projects..

1. SINAUNANG MESOPOTAMIA
Mesopotamia: Lupain sa Pagitan ng Dalawang Ilog Edukasyon
- pinangalanan ng mga Griyego na Mesopotamia - sa templo at ang mga pari ang nagtuturo
dahil sa dalawang ilog na nasa paligid nito, ang - mga asignatura at iba pang pag-aaral
Ilog Tigris at Euphrates  pagsulat at pagbaybay
- mayroong mataba at mainam na lupa upang tirhan  pagbasa
ng tao  kasaysayan
 sipnayan
MGA KABIHASNANG UMUSBONG SA  paggawa ng mapa
MESOPOTAMIA  dayuhang wika
1. Sumeria  batas
2. Babylonia  medisina at surhiya
3. Hittite  panghuhula
4. Assyria  astrolohiya
5. Hebreo
5.1. Israel at Judah Relihiyon
6. Phoenecia - politeista
7. Persia - Pangunahing diyos
8. Chaldea  Anu – diyos ng langit at lupa
 Enlil – diyos ng hangin at bagyo
SINAUNANG SUMERIA  Ea – diyos ng tubig at katubigan
- pinakaunang nandayuhan sa Mesopotamia
- nakihalubilo sa mga orihinal na tribong Pagsasaka at Kalakalan
naninirahan hanggang sa nakabuo ng sariling - pagsasaka pinakamahalagang hanapbuhay
kultura – Kulturang Sumerian - animal domestication
- naimbento ang karwaheng hila ng asno
Mga Lungsod Estado - nanggagatas ng baka
- ang bawat lungsod-estado ay kontrolado ng mga - naghahabi ng lino at lana
diyos - nakikipagkalakalan
1. Ur  unang ginamit ang buto ng cacao na sinundan ng
2. Erech tanso, pilak at ginto
3. Eridus - naimbento rin nila ang unang sistema ng panukat
4. Nippur ng timbang o haba
5. Kish
6. Laisa Iba’t ibang Imbensyon ng mga Sumerian
7. Lagash - rampa, pabilog na bubong, dome, vault at bahay,
8. Umma gusali at iba pang imprastraktura na gawa sa laryo
na yari sa luad na pinatigas sa araw
Lipunan - Ziggurat
- istratipikasyong sa lipunan  templo na yari sa laryo at tila mga kahon na
1. maharlika – pari at mga opisyal ng pamahalaan pinagpatung-patong
2. mangangalakal at artisano  lugar sambahan na kung saan ginagawa ng mga
3. magsasaka at alipin pari ang kanilang mga tungkulin para sa mga
- lipunang may alipin – prisoners of war diyos at iba pang ritwal
- lipunang may ilang karapatan ang mga kababaihan  paaralan para sa mga maharlika
– maaaring magkaroon ng ari-arian, - isa sa mga unang gumamit ng gulong
makipagkalakalan, testigo sa paglilitis, subalit - prinsipyo ng algebra
walang karapatang mamili ng mga  sistema ng pagbibilang na nakabatay sa 60 -
mapapangasawa sexagesimal
 hati ng bilog sa 360 digri
1

2.  60 minuto at 60 segundo - hinati ni Hammurabi ang kanyang nasasakupan sa
 kalendaryong lunar na may 12 buwan mga probinsya na pinamumunuan ng kanyang mga
Cuneiform tapat na opisyal
 paraan ng pagsulat ng mga Sumerian - mayroong isang matatag at mahusay na
 Latin = “cuneus” kombinasyon ng wedge na sandatahang lakas ang pamahalaan ni Hammurabi
ginagamit na tanda nito - naka-sentro ang lahat sa hari
 pictographic - amelu – matatanda ng bayan na may mataas na
 isinusulat sa mga tabletang bato antas sa lipunan
 stylus ang ginagamit sa pagsulat
Pagkatuklas Lipunan
 natuklasan sa Behustan, Iran - “Palaganapin ang Katarungan, Lipulin ang
 ang naging susi sa pagbasa ng cuneiform Masama upang Hindi Akitin ng Malakas ang
 sinasabing ipinasulat ni Darius ang Dakila Mahina” – layunin ng kodigo ni Hammurabi
