1. Psychoterapia w resocjalizacji
Ewelina Jasińska, Katarzyna Borys
Pedagogika resocjalizacyjna, II rok MSU
Praca resocjalizacyjna z zabójcami
Pozbawienie życia innego człowieka, czyli jego śmierć, w kontekście prawnym rozumiana
jest jako śmierć mózgowa czy też nieodwracalne zatrzymanie krążenia. Zabójstwo może być
dokonane zarówno przez działanie, jak i zaniechanie jakiegoś działania, jednakże zawsze musi
wystąpić ten sam skutek, czyli śmierć innego człowieka. Warto jednak podkreślić, że zachowanie
sprawcy musi być przynajmniej jednym z warunków, bez których owa śmierć by nie nastąpiła.1
Zabójstwo ze względu na przewidzianą wysokość kary pozbawienia wolności za jego
dokonanie – czyli powyżej trzech lat – uznawane jest za zbrodnię. Jest to czyn o wysokiej
szkodliwości społecznej i szczególnie potępiany przez społeczeństwo. Zbrodnie popełnione mogą
być wyłącznie umyślnie.2
Zbrodnia nie jest czynem jednorodnym – nie jest popełniana w jasno określonych
warunkach czy w taki sam sposób. Dokonanie aktu zabójstwa uwarunkowane jest przez wiele
różnego rodzaju czynników, takich jak cechy psychofizyczne sprawcy, motyw jego działania czy
okoliczności i czynniki sytuacyjne. Kluczowym pojęciem jest tutaj motyw – czy też ze względu na
brak jego jednolitej definicji – proces motywacyjny, który obejmuje wszystkie czynniki, które w
pewien sposób przyczyniły się do dokonania zabójstwa. W związku z tym nasuwa się kolejny
wniosek – jednostka w swoich działaniach nie kieruje się tylko jednym motywem, najczęściej
występuje ich kilka, tak świadomych, jak i nieświadomych. Można jednak wyróżnić jeden motyw
przewodni i na tej podstawie tworzone są klasyfikacje zabójstw ze względu na motyw.3
Wyróżnienie motywu przewodniego ma też niezwykle istotne znaczenie dla procesu resocjalizacji
sprawców zabójstw – aby mógł być on efektywny powinien eliminować te cechy, zachowania,
postawy i nawyki, których skutkiem było dokonanie zabójstwa.
Według T. Bielskiej przy klasyfikacji motywów ocenia się najczęściej takie czynniki jak:
– cel działania,
1 M. Brzozowska, M. Kaczmarek (2011), Materialnoprawne i kryminalistyczne aspekty przestępstwa zabójstwa, Piła,
s. 6-9
2 K. Buchała, A. Zoll (1995), Polskie prawo karne, Warszawa, s. 131-141
3 J.K. Gierowski (1989), Motywacja zabójstw. Rozprawa habilitacyjna, Kraków, s. 37-39

2. – potrzeby sprawcy, do których zaspokojenia dąży,
– stany uczuciowe, afektywne,
– okoliczności, czynniki sytuacyjne poprzedzające dokonanie czynu,
– stan psychiczny w momencie dokonywania zabójstwa oraz
– relacje sprawcy z ofiarą.4
Jedna z głównych klasyfikacji dzieli sprawców zabójstw na sześć grup ze względu na takie
motywy jak:
1) seksualny,
2) urojeniowy – który pozostawał zależny od zaburzeń psychicznych jednostki,
3) ekonomiczny – przy współwystępowaniu poczucia zagrożenia oraz chęci pozbycia się
ewentualnych świadków czynu,
4) zemsta – przynależąca do grupy motywów emocjonalnych,
5) poczucie krzywdy i urazy – warunkowany również przez poczucie zagrożenia, przynależące do
grupy motywów emocjonalnych
6) poczucie zagrożenia i lęku – podobnie jak poprzednie przynależące do grupy motywów
emocjonalnych.5
W niniejszej pracy posłużyłyśmy się uproszczonym modelem klasyfikacji, wyróżniając takie
motywy jak: seksualny, ekonomiczny, emocjonalny oraz – nieuwzględnione w klasyfikacji –
zabójstwa seryjne (wielokrotne).
W każdej grupie sprawców popełniających zabójstwo z określonego motywu można
odnaleźć pewien zespół wspólnych cech i właściwości, które – odpowiednio pogrupowane –
składają się na sylwetkę osobowościową sprawcy. Poniżej przedstawione zostaną opisy tychże
sylwetek, czyli najczęściej występujących cech ich osobowości, środowisk, w których się
wychowywali czy też charakterystycznych dla nich sposobów działania wraz ze wskazaniami do
pracy resocjalizacyjnej.
Motywy emocjonalne
• Sylwetka sprawcy
Do kategorii motywów emocjonalnych można zaliczyć między innymi zabójstwa z
4 T. Bielska (2003), Wybrane cechy osobowości sprawców zabójstw i innych przestępstw. Materiały dydaktyczne,
Szczytno, s. 4-5
5 J.K. Gierowski, M. Szaszkiewicz (2002), Osobowość i motywacja sprawców zabójstw [w: Red. J.K.
Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska (2002), Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne podstawy profilowania
nieznanych sprawców zabójstw, Kraków, s. 39-40]

