
 Tek huzmeli sayaçlar çok huzmeli sayaçlara göre daha hassastır. İlk harekete
geçtiği anda debi çok huzmeliye göre daha düşüktür.
 Kumlu ve tortulu sularda tek huzmeli sayaç daha iyi bir performans sağlar.
 Çok huzmeli sayaçta su daha iyi dengelenerek rotoru döndürür. Bu sayacın uzun
ömürlü olmasını ve malzeme performansını, tek huzmeliye göre daha uzun süre
korumasını sağlar.
35

42.  Çok huzmelilerin suyun girişini sağlayan küçük delikleri tıkanmaya, tek
huzmelininkine göre daha müsaittir. Bu da zaman içerisinde çok huzmelinin
hatalı ölçüm yapmasına ( Artı yönde ) neden olur.
Soğuk su sayaçları genel olarak aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:
 Küçük debilerde hassas ölçme yapabilmelidir.
 Üst camları yüksek basınçlara dayanmalıdır.
 Kapaklı olup kolay açılmalıdır.
 Korozyona dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. Genellikle pirinç malzemeden
yapılır.
 Kolay okunabilmelidir.
 En fazla 50°C su sıcaklığına kadar çalışabilmelidir.
Soğuk su sayaçları, harcanan su durumuna göre çeşitli çap ve biçimlerde yapılır.
Genellikle kullanım yerine göre ev ve sanayi tipi olarak iki grupta toplanır.
5.1.1.1. Ev Tipi Soğuk Su Sayacı
Konutlarda anlık kullanılan su debisi sanayiye göre azdır dolayısıyla bu sayaçlarında
çapı ve akış debisi küçüktür. Bu nedenle ev tipi olarak adlandırılır. Küçük çaplı oldukları
için vidalı bağlantılıdır. Sayaç aksamlarının suyla temasına göre yaş ve kuru tip olarak iki
çeşittir.
5.1.1.1.1. Yaş Tip
Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunanlarına yaş tipi sayaç
denir.
Yaş tip su sayaçları memba suyu kalitesindeki tesislerde kullanılmalıdır. Dişlileri
suyla temaslı olduğu için kireç oranı yüksek tesislerde ölçme hassasiyeti kaybolur. Don
tehlikesi olan bölgelerde kullanılması sakıncalıdır.
Piyasada genel olarak 15, 20 ve 25 mm anma ölçülerinde, tek ve çok huzmeli olarak
bulunur. Sayaç rakorlu montaj uzunluğu 203 mm ile 375 mm arasındadır.
Şekil 5.4: Yaş tipi tek huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti
36

43. Şekil 5.5: Yaş tipi çok huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti
5.1.1.1.2. Kuru Tip
Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunmayanlarına kuru tip
sayaç denir.
Piyasada genellikle Ø15, Ø20, Ø25, Ø40 ve Ø50 mm anma çaplarında, tek ve çok
huzmeli olarak bulunur. Sayaç rakorlu montaj uzunluğu çaplarına göre 203 mm ile 435 mm
arasında değişir.
Şekil 5.6: Kuru tip tek huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti
Şekil 5.7: Kuru tip çok huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti
37

