Nekane Goikoetxeak bi hitzaldi egin ditu EKTn, eta helburua izan du diakronia modeloa kokatzea, jakiteko iraganak zer irakasten digun gaur egun.

1. 2011/02/08
Euskal kulturgintzari buruzko irakaspenak gaur artean
EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA
 Sarrera: Praileaitz eta Kama Sutra
 Bi saioen helburu eta xehetasunak
 Irakaspenak etiketatuta: Euskal, Kulturgintza,
Transmisioa
 Tesia: EHS langintza ahaztua bazter herrian.
 Ondorioak
 Hurrengo saioa
1

2. 2011/02/08
http://www.youtube.com/watch?v=UtjzB9xrwAw
2

3. 2011/02/08
 Indoeuropearra
 Juan Perez Lazarraga
 Axular
 Donemiliagako glosak
 Iberiera
 Pidginak
 Julio Urkixo
 Joana Albret
 Oiasso
 Euskaltzaindia
 El libro negro del euskera
 Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia
 Ikuspegi diakronikoa kokatu
 Aurreko edizioetako ahotsak ekarri
 Etorriko diren hizlariak aurkeztu
3

4. 2011/02/08
 Azalpen testua nagusi: dibulgazioa helburu.
 Baina iritzi testutik ere bai. Tesi nagusi bat:
EHS-ri eskainitako arreta txikiak ondorioak
izan ditu euskal kulturgintzan.
 Ondorioz, memorian sakontzeko gonbitea.
“Gogoratzea txarra izan daiteke, Sophi; eta ahaztea, ba
baita ere. Ez al da horixe kontua? Begiratzen diogun
alderditik begiratzen diogula, nahaste-borraste bat
da. Baina kontatzea da arazoarentzako irtenbidea.
Kontatuz egiten dute bat memoriak eta ahanzturak.”
(G. Swift, In Zaldua I., 2005, Etorkizuna, Alberdania)
4

5. 2011/02/08
 Euskal
 Kulturgintzaren
 Transmisioa
 Euskara jendea
 Euskarak definitzen gaitu
5

6. 2011/02/08
 Euskalgintzaren lekukoak: Euskaldunak
 ZER DA EUSKAL KULTURA?
6

7. 2011/02/08
 Apologisten auzia
7

8. 2011/02/08
 Kulturaren definizioak: Bulkada nagusiak
 Kanpion: nazio kulturala
 Arana: nazio historiko-etnikoa
 Idazle nafarra Pizkundearen ardatz kulturala izan zen.
 Hiru langintza: Nafarroako historia, euskal erakunde eta
eskubide politikoen defentsa eta euskararen aldeko lana.
 Iruñeko Revista Euskaratik zabaldu bere mezua.
 Gramática de los cuatro dialectos literarios.
 Blancos y negros. Eskola-ereduari kritika.
8

9. 2011/02/08
 “Gure independentzia nazional sekula
menperatugabearen lekuko bizi eta fedemailea da
(euskara). Berarizko aurpegia ematen digun eta
besteengandik bereiztera garamatzan funtsa da, gure
asimilazio osoari enbarazo egiten diona, aspaldidanik
bilatzen den asimilazioari, eta halako baliabide
maltzurrez egikaritu nahi denari”
 Hizkuntzaren kontzientzia nazionala mugimendu politikoan
txertatu zuen.
 Euskal abertzaletasunaren proiektu politikoan hizkuntzak
lekurik behinena izan zuen.
 Hainbat idazlan egin zituen hizkuntzari duintasuna eta leku
sozial hobeak irabazteko.
9

10. 2011/02/08
 “Hortaz, nazio euskaldunaren funtsezko osagaia da
(hizkuntza). Euskararen desagertzeak, nazio haren
hondamendia ekarriko luke erremediorik gabe.(…)
Euskara desagertzen bada, ezingo dugu berpiztu;
egon, badagoen bitartean, beti ere Euskal Herriko
alderdi ezkutuenetara zabaldu eta garatu ahal izango
dugu”
 Kultura jasoa: inork pentsatu duen onena,
zibilizazioari kritika
 Masa kultura: hango eta hemengoa (jatorririk
gabekoa) eta popularra
 Herri kultura: mendez mende metatutako
jakintza
10

