1. Ông C 1 www.hobieuchanh.com
Ông C
Bi u Chánh
I
sát m t bên kinh thành Sài gòn, l i nh m y n m lúa g o cao giá làm cho cu c kinh
âu âu c ng th nh phát, nên mi t Phú Nhu n m -mang mau l , ngày nay dân c ông- o
buôn-bán xôn xao xe h i, xe n r n r n, nhà gach ph l u ch n ch .
Mà cách m i m y n m tr v trr c thì Phú-nhu n b t quá là môt làng tr ng tr ng
a t nh Gia-Ð nh v y thôi. T y trong làng có m t cái ch kêu là ch Xã Tài, d a bên
ng xu ng C u Ki u, song cái ch y leo-heo m i bu i s m mai b n hàng nhóm th a-th t
t lát mà bán cá, tôm, rau, th t s s a cho bình-dân chung-quanh dùng hàng ngày, ch
không có món chi ngon, không có chi quí. D c theo ng xu ng C u Ki u thì có n m ba
tòa nhà ngói n n úc, rào s t coi s ch-s m i ch n xa xa có môt ti m ch t bán t p-hoá
gi ng nh các ti m theo m y ch nhà quê còn bao nhiêu thì là nhà lá, ho c ph l u hay ph
ngói mà vách ván c mèm c t chen l n v i nhau coi d -dáy mà l i không th -t .
ng dân trong m y nhà lá và ph c ây th ng th ng là:
1) Nh ng ng i ch xe ki ng ho c xe song mã, s m xe y m i ngày em xu ng
ch B n Thành mà a hành-khách;
2) Nh ng th h , th m c, th ngu i, th s n, cùng ti u-công, làm n ti n ngày ho c
ti n tu n trong các s , hãng d i Sài-g n;
3) Nh ng ng i mua bán hàng bông m i b a lên v n mua trái cây, b u, bí, rau c i,
gánh xu ng ch B n Thành mà bán ;
4) Nh ng b i b p d n ph ng ho c i ch n u n cho Tây.
i còn có m t h ng ng i n a - h ng n y ông h n h t - y là l ng ng i không
ngh -nghi p nh t nh, àn-ông có, àn-bà có, làm ngày nào n ngày n y, g p vi c gì thì làm
vi c y, vi c ph i c ng làm mà vi c qu y c ng làm.
Ðám bình-dân lao-kh n y th ng th ng ban ngày r o i m i ng i m t n i, i theo
ngh n y mà làm n, n chi u t i m i tr v mà ph n nhi u thì ghé quán ch N m Ti n mà
n u ng.
Cái quán c m c a ch N m Ti n ây d n trong hai c n ph ngói c , vách ván, c a day
qua hông ch Xã Tài. B i b n c a dân trong ch nh v y, nên quán bu i s m mai th ng
th a khách còn bu i chi u l i ông y, làm cho N m Ti n là m t ng i goá ch ng ph i quay
mòng-mòng v i hai a con, m t a gái ch ng 20 tu i v i m t a trai 15 tu i, có b a m
con bán t i 9 gi t i m i r nh c.
t b a chúa-nh t, th cùng ti u-công các s , các hãng u c ngh nên gi n
m tr a, t u mhau l i quán c a ch N m Ti n g n vài m i ng i mà n u ng. Có ng i vì
không có v con, nên không i n u c m, có ng i tuy có v song v m c buôn gánh bán
ng, nên l i quán mua c m n cho ti n mà có ng i trong nhà có v s n, v ã lo c m n c
cho mà c ng l i quán mua r u u ng r i làng-nh ng n m t hai gi ng-h c ng ch a d t.
Ch N m Ti n ng i t i b p mà kho n u. Ð a con gáí, tên là con C ng, thì lo b i c m
múc cá không h tay. Còn a con trai, tên là Cu, thì l ng-xãng lo b ng d n.
Bàn n y hai ba ng i ng i n c m, tuy g o không c tr ng, n không có gì, song
n coi ngon quá.