44. 5.1.1.2. Sanayi Tipi
Sayaçlar genel olarak, fabrikalarda ve diğer tesislerdeki kullanım sularının, üretimde
imalata alınan suların ve arıtım tesislerinde işlenen suların kontrolü için kullanılır.
Endüstride su kullanımı konutlara göre daha fazladır. Bu nedenle sanayi tesislerinde
kullanılan suyun ölçülmesinde yüksek kapasiteli sayaçlar kullanılır. Ev tipi sayaçlara göre
sanayi tip sayaçların kapasiteleri, su geçiş hızları fazlalaştırılarak ve çapları büyültülerek
artırılmıştır.
Sanayi tipi sayaçlar büyük çaplı oldukları için genellikle flanş bağlantılıdır. Bu
sayaçları yaş ve kuru tip olarak iki grupta inceleyebiliriz.
5.1.1.2.1 Yaş Tip
Sayma düzeni dişlileri su içinde bulunan sanayi tipi sayaçlardır. Gövdesinin içi suyla
dolu olduğu için don tehlikesi olan yerlerde pek tercih edilmez. Yaş tip su sayaçları memba
suyu kalitesindeki tesislerde kullanılmalıdır. Kireç oranı yüksek tesislerde ölçme
hassasiyetini kaybeder. Bundan dolayı sanayide çok fazla tercih edilmezler.
5.1.1.2.2 Kuru Tip
Sayma düzeni dişlileri su içinde olmayan sanayi tipi sayaçlardır. Endüstride en çok
kullanılan ölçüm cihazı çeşididir. Büyük sayaçlarda su
giriş ağzı ve rotor aynı eksenlidir. Bu biçimlilerine eksenel
tip sayaç da denir. Akış hızı ve geçirdiği su debisine
(miktarına) göre multijet ve voltman olarak da üretilir.
Multijet tip su sayaçları 15–50 mm arası anma
ölçülerinde üretilir. Su geçiş hızından yararlanılarak
çalışır. Çapı küçük olmasına rağmen debisi fazladır.
Woltmann tip su sayaçları 50–800 mm arası anma
ölçülerinde üretilir. Büyük kapasiteli işletmelerde
kullanılır. Sayaçlar flanşlı bağlantılıdır ve 50 mm'den 800 Şekil 5.8: Voltman tip su
mm'ye kadar farklı ebatlarda üretilirler. Bu sayaçların sayacı
normal akış değerlerinde hata oranı ± %2 kadardır.
5.1.2. Sıcak Su Sayaçları
Sıcak su sayaçları ise esas olarak soğuk su sayaçlarına benzer. Ancak soğuk su
sayaçlarının 50ºC sıcaklığa kadar dayanması beklendiğinden, bu sayaçlar sıcak su için uygun
değildir. 90°C sıcaklığa dayanıklıdır. Sıcak su sayacında plastik ve lastik gibi malzemeler
kullanılmaz. Bunların tümü metaldir. Bu sayaçların normal akışlarında hata oranı ± %3
kadardır.
Sıcak su sayaçları piyasada genel olarak 20, 25, 40 ve 50 mm ölçülerinde tek ve çok
huzmeli olarak üretilir. Ø50 mm ölçüsündekiler flanşlı, diğerleri vida bağlantılıdır. Sayacın
rakorlu montaj boyu203 mm ile 435 mm arasındadır.
38

45. Şekil 5.9: Tek huzmeli sıcak su sayacı ve kesiti
Şekil 5.10: Çok huzmeli sıcak su sayacı ve kesiti
5. 2. Sayaçların Okunması
Su sayaçların okunması, saat üzerinde bulunan
değerlerin okunması sonucunda ortaya çıkar. Su sayaçları
çeşitli oldukları için okunmaları da farklıdır. Genellikle
sayaçların üzerindeki siyah rakamlar okunur. Bazılarında
siyahın devamında kırmızı rakamlar da vardır; ancak bunlar
dikkate alınmaz. Sayaçlarda siyah rakamlar m3 olarak
okunurken kırmızı rakamlar ise lt cinsinden okunur. Su Şekil 5.11: Su sayacı
bedeli ise m3 olarak ödenir. göstergesi
5.2.1. Sayaç Montaj Kuralları
Su sayacı kolayca okunabileceği, aydınlık, dondan korunabileceği, bakım ve tamire
uygun, ulaşılabilecek bir sayaç kutusu içinde olmalıdır.
Sayaçların montaj pozisyonu da doğru çalışmalarıyla doğrudan ilgilidir. Bazı sayaçlar
sadece belirli şekillerde (Yatay veya Dikey) monte edilebilirken, bazıları her pozisyonda
monte edilebilir. Yine bazı sayaçları vana, dirsek, redüksiyon vb. bağlantılardan belirli bir
uzaklığa bağlamak gerekirken bazı sayaçlar için bunlara gerek yoktur.
Montaj kılavuzlarında belirtilen sayaca en uygun pozisyon seçilmeli ve mevcut bir
tesisat varsa sayaca uygunluğu kontrol edilmelidir. Bütün sayaçlarda montaj ile ilgili dikkat
edilmesi gereken en önemli konu sayaçtan hava geçmesinin önlenmesidir. Sayaçtan geçecek
olan hava hem yanlış ölçüm değerine, hem de sayaçta hasara sebep olur.
39