11. 2011/02/08
 Boterearen auzia: hegemonia eta menderakuntza.
 Kulturaren garrantzia. Nazioa kulturalki osatu
“azpiko” kultura etniko ezberdinak aukeratuta
(flamenkoa, la roja, paella/ txakolina, baserritar
arropa, olentzero)
 Kulturak hegemonia birsortu, boterea zilegi bihurtu.
 Bulkada BAT: Leizarragaren biblia (eusk)
 Bulkada BI:Muniberen opera (gazt/eusk)
 Bulkada HIRU: Txomin Agirreren Garoa
 Bulkada LAU: Lizardiren olerkiak
11

12. 2011/02/08
 Xamar- Koldo Zuazo: mitoak desegiten eta
konponbideak proposatzen.
▪ Nola iraun dugu? Isolamenduaren mitoa
▪ Euskalkiak aberastasun? Ez, minorizazioaren ondorio
▪ Jarraiduraren etena erreala al da?
▪ Perspektiba motzarekin ari gara lanean?
 Nola iraun dugu?
Isolamenduaren mitoa
12

13. 2011/02/08
 Euskalkiak aberastasun?
Ez, hizkuntza komunitate menostua
izatearen ondorio baina ezinbesteko oinarri
aurrera egingo badugu
 Jone Miren Hernández
13

14. 2011/02/08
 Eusko Ikaskuntzaren asmoak Euskaltzaindia
sortzean
 Etxeberri egitasmoa
 Joseba Intxausti: “Euskara, euskaldunon
hizkuntza”
 Bidegileak
 Siadeco, Euskararen Liburu Zuria (1977)
 Intxausti, J. (ed.) Euskal Herria (1985)
Jakin/Lankide Aurrezki Kutxa.
 Erize, X. (1997) Nafarroako euskararen
historia soziolinguistikoa. 1863-1936.
Nafarroako Gobernua.
 Jimeno Jurioren lanak
14

15. 2011/02/08
15

16. 2011/02/08
 Testuinguru historikoa: arrazoi
sozioekonomiko eta politikoak
 Ofizialtasunik eza
 Kanpoko gobernuen debeku eta erasoak
 EHko goi-klaseen jarrera eta erabakiak
 Euskaldunen axolagabekeria…
16

17. 2011/02/08
 Kanpo faktoreak:
 Inbasioa edo menderatzea
 Erdal gizartearekiko harremanen ugaritzea: merkataritza,
industria, etorkinak, komunikabideak
 Espainiako Estatuaren erantzukizuna
 Barne faktoreak:
 Euskaldunen kontzientziarik eza
 Agintari eta goi-klaseen jarrera
 Eskola erdalduntzailea
 Immigrazio masiboa
 Faktore psikologikoak: euskararen baliogabetzea,
euskararen gutxiespena (ez da kultur hizkuntza, baserritar-
konplexua). Honen arrazoiak: erdaraz mintzatzen diren gune
edo lagun batzuen presentzia (administrazio edo finantza-
burokrazia, profesio liberalak), gaztelaniazko
komunikabideen areagotzea (TB, irratia, prentsa), garraioen
ugaritzea…
17

18. 2011/02/08
 Arrazoi soziopolitikoak eta Espainiako indar zentralen
hizkuntz kolonialismoa
 Faktore sozioekonomikoak: industrializazioa eta jarduera
ekonomikoan gertatutako aldaketak, immigrazioa,
familiaren aldaketa
 Faktore instituzionalak: eliza (eragin bikoitza);
administrazioa; familia.
 Faktore psiko-sozialak: “irabazlearen alde jokatu”
 Barneko arrazoiak nagusi: Euskaldun letratuen
eragina azpimarratzen du. Akonplejatu eta
minorizazio-prozesuan bide-urratzaile gisa
aurkezten ditu.
18

