Borçlar Hukuku Dersleri 1.DERS

1. BORÇLAR HUKUKUNUN TANIMI*
*Kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır.
 Bir şahsı(borçlu) diğer bir şahsa karşı(alacaklı)
bir edimi yerine getirmekle yükümlü kılan
hukuki ilişkidir.
• bir şey verme borcuna-satım sözleşmesi,
• belirli bir davranışta bulunma borcuna-hizmet sözleşmesi,
• belirli bir davranışta bulunmama borcuna-rekabet yasağı
örnek olarak gösterilebilir

2. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU*
 Borç ilişkileri yalnızca sözleşmelerden doğmaz, kanundan doğan borç ilişkileri de vardır:
 haksız fiiller ;belki de en önemlileridir.(TBK 49,BK 41)
• bir kimsenin hukuka aykırı ve
• kusurlu davranış ile(uygun illiyet bağı) TAZMİNAT
• bir başkasının mal ya da şahıs varlığına zarar vermesidir. MÜEYYİDESİ
 Böyle durumlarda hukuk düzeni haksız fiil ika eden kişiye müeyyide öngörür:
 Haksız fiil işleyen kişi, ortaya çıkan zararı tazmin etmek zorundadır. Fakat bazen
davranış, aynı zamanda suç teşkil eden bir davranış da olabilir. Bu durumda fail, tazminatın
yanı sıra ceza müeyyidesi ile de karşı karşıya kalır.(ceza hukuku konusudur)Ceza hukuku
bakımından suç teşkil eden bir davranışın tazmin borcu doğurmaması da mümkündür.
Davranış suç teşkil ettiği takdirde ne tür bir cezai müeyyide uygulanacağı Ceza Hukukunun
konusudur.
 Borçlar hukuku ise, kişilerin haksız filleri sonucu mal ya da şahıs varlıklarında meydana
gelen azalmaların giderilmesini yani zararın telafi edilmesi ile ilgilenir. Bu yönüyle de BH,
 kişilerin zarar görmelerini önlemeyi ya da
 ortaya çıkan zararı gidermeyi amaçlayan hukuk dalıdır.
 Haksız fiiller dışında, kanundan doğan başka borç ilişkileri de mevcuttur:
Sebepsiz zenginleşmeden ,vekaletsiz iş görmeden, kusursuz sorumluluk hallerinden doğan
borçlar gibi.

3. BORÇ İLİŞKİSİNİN UNSURLARI
1. Borç ilişkisinin sujeleri olan ‘TARAFLAR’:
Edimi Talep Yetkisi
Alacaklı(Aktif Suje) Borçlu(Pasif Suje)
Edimi İfa Etme Zorunluluğu
2.Borç ilişkisinin objesi olan ‘KONU’:Edim
• Alacaklının alacak hakkının karşılığını oluşturur.
• Her borç ilişkisinde mutlaka bir edim bulunur.

4. EDİMİN UNSURLARI VE ŞARTLARI*
 Bir davranışın edim sayılabilmesi için belirli şartları taşıması gerekir:
1.Kanunun emredici hükümlerine aykırı olmaması
Düzenleyici hükümlere aykırılıkta borç ilişkisi geçerli iken,emredici hükemlere aykırılığın müeyyidesi
hükümsüzlüktür.
2.Ahlaka aykırı olmaması
3.Kamu düzenine aykırı olmaması
Kamu düzeni kavramı, muhafazasında ve uyulmasında toplumun mutlak yararı olan kuralları ifade eder.
4.Kişilik haklarına aykırı olmaması
Kişilik hakları vazgeçilemez, sınırlandırılamaz, devredilemez haklardır, Anayasa ile korunurlar.
5.Edimin ifasının mümkün olması
Maddi veya hukuki bir imkansızlık söz konusu olabilir
 Yukarıdaki unsurlara ilaveten edimin ayrıca
6.Alacaklı lehine hukuken korunan maddi ya da manevi bir yarar sağlamalıdır
7.Belirli ya da belirlenebilir olmalıdır
Borcun doğumu anında belirlenmiş olması şart değildir ancak; en azından ileride belirlenebilir olması
gereklidir.