3. zazdrości, zemsty, krzywdy, lęku czy też na tle nieporozumień rodzinnych. Motywy te często
określane są w polskim systemie prawnym jako zabójstwa popełnione pod wpływem silnego
wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami.6
Najczęściej sprawca i ofiara nie były dla siebie
obcymi osobami, łączyły ich wcześniej jakieś więzi – czy to pokrewieństwa, czy też koleżeństwa,
przyjaźni. Logiczny wydaje się wniosek, że im bliższe więzi łączące dwie jednostki, tym łatwiej
dochodzi do konfliktów, silniejsze są też emocje – jeden z takich emocjonalnych wybuchów może
prowadzić do dokonania zabójstwa. Zdaniem T. Bielskiej najwięcej zabójstw z kategorii motywów
emocjonalnych popełniana jest na gruncie rodzinnym, czyli w sferze oddziaływania wyjątkowo
silnych więzi, uczuć i emocji. Sprawcy to na ogół osoby funkcjonujące w społeczeństwie bez
większych problemów, które nie były wcześniej karane za przestępstwa z udziałem przemocy.
Natomiast najczęściej zabójstwa z motywów emocjonalnych poprzedzone były występującym
chronicznym stresem, poczuciem narastającego zagrożenia bądź przybierającego na sile konfliktu,
czyli sytuacji trudnej, z którą jednostka nie potrafiła sobie poradzić. Można to odnieść również do
sytuacji gdy ofiara przemocy domowej zabija swego oprawcę.7
Motyw zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych najczęściej poprzedzony jest wieloma
aktami przemocy domowej, długotrwałą sytuacją znęcania się psychicznego i/lub fizycznego nad
członkami rodziny. Do takich sytuacji na ogół dochodzi w domu rodzinnym, a ofiara, zastraszana i
izolowana od innych osób, nie zgłasza tych faktów na policję. W wyniku jednego z takich aktów
może dojść również do zgonu ofiary. W takim przypadku sprawcą najczęściej jest mężczyzna w
średnim wieku, pozostający w stałym związku, który posiada stałe – i jedyne w rodzinie – źródło
utrzymania i który wcześniej nie był karany za podobne przestępstwa. Bardzo często główne role w
dokonaniu zabójstwa pełnią alkohol, pod wpływem którego działa sprawca, oraz zazdrość, która
może być konsekwencją chęci odejścia ofiary od sprawcy bądź pewnej formy separacji. Ze względu
na powyższe fakty sprawcy działają najczęściej w stanie ograniczonej poczytalności.8
Specyficznym rodzajem zabójstwa jest zabójstwo z zazdrości. Ich sprawcy najczęściej mają
pewne zaburzenia w sferach poznawczych, zaburzenia myślenia czy osobowości. Na ogół u
sprawców zabójstw z zazdrości w dzieciństwie występowały niekorzystne warunki socjalizacyjne i
częste stosowanie kar fizycznych, które, w odróżnieniu od sprawców zabójstw z innych motywów,
były przez nich akceptowane, podobnie jak osoba ojca, do którego mieli oni pozytywny stosunek.
Mimo tego większość z nich wychowywana była w systemie demokratycznym. Sprawcy zabójstw z
zazdrości najczęściej posiadają osobowość introwertywną i niedojrzałą, ich charakterystyczne
cechy to między innymi podejrzliwość, nieufność, egocentryzm i niski poziom samokontroli.9
6 J.K. Gierowski (1989), op. cit., s. 144
7 T. Bielska (2003), op. cit., s. 29-30
8 Ibidem, s. 30-32
9 J.K. Gierowski, M. Szaszkiewicz (2002), Osobowość i motywacja sprawców zabójstw, s. 59-62 [w: red. J.K.
Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska (2002), Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne podstawy profilowania nieznanych

4. Zabójstwo z zazdrości może mieć też różnego rodzaju podłoże: erotyczno-seksualne,
„własnościowe”, urojeniowe, ekonomiczne i ambicjonalne.10
Wyróżnić można również kilka form
motywu zazdrości – najczęściej zabójstwa z tej kategorii popełniane są jako pewien rodzaj zemsty
na oficjalnym bądź też domniemanym partnerze. Głównie jest to zemsta za niewierność,
porzucenie, nieodwzajemnienie uczuć, które sprawca żywił do ofiary – zalicza się do tego także
odmowę nawiązania bliższych kontaktów lub rozpoczęcia współżycia seksualnego, może być to też
zemsta na osobie trzeciej, która, świadomie bądź nie, utrudnia sprawcy zbliżenie się do jego ofiary.
W związku z powyższym sprawcą najczęściej jest młody mężczyzna, w wieku od dwudziestu
pięciu do trzydziestu pięciu lat, z niskim wykształceniem, pochodzący również z niższej klasy
społecznej. Sprawca ten przeważnie mieszka w mieście, z zawodu jest pracownikiem fizycznym,
posiada jednak rodzinę – pozostaje więc w związku małżeńskim, ma również dzieci, a wcześniej
nie był karany.11
• Działania resocjalizacyjne
Projektując działania resocjalizacyjne dla sprawców zabójstw z motywów emocjonalnych
najlepiej wprowadzić dodatkowe rozróżnienie dla sprawców lękowych i agresywnych.
 Sprawcy emocjonalno- lękowi
Oddziaływania wobec tych sprawców powinny być ukierunkowane na pracę pozwalającą im
radzić sobie z przeżywanym gniewem, poczuciem winy, chęcią zemsty, a także z uczuciem
bezsilności. Nauka umiejętnego kontrolowania gwałtownych emocji wytworzy poczucie kontroli
wewnętrznej, niezbędnej dla odpowiedzialności za własne poczynania i życie – pozwoli to nabrać
szacunku do samego siebie oraz wytworzy adekwatną samoocenę. Istotne jest także podejmowanie
działań psychokorekcyjnych w stosunku do przeżywanych sytuacji trudnych o charakterze ciągłym.
Resocjalizacja sprawcy powinna być również ukierunkowana na kształtowanie postaw
asertywnych, umiejętności zachowania się w sytuacjach prowokujących oraz dystansowania się do
nich. W takim przypadku istotny może być udział w programach antystresowych.
Ponadto powinno się położyć nacisk na zdobycie lub utrwalenie umiejętności społecznych,
przy czym ważnym elementem w tych działaniach jest terapia rodzinna ukierunkowana na
zwiększenie spoistości więzi interpersonalnych w rodzinie oraz obniżenie poziomu napięć. Należy
zadbać o zmianę układu przewodzenia w rodzinie (autokratyzm <-> nadopiekuńczość) w celu
zwiększenia samodzielności i odpowiedzialności pozostałych członków. Zalecane jest też
sprawców zabójstw, Kraków]
10 T. Bielska (2003), op. cit., s. 30
11 Ibidem, s. 30-31