 nakasulat sa wikang Lumang Persiano, Elamite - kalagayang panlipunan
at Babylonian  kahalagahan ng mga maginoo
 natuklasan nina Pietro della Valle at Henry  malayang-tao
Creawicke Rawlinson noong 1846  alipin
 karapatan ng mga kababaihan; maging pari,
SINAUNANG BABYLONIA magnegosyo, magkaroon ng dote at suporta mula
- Semitic Amorite ang mga Babaylonian na unang sa mga mapapangasawa, ari-arian mula sa
lumusob sa Euphrates namatay na asawa
- higit na mas mataas ang kultura ng mga Sumerian  mahigpit na pinaparusahan ang pangangalunya at
kaysa sa mga Babylonian, subalit sa pagkawatak- pakiki-apid
watak nito ay nasakop sila ng Babylonia (2300
BC) Panitikan
- Epic of Creation – paglikha ni Marduk sa
Si Hammurabi at ang Batas ng Babylonia sangsinukob
- isa sa mga pinunong nagpabagasak sa Sumeria - Epic of Gilgamesh – paglalakbay ni Erech
- naging hari noong 1700 BC
- mahusay at magaling niyang pinamunuan ang Relihiyon
kanyang nasasakupan - unang sinamba ang mga diyos ng Sumeria, subalit
Kodigo ni Hammurabi nang lumaon, sinamba nila si Marduk bilang
- tinipon niya ang lahat ng batas at nakabuo siya ng punong-diyos
kodigo na nagsilbing gabay at panuntunan ng lahat
ng mga nasasakupan Sining at Arkitektura
- umabot ang mga batas sa 282 na isinulat sa isang - karamihan ng likhang Babylonian ay hanggo
mataas bato at iniligay sa gitna ng lungsod upang lamang sa mga Sumerian
makita ng mga tao
- “mata sa mata, ngipin sa ngipin” Pag-unlad at Pagbagsak
- nilalaman ng batas - napag-isa ang buuong buong Babylonia ng batas
agrikultura industriya ni Hamurrabi
ari-arian pag-aasawa - napabagsak ito dahil sapaglusob ng mga barbarong
buhay-pamilya Kontrata Indo-European (inapo ng tribong Kassite) at
sibil Criminal paglusob ng mga Hittite na kilala at kinatatakutan
pagpapatakbo ng pamamalakad sa paggamit ng bakal sa digmaan
pamahalaan
- dahil sa mga batas ni Hammurabi, nanguna ang SINAUNANG HITTITE
Babylonia sa larangan ng batas, politika, lipunan at - mga pastol sa malapit sa Black Sea at Dagat
kaugalian Caspian
Pamahalaan
2

3. - Ilog Halys (pangunahing lungsod ng mga Hittite), pangkapayapaan (1272 BC) sa pagitan nila ni
na kilala rin bilang “Lupain ng mga Hatti” – “Mga Rameses
Tao nga Hatti” ang tawag sa mga tao ng Hatti
- matatag ang kaharian ng mga Hittite Pamahalaan at Lipunan
- gumagamit sila ng siyam na wika - “Dakilang Hari” o “Dakilang Arwa” ang tawag sa
 Anatolia pinuno ng Hittite
 limang iba’t ibang wikang Indo-Europeong wika - ang hari ay pinunong militar at pinunong-
 Akkadian, para sa komunikasyong panrelihiyon
pandiplomasya - mayroong tungkulin at kapangyarihan ng reyna
 Sumerian, para sa panitikan - nasa kamay ng mga kamag-anak ng hari at ilang
mahusay na maharlika ang mga tanggapan ng
Pagtukalas ng Bakal pamahalaan
- mahilig sa pakikidigma hanggang sa matuklasan - ang bawat nayon ay may mga “matatanda, na
ang paggamit ng bakal para sa digmaan nagiging unang tagapamagitan sa mga nag-aalitan
- higit na matibay kaysa sa tanso at bronse - katayuan ng mga alipin: mayroong karapatan laban
- ‘nung unang bahagi ng tuklas sa bakal, limang ulit sa mga amo at maaari silang magkaron ng mga ari-
na mas mahalaga kaysa sa ginto at walong ulit na arian