19. 2011/02/08
 Joseba Intxausti(1990, Euskara euskaldunon hizkuntza):
“inertzia eta inguruko egokiera hobeek salbatu digute
(…)euskara”, euskaltzaleen borondate “herri eta hiztungo
baten iraun-ahalmena sakonean datorren egiturazko
korronte iraunkorra” da.
 Juan Mari Torrealdai (1977, El libro blanco del euskera: “se nos
presenta como un hecho histórico-lingüístico sorprendente”,
“es un caso insólito de terquedad vital”
 Kanpion (ibid.): funtsezko indarra gizartearen bizimodua giro
euskaldun orokorrean ikusten zuen. Isolamenduaren ideia
baztertzen zuen.
 Angel Irigarai (1935, Euskara): euskaldunen atxikimendua
nabarmendu. “El euskaldun es o ha sido, contra la opinión
actual de muchos, extraordinariamente apegado y amante
de su lengua; no ha dejado de hablarla y estimarla, a pesar de
ser castellano hace siglos todo lo que encontraba escrito”
19

20. 2011/02/08
 Txepetx (1972): isolamendua eta gaztelaniaz ez jakitea
arrazoi nagusitzat. Gainera, elebidunen kasuan,
praktikotasuna eta atxikimendu erreflexu, ez kontzientea,
inertzia eta hizkuntz kontzientzia.
 Txepetx (1993): Euskaldunen bere buruarekiko begirunea;
ohituren indarra; euskararen bidez sortzen ziren talde
barneko lotura afektiboak; familia bidezko transmisioa;
hazkunde demografiko handia, euskal hizkuntza
komunitatearen belaunaldiz belaunaldiko ugalketa
bermatzen zuena; nazio kontzientzia
 Inertzia, isolamendua, atxikimendu erreflexua, gaztelaniaren
ezjakintasuna…
 Euskaltzaleen borondatea, hizkuntz kontzientzia…
 Bizimodu eta mundu kultural jakin baten emaitza, horrek
sortzen duen hizkuntz atxikimendua, familia bidezko
transmisioa, talde barneko lotura afektiboak
 Besterik: elebitasuna (gaztelaniaren ezagutza), euskaldunen
bere buruarekiko begirunea, jarrera politikoak…
20

21. 2011/02/08
Egingo al dugu ikerlariarena?
Erantzun ondorengo galderei:
 Zeintzuk dira zure leku(eta)ko euskararen egoeraren
arrazoiak? Zerk jokatu du alde? Zerk kontra? Zer
proposatuko zenuke aurrera begira?
 Euskarak zentraltasunik ez: bazter-herri.
 Bestelako ikuspegiak gailendu.
 EHS baztertu horren ondorioz.
 Diakroniak irakaspen interesgarriak EKT-az.
 Glokalaren garrantzia.
21

22. 2011/02/08
 Aurreko edizioetako ahotsak ekarri: Xamar, Zuazo,
Arexolaleiba, Amezaga, Hernández
 Hurrengo hizlariak kokatu: Esteban, Leizaola,
Narbaiza, Iztueta, Zuberogoitia, Larrinaga
 Diakronia kokatu
 EHSa lantzeko premia argudiatu
22

23. 2011/02/08
 Pizkundeko ezaugarriak agerian
Eskerrik asko!
23

24. 2011/02/08
Euskal kulturgintzari buruzko irakaspenak gaur
artean
 Diakronia kokatu
 Aurreko edizioetako ahotsak ekarri: Xamar, Zuazo,
Arexolaleiba, Amezaga, Hernández, Larrinaga
 Hurrengo hizlariak kokatu: Esteban, Leizaola,
Narbaiza, Amundarain, Iztueta, Zuberogoitia
 Euskararen Historia Soziala lantzeko premia
argudiatu
24

25. 2011/02/08
 Euskarak zentraltasunik ez: bazter-herri.
 Bestelako ikuspegiak gailendu.
 EHS baztertu horren ondorioz.
 Diakroniak irakaspen interesgarriak EKT-az:
Euskal, Kulturgintza, Transmisioa…
 Glokalaren garrantzia.
25