5. odtworzenie i podtrzymanie konstruktywnych relacji koleżeńskich (poprzez widzenia,
korespondencje), co wraz z odnowieniem i podtrzymywaniem relacji rodzinnych może prowadzić
do redukcji poczucia beznadziei.
Sprawcy deklarują też na ogół wiele zainteresowań, które mogą być realizowane poprzez
warsztaty terapii zajęciowej, a których rozwój mógłby niwelować poczucie nudy i bezsensowności.
Dodatkowo powinno się kłaść nacisk na uzupełnienie braków edukacyjnych oraz aktywizację
zawodową sprawców, przy czym w miarę możliwości powinna być ona ukierunkowana na
zainteresowania zawodowe zgodnie z posiadanymi predyspozycjami i aspiracjami.12
 Sprawcy emocjonalno- agresywni
W pracy resocjalizacyjnej tych sprawach powinno się zwrócić szczególną uwagę na wysoki
poziom agresji oraz impulsywność skazanych (niekiedy poziom agresji wzrastał przy spożyciu
alkoholu) – należy zatem kwalifikować sprawców do treningu zastępowania agresji w celu
wyposażenia sprawcy w umiejętności alternatywne do agresji oraz pozwalające kontrolować
uczucie napięcia i stresu. Uzupełnieniem treningu zastępowania agresji może być zachęcanie do
uczestnictwa w programach antystresowych – prowadzi to do osłabienia napięcia emocjonalnego,
zmniejszenia reagowania gniewem, umiejętności panowania nad nim, zweryfikowania samooceny,
zmniejszenia przeżywanych napięć emocjonalnych.
Ponadto trzeba położyć nacisk na wykształcenie umiejętności związanych z poznawaniem i
wyrażaniem swoich uczuć, rozumieniem uczuć innych oraz radzeniem sobie z gniewem innych
osób i z własnym strachem (moduł behawioralny). Kluczowym zadaniem jest nauczenie sprawców
umiejętności rozpoznawania przyczyn problemu, celu i swoich możliwości w sytuacji braku
umiejętności radzenia sobie w sytuacjach napięcia emocjonalnego i motywacyjnego. Istotna jest
również nauka powstrzymywania wybuchów złości i autoinstruowania poprzez naukę sprawowania
kontroli nad zachowaniami poprzez rozpoznawanie czynników subiektywnych, które były spustem
wybuchu gniewu (moduł emocjonalny). Powinno się motywować sprawców do uczestnictwa w
programach psychokorekcyjnych ukierunkowanych na zdobycie umiejętności radzenia sobie z
sytuacjami trudnymi oraz niedopuszczania do nagromadzania się negatywnych przeżyć i emocji.
Ważna jest także praca z rodziną – dążenie do jej zespolenia i odnowienia zerwanych więzi
emocjonalnych między jej członkami oraz zmiany jej dotychczasowego funkcjonowania. W
przypadku sprawców uzależnionych od alkoholu bądź go nadużywających konieczna jest terapia
leczenia uzależnień – alkohol jest dodatkowym wyzwalaczem agresji.
Praca resocjalizacyjna powinna być też ukierunkowana na wyrównanie zaległości
edukacyjnych, uzupełnienie bądź zmiana kwalifikacji zawodowych. Niezbędne jest zapewnienie tej
12 M. H. Kowalczyk (2010), Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych,
Kraków, s. 618- 621

6. grupie skazanych możliwości stabilizacji zawodowej poprzez zajęcia z aktywizacji zawodowej,
sprzyjające określeniu predyspozycji i ukierunkowaniu zainteresowań. Dodatkowo warto stosować
terapię zajęciową, arteterapię, muzykoterapię oraz psychokorekcyjne zajęcia odreagowujące.13
Motywy seksualne
• Sylwetka sprawcy
Sprawcy zabójstw z motywów seksualnych charakteryzują się jedną z największych
różnorodności w swoich działaniach. Najczęściej wywodzą się oni z dysfunkcjonalnego środowiska
wychowawczego, gdzie często postępowanie rodziców było niekonsekwentne oraz stosowano wiele
kar fizycznych, co spowodowało również różnego rodzaju zaburzenia socjalizacyjne, wyuczenie
wzorców zachowań nacechowanych agresją, zaniżoną samoocenę oraz deprywacje w zakresie sfery
emocjonalnej. Sprawcy przeważnie mają też problemy z nawiązywaniem kontaktów emocjonalnych
– na ogół jedyną osobą, która akceptuje ich w pełni oraz z którą nawiązują silną więź jest matka,
stosunki uczuciowe nie mają jednak pozytywnego charakteru. To właśnie zabójcy z motywów
seksualnych charakteryzują się największą ilością cech introwertywnych i neurotycznych, w tym
między innymi największą tendencją do tłumienia i kumulowania uczuć i emocji wewnątrz siebie
oraz najbardziej rozbudowaną wyobraźnią, sferą marzeń i fantazji. Do ogólnych cech,
wyróżniających sprawców zabójstw z motywów seksualnych spośród zabójców z innych motywów,
można dołączyć wysoki poziom egocentryzmu oraz największą tendencję do zależności od innych
osób, przemieniającą się jednak po dotarciu do punktu kulminacyjnego, czyli w momencie
największej frustracji, w potrzebę bezwzględnej dominacji.14
Zabójcy z motywów seksualnych to najczęściej młodzi mężczyźni, do około trzydziestego
roku życia, introwertycy o niskim lub przeciętnym ilorazie inteligencji, niskim poziomie
samokontroli oraz o wysokim stopniu egocentryzmu, przebiegłości, agresji i nasileniu popędu
płciowego. Są niedojrzali, niepewni w relacjach z płcią przeciwną, cierpią na kompleks niższości,
nie posiadają zbyt wielu doświadczeń seksualnych. Wykazują skłonności do potwierdzania swojego
znaczenia, zależności, na ogół są bierni, co powoduje wewnętrzny konflikt z zakorzenioną w nich
potrzebą dominacji. Wizerunek samego siebie w ich fantazjach pozostaje w konflikcie z tym, jacy
są naprawdę, co wywołuje frustrację. Ich wykształcenie kończy się przeważnie na szkole
podstawowej, jednak na ogół pracują zawodowo. W większości są oni stanu wolnego lub w
13 Ibidem, s. 624- 626
14 J.K. Gierowski (1989), op. cit., s. 113-118