46. Tesisatta sayaçtan önce mutlaka bir filtre sistemi
bulunmalıdır. Zira özel modeller hariç bütün sayaçlar
temiz sıvıların ölçümü için tasarlanmıştır. Üretici
firmalar pislik sebebiyle arızalanan sayaçları garanti
kapsamı dışında tutar. Sayaç arızalarının sebebi, %50
den fazla sıvının içindeki yabancı maddelerdir.
Sayaç montajında dikkat edilmesi gereken ön
önemli kural, sayacın zemine paralel ve kolona dik
olmasıdır. Şekil 5.12: Sayacın zemine
olan konumu
Su sayacını şebekeye doğru yönde ve doğru açıda
bağlamak çok önemlidir. Sayacı bağlarken üretici firmanın vermiş olduğu bağlantı şemasına
veya sayacın üzerindeki ok ve işaretlere dikkat edilmelidir.
1. Sayacın tesisata doğru 2. Sayacın tesisata yanlış
bağlantı şekli bağlantı şekli
Şekil 5.13: Sayacın doğru yanlış bağlantı şekli
5.2.1.1. Ev Tipi
Ev tipi sayaçlar yeni yönetmeliğe
göre apartman dairelerinde, elektrik
saatlerinde olduğu gibi dairenin
girişinde toplu halde konulması gerekir.
Daire içlerine konması sayacın
okunması açısından uygun değildir.
Özellikle sayaçların toplu halde
apartman girişine konulması daha uygun
olur. Böylelikle sayaçları okumaya
gelen görevli dairelerin sayaçlarını aynı
yerde bularak okur. Katlara çıkmasına Şekil 5.14: Dizi sistemi sayaç montajı
veya dairelerin kapı zillerini çalmasına
gerek kalmaz.
40

47. Şekil 5.15: Kolon sistemi sayaç montajı
5.1.2.2. Sanayi Tipi
Yukarıda saydığımız sayaç montaj kurallarının tümü küçük sanayi tipi sayaç
montajında da geçerlidir. Sanayi tipi saatlerin kolay okunabilmesi için uygun yerlere
konması gerekir. Sanayi tipi saatler de mutlaka don tehlikesine karşı korunmalıdır.
Büyük su tüketimli sanayi işletmelerinde montaj edilen sayaçlarda farklı yöntem
uygulanır. Bu tür yerlerde woltman tip sayaçlar kullanılacağı için montajında üç önemli
noktaya dikkat edilir.
 Sayacın çıkışındaki tesisat, sayaç her zaman suyla dolu olacak şekilde yukarı
yönlendirilmelidir.
41