Bàn kia n m ba ng i n r i, nên ng i ch i ng i hút thu c, k x a r ng, nói chuy n
om-sòm, ch i th vang rân, coi t -do mà l i t c l m, Phía trong có m t t p ch ng m i
y ng i, d m nhau l i trên m t b ván nh mà ánh bài cào, àn-ông có, àn-bà có, con
trai có, con gái có, l i qua ti ng l i cãi-c inh- i. Ch N m Ti n ang x i n i c m, ch nghe
2. Ông C 2 www.hobieuchanh.com
y l n1 thì day vô, tay c m a b p và ch và nói r ng: „Nè tôi l p quán ng buôn-bán, ch
không ph i l p ra cho m y ng i t u bài b c r i r y l n a. Cha ch ! B ánh bài có mua
thu hay sao mà lên ch d v y h ! D p i, n u cãi tôi, kh i tôi kêu lính b t h t c ám
cho mà coi“.
Hai Cao, làm cu-ly trong nhà thu c ng Catinat, nghe ch N m Ti n r y, thì b sòng
bà , x c-x c i ra mà nói r ng: „Con Lãnh ngang quá mà không r y sao ng. Ch N m ngh
coi: nó làm cái, mình t trên m t c c d i n ng xu. Nó hô tám r i ùa h t hai t . Tôi xét bài,
té ra nó b y, ch không ph i tám; mà bi u nó tr t d i l i, nó không ch u tr . Ch i x u nh
y thì ch i v i chó, ch ai thèm ch i n a“.
Con Lãnh x c l i x a ngay m t Hai Cao mà nói làng: „Tao ch i v i m y! Sao m y
àm nói tao ch i v i chó? th ngu, khéo nói b y! Mu n xét bài thì h i ta xu ng ó
sao không xét i nh p bài r i xét cái gì !“.
Hai Cao gi n m t, h t tay con Lãnh mà nói r ng: „M y mu n làm phách v i tao
? Tao ch u m y cho m y coi. Th thúi! ...
Con Lãnh nh y d ng m ng r ng: „M m y con , bà n i m y con , ch ai . Ðây,
y gi i ch âu tao thì ch th coi. M y ch không c thì tao ch âu m y l i“.
Ba Cam, là ch ng con Lãnh, làm th ngu i s Ba-Son nóng lòng nên b c l i xô
Hai Cao mà h i r ng: „Cao, sao m y dám kêu v tao là con . Nó làm h i nào m y ph
ch ra. M y n thua v i àn-bà có gi i gì âu. Nh m y là anh-hùng, thì b c ra cho kh i
quán ch N m, r i nói chuy n v i tao“.
Hai Cao nói: „M y mu n binh v h ? Ð c mà. M y mu n ch i v i tao thì tao s n
lòng“.
Hai àng thách- v i nhau, quy t ánh l n. Trong quán ai n y t u ng vây chung-
quanh mà coi làm cho có v náo- nhi t l m. Trong lúc l n-x n y, thình-lình có m t ng i
c cao l n m t tr ng-tr o tu i ch a quá 50, mà râu tóc ã b c hoa râm, râu hàm d i dài
hàm trên chu t ng nh trê, tóc h t u ma-ninh2 u i nón xám, mình m c áo bành-tô3
xám, qu n v i en m i ch n mang gu c, t ng-m o ph ng-phi, b i nghiêm-ch nh b c vô
quán h i l n r ng: „Làm cái gì ch n-r n ó? Mu n ánh l n hay sao? Ai r y v i ai ó v y
?“
Ai n y ngó l i ng nói: „Ông C , ông C “ r i dang ra h t, có Hai Cao v i v
ch ng Ba Cam ng ó mà thôi.
Ch N m Ti n nói r ng: „Hai Cao v i v Ba Cam ánh bài, r y l n, r i mu n làm d
i nhau . Ông x giùm chút ông C “.
Ng i mà ai n y kêu là „Ông C “ ó ng ngó Hai Cao v i v ch ng Ba Cam r i
chau mày nói ch m-rãi r ng: „Bây có cái tài làm b y v y hoài! Qua th ng nói v i em út,
mình m t ch nh con m t nhà, n u có vi c gì xích-mích thì l y l i hòa-nhã mà phân-tr n
cùng nhau, r y l n v i nhau, r i b còng b b t, tù r c, hay-ho gì mà tranh u“.
Ông C nó d t l i r i kéo gh ng i d a m t cái bàn. Hai Cao v i v ch ng Ba Cam
áp l i, ai c ng mu n giành nói tr c.
ng C l c u, khoát tay nói r ng: „Không oc. Giành nói l n-x n, ai c ng mu n
c ph n ph i tôi bi t âu mà nghe. Thôi, tôi hói th ng Cu m i công-bình. Cu a, chuy n
sao mà sanh gây g , âu cháu nói l i rõ-ràng cho bác nghe th coi.