7. separacji, często są to też osoby wcześniej karane. W dzieciństwie wykazywali też objawy
nieprzystosowania społecznego, bardzo często sprawcy ci mieli zaburzone relacje z matką oraz
cierpieli na brak pozytywnych
relacji z rówieśnikami. Większość sprawców cierpi również na jakieś schorzenia – głównie
schizofrenię, charakteropatię oraz inne zaburzenia psychiczne i seksualne. Mimo tego często
niczym się nie wyróżniają, są „przeciętni” – prowadzą normalne życie w społeczeństwie – są
spokojni, czasem wręcz nieśmiali, pracują zawodowo. Istotny jest fakt, że sposób ich postrzegania
przez otoczenie nie jest efektem „maskowania się”. Natomiast bardzo często sprawcy ci dokonują
zabójstwa pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.15
• Działania resocjalizacyjne
W oddziaływaniach resocjalizacyjnych wobec sprawców zabójstw z motywów seksualnych
należy zwrócić uwagę na liczne zaburzenia preferencji seksualnych oraz ujawniane fantazje
seksualne, zawierające skłonności do dominacji, co może być efektem doświadczeń
socjalizacyjnych, a także częste odwoływanie się do stereotypów i mitów związanych z
kobiecością. Ważnymi elementami są więc terapia grupowa oraz redukcja wszelkich wypaczeń
myślenia, przede wszystkim dotyczących motywacji czynów, tendencyjnego sposobu postrzegania
kobiet i ich roli seksualnej, a także redukowanie racjonalizacji popełnionych czynów. Sprawcy
powinni sobie uświadomić, że nie ma żadnego usprawiedliwienia dla popełnionych przez nich
czynów, a pobyt w zakładzie karnym jest ich konsekwencją a nie przypadkiem.
Ponadto w celu obniżenia dewiacyjnych skłonności seksualnych zalecana jest terapia
poznawczo- behawioralna, a w szczególności różne techniki z programów terapeutyczno-
resocjalizacyjnych, polegających na zmianie uwarunkowań oraz zmniejszeniu siły dewiacyjnego
popędu. Korygowanie treści fantazji erotycznych należy poprzedzić dokładnym ustaleniem ich
charakteru i częstotliwości pojawiania się oraz towarzyszących im emocji zachowań. Z kolei
redukowanie dewiacyjnych fantazji seksualnych powinno być powiązane z poznaniem reakcji
sprawcy na określone bodźce erotyzujące i uświadomienie sobie przez niego, że określony bodziec
wywołuje silne pobudzenie seksualne, co popycha go do popełnienia przestępstwa. Należy również
zwrócić szczególną uwagę na treści zawierające elementy przemocy i dominacji, gdyż mogą mieć
bezpośredni związek z dokonanymi zabójstwami. Wskazane jest zastosowanie terapii kognitywno-
behawioralnej, ukierunkowanej na poprawę relacji z kobietami ze względu na przeżyte upokorzenie
seksualne ze strony kobiety.
Korygowanie dewiacyjnych treści jest trudne, gdyż wymaga zaangażowania sprawcy, który
15 Ibidem

8. musi mieć świadomość wszelkich problemów, uciążliwości i zagrożeń, jakie może wywołać
realizacja jego dewiacyjnych fantazji.
W przypadku skazanych, którzy przeżyli traumę, wynikającą ze stosowanych nad nimi nadużyć
seksualnych – czyli przeszli drogę od ofiary do sprawcy – należy określić znaczenie
doświadczonych urazów i ich wpływ na późniejsze czyny sprawców (nie w każdym przypadku
zalecane jest odtwarzanie traumy, czasem lepiej skupić się na aktualnej terapii oraz modyfikacji
impulsów i zachowań).
Wskazane jest zastosowanie terapii grupowej w grupach homogenicznych, by uniknąć
manipulacji wobec innych uczestników terapii ze względu na tendencje narcystyczne, nierozwiniętą
uczuciowość wyższą. Sprawcy powinni też wziąć udział w treningu zastępowania agresji oraz
terapii rodzin – z rodziną z której pochodzą bądź które założyli (po to by po powrocie do domu jego
bliscy wiedzieli jak mogą konstruktywnie dalej na niego oddziaływać). Niekiedy terapia rodzin
musi zawierać elementy terapii adresowanej do sprawców przemocy rodzinnej, czyli należy
połączyć elementy terapii indywidualnej i grupowej (szczególnie trzeba uwzględnić współpracę z
matkami, które były chłodne emocjonalnie i odrzucające bądź nadmiernie opiekuńcze).
Ponadto należy dążyć do podtrzymywania – w postaci korespondencji i zezwoleń na widzenia –
pozytywnych relacji towarzysko- rówieśniczych oraz zachęcać sprawców do udziału w
zróżnicowanych formach nauczania ogólnego i zawodowego oraz warsztatach terapii zajęciowej
ukierunkowanej na zainteresowania i umiejętności osadzonych, a tych, którzy nie określili swoich
preferencji można inspirować specjalistycznymi czasopismami. W przypadku skazanych
nadużywających alkoholu bądź innych środków psychoaktywnych oraz skazanych, którzy popełnili
przestępstwo pozostając pod ich wpływem – należy także zastosować terapię uzależnień oraz
zachęcać do uczestnictwa w grupach wsparcia.16
Motywy ekonomiczne
• Sylwetka sprawcy
Motyw ekonomiczny odnosi się do chęci zysku, uzyskania pewnych korzyści materialnych.
Celem zabójstwa umotywowanego w ten sposób jest więc rabunek, zabranie ofierze pewnych
wartościowych dóbr, przywłaszczenie ich przez sprawcę. Istnieje kilka symptomów,
charakterystycznych dla zabójstw rabunkowych – są to:
– brak pewnych przedmiotów w miejscu zamieszkania ofiary – fakt, że się tam znajdowały
16 M. H. Kowalczyk (2010), op.cit., s. 602- 607