5. KONULARINA GÖRE EDİM ÇEŞİTLERİ*
Olumlu Edim-Olumsuz Edim
 Borçlunun olumlu bir davranışta bulunmak
suretiyle yerine getirdiği edim olumlu
edimdir:
 Verme edimi, Yapma edimi
 Borçlunun olumsuz bir davranılta
bulunmak suretiyle yerine getirdiği edimler
ise olumsuz edimlerdir.
 Yapmama edimi
Şahsi Edim-Maddi Edim
 Borçlunun fikri ya da bedeni bir emek sarf
etmek suretiyle yerine getirdiği edimlere
şahsi edim denir.
 Bazı şahsi edimlerde borçlunun şahsı
önemlidir.Bu borç tiplerinde borç borçlunun
ölümü ile sona erer,mirasçılara geçmez.
 Borçlunun malvarlığından bir şey vermek
suretiyle ifa ettiği edimlere maddi edimler
adı verilir.Borçlu genelde,malın zilyedliğini veya
mülkiyetini devretmek suretiyle borcunu ifa etmiş
olur.
 Borçlunun ödeme gücü,yeteneği ya da
malvarlığı ile ile sınırlı değildirler,bazı durmlarda bu
halleri aşabilirler fakat borçlu yine de ifa etmekle
yükümlüdür.
 Borçlunun şahsının önemli olduğu
edimlerden farklı olarak,borcu 3.şahıslar da ifa
edebilirler.

6. BÖLÜNEBİLİR OLUP
OLMADIKLARINA GÖRE EDİM
ÇEŞİTLERİ
 Borcun konusu olan edim,değerinde
azalma ya da mahiyetinde değişme
olmaksızın küçük parçalara ayrılabiliyorsa
bölünebilir bir edimdir.
 Bölündüğü zaman değeri azalıyor veya
mahiyetinde değişme yaşanıyorsa
bölünemez edimden söz edilir.
 Cins borçları genellikle bölünebilir
edimlere konu olabilirken,parça borçları
ve yapmama borçları genellikle
bölünemez edimlere konu olmaktadır.
 Ayırımın Önemi: Kısmi İfa
Bölünemez borçlarda kısmi ifa mümkün
değildir,kısmi imkansızlık ta söz konusu
olamaz.
SÜRELERİNE GÖRE EDİM
ÇEŞİTLERİ
 Borçlu,borcun konusunu tek bir defada,tek bir
davranışla yerine getirebiliyorsa ani edim söz
konusudur.Kural:geçmişe yönelik sona
erer.(dönme)
 Eğer borçlu borcunu zaman içerisinde kesintisiz ve
devamlı bir şekilde ifa ediyorsa sürekli edimden
söz edilir.Kural:geleceğe yönelik sona erer(fesih)
 Olumsuz edimler,yapmama edimleri genellikle süreklidir.
 Borçlunun düzenli ya da düzensiz aralıklarla belirli
bir davranışı tekrarlayarak borcunu ifa ettiği
edimler devri(dönemli) edimlerdir.Borçlu edimini
dönem dönem ifa eder.
 Ayırımın Önemi:
• İfa,
• Borç ilişkisinin geçersizliğine uygulanacak hükümler,
• Borç ilişkisinin sona ermesi