Th ng Cu là con ch quán, b c l i nói r ng: „Anh Hai Cao ánh bài-cào v m y
ng i kia. Ch Ba Lãnh c ng xen vô ánh n a. T i qu n ch làm cái, anh Hai Cao t trên
t c c d i n m xu. Ch coi bài r i hô tám, nên dùa4 h t hai t . Anh Hai Cao xét bài thì có 7
nút, ch h ng ph i 8; nh òi 5 xu t d i l i. Ch Ba Lãnh không ch u tr , hai àng cãi-c r i
1
Nói qua nói l i, cãi l n
2
i h t tóc ng n nh ng mái tóc phía tr c v n dài, ngày nay có l i h t tóc c a gi i thanh niên n ch i c ng
ng t
3
(paletot), áo ng n nh áo veste ngày nay, thích h p cho àn ông l n àn bà.
4
gom l i
3. Ông C 3 www.hobieuchanh.com
gây l n. Anh Hai Cao m ng ch Ba Lãnh là -thúi. Ch không nh n, ch ch i l i. Anh Ba
Cam binh v vô gây n a, hai àng thách- mu n ách nhau. Chuy n nh v y ó không có
chi n a h t“.
ng C lóng tai nghe rõ u- uôi, r i c i và nói v i ba ng i gây l n ó r ng: „D
n! C 5 ng xu mà n n i m ng ch i v i nhau, may hôn ã l u, ho c ru t không
t ch ng, r i có k tù ho c b ày n a. Em út h ng nghe l i qua, thi t qua bu n quá! Mình
là b n nghèo-kh , nhi u khi ói không có c m mà n, au không có thu c mà u ng. Làm có
m t, hai ng thì dành, phòng khi không có công vi c làm, ho c khi au m, có s n ti n
nuôi thân. Sao có ng ti n l i bài b c chi v y. Ng i vô sòng thì mong n ng i ta, còn quên
tính cái thua. N u thua r i thì l y gì mà nuôi v con, l y gì n c m mà làm vi c. Mà d u mình
n i n a, l i vui-s óng gì. N i ây em-út u nghèo h t th y. Ví nh có m t a n, còn 5
a thua, a n ó ành h n-h l y ti n mà cho n m a thua kia nh n ói hay sao? Qua
nói l n n y là l n chót, qua không mu n cho em út ánh hàì b c v i nhau n a. Còn cái vi c
ch ng Ba Cam r y l n v i Hai Cao l i còn qu y nhi u h n. Sá gì 5 ng xu mà gây-g g n
móc h ng v i nhau h ? Ví nh con Ba n y có h ng x u n gian 5 xu, thì th ng Hai m y c i
mà b cho nó m c c , ho c i mét v i ch ng nó c ng c, ch c n gì ph i gây. Còn th ng
Ba n y có v mà không bi t x . Khi hai àng m i gây nhau, m y ph i ngh m t àng là v
t àng là anh em mà phân-gi i m t chút cho r i ch sao l i cho t i m ng ch i nhau, r i
y xen vô mà c v i th ng Hai n a. Qu y h t th y, c ba a r y l n u qu y c , mà h t
th y em út trong quán n y c ng u qu y c , b i vì ba a nó có nóng-n y sanh ra r y, sao
anh em mu n cho ba a nó gi p u ch y máu, r i b còng b b t, ng anh em coi ch i cho
vui ch ng?
Ai n y u g c m t nín khe, không bi t l y l i chi mà i- áp.
Ông C móc túi l y ra 5 ng xu trên bàn mà nói: „Th ng Hai Cao nói con Ba
Lãnh n gian 5 xu, thôi qua th ng cho ó, ng có r y rà v i nhau n a.“
Con Ba Lãnh ng lòng li n móc túi l y 5 xu ra mà nói r ng: „Ông là cô bác, ông
phân x nh v y cháu ph c l m. Thi t không ph i cháu n gian; mà thôi, cháu tr ti n l i
cho anh Hai Cao, ch ông có n thua gì âu mà ông ph i th ng“. Ba Lãnh l i day qua a 5
xu cho Hai Cao và nói: „Tôi tr ti n l i cho anh ó. Ph i h i nãy anh nói t t tôi tr li n. T i
anh ào-ào r i l i m ng tôi là thúi nên tôi m i n i nóng ch “.