9. powinien być potwierdzony przez świadków bądź stosowne dokumenty,
– brak pewnych przedmiotów przy ofierze zabójstwa – jak chociażby biżuteria, telefon czy portfel,
– ofiara była osobą majętną lub miała taką opinię,
– ślady tortur stosowanych na ofierze – co może być odczytane jako próba zmuszenia jej do
przekazania sprawcy pewnych istotnych dla niego informacji.17
Wyróżnić można też trzy grupy zabójstw o podłożu ekonomicznym. Pierwszą z nich są
zabójstwa na zlecenie, w przypadku których mamy do czynienia z dwoma sprawcami – a
konkretniej ze sprawcą zlecającym zabójstwo oraz sprawcą je wykonującym, przy czym kierują się
oni odmiennymi motywami. Sprawca zlecający zabójstwo może kierować się każdym z motywów.
Najczęściej jest on osobą majętną i wpływową, jednakże brak mu pewnych właściwości czy
predyspozycji aby samemu dokonać zabójstwa – może to wynikać zarówno z cech fizycznych, jak i
psychicznych. Może to być również kwestia etyki, pojmowanej w dość specyficzny sposób, czy też
niechęć, obrzydzenie tzw. „brudną robotą”. Sprawca dokonujący zabójstwa kieruje się natomiast
przede wszystkim motywem ekonomicznym – za wykonanie „zadania”, czyli zabójstwo wskazanej
przez zleceniodawcę osoby, otrzymuje wynagrodzenie – najczęściej jest to korzyść materialna,
zdarzają się jednak też przypadki, gdzie wynagrodzeniem za tę „usługę” jest zdobyte uznanie,
udowodnienie czegoś innym czy też własna rozrywka, satysfakcja. Należy jednak odróżnić zabójcę
na zlecenie od zabójcy zawodowego – wprawdzie obaj działają w podobnych celach, jednak w
porównaniu do tego pierwszego, zabójca zawodowy na ogół posiada profesjonalne przygotowanie
do swojego „zawodu” oraz pewnego rodzaju doświadczenie. Sprawca zabójstwa na zlecenie działa
na ogół w sposób skryty, atakując swoją ofiarę przez zaskoczenie, nie zna on ofiary, nie kieruje się
więc emocjami. Nierzadko profesjonalni zabójcy charakteryzują się psychopatycznymi bądź
socjopatycznymi cechami osobowości.18
Kolejną grupą są zabójstwa o podłożu ekonomicznym jednak popełniane w związku z
innym przestępstwem. Zabójstwo jest wtedy czynem dokonanym niejako „przy okazji”, nie jest ono
głównym celem sprawcy. Do dokonania zbrodni dochodzi na ogół w związku z takimi
przestępstwami jak: rozbój, wymuszenia i kradzieże rozbójnicze, nieco rzadziej w związku ze
zwykłymi kradzieżami lub kradzieżami z włamaniem. Zdarza się również, że wymienione wyżej
czyny sprawca łączy z przestępstwami seksualnymi. Wszelkie działania dokonywane przez sprawcę
są więc w dużym stopniu nacechowane agresją, często też jest to pewien rodzaj odpowiedzi na
sposób zachowania ofiary, która stara się chronić swoją własność lub inne osoby, biorące udział w
zdarzeniu również w charakterze ofiar albo chęć wyeliminowania jakichkolwiek świadków
dokonania czynu przestępczego.19
17 J.K. Gierowski (1989), op. cit., s. 26
18 M. Całkiewicz (2010), Modus operandi sprawców zabójstw, Warszawa, s. 86-90
19 Ibidem, s. 90-91

10. Trzecią, ostatnią grupą zabójstw o podłożu ekonomicznym są zabójstwa dokonywane na
osobach bliskich, głównie krewnych, a których celem jest osiągnięcie korzyści majątkowej, przede
wszystkim w postaci spadku, ubezpieczenia lub odszkodowania. Przypadki zabójstw o podłożu
ekonomicznym z tej grupy rzadko jednak zdarzają się w Polsce.20
Czynniki, prowadzące najczęściej do dokonania zabójstwa z motywów ekonomicznych, to
między innymi:
– niski poziom wykształcenia, brak stałej pracy i niechęć do jej podjęcia bądź porzucanie zdobytego
zatrudnienia z różnych przyczyn, ale chęć łatwego zysku, a więc także lenistwo, bierność i
niezaradność życiowa, brak stabilizacji,
– wcześniejsza karalność za podobne przestępstwa,
– brak empatii i wrażliwości bądź bardzo niski ich poziom,
– postawa antysocjalna w relacjach interpersonalnych oraz takie cechy osobowości jak:
egocentryzm i egoizm, brak samokontroli, skłonności do konfliktów, agresji, brutalności bądź
skłonności sadystyczne,
– nieumiejętność krytycznego postrzegania własnych zachowań, brak poczucia winy i wyrzutów
sumienia,
– kierowanie się popędami, dążenie do ich natychmiastowego zaspokojenia nawet wbrew
okolicznościom,
– działania sprawców często są zaplanowane wcześniej, kierują się oni konkretnym motywem,
czyny mają konkretny cel,
– członkostwo w podkulturze przestępczej.21
Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż zabójcy z motywów ekonomicznych, wraz z
zabójcami z motywów seksualnych, odznaczają się największą ilością cech charakterystycznych dla
psychopatów.22
• Działania resocjalizacyjne
W trakcie oddziaływania psychokorekcyjnego należy nauczyć sprawców adekwatnych
sposobów rozwiązywania problemów związanych z brakiem umiejętności podjęcia właściwego
działania – czyli mieszczącego się w obowiązujących normach prawnych – oraz z niewłaściwym
ocenieniem sytuacji wynikającym z braku empatii wobec ofiary. Wskazane jest więc motywowanie
sprawców do udziału w treningu zastępowania agresji.
Podczas modułu behawioralnego ważne jest wypracowywanie społecznie akceptowanych
20 M. Całkiewicz (2010), op. cit., s. 99-101
21 T. Bielska (2003), op. cit., s. 26-27
22 Ibidem