26. 2011/02/08
1) Mapa sozio-historikoa: Pizkundearen ezaugarri nagusiak (Joseba
Intxausti) eta 2) Bilboren lekukotza (Pedro eta Aitor Zuberogoitia)
3) Mapa sozio-literarioa: Pizkundearen analisia-1 (Lourdes Otaegi)
4) Mapa sozio-politikoa: Pizkundearen analisia-2 (Ane Larrinaga)
5) Mugen mapa: Pizkundearen analisia-3 (Koldo Izagirre)
26

27. 2011/02/08
Pizkundearen ezaugarri nagusiak (Joseba
Intxausti)
 1789- Frantses iraultza
 1936- Espainiako gerra zibila
27

28. 2011/02/08
 Frantziako Iraultza (konbentzioaren gerra.
1793)
 Napoleonen konkistak
 Hiru karlistada
 Mugimendu sozio-kulturala.
 Herri-nortasuna zaintzeko asmoari emandako erantzuna.
 Hizkuntzari balio nazionala ikusi zitzaion, herri-nortasuna
gordetzeko baliabidea.
 Aurreko hamarkadetan oinarriturik, kanpo mehatxuen
aurrean, asmo eta ekintza berriak ekarri zituen: kultur
aldizkariak, euskal jaiak eta lore jokoak, euskalgintzako
talde-antolaketa…
28

29. 2011/02/08
 Idazle nafarra Pizkundearen ardatz kulturala izan zen.
 Hiru langintza: Nafarroako historia, euskal erakunde eta
eskubide politikoen defentsa eta euskararen aldeko lana.
 Iruñeko Revista Euskaratik zabaldu bere mezua.
 Gramática de los cuatro dialectos literarios.
 Blancos y negros. Eskola-ereduari kritika.
 Historialari, idazle eta margolari nafar hau, 1868tik
aurrera Nafarroako mugimendu euskaltzalea bildu,
eratu eta indartzen ahalegindu zen.
 Asociación Euskara de Navarra
 “Herri baten hizkuntza da berorren berarizko
jeinuaren azalpenik esankorrena”
 Nafarroan, XIX. mendean atzerakada itzela izan
zuen euskarak.
29

30. 2011/02/08
 Manterola donostiarra, Euskal Herri osoko indar euskaltzale
baliozkoenak bere ingurura bildu eta, denekin batera, kultur
ekinbide emankor bat sortzen saiatu zen. Euskal-Erria
aldizkaria gertatu zen denen lantegi (1880-1918)
 Broussain lapurtarrak Hego-Ipar batasun-gogoa elikatu
zuen. Hizkuntzaren batasuna, hizkuntz erakundeak,
eskolak…espazio modernoak aldarrikatu zituen
euskararentzat.
 Hizkuntzaren kontzientzia nazionala mugimendu
politikoan txertatu zuen.
 Euskal abertzaletasunaren proiektu politikoan
hizkuntzak lekurik behinena izan zuen.
 Hainbat idazlan egin zituen hizkuntzari duintasuna
eta leku sozial hobeak irabazteko.
30

31. 2011/02/08
 Inguruko jazoera sozio-kultural eta politikoen
erantzun gisa sortu zen eta Espainian eta Europan
zeuden abertzaletasun-ereduei jarraituz.
 Aitzindariak nafarrak, arrazoi geolinguistikoak.
Salaketa soziolinguistikoa.
 Euskal Herriaren nortasun funtsa hizkuntzan dago.
Gero, idazle eta kultur taldeen abertzaleaurreko
euskaltzaletasuna espresabide politikoen bitartez
gauzatu
 “Gure independentzia nazional sekula
menperatugabearen lekuko bizi eta fedemailea da
(euskara). Berariazko aurpegia ematen digun eta
besteengandik bereiztera garamatzan funtsa da,
gure asimilazio osoari enbarazo egiten diona,
aspaldidanik bilatzen den asimilazioari, eta halako
baliabide maltzurrez egikaritu nahi denari”
31