mahalaga kaysa pilak
- inilihim nila ang ang pagmimina, pagpapanday at Ekonomiya
paggamit ng bakal - agrikultura ang pangunahing ikinabubuhay
- nag-aalaga ng mga hayop para sa ikabubuhay at
Paglaganap ng Imperyo transportasyon
- ‘nung unang bahagi ng Imperyo ng Hittite, mahina
at walang sapat na kapangyarihan ang mga hari Relihiyon at Panitikan
nito - paniniwala sa maraming diyos – politeismo
Telipinus - paniniwala sa diyos ng ibang lahi o lupaing
- nagtapos sa panahon ng mahihinang pinuno nasakop
- kinamkam niya ang kapangyarihan mula sa mga - “diyos ng panahon”
hari - “ginang araw”
- nakapagtatag ng mgahusay na pamunuan at - Telipinu – “nawawalang diyos”
maayos na sistema ng batas, na nadaragdagan sa
bawat panahon ng mga sumunod na hari Sining at Arkitekto
- nakabuo ng isang mahusay at matatag na militar - gumagawa ng mga imprastraktura para sa mga
- nagtangka at sinimulang sakupin ang Babylonia, diyos
subalit dahil sa malayo ito sa kanilang lupain, mas - malaki ang impluwesya ng Assyria sa Hittite
minabuti niya itong bitiwan at sakupin na lang ang
ibang lupain sa Fertile Crescent Pagbagsak
- sinakop ang Syria, na pinagusbungan ng Syro- Haring Hattusilis
Hittite na kabihasnan - ang sinundan ni Haring Tudhaliyas IV
- sinubukang sakupin ang Ehipto, subalit sila ay Haring Tudhaliyas IV
nabigo, sapagkat pinamumunuan ito ng - mas pinagtuunan niya ng pansin ang mga gawaing
napakalakas na paraon panrelihiyon kaysa sa pamamahala
Suppiluliumas (1375 BC) - nagpagawa ng mga galeriya sa Yazilikaya
- nabawi ang Mitani sa Ehipto at lubusang nakontrol - dahilan ng pagbagsak
ang sentral at hilagang Syria  1200 BC, nilusob ng mga Hattusas, mula sa
- nagkaroon ng tratado sa dalawang kaharian, subalit Dinastiyang Mitas ng Phrygia
winakasan ito nang si Rameses II na ang naging  Pandarayuhan ng mga Dorian sa Gresya at
paraon (1290 BC) Aegean
Hattusilis III
- sa kanyang panahon, natalo ng mga Hittite ang SINAUNANG ASSYRIA
Ehipto sa Kadesh, at nagkaroon ng kasunduang
3

4. - napasailalim ito ng Kassite hanggang sa biglang  pinunong ispiritwal at politikal
lusubin ito ng Assyria  tagapamagitan ng diyos sa tao
- unang nanirahan ang mga Assyrian sa mga - malupit at walang awa ang pamahalaan ng Assyria,
lungsod-estadong tinawag nilang Assur, subalit mabisa ang pagpapatakbo nito
ipinangalan sa kanilang pangunahing diyos - may maayos at magandang imprastraktura
- mahusay ang hukbo ng Assyria, kaya nasakap nila - maayos na sebisyo-postal
ang buong Fertile Crescent at maging ang Ehipto - mahuhusay na gbernador at pinunong lokal
(700-600 BC) - epektibo ang pangungulekta ng buwis
- isa sa mga nakapagtatag ng pinakamalaking - pinakaunang pangat ng tao na nakabuo ng
imperyo na hindi napantayan ng anumang pangkat epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo
noong sinaunang panahon
Relihiyon
Pagsikat ng Assyria - sinsamba rin ang ibang diyos sa Mesopotamia
Ashurbanipal II  Ishtar
- mayroong organisadong sandatahan (hukbong  Marduk
lakad, hukbong nakakarwahe, hukbong
nakakabayo at hukbong inhinyero) at mahusay na Edukasyon
armamento - nagtayo ng kauna-unahang aklatan na may 200,