11. zachowań, z kolei podczas warsztatów wnioskowania moralnego należy pracować nad zmianą
stosunku sprawcy do norm prawnych i społecznych.
Niezbędna jest wnikliwa analiza sytuacji wewnątrzrodzinnej – ważne jest ustalenie zasięgu
destrukcyjnych wzorców funkcjonujących w rodzinach sprawców oraz sytuacji pozarodzinnej,
odnoszącej się do kontaktów towarzyskich, sąsiedzkich i rówieśniczych skazanych. Konieczne
może być zastosowanie wielosystemowej terapii rodzin ze względu na konfliktową i awanturniczą
atmosferę rodzinną, karzące wzorce komunikacyjne, brak zainteresowania dzieckiem w okresie
dorastania ze strony rodziców oraz niski poziom przywiązania w sferze relacji. Celem tych
oddziaływań jest przede wszystkim zmiana relacji wewnątrzrodzinnych oraz ukształtowanie u
członków rodziny nowego stosunku do sprawcy, opartego na akceptacji jego osoby, ale negującego
jego zachowanie.
Sprawców należy także motywować do podjęcia leczenia odwykowego oraz działań
zmieniających nastawienie, pozwalających na adekwatne stawianie sobie celów życiowych i ich
realizację bez konieczności naruszania prawa – może się to odbywać np. poprzez uczestnictwo w
różnorodnych formach kształcenia uwzględniających zainteresowania i aspiracje. Wskazane jest
również motywowanie skazanych do uczestnictwa w warsztatach dotyczących aktywizacji
zawodowej, do udziału w warsztatach terapii zajęciowej (np. zdolności literackie przydające się do
tworzenia gazetki więziennej bądź pracy w radiowęźle) oraz podejmowanie działalności
zmierzającej do ukształtowania właściwej postawy wobec prawa oraz zasad moralnych.23
Zabójstwa seryjne (wielokrotne)
Problematyka seryjnych zabójstw jest specyficzna i niezwykle obszerna, dlatego też
przedstawione zostaną tylko ogólne aspekty tegoż zjawiska. Sam termin „seryjnego zabójcy”
stworzony został przez R.K. Resslera dopiero w latach 70. XX wieku i oznacza osobę, która
dokonała co najmniej dwóch – lub trzech według Federalnego Biura Śledczego – zabójstw,
zachowując przy tym odstęp czasowy, zabójstwa te nie są w żaden sposób ze sobą powiązane, ani
geograficznie ani czasowo.24
Wspomniane wyżej odstępy czasowe, nazywane także momentami
wyciszenia, określają czas, w którym sprawca powstrzymuje się od dokonywania zabójstw, mogą
one trwać zarówno kilka godzin, jak i kilka lat. Co interesujące, najczęściej seryjni zabójcy kierują
się w swoich działaniach motywami seksualnymi i urojeniowymi, zabijają dla własnej
„przyjemności”.25
23 M. H. Kowalczyk (2010), op.cit., s. 610-613
24 A. Czerwiński, K. Gradoń (2001), Seryjni mordercy, Warszawa, s. 17-19
25 J. Gołębiowski (2008), Profilowanie kryminalne. Wprowadzenie do sporządzania charakterystyki psychofizycznej

12. • Sylwetka sprawcy
Typowy seryjny zabójca jest młodym mężczyzną, w wieku 25-30 lat – chociaż jego
przestępcza działalność mogła zacząć się wcześniej, jest też przedstawicielem rasy białej –
większość z nich zabija również osoby tej samej rasy, ofiarami są natomiast głównie kobiety. Ofiary
na ogół nie były wcześniej znane zabójcy, większość sprawców zabójstw tego typu działa
samodzielnie, rzadko kiedy zdarzają się seryjni zabójcy działający w duecie. Ich poziom inteligencji
utrzymuje się na poziomie przeciętnym lub ponadprzeciętnym. Większość seryjnych zabójców
wychowywała się w rodzinie dysfunkcjonalnej, gdzie głównymi problemami były choroby
psychiczne któregoś z rodziców, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków oraz konflikty z prawem.
Doświadczali oni także przemocy emocjonalnej, fizycznej i/lub seksualnej ze strony innego członka
rodziny. Większość seryjnych zabójców miało negatywne stosunki zarówno z ojcem, jak i – w
szczególności – z matką, która na ogół jest chłodna emocjonalnie i uczuciowo, wielu z nich zostało
również w dzieciństwie opuszczonych przez ojca. Zdecydowana większość seryjnych zabójców w
dzieciństwie i okresie dojrzewania praktykowała również podglądactwo, zachowania o charakterze
fetyszystycznym, używała materiałów pornograficznych, zawierających negatywne wzorce
zachowań seksualnych, takich jak przemoc i sadyzm, często miewali również fantazje na temat
gwałtu, powszechne było wśród nich przekonanie o własnej niezdolności do praktykowania
„normalnych” zachowań seksualnych. W działaniach praktycznie wszystkich seryjnych zabójców
można doszukiwać się elementów działań o charakterze seksualnym, nawet jeżeli ich pierwotne
motywy były inne.26
Ze względu na brak prawidłowych więzi emocjonalnych z rodzicami bądź
innymi osobami znaczącymi, osobowość sprawców zabójstw seryjnych również nie rozwija się w
sposób prawidłowy, przekłada się to natomiast na rozwój takich cech jak brak sumienia i poczucia
winy, bezwzględność, chłód emocjonalny bądź brak uczuciowości wyższej. U sadystycznych
zabójców seryjnych z motywów seksualnych już w dzieciństwie można zauważyć zachowania
świadczące o nieprawidłowym rozwoju osobowości, czyli klasyczną triadę zachowań, występującą
również w dużej mierze u psychopatów, a mianowicie nocne moczenie się, podpalenia oraz
znęcanie się nad zwierzętami – fakt ten jednak można stwierdzić dopiero po zdarzeniach.27
U większości seryjnych morderców występuje jedno lub więcej zaburzenie osobowości.
Jednymi z najczęstszych zaburzeń są aspołeczne zaburzenia osobowości, które w trakcie
dokonywania zabójstw wiązało się na ogół z potrzebą kontroli, dominacji i sadyzmem oraz
zaburzenia narcystyczne, objawiające się patologią ego i superego i nieprawidłową, wręcz
patologiczną miłością do samego siebie oraz poprzez zachowania aspołeczne i sadyzm. Inną, także
nieznanych sprawców przestępstw, Warszawa, s. 67
26 A. Czerwiński, K. Gradoń (2001), op. cit., s. 37-43
27 B. Hołyst (2007), Kryminologia, Warszawa, s. 515-516