7. EDİMİN MAHİYETİNE GÖRE BORÇ ÇEŞİTLERİ
PARÇA BORÇLARI
1.Edim benzerleriyle karıştırılmayacak şekilde tüm
ayırt edici özellikleriyle belirlenmişse parça borcu söz
konusudur.
2.Borç kesin olarak belirlenmiştir.İfa edilecek
edimden yeryüzünde 1 tane vardır ve borçlu o
edimi ifa etmek zorundadır.
3.Genellikle gayrimisli şeylere konu olurlar.
CİNS BORÇLARI
1.Edim bütün ayırt edici özellikleriyle değil de,o
cinse ait genel nitelikler zikredilerek belirlenmişsse
cins(çeşit/nevi) borcu söz konusudur.
2.Kararlaştıtrılan edimden yeryüzünde birden fazla
bulunmaktadır.Borçlu bunlardan birini teslim
ederek borcunu ödeyebilir.
3.Genellkle misli(yeryüzünde benzeri
bulunabilen,ölçme,sayma,tartma ile belirlenebilen
şeyler) şeylere konu olurlar.
4.Sınırlı cins borcu ise,yalnızca ayırt edilmiş belirli bir
stoktan ifa edilebilen borçlardır.

8. EDİMİN MAHİYETİNE GÖRE BORÇ ÇEŞİTLERİ
AYRIMININ ÖNEMİ
PARÇA BORÇLARI
1. İFA
1.Boçlu borcun konusu edim dışında başka bir şey ile
borcundan kurtulamaz.
2.İMKANSIZLIK
2.İmkansızlık söz konusu olabilir.
CİNS BORÇLARI
BAKIMINDAN
1.Borçlu kararlaştırılan cinsten şeylerin ifası le
borcundan kurtulabilir.
BAKIMINDAN
2.Kural olarak maddi açıdan imkansızlık söz
konusu olmaz.[Nevi telef olmaz ilkesi]
Fakat sınırlı cins borçlarında, stok yok olursa
maddi imkansızlık olur.

9. SEÇİMLİK BORÇLAR*
 Borç birden fazla edimi ifa etmekle birlikte, borçlunun bunlardan bir tanesini ifa
etmek suretiyle borcunu yerine getirdiği borç türüdür.
 Edimlerin aynı cinsten olması da şart değildir.
 Sözleşmenin kurulması ile birlikte borç ilişkisi de kurulmuştur fakat hangi edimin ifa
edileceği kesin değildir.
 Seçime yetkili kişinin bu yetkisini kullandıktan sonra seçilen edim borcun kesin
konusu haline gelir.
 Seçme yetkisi sözleşmeyle borçluya,alacaklıya ya da 3. kişiye bırakılabilir.Fakat
sözleşmede böyle bir hüküm yoksa bu yetki boçluya aittir.

10. BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM OLAN BAZI PRENSİPLER
 İrade Özgürlüğü Prensibi
*Kişilerin ,şahsi ilişkilerini hür iradelerine göre diledikleri gibi tayin edebilme hürriyetlerini ifade
eder.
BH alanında şahsi ilişkileri düzenlemeye yarayan en önemli araç sözleşmelerdir. İşte bu
nedenle, TBK m.26 sözleşme serbestisi ilkesi, irade özgürlüğü ilkesinin bir uzantısı olarak kabul
edilmiştir.
 Sözleşme Serbestisi İlkesi
Kişiler kural olarak;
 Sözleşme yapıp yapmamada serbest olup,
 Sözleşmenin türünü belirlemede de özgürdürler.Bu bağlamda,
• kanunlarda öngörülmemiş yeni sözleşmeler yapabilecekleri gibi,
• sözleşmenin içeriğini de [kanunda öngörülen sınırlar içerisinde] özgürce belirleyebilirler.

11.  Nispilik İlkesi
BH konusu olan borç ilişkilerinden doğan alacak hakkı nispi bir haktır. Bu ilkenin
sonucu olarak;
 Alacak hakkı yalnızca taraflar arasında ileri sürülebilir,
 İlişkiye taraf olmayan kişilere karşı ileri sürülemez.
• İstisnaları:
 Şerhle etkisi güçlendirilmiş kişisel haklar
 Tam üçüncü kişi yararına sözleşme
 Üçünci kişi aleyhine borç kurulamaması ilkesi
Bir sözleşme 3. kişi yararına yapılabilir fakat,3. kişi aleyhine onun rızası olmaksızın bir
borç yaratılamaz
 İlişki Tiplerinin Sınırlı Sayıda Olmaması
Sözleşme özgürlüğü sayesinde, taraflar, yeni alacak hakları yaratabilirler.
 Şekil Serbestliği İlkesi
Sözleşmelerin geçerliliği [kanunda aksi öngörülmedikçe] hiçbir şekle bağlı değildir.