- tinularan ng mga sumunod na pinuno ang mga 000 tabletang luad, itinayo ito ni Ashurbanipal
ginawa ni Ashurbanipal
Lipunan
Tiglath-Pileser III - mayroong mataas na antas na pamumuhay
- kinamkam niya ang mga trono mula sa Assur - masining at magarbo ang kalagayang aystetiko
- nagpalawak ng kaharian hanggang sa Damascus
- sinakop at napasailalim ang mga sumusunod; Agham
 Babylonia - ipinagpatuloy ang kahusayan ng pag-aaral sa
 Israel astronomiya ng mga Babylonian
 Judah
Sargon II Pagbagsak ng Assyria
- kinamkam ang trono mula sa tagapagmana ni - Nineveh
Tiglath-Pileser  sumaalamin ito sa karangyaan, kayamanan at
Shalmaneser V kapangyarihan ng imperyo
- nahulog sa kanyang kamay ang kaharian ng Israel  sumasalamin din ito sa kapalaluan at kalupitan
- ipinatapon niya sa hilaga ang sampung tribo ng ng Assyria kaya tinawag itong Scourge of
mga Israelita Nineveh
- sa kanyang pamumuno, nabura sa kasaysayan ang  pinakamatatag at pinakamatibay na lungsod sa
pinakahuling bakas ng mga Hittite buong mundo
- Dur Sharrukim - kapitolyo ng kanyang kaharian - 15.24 metro, kapal ng pader
Senacherib - 30.48 metro, ang taas
- namuno noong 705-681 BC - 11 kilometro, haba ng pader
- pinakapopular sa lahat ng hari ng Assyria - 15 tarangkahan
- Niniveh – kapitolyo ng kanyang kaharian  162 BC, nagkaisa ang Chaldea, Medis at mga
- saapilitang pinabayad ng buwis ang kaharian ng Persiano upang pabagsakin ang Assyria at
Sidon at Tyre napagtagumpayan nga nila ito
- pinaalis niya sa Assyria ang puwersa ng Ehipto na  napatunayan ang pagbagsak ng Assyria, 300 taon
ipinadala ng hari ng Ethiopia upang tulungan si ang makalipas ng lusubin ito ng grupo ng
Hezekiah, ang propeta ng mga Hebreo Alexander the Great, walang natirang bakas
Kabihasnan at Pamahalaan SINAUNANG HEBREO
- kapangyarihan ng hari - hango sa pangalan ni Eber – ninuno ni Noah
 absoluto o walang takda ang kapangyarihan
4

5. - mababasa sa Matandang Tipan ng Bibliya ang - inalisan ng kapangyarihan dahil sa karumal-dumal
kasaysayan ng mga Hebreo na ginawa sa Diyos
- Canaan o “Lupang Pangako” – pinakaunang David
tinirahan ng mga Hebreo - mula sa angkan ng Judah
- Canaan –> Palestine –> Israel at Jordan - ikalawang hari na namuno mula 1010-970 BC
- batang pastol na tumalo kay Goliath
Kasaysayan - tinaguriang “Kampeon Philisteo” at “Hari ng
- Abraham Silangan”
 ninuno ng mga Hebreo - ipinagpatuloy ang pakikipaglaban at pagtatanggol
 nanggaling sa Lungsod ng Ur sa mga may nais umanggkin ng Jerusalem
 Abrham + Sarah = Isaac - naagaw nila ang Jerusalem sa kamay ng mga
 Isaac –> Jacob Canaanite
- Jacob - natalo nila ang;
 tapat sa kanyang ama  Philistino
 Jacob –> pinalitan ang pangalan niya na Isarael  Edomite
na nangangahulugang “pinili ng Diyos”  Maobite
 nagkaanak ng 12 na pinagmulan ng 12 tribo ng  Ammomite
Israel  Aramean Damascus
- Joseph the Dreamer - itintatag sa Jerusalem ang Kaban ng Tipan o Ark of
 pangalawa sa bunsong anak ni Jacob Covenant
 pinagbili at ginawang alipin sa Ehipto - mula sa pagkakalaya sa mga Ehipsyo at pagkawala
 nakilala sa kanyang kahusayan sa pagbibigay ng sa impluwesya ng ibang tao, natuto silang
interpretasyon ng mga panaginip sumamba sa maraming diyos, subalit hindi ito