32. 2011/02/08
 “Hortaz, nazio euskaldunaren funtsezko osagaia da
(hizkuntza). Euskararen desagertzeak, nazio haren
hondamendia ekarriko luke erremediorik gabe.(…)
Euskara desagertzen bada, ezingo dugu berpiztu;
egon, badagoen bitartean, beti ere Euskal Herriko
alderdi ezkutuenetara zabaldu eta garatu ahal
izango dugu”
“Munduan ezta, seguru nago,
Au baño erri bat obia;
Gorde dezagun, bada, osorikan
Ama Euskeraren legia (…)
Oroi gaitean Euskera gozo
Munduan paregabeaz,
Ta aurrerontz ere izango gera
Mirestuak erbesteaz”
32

33. 2011/02/08
 Nafarroa: Revista Euskara de Nabarra (1877-
1883)
 Araba: Revista de las Provincias Eúskaras
 Gipuzkoa: Euskal-Erria
 Bizkaia: Revista de Vizcaya
 Iparraldea: Eskualduna
 Pizkundean aurrera egitean zientziak eta gizarteko
hizkuntz mugimenduak elkarri lagunduz egin zuten
gora.
 Jaien garrantzia: Bertso-lehiaketak, Olerti-egunak,
Euskararen egunak, sariketak…
 Aldizkari autozentratuak: Ariel, Euskal-Esnalea,
Argia.
 Aldizkari zientifikoak: Euskara (Berlinen argitaratua)
eta RIEV
33

34. 2011/02/08
 Atzerriko euskalariak: Van Eys, Schuchardt…
 Etxekoak: Julio Urkixo eta Resurrección Maria
Azkue
 Erakundeen barruan:
Aginte zentralaren eskuetatik zeuden
erakundeetan euskarak ez zeukan tokirik
(ministeritzetan, indar armatuetan, gobernu
zibiletan, gobernu zentralaren ordezkaritzetan)
Aginte horren beste organo gutxi-asko
autonomoetan ere ez (osasun-etxe, eskola,
trenbidea…)
34

35. 2011/02/08
 Diputazio eta udaletxetan: gaztelaniaz idatzi, euskaraz
mintzatu eremu euskaldunetan.
 Abertzaleekin indar koerlazioa aldatzen joan zenean,
Diputazioetan euskararekiko erabaki ausartagoak: Notarien
euskaltasuna bultzatzeko neurriak, Euskaltzaindia sortzekoa,
Eusko Ikaskuntzaren kongresuak, Unibertsitatea eraikitzeko
ahaleginak… baina, hala ere, anekdotikoak
 Neurriak:
 Hizkuntza Eskakizunak: Mikeleteak, telefonistak,
basozaingorako zuzendaritza, Fraisoroko
zuzendaritzan…
 Dirulaguntzak: aldizkariei
 Eskola: auzo-eskoletan irakasle euskaldunak (BFA).
Bi izen: Eleizalde eta Landeta.
35

36. 2011/02/08
 Euskararen Akademia
http://www.euskaltzaindia.net/erakundearen_b
erri/historia_laburra_bideoan
36

37. 2011/02/08
Bilboren lekukotza
(Pedro eta Aitor Zuberogoitia)
37

38. 2011/02/08
1.- Inguruko errepublikak: Abando, Begoña,
Deustu
2.- Hiru gizon, hiru ahots: Arana, Azkue eta
Unamuno
3.- Autogorrotoaz
4.- Lehenengo euskal aldizkariak
1) Gora gora arseniko-lejia! Sabindarrak
euskalduntze bidean
2) Euzkeltzale Bazkunaren lan isila
3) Euzko-Deya eta Euzkadi
4) Ekimen integratzaileak: Hermes aldizkaria,
Eusko Ikaskuntza eta Euskaltzaindia
38

39. 2011/02/08
1) Euskara katedraren bilakaera
2) Andrazkoen indarra: Emakume Abertzale
Batza
3) Diktaduratik Dictablandara
1) Hezkuntzaren gaineko eztabaida
2) Lehenengo eskolak
3) Udal eskoletako euskara klaseak eta euskara
katedra
4) Emakumeen eta gazteen bultzada berriro
5) Tintontzi, luma eta errotatiba artean
6) 1936ko gerra: basakeria eta heriotza
39