Hai Cao l y 5 xu và c i và nói: „Ông C nói, mình bi t t i mình b y h t th y. Thôi,
ng gi n h n chi nhau, mà t rày s p lên c ng ng a nào bày ánh bài n a“.
Ba Cam b t tay Hai Cao r i d t nhau l i ng i n i bàn d a vách.
Ng i mà nãy gi b n trong quán kêu là „Ông C “, phân-x cu c r y l n m t cách
t êm-ái, làm cho k nóng ph i ngu i, k d ph i hi n, k gi n ph i c i, k qu y bi t l i ó,
ch ng ph i là „ông“ gì h t. y là m t ng i th s n, làm vi c t i hãng Tao-Trúc, chuyên
ngh s n nhà, s n c a, s n vách, s n rào v y thôi và n ti n m t ngày c 1 ng.
Ông y m n m t c n ph lá phía trên, cách ch ch ng 50 th c. Ông không có v ,
không có con, nh ng có m t ng i u tên là Ba Sang, làm ngh n bán d o, m i ngày
mang m t gi mây, xu ng ti m nào ngang ch B n Thành ó không bi t, lãnh xà-bông
th m, d u th m, ph n ánh r ng, ph n gi i m t, bàn ch , v , dây n t, mu-soa, mang i các
o ng n t nhà mà bán. nhà không i n u c m, ông i làm, tr a n c m d i B n
Thành, nh ng m i bu i chi u và ngày chúa nh t thì ng n t i quán ch N m Ti n.
Ông n ch Xã Tài ã h n 8 n m r i, mà không ai bi t ông tên h gì, g c gác âu.
Nh n ông y bi t ngh võ, già r i mà s c hãy còn m nh, ông bi t ch An-nam bi t ch qu c-
ng và l bi t nói ti ng Tây chút nh, ông bi t th ng xót và bênh v c k nghèo, ông hay
giúp- ng i b tai-n n, ông th ng hay d y-d k kh d i, ông a can d t a hung-h ng,
trong ch ai c y ông vi t th ông c ng vi t, ai c y ông làm n ông c ng làm, trong ám dân
nghèo chung-quanh ch X Tài, duy có m t mình ông thông-minh, hay ch , ng n, l i
hòa-nhã, nên h i tr c ng i nào ó, có tánh gi u c t, m i kêu ùa ông là „Ông C “ r i
4. Ông C 4 www.hobieuchanh.com
truy n t ng lâu ngày hai ti ng y thành tên c a ông, mà ông c ng vui lòng nh n lãnh cái tên
y, không phi n không gi n chi h t.
a nay ông x êm c ám r y l n ó, ng i vu t râu mà c i, b c chí. Con
ng, là con gái c a ch quán, b c ra h i ông r ng: „ Ông ói b ng hay ch a, ng tôi d n
m cho ông n?“ Ông l c u và áp: „Ch a ói! Ch m t lát n a th ug Ba Sang v r i cháu
d n n luôn m t hi p cho kh i th t công“.
Trong lúc y có m t ng i àn bà b c vô quán ng ngó giáo-giác, th y ông C , bèn
c-x c i l i g n, móc túi l y ra m t phong th , mi ng c i ng n ngo n và nói „Tôi c
cái th n y, ai g i không bi t xin ông làm n c gìùm tôi coi th nói gi ng gì v y“.
Ông C c m phong th coi ngoài bao và con cò nói th Tân-an g i, r i xé bao l y ra
t b c th mà c nh v y:
“G i l i cho con hay. Má con au nhi u l m, chuy n n y s qua không kh i. Ðau ã
n 10 ngày rày, n c m n cháo gì c ng không c. Tía có r c th y Tý coi m ch, ng t
không ti n h t thu c, nên không bi t làm sao. D i n y bà con ai c ng nghèo quá, nên khôug
bi t c y m n ai, N u con có ti n, em v tía m n vài ng b c ng tía ch y thu c cho má
con, t i âu hay t i ó ch bi t sao. Ch ng lúa chín tía g t, có lúa r i s tr l i cho con xài“.