 hanggang sa muling magkita sila ng kanyang nagtagumpay dahil sa pangangaral ng mga pari na
angkan sa Ehipto iisa lamang ang Diyos (Yahweh)
 Goshen – nanirahan ang buong tribo ni Israel Solomon
hanggang sa dumami sila dito - anak ni David
 matapos ang maraming taon, nakalimutan na ang - nagapi na ng ama ang mga kaaway at nangako ng
kagalingan ni Joseph, hanggang sa ginawang suporta ang mga kalapit na kaharian
alipin na ang mga Hebreo - sa kanyang pamamahala, nagbigay siya ng
- Moises kapayapaan at kasaganahan sa kaharian
 isang Hebreo na napunta sa panig ng mga - Ginintuang Panahon ng kanilang kasaysayan
Ehipsyo - isinakatuparan at itinayo niya ang matagal ng
 pinamunuan niya ang pagtakas ng mga Israelita pangarap ng kanyang ama, ang Templo ng
sa kamay ng mga Ehipsyo – Exodus Jrusalem
- Exodus: Pagtakas ng mga Hebreo sa Ehipto - subalit, ikinagalit ng Diyos ang pag-aasawa niya
 40 taong naglagalag ang mga Israelita sa ilang ng mga prinsesa sa iba’t ibang kaharian na umabot
hanggang sa matagpuan nila ng Canaan (na sa libo, na pinayagan niyang magtayo ng kani-
pinaninirahan na ng mga tribo ‘nung panahaong kanilang altar at sumamba sa kani-kanilang mga
iyon) diyos, na karumal-dumal para kay Yaweh
- Josue, heneral na namuno sa pagpapaalis at
pagsugpo sa mga Canaanite, Ammorite at mga Israel at Judah
Palestino - nang namatay si Solomon, sinundan ito ng
- nabawi ang “Lupang Pangako” at hinati ito sa 12 kanyang anak na si Rehoboam
tribo na pinagmulan ng kaharian ng Israel - Rehoboam – nagpataw ng mas malaking buwis na
nagpasimula ng pag-aalsa, hanggang sa nahati ang
Mga Namuno kaharian
- teyokrasa ang pamamaraan ng Israel sa pamumuno - Jeroboam – namuno sa hilgang kaharian
Saul - Rehoboam – namuno sa timog na kaharian na
- mula sa lahi ni Benjamin tinawag na Judah
- unang hari ng Israel  Samaria – kabisera ng Judah
5

6. - nanatiling magkaaway ang dalawa dahil sa - pinabalik niya ang mga Hebreo sa kanilang lupain
kanilang nasasakupan at tinulungang maipatayo ang templo
Pamumuhay at Lipunan Mga Sumakop
- monoteismo ang kanilang paniniwala
- naniniwala sa mga propeta Assyria Assyria
 Elijah Tiglath-Pileser III Sargon II
 Elisha
- sa Matandang Tipan nakasulat ang lahat ng
katuruan
- bibliya – pundasyon ng pananamplatayang Chaldea
Persia
Judaismo at Kristiyanismo, ang pinakamahalagang Nebuchadnezzard
Cyrus ang Dakila
pamana ng mga Hebreo sa kabihasnan II
Pamilya
- patriyarkal
Gresya Roma
- itinuturo ng ama ng pagsamaba Kay Yaweh
- itinuturo sa mga anak ang unang 5 aklat sa
Matandang Tipan
 Genesis SINAUNANG PHOENECIA
 Exodus - dulong kanluran ng fertile crescent
 Leviticus - matatagpuan sa kasalukuyang Lebanon
 Mga Bilang - tinaguriang “misyunero ng sibilisasyon”
 Deuteronomy
Kabihasnan at Lipunan
Panitikan - bunubuo ng lungsod-estado na pinamumunuan ng
- Bibliya, nakasulat sa wikang Hebreo at Aramaic mga hari
- lungsod ng Tyre at Sidon, ang pinaka malaking
Batas o Sistemang Legal daungan
- 10 Utos at ilang batas na tinipon noong - hindi mga mandirigma kaya madaling masakop
kapanahunan ng mga hukom – Mosaic Law - minsan nang nagbayad ng tributo sa mga
sumusunod;
Pagbagsak ng Jerusalem  Ehipto
Tiglath-Pileser III  Hittite