40. 2011/02/08
Pizkundearen analisia-1
(Lourdes Otaegi)
 Aitzolen gizaldia(1926-1936): “Abagunearen sena
duk argi”
 Etxepare, Larramendi aitzindari
 Eusko Ikaskuntzaren III. Kongresuan (1922-
Elebitasuna eta Europako hizkuntza minoritarioen
egoera) Finlandiak txunditu
 Literaturaren misioa-Volksgeist
 Administrazioa eta eskola/prentsa
40

41. 2011/02/08
 Euskaltzaleak: euskal jaiak, mitinak, umeen
egunak, literatur sariak, olerti egunak,
bertsolaritza
 Arrenkurak: hizkuntzaren eredu berrizalea
gaitzetsi, publiko hezigabea, kanpo erasoak
 Literatur eredu modernoa: errealitateari loturikoa,
idazlearen dohaiak, euskal sena duen hizkuntza-moldea,
gaiak (heriotza, euskara)
 Itzulpena euskararenganako errespetua sustatzeko
euskaldun alfabetatugabeengan
 Arrenkurak: euskal produktuen salmenta urria, herritarren
hizkuntz gaitasun urria
41

42. 2011/02/08
 Unamuno, Barojatarrak, Ortega y Gasset:
euskarak abstrakziotarako kamustasuna.
 Erantzunak:
 Aitzolek gaztelaniaz argumentatuz: “La murte del
euskera”
 Lizardik euskaraz literatura sortuz: “Nahi
haunat…” Unamunori eskaini
Pizkundearen analisia-2
(Ane Larrinaga)
42

43. 2011/02/08
 Euskalgintzaren azterketa ezagutza ekoizle legez,
baliabide sinbolikoen sortzaile, errealitatearen
interpretazio-markoak sortu: mugimendu
intelektuala.
 Esparru politikoa eta kulturala loturik egon ohi da
baina euskal kulturak azpiinstituzionalizazioa
mendekotasun politikoaren ondorioz.
 Gizarte zibilak hartu du kultur erakundeen tokia:
eskolak, hedabideak…
 Mugimendu izaera horrek esanahi politikoz bete ditu
denbora luzez euskal kulturaren egintzak eta lanak.
Kulturgile horien zereginetako bat izan da euskararen aldeko
erresistentzia kognitiboa lantzea, gizarte aldaketa helburu.
 Hizkuntza eta kulturen arteko gatazka sinbolikoan hainbat
definizio sozial lehiatzen dira legitimazio bila. Kulturgileek
kokapen ezberdinak: Pio Baroja-Lizardi
43

44. 2011/02/08
 Gaur egungo euskalgintza kapital kultural eta sinboliko
baten metaketa historikoaren emaitza da: lan, ideia,
irudikapen, proiektu eta ezagutza multzoen ondorena da.
 Hiru une historiko: Eusko Pizkundea, 1960/70
hamarraldietako kultura pizkundea, 1980ko
instituzionalizazio prozesua.
 Euskal kulturgintzako aldaketak euskal gizarteak bizi
izandakoekin batera. Aldaketa uneetan intelektualen
sorkuntza areagotu egin da.
 Orain, euskal kulturaren esparrua dibertsifikatu.
Euskalgintza azpiesparru bihurtu. Tirabiratsua da,
bertan islatzen direlako hizkuntzari lotutako
gatazka sinbolikoaren ondorioak.
 Sekularizazioa: Kulturgileen lidergo soziala kamustu
44

45. 2011/02/08
Pizkundearen analisia-3 (Koldo Izagirre)
 Aitzindaritza baino etena nabarmendu.
 Euskaltzaleek propaganda euskerista egiten zuten
nagusiki.
 Gaztelaniaz beren artean?
 Gerraondokoek (Txillardegi, Krutwig) ekintza
bitarteko propaganda egin zuten, koherentzia
linguistikoa kulturaren motorra bihurtuz.
45

46. 2011/02/08
46