Ng i àn-bà n y, tên Ta Th i, bán rau c i ngoài ch . Ch ta nghe c th r i thì hai
hàng n c m t ch y ròng-ròng, l y th x p b vô túi, mà ng trân-trân không i c.
Ông C th y ng i bi-ai b i-r i, ông ng lòng, nên h i:
- Bà già em n m nay cm ym i?
- Th a, sáu m i l m.
- âu v y ?
- Th a, g n K -s n.
- Em i xe l a xu ng Tân-an r i m n xe ng a v c. Em i chuy n xe tr a ây
thì b n n m gi chi u em s v t i nhà. Thôi, em v s a-so n mà i cho s m i.
Th i ng l ng thinh m t h i r i nói:
- Có m t ng b c i xe tiêu h t thì còn gì ch y thu c?
Ch ta b u-b o, l y v t áo lau n c m t, r i th ng-th ng b c ra c a. Ông C kêu l i
mà nói r ng: “Em không có ti n thôi qua cho em m n hai ng b c”. Ông nói xong li n
móc bóp l y ra 2 ng b c mà a cho T Th i. T Th i ng i b p xu ng t l y ông mà t
n, ông c n h t s c c ng không c.
Th i l y hai ng b c ra i; nh ng ng i trong quán bàn bàn lu n lu n, ng i nói
ch c ch ta v k p, k s bà ch u không n i t i b a nay, k Ba Sang x t-x t b c vô, h ì ông
ch lâu hay mau và h i con C ng d n c m n k o ói b ng.
Trong b p l a cháy lòm; ch N m Ti n giá vô ch o mà chiên ti ng nghe xèo-
xèo. Con C ng lau chén d n c m miêng c i chúm-chi m. Khách trong quán k ng ng i
ng i, u n y c i, u kia nói, ti ng nghe không d t.
Ba Sang, là ng i m i vô ó tr c ch ng 25, 26 tu i m c m t b ô An-nam b ng v i
tr ng, ch n mang gu c, u i nón tây tr ng mà c n i rách, n c da tuy en, song
ng m t vui-v . Ba Sang ng i chung m t bàn v i ông C , ngó vòng trong quán, chào ng i
y kêu ng i n , mi ng c i hoài. Anh ta ngó quanh-qu t r i kêu m t ng i ng i g n c a
mà h i r ng: “Anh Sáu Hi, anh ki m ch làm c ch a ?” Sáu Hi b c l i g n nói; „H m
nay i cùng h t mà ki m c ng ch a c ch nào. Tôi t c quá C p r ng ki m chuy n i
tôi, ng em th ng kia vô mà n ti n ch có gì âu. Tôi mu n c y ông C làm giùm cho tôi
t lá n ng tôi th a nó. Nó em ng i ta vô nó n m t tháng l ng u, r i nó ki m
chuy n i mình, có d t c không?“.
Ông C c i và h i:
- p r ng ó tên gì ?
- p-r ng L ng.
- Em nói nó i em ng em ng i khác vô n ti n, v y mà em có b ng-c chi
ch ng?
5. Ông C 5 www.hobieuchanh.com
- Trong s ai c ng bi t h t. H i ó tôi c ng vây. M i vô lãnh tháng l ng u tôi
ph i a h t cho nó.
- Ph i có ch ng-c , m i t -cáo ng i ta c.
- Có ch ng-c . Th ng vô th cho tôi ó có nói v i th ng Sô r ng, c p-r ng L ng
em nó vô, nó ph i ch u h t m t tháng l ng. Th ng Sô ch u làm ch ng giùm cho
tôi luôn.
- u th ng Sô ch u làm ch ng thì c. Thôi, t i em l i nhà, r i qua vi t n
giùm cho.
Có m t ng i tr n, nghe ông C h a làm n giùm cho sáu Hi c ng b c l i nói:
“Ð t i tôi mua gi y em l i r i ông làm n vi t giùm cho tôi m t b c th ng tôi g i v
th m v tôi và h i coi nó n m ch hay ch a nghe”. Ông C g c u áp: “Ð c, t i em l i
qua vi t cho”.
Con C ng b ng mâm c m ra, ông C v i Ba Sang ng i n nói chuy n vui-v l m.
Ba Sang nói v i ông C r ng:
- a nay ngh mà tr i t t, chú có i ch i âu hay không?
- Không.
- Thôi n c m r i, hai chú cháu mình th x ng ch B n Thành ch i.