12.  Şahsilik İlkesi
Borç ilişkisinden doğan alacak hakları, şahsi niteliktedir.Alacaklı hakkına kavuşabilmesi için
bir başkasının(borçlunun) yardımına ihtiyaç doğar.
Çünkü alacak hakkı,(ayni haklardan farklı olarak) mal üzerinde dolaylı hakimiyet sağlar.
 Kusurlu Sorumluluk İlkesi
Bu ilkeye göre borçlu,ancak kusuru varsa sorumludur,kusuru yoksa zaradan sorumlu
değildir;yani sorumluluğu kusura dayalıdır.Hem akdi hem de haksız fiil sorumluluğunda geçerli
bir ilkedir.
İstisnası:Kusursuz Sorumluluk Hallleri
 Dürüstlük İlkesi ve Hakkın Kötüye Kullanılması
 Kanunkoyucu TMK m.2/1’de «Herkes,haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken
dürüstlük kuralına uygun davranmalıdır» emredici hükmüyle özel hukukun tamamına
yaygın bir ilke oluşturmuş ve TMK m.2/2 bu ilkeye aykırığın müeyyidesini belirtmiştir:
 «Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz»

13. BORÇLAR HUKUKUNUN KAYNAKLARI
 Asli ve tali kaynaklar(ikinci derecede,tamamlayıcı,yardımıcı kaynaklar) olmak üzere iki
türlüdür.Bu ayrım, özel hukuk alanında geniş bir uygulama bulan TMK.m.1'de yer
almaktadır:
 Hükme göre hakim, önüne gelen olayda önce,Yazılı Kaynaklara bakar:
I. Uygulanabilir kanun hükmü bulunup bulunmadığını araştırmak(her ne kadar m.1 de
kanun tabiri geçse de bundan anlaşılması gereken sadece teknik anlamda kanun
değil, her türlü yazılı hukuk kuralıdır:kanun,khk,tüzük,yönetmelik) uygulamak zorundadır.
[Asli Kaynaklar]
II. Asli kaynaklar arasında somut olaya uygulanabilecek bir kural bulunamazsa Tali
Kaynaklara müracaat edilir:
1. Örf ve adet hukuku,[Yazılı Olmayan Kaynak]
2. Hakimin yarattığı hukuk,(kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona
göre karar verir. Koyduğu kural, bir kanunun taşıması gereken özellikleri taşımalıdır.
Fakat bu kuralı kanundan ayıran en önemli özellik sadece o olaya uygulanabilecek bir
kural olmasıdır. Diğer bir deyişle, hakimin koyduğu bu kural, diğer hakimleri bağlamaz.)
3. Yargı kararları ve Bilimsel görüşlerden yaralanır.(Yardımcı Kaynaklar)Fakat bunlarla
bağlı değildir, istisnası: Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları

14. BAŞVURULAN KAYNAKLAR
Hazırladığım slaytlar öğrencilerin dersleri daha kolay anlaması amacıyla,
şematik, sade içerikli ve özet olarak hazırlanmıştır.
Slaytların hazırlanmasında;
 Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yard.Doç.Dr. Abdülkerim Yıldırım,Türk
Adalet Yayınevi,2014 Ankara kitabı esas alınmış olup,
 Borçlar Hukuku Genel Hükümler,8.Baskı,Vedat Yayıncılık İstanbul
2010,Prof.Dr.M.Kemal Oğuzman/Prof.Dr.Kemal Öz ve
 Borçlar Hukuku Bilgisi,6.Baskı,Konya 2012,Prof.Dr.Şahin AKINCI kitaplarında
yer alan hocalarımızın değerli yorumlarına da yer verilmiştir.
Dersi alan öğrencilerin kullanımına yardımcı bir kaynak olarak sunulmuştur.