- 732 BC – sinakop ng Assyria ang Damascus at  Assyria
pinuwersa ang Judah at Isarel na magbayad  Persia
Sargon II  Chaldea
- nag-alsa ang Israel laban sa kanya  Gresya
- sinira niya ang Samaria - pinakamagaling na mangngalakal
- ipinatapon ang 10 tribo ng Hebreo sa kabila ng - pinakamahusay sa paggawa ng mga malalaking
Ilog Euphrates – nang lumaon ay tinawag sa sasakyang pandagat
“Sampung Nawawalang Tribo ng Israel” - tigaruian ding “traders of antiquity”
Nebuchadnezzar II
- hari ng Chaldea na sumakop sa Assyria na naging Kultura
bagong amo ng Israel - mahusay mangopya ng ibang pangkat ng tao (gaya
- sinira niya ang buong Jerusalem at binihag ang ng mga Ehipsyano at Babylonian)
mga Hebreo - nakaimpluwesya ang kanilang mga produkto sa
- pumili at pinag-aral ang mga matatalinong batang ibang kultura
lalaki na naging pinuno ng Babylonia - nakagawa sila ng mga magagandang produkto
Cyrus ang Dakila gaya ng;
- hari ng Persia na sumakop sa Assyria  produktong bronse
 armas
6

7.  pandigmang bronse  Timog-silangang Europa
 ginto at pilak na sisidlan
 makukulay na palayok Pamahalaan
- napabantog sa purple dye o muradong tina mula - absolute monarchy
sa isdang murex - may kalayaan sa relihiyon
- ipinapatupad ang sariling batas
Kalakalan - hinati ang imperyo sa mga probinsya na tinwag na
- established trading colony but not political colony satrapies
- nakarating sa
 Cyprus – mineral Relihiyon
 Spain – tanso - Zoroaster
 Gaul – balat at katad  guro at propeta
 Baltic  sinasamba ang diyos na si Ahuramazda
 Britania - amber  relihiyon ng Zoroastrianismo
 Africa
- trading stations Pagbagsak ng Persia
 Gades - sinundang ng mga mahihinang pinuno
 Attica - nagkaroon ng mga digmaang sibil
 Carthage - nasakop ni Alexander the Great
- may control sa kalakalan sa buong Mediterano
SINAUNANG CHALDEA
Alpabeto - inapo ng mga Babylonia
- tinaguriang “misyunero ng sibilisasyon” - mayroong 24 km ang kapal ng pader
- laging dala ang kabihasnan saan mang magtungo - sa labas ng pader ay mayroong malalim na kanal
- alpabetong Phonecia > nilinang ng mga Griyego > na puno ng tubig
Etruscan > Romano = kasalukuyang alpabeto - mataas ang antas ng pamumuhay
- “alpahabet” = wikang Phonecia  maganda ang bahay at palasyo
 “aleph” unang letra ng alpabeto  pinakamaganda ang palasyo ni Nebuchadnezzar
 “beth” ikalawang letra ng alpabeto II
 nakilala ang Hanging Garden
SINAUNANG PERSIA Arkitektura
- galing sa lahi ng mga Indo-European - hango sa mga Babylonian na hango naman sa mga
- nandayuhan ang mga Medes sa talampas ng Iran Summerian
Mga Namuno Sining
Cyrus - astronomitya at astrolohiya
- namuno at pinabagsak ang Medes - sa kanila nagsimula ang Zodiac Sign
- naging hari ng 2 tribo
- hinangad na maging pinakamahusay sa Pagbagsak ng Chaldea
pakikidigma - wala nang sumunod na kasing husay ni
- pinabagsak at sinakop ang Chaldea at Persia Nebuchadnezzar
- sunud-sunod ang pagsakop hanggang sa - nilusob at ginapi ng mga Persiano.
napasakamay niya ang halos buong Fertile Cresent
- sinakop ni Campyses, anak ni Cyrus ang Ehipto
- itinaguyod ang prinsipyo ng pagkapantay-pantay
Darius the great
- lalong pinalawak ang teritoryo
- sinakop ang;
 Timog at Silangang Iran
 India
7