13. dość „popularną” koncepcją w stosunku do zabójców seryjnych jest psychopatia, która jest w
dużym stopniu powiązana z wymienionymi wyżej zaburzeniami. Ponadto u tego typu zabójców
można spotkać również innego rodzaju psychopatologiczne zaburzenia, między innymi takie jak:
– zakłócenia psychopatyczne, takie jak schizofrenia i zaburzenia urojeniowe – w takim przypadku
mogą nastąpić anomalie w funkcjonowaniu praktycznie wszystkich procesów psychicznych
człowieka, charakterystyczne są poważne odchylenia w procesach myślowych, w uczuciowości – w
szczególności uczuciowości wyższej oraz zaburzenia popędów, co może się przejawiać w postaci
roztargnienia czy nawet autyzmu. Innymi ubocznymi symptomami są urojenia i halucynacje;
– różnego rodzaju parafilie i seksualny sadyzm – dewiacje w sferze seksualnej występują
nadzwyczaj często u seryjnych morderców, poza sadyzmem często pojawia się również fetyszyzm,
podglądactwo, pedofilia czy nekrofilia. Wszelkiego rodzaju dewiacje można jednak zdiagnozować
wyłącznie w przypadku, gdy stanowią one główne lub jedyne źródło seksualnego pobudzenia.
Ponadto osiągnięcie spełnienia może występować również jako drugorzędny cel sprawcy, motyw
przewodni może odnosić się również do potrzeby dominacji, sprawowania kontroli, pragnienia
władzy czy też korzyści materialnych;
- stany dysocjacyjne i fantazje – jak już zostało wcześniej wspomniane, fantazje o gwałtach i innych
dewiacyjnych, często brutalnych i sadystycznych, sposobach osiągnięcia zadowolenia seksualnego
są bardzo często spotykanym zjawiskiem u seryjnych zabójców, nierzadko pojawiającym się już w
okresie dojrzewania. Równie często dochodzi do sytuacji, gdy sprawca przestaje rozróżniać własne
fantazje i rzeczywistość, która go otacza, prawdopodobnie ze względu na fakt, że z pewnych
powodów starają się uciec od realnego świata, fantazje są więc swego rodzaju ucieczką.28
Jedna z popularniejszych typologii zabójców seryjnych, która za kryterium podziału uznaje
motyw działania sprawcy, wyróżnia takie typy zabójców jak:
1) wizjonerzy – zabójcy tego typu często cierpią na zaburzenia psychotyczne, takie jak urojenia,
omamy, halucynacje, często twierdzą, że słyszą głosy, które kazały im zabijać, niektórzy z nich
interpretowali je jako „głos Boga”. Wizjonerzy przeważnie wybierają swoje ofiary, kierując się
konkretną cechą, może być to zarówno płeć, wiek, jak i zawód;
2) misjonarze – jak sama nazwa wskazuje charakterystyczne dla tego typu zabójców jest swoiste
poczucie misji, polegające na wyeliminowaniu osób, zaliczanych do jakiejś grupy społecznej, jak
np. prostytutek czy homoseksualistów – zabójca wierzy, że szkodzą oni ogółowi społeczeństwa, dla
osób nie objętych tym kluczem wydaje się przeciętnym człowiekiem;
3) hedoniści – którzy zabijają głównie dla własnej przyjemności, zadowolenia, satysfakcji. Grupę tą
można podzielić dodatkowo na trzy inne podgrupy, takie jak:
– zabójcy z lubieżności, pożądania – dla których dokonanie zabójstwa ma na celu osiągnięcie
28 B. Hołyst (2009), Psychologia kryminalistyczna, Warszawa, s. 376-378

14. zaspokojenia seksualnego, zadawanie cierpienia ofierze, a więc stosowanie różnego rodzaju praktyk
sadystycznych i widok jej śmierci stanowi główne źródło seksualnej przyjemności,
– zabójcy zorientowani na emocje – zabójstwo stanowi dla nich źródło nie tylko podniecenia, ale
też nowych doznań, bodźców i emocji, podobnie jak zabójcy z lubieżności stosują tortury wobec
swoich ofiar, jednakże w przeciwieństwie do nich wolą powolne zadawanie śmierci, źródłem
przyjemności nie jest akt śmierci, a obserwowanie cierpienia ofiary,
– zabójcy zorientowani na wygodę i komfort – akt dokonania zabójstwa, mimo odczuwanej przez
sprawcę przyjemności, nie jest głównym celem, a jedynie środkiem do jego osiągnięcia, sprawca
najczęściej dąży do zdobycia pewnych korzyści materialnych;
4) maniacy władzy i mocy, określani też mianem siłaczy – głównym motywem zabójców tego typu
jest pragnienie całkowitej dominacji i kontroli nad ofiarą, wszelkie działania sprawców, których
dopuszczają się wobec swoich ofiar, mają na celu okazanie siły.29
• Działania resocjalizacyjne
Formy oddziaływań wobec tej grupy sprawców muszą mieć charakter wielowymiarowy i
długotrwały ze względu na fakt, że poziom zdiagnozowanych zaburzeń jest tak duży, iż rokowania
wobec tej kategorii sprawców są raczej niekorzystne. Czynnikami utrudniającymi oddziaływania są
m.in.: obsesja zabijania poprzez predyspozycje wrodzone, przeżywaną traumę, niewłaściwie
ukształtowane więzi emocjonalne z najbliższymi oraz bardzo restrykcyjnie podwyższone wyroki
(jak najdłuższe pozostawienie w izolacji ze względu na powtarzalność popełnianych przestępstw).
W związku z tym oddziaływania powinny być nastawione na redukowanie wpływu czynników,
które powodują zachowania zbrodnicze oraz doprowadzenie do wytworzenia u sprawcy moralnej
blokady, która w sytuacji zagrożenia dokonania zbrodni skutecznie go od tego odwiedzie.
Ponadto dokładnego ustalenia wymagają zdarzenia poprzedzające dokonanie czynu, należy
więc dążyć do rozpoznania i uświadomienia przez sprawcę reakcji spustowej, czyli siły napędowej
do popełnienia przestępstwa, z której sprawca często nie ma kontroli. Terapia skupia się głównie na
uświadomieniu sprawcy, że jest w stanie kontrolować swoje reakcje oraz odpowiednio je
zablokować ( powstanie takiej blokady będzie możliwe wówczas, gdy sprawca w trakcie terapii
uświadomi sobie przebieg cyklu przestępczego i nauczy rozpoznawać momenty, w których narasta
jego pobudzenie prowadzące do popełnienia zabójstwa). Wskazane jest więc wyćwiczenie
zachowań powstrzymujących tak, aby stały się automatyczną reakcją i zapobiegały przestępczemu
zachowaniu. Jednakże nauczenie zachowań blokujących jest bardzo trudne ze względu na
czasochłonność tychże zabiegów i konieczność utrwalania ich przez całe życie.
29 M. Całkiewicz (2010), op. cit., s. 147 i A. Czerwiński, K. Gradoń (2001), op. cit., s. 66-68