48.  Sayaç, hiçbir zaman tesisatın en yüksek noktasına bağlanmamalıdır.
 Sayacın önünde ve arkasında en az üç çap mesafesi kadar düz boru olmalıdır.
5. 3. Sayaçların Montajı
5.3.1. Sayaç Montaj Çeşitleri
5.3.1.1. Rögar İçerisine Sayaç Montajı
Bina içinde uygun bir yer yoksa sayaç bahçeye yapılacak bir rögar içine konur. Rögar
bakım ve onarım amacıyla içine girilebilecek büyüklükte ve sayacı dondan koruyacak
derinlikte yapılarak yalıtılır.
Rögar içine birikebilecek suları akıtacak bir süzgeç konmalı ve süzgeç pis su tesisatına
bağlanmalıdır.
Sayacı tesisata bağlarken sayaç içinde hava kalmayacak şekilde bağlanır. Sayaç
borudan yüksekte ise hava, alçakta ise tortu birikir. Boru tesisatı, sayacın daima su ile dolu
kalmasını sağlayacak biçimde yapılmalıdır. Bunun yolu, gidiş borusunu sayaçtan yüksek
yapmaktır. Sayaçtan önce ve sonra birer vana konulmalıdır.
Tesisatta su deposu, hidrofor, boyler varsa buradaki suların şehir tesisatına akmaması
için sayaçtan sonra çek valf konulmalıdır. Sayacın tesisata bağlanması, iki ucunda bulunan
rakorlar yardımıyla yapılır.
42

49. Şekil 5.16: Rögar içindeki sayaç grubunun önden ve üstten görünüşü
5.3.1.2. Niş-Sayaç Kutusu İçerisine Sayaç Montajı
Sayacı binanın içinde dairenin giriş kapısının önünde uygun bir yer varsa duvara
yapılmış bir niş içine yerleştirilebilir. Niş yerden 70 cm yüksekliğinde ve yaklaşık olarak
40x60x15 cm boyutlarında olur. Nişin önüne bir kapak yapılır.
Şekil 5.17: Niş içindeki sayaç grubunun önden ve üstten görünüşü
43

50. UYGULAMA FAALİYETİ–5
UYGULAMA FAALİYETİ
Aşağıda verilen uygulama iş parçasını bilgi sayfalarında verilen bilgiler doğrultusunda
işlem basamaklarına uygun olarak yapınız.
Sayaç Grubu Parça Listesi Araç ve Gereçler
1. Ø20 mm besleme borusu 1. Boru mengenesi
2. Ø20 mm vana 2. Boru anahtarı
3. Ø20 mm sayaç 3. Kurbağacık anahtar
4. Ø20 mm vana 4. Kendir
5. Ø15 mm boşaltma musluğu 5. Sülüğen boya
6. Ø20 mm tesisat borusu
7. Ø25 mm kolon borusu
8. Sayaç bağlantı rakoru
44

51. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER
 İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı düzenleyiniz.
 Çalışma ortamınızı düzenleyerek takım hane
 İşe uygun takım ve
sorumlusundan gerekli olan takımları alınız.
aletleri hazırlayınız.
 Malzeme deposu sorumlusundan sayaç ve diğer
malzemeleri alınız.
 Sayaç için uygun bir yer hazırlayınız.
 Sayaç yerinin tespitini
 Sayaçları toplu halde daire dışına koyunuz.
yapınız.
 Sayacın rahat okunabileceği bir yere yerleştiriniz.
 Projeye uygun sayaç  Projeye uygun sayaç seçiniz.
seçiniz.  Sayacın özelliklerini iyice öğreniniz.
 Besleme borusu üzerine  Besleme borusu dışına kendir sararak boya sürünüz.
vana takınız.  Besleme borusuna vanayı takınız.
 Sayacı rakorundan  Rakoru sıkarken kendir sarınız.
vanaya takınız.  Pirinç rakoru sıkarken zedelemeyiniz.
 Sayacın ekseni yere dik  Sayacın ok yönünde olmasına dikkat ediniz.
gelecek şekilde tekniğine  Sayacı, rakorun contasını takarak sıkınız.
uygun olarak sıkınız.  Sayacın altına düz olması için tuğla koyunuz.
 Vanayı sayaç bağlantı rakorunun kendirli ve sülüğenli
 Sayaçtan sonra vana
ucuna takınız.
takınız.
 Nipeli, kendirli ve sülüğenli olarak vanaya takınız.
 Nipelin ucuna Te ’yi bağlayınız.
 Musluğu Te ’ye bağlayınız.
 Sayacı test etdiniz.  Yeterli uzunlukta boru hazırlayınız.
 Te ’nin diğer ucuna boruyu takınız.
 Tesisatın kaçak denemesini yapınız.
45

52. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–5
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplayarak
değerlendiriniz.
ÇOKTAN ŞEÇMELİ TEST
6. Su sayacının görevi nedir?
A) Suyu içinden geçirmeye yarar.
B) Suyun basıncını azaltır.
C) İçinden geçen su miktarını ölçer.
D) Suyu depo eder.
7. Soğuk su sayacı hangi sıcaklığa kadar kullanılır?
A) 60ºC
B) 70ºC
C) 50ºC
D) 80ºC
8. Sıcak su sayacının soğuk su sayacından farkı nedir?
A) Daha sağlam olması
B) Daha ekonomik olması
C) Daha hassas olması
D) Tümü ile metal olması
9. Su sayacı montajında neye dikkat edilmez?
A) Aydınlık yerde olmalıdır.
B) Kolay okunabilir yerde olmalıdır.
C) Kolay sökülür yerde olmalıdır.
D) Yüksek yerde olmalıdır.
10. Ev tipi sayaçlar nereye montaj edilmelidir?
A) Sayaç kutusuna konmalıdır.
B) Daire içine konmalıdır.
C) Önemli değildir.
D) Açığa konmalıdır.
11. Sayacın sağına ve soluna vana konulmasının nedeni nedir?
A) Su kaçırmasın diye konur.
B) Arıza esnasında suyu kesmek için konur.
C) Daha sağlam olsun diye konur.
D) İşçiliği artırmak için konur.
46

53. 12. Su sayacının ok yönü ne tarafa doğru olmalıdır?
A) Suyun akış yönüne doğru olmalıdır.
B) Yukarıya doğru olmaldır.
C) Suyun akış yönünün tersine olmalıdır.
D) Aşağıya doğru olmalıdır.
13. Tesisatta sayaçtan önce sayacın arızalanmaması için ne konmalıdır?
A) Vana
B) Filtre
C) Çek valf
D) Dirsek
DOLDURMALI TEST
Aşağıdaki cümlelerde noktalarla belirlenen yeri doğru sözcüklerle tamamlayınız.
1. Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunanlarına…………
….…….denir.
2. Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunmayanlarına…………
…....….denir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,
tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi ders öğretmeninizden de yardım alarak
tamamlayabilirsiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
47

54. ÖĞRENME FAALİYETİ–6
ÖĞRENME FAALİYETİ–6
AMAÇ
Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk ve sıcak su tesisatının kaçak testini
yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken araştırmalar şunlardır:
 Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.
 Bir inşaatı gezerek temiz su tesisatında kaçak testinin nasıl yapıldığını
inceleyiniz.
6. TEMİZ VE SICAK SU TESİSATINI TEST
ETMEK
6.1. Temiz ve Sıcak Su Tesisatının Kaçak Testinin Yapılması
Bitmiş bir temiz su tesisatının kaçak testi yapılması gerekir. Kaçak denemesi boruların
üstü örtülmeden yapılmalıdır. Bu deneme, hem tesisatı yapan sorumlu firmanın ilişiği
kesilmeden önce, işi tekniğine uygun yapmış olduğunun bir göstergesidir; hem de
yerleşildikten sonra farkına varılacak su kaçaklarının doğuracağı hasar ve problemleri önler.
Tesisattaki bütün vanalar kapalı duruma getirilerek kaçak testi yapılır. kaçak testi su ve
havayla olmak üzere iki yöntemle yapılır.
6.1.1. Su ile Kaçak Testi
Su ile kaçak testi en yaygın kullanılan yöntemdir. Kaçak testi yapılabilmesi için önce
tesisatı az su ile doldurarak boru içindeki çapak, keten artıklarının dışarı atılması ve borular
içinde hava bırakılmaması gerekir. Sonra deneme tulumbası ile tesisata su basılır. Deneme
basıncı en az işletme basıncının 1,5 katı kadar olur. Tesisat istenen basınca ulaşınca deneme
tulumbası üzerinde bulunan vana kapatılarak 10 dakika süre ile sızdırmazlık su basıncı
testine tabi tutulur. Bu süre içinde hiçbir sızdırma olmamalı ve basınç düşmemelidir. Eğer
basınç testinin izlendiği manometrede basınç düşerse kaçak olduğu anlaşılır. Kaçak olan
boru hattı kontrol edilip sızıntı olan yer yeniden sıkılmalı veya değiştirilmelidir.
Eğer kaçak yok ise tesisatın 24 saat aynı basınç altında tutulması gerekir. Son
kontrolde kaçak yok ise tesisat boruları ölçüsünde ve terazisinde sabitlenerek üzerlerinin
çimento harcı ile kapatılması gerekir.
48

55. Şekil 6.1: Basınç deneme tulumbası
6.1.2. Hava ile Kaçak Testi
Çok soğuk iklimlerde ve soğuk günlerde su yerine basınçlı hava ile deneme yapılır.
Kacak varsa kaçıntı yerleri sabun köpüğü ile tespit edilir. Bu tesisatta hava basıncı
2.5kgf/cm² den az olmamalıdır.
49

56. UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ–6
Aşağıda verilen işin kaçak testi uygulamasını su ve havayla, bilgi sayfalarında verilen
bilgiler doğrultusunda işlem basamaklarına uygun olarak yapınız.
Araç ve Gereçler
1. Test tulumbası
2. Hava basınçlandırıcısı
3. Sabun
4. Boru anahtarı
5. Kör tapa
6. Kaçak denemesi için uygun tesisat
50

57. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER
 İşletmeye ve kullanıma başlamadan
önce bütün tesisatı yıkayarak boruların
içinde bulunan yabancı maddelerden
arındırınız.
 Teknik şartnameden tesisatın cinsine  İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı
göre test basınç değerlerini bulunuz. düzenleyiniz.
 Takım hane sorumlusundan test için
gerekli olan takımları alınız.
 Bölgenin çalışma basınç değerlerini
belediyeden öğreniniz.
 Uç elemanlarının açık olan ağızlarını
kör tapa ile kapatınız.
 Tesisatın uç elemanlarının açık olan  Tulumbanın tesisata bağlanabileceği
ağızlarını kör tapa ile körleyiniz. ağzı açık bırakınız.
 Banyoda bırakılan şofben bağlantı
(Soğuk ve sıcak su) hatlarını çelik spiral
boru ile birbirine bağlayınız.
 Tulumbayı ağzı açık bırakılan yere
bağlayınız.
 Su ile kaçak testi için test tulumbasını
 Tesisata yavaş su doldurunuz.
sisteme bağlayınız.
 Sistemde istenen basınç oluştuktan sonra
tulumbanın vanasını kapatınız.
 Manometreyi tulumbaya bağlayınız.
 Manometreyi tesisata bağlayınız.  Manometrede düşme olup olmadığını
kontrol ediniz.
 Tesisata su basıldıktan sonra 10 dk
 Kaçak kontrolü için gerekli zamanı bekleyiniz.
bekleyiniz.  Manometrede düşme varsa kaçak olan
yeri bulunuz.
 Hava basınçlandırıcısını tesisata
 Hava ile kaçak testi için hava bağlayınız.
basınçlandırıcısını tesisata bağlayınız.  Bağlantı yerinde kaçak olmamasına
dikkat ediniz.
 Hava basıncı 2.5kgf/cm’ den az
olmamalıdır.
 Uygun hava basıncı tesisata veriniz.  Tesisata hava basınız.
 Havanın boşalmaması için vanayı
kapatınız.
51

58.  Tesisata hava basıldıktan sonra 10 dk
bekleyiniz.
 Kaçak kontrolü için gerekli zamanı  Manometrede düşme olup olmadığını
bekleyiniz. kontrol ediniz.
 Tesisattaki kaçak varsa sabun köpüğü ile
kontrol ediniz.
52