15. Realizowane wobec tych sprawców działania resocjalizacyjne muszą uwzględniać
specyficzne warunki – czyli stworzenie grup homogenicznych o podobnym profilu
osobowościowym – ograniczy to możliwość manipulowania innymi i zniekształcenia
podejmowanych działań. Sprawcy powinni być też poddawani działaniom terapeutycznym
niwelującym zaburzenia w sferze seksualnej.
Istotnym elementem działań resocjalizacyjnych jest również trening zastępowania agresji.
Redukcja wysokiego poziomu agresji, czyli rozpoznawanie symptomów złości i gniewu oraz
umiejętność radzenia sobie z tym – wypracowanie i utrwalenie skutecznych reduktorów złości,
pozwalających na zapanowanie nad emocjami oraz rozpoznawanie czynników ją wyzwalających są
pierwszymi warunkami efektywności dalszych działań.
Biorąc pod uwagę fakt, że sprawcy są stosunkowo młodymi ludźmi, z punktu widzenia
terapii korzystna byłaby odbudowa relacji rodzinnych. Żeby do tego doszło przydatne byłoby
wsparcie pracownika socjalnego zachęcającego rodziców i rodzeństwo sprawcy (którzy często
odsuwają się od osadzonych) do podjęcia terapii rodzinnej. Celem tych działań jest poprawa
komunikacji w rodzinie (np. nie umniejszanie przez matkę popełnionych przez syna przestępstw),
werbalizacja problemów związanych z nieprawidłowymi relacjami w rodzinie, wynikającymi z
autokratycznych form oddziaływania.30
W przypadku osób uzależnionych bądź nadużywających alkoholu (lub innych substancji
psychoaktywnych) wskazane jest lecznictwo odwykowe – alkohol jest wyzwalaczem zbrodniczych
zachowań, terapia natomiast dąży do wytworzenia mechanizmu hamującego sytuacje ryzyka,
wynikającego z picia alkoholu (powodującego obniżoną samokontrolę i wzmożoną agresję).
Wartościowe jest również zastosowanie terapii pogłębionej, pozwalającej uporać się z
traumatycznymi przeżyciami oraz terapii indywidualnej, której celem jest stworzenie empatycznych
powiązań z ofiarami w celu ich upodmiotowienia.
Sprawcy tej kategorii na ogół charakteryzują się niskim poziomem wykształcenia – ważne
jest więc wzbudzanie motywacji do nauki i kolejnego etapu nauczania, a także zdobycia
wykształcenia zawodowego. Zajęcia szkolne są też sposobem na zmianę wartości i poszanowania
życia ludzkiego.
Zdobywanie kwalifikacji zawodowych jest szansą na poznanie siebie, swoich możliwości i
predyspozycji, ukierunkowanie zainteresowań zawodowych, co prowadzi też do redukcji poczucia
mniejszej wartości. Ważne jest by zdobyte umiejętności zostały utrwalone, dlatego w miarę
sposobności należy umożliwić sprawcom podjęcie pracy odpłatnej bądź nieodpłatnej – uzyskanie
pewnej niezależności finansowej daje lepsze perspektywy funkcjonowania po opuszczeniu zakładu
karnego bądź podczas pobytu w nim. 31
30 M. H. Kowalczyk (2010), op.cit., s. 595- 599
31 Ibidem

16. Elementem ułatwiającym rozładowanie napięcia jest zadbanie o wysiłek fizyczny. Z kolei
sposobem na wypełnienie czasu, podniesienie samooceny oraz redukcję napięć mogą być
arteterapia i psychodrama (nauka konstruktywnego wyrażania emocji, wczucie się w sytuację
ofiary, poznanie własnych problemów).
Dodatkowo należy wyposażyć sprawców w niezbędne umiejętności społeczne, które
pozwolą na właściwe i samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie po długim przebywaniu w
zakładzie karnym.32
32 Ibidem

17. Bibliografia
1. T. Bielska (2003), Wybrane cechy osobowości sprawców zabójstw i innych przestępstw.
Materiały dydaktyczne, Szczytno
2. M. Brzozowska, M. Kaczmarek (2011), Materialnoprawne i kryminalistyczne aspekty
przestępstwa zabójstwa, Piła
3. K. Buchała, A. Zoll (1995), Polskie prawo karne, Warszawa
4. M. Całkiewicz (2010), Modus operandi sprawców zabójstw, Warszawa
5. A. Czerwiński, K. Gradoń (2001), Seryjni mordercy, Warszawa
6. J.K. Gierowski (1989), Motywacja zabójstw. Rozprawa habilitacyjna, Kraków
7. J.K. Gierowski, M. Szaszkiewicz (2002), Osobowość i motywacja sprawców zabójstw [w:
Red. J.K. Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska (2002), Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne
podstawy profilowania nieznanych sprawców zabójstw, Kraków]
8. J. Gołębiowski (2008), Profilowanie kryminalne. Wprowadzenie do sporządzania
charakterystyki psychofizycznej nieznanych sprawców przestępstw, Warszawa
9. B. Hołyst (2007), Kryminologia, Warszawa
10. B. Hołyst (2009), Psychologia kryminalistyczna, Warszawa
11. M. H. Kowalczyk (2010), Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i możliwości oddziaływań
resocjalizacyjnych, Kraków