- Ði ch i thì chú a i lên v n, lên r y ch chú ít xu ng ch l m.
- Lên trên r y mà ch i gi ng gì ?
- Coi h tr ng-t a ng ch !
- Chú i trên r y hoài, b a nay i v i cháu xu ng ch ch i m t b a mà. N u chú
không i, cháu bu n l m .
- u cháu mu n thì chú i v i, song chú nói tr c, i coi v n thú thì c, ch
chú không ch u xu ng B n Thành.
- c. Thôi i xu ng v n thú ch i.
n c m r i hai ng i d t nhau i, Tuy ã nh t nh i coi V n thú r i v , xong
xu ng t i ó coi cùng v n r i, Ba Sang theo nài-n hoài, ông C ph i i luôn ra ng
Catinat. Ð n tr c r p hát Tây th y có m t cái b ng tr ng hai ng i m i ng i l i mà ngh
ch n.
i 2 gi r i chi u, l i nh m mùa m a, nên m t tr i ui-ui, khí tr i mát-m . Hai ng i
ng i coi oàn xe h i qua l i, cái thì ch khách m t-mày h n-h , cái thì ch khách b -t ch
bu n hiu, nghe b n kéo xe lu n- àm, a thì có ti n no , nói nói c i c i, a thì ki m
ch a ti n xe nên than phi n s -ph n.
Cách m t lát có m t a nh phía d i mé sông i lên, tay l c chuông kêu leng-
keng, vai vác m t t m b ng lói, i t i cái b ng ch ông C và Ba Sang ng i, a nh y
ng t m b n m t bên, r i ng i g n Ba Sang mà ngh ch n. Ba Sang không bi t ch , không
hi u t gi y dán trên t m b ng y nói chuy n gì, nên v vai th ng nh mà h i: „Em rao bán
gi ng gì v y em ?”
Th ng nh c i áp „Tr i i, anh n y quê quá” B ng rao hát c i l ng ch bán gi ng
gì.” Anh không th y hình ó sao? Hình ó là hình cô ào nh t trong gánh, t i nay th vai
Bàng Quí-Phi c p l m .”
Ba Sang vói l y t m b n, c m coi cái hình, khen cô ào xinh- p, r i kêu ông C
n c, coi nh ng hàng ch in trên cái hình ó nói gi ng gì v y.
Ông C không n ti c công l i c ng mu n bi t cái b ng rao hát tu ng gì, nên ông li n
m t m b ng mà c nh v y.
“Hát t i nhà hát thành-ph Saigon
i chúa-nh t l6 Aout 19. . .
Ban hát c i-l ng S c-Thinh i L c t nh m i v
di n tu ng „X t i Bàng Quí-Phi“
Cô Sáu H o th vai Bàng Quí-Phi xu t-s c
6. Ông C 6 www.hobieuchanh.com
Hay l m! Hay l m!
Ông C c t i câu: “Cô Sáu H o th vai Bàng Quí-Phi xu t-s c”, thì b ông ng n-
ng i, ông c nho-nh , m t ch m ch ngó phía d i.
Ba Sang h i: „Cô ào thi t là l ch-s , chú h ?”. Ông C không tr l i, ông c nhìn cái
hình h i lâu, r i ông tr t m b ng cho th ng nh và ng i th ra.
Th ng nh vác t m b ng mà i tay l c chuông leng-keng. Ba Sang ngó theo, v a c i
a nói: „Cô ào ó th t là ep, ch chi cho tôi c g n cô m t êm, r i t i già tôi
ng ch u n a.
Ông C ngó xu ng t, b bu n l m. Ch ng ông nghe Ba Sang m c nh v y, ông
ng c m t lên mà nói r ng: „Cháu còn nh , ch a t ng tr i vi c i nên cháu m c vi c k
quá. i vi c gì c ng v y h có t t thì t nhiên có x u. Cháu ngh ó mà coi, loài ng i h
có sanh thì có t . Cái bông h nó p thì trong hay có sâu. Cái bánh h mu n làm coi cho
t thì l i n không c. Còn vi c i c ng v y, h mình vui quá i r i thì sao c ng có khi
bu n. y vây, m i vi c gì mình c ng nên phòng. Cháu th y hình ào hát c i-l ng ó
cháu khen p. Cô p thi t, mà cách m i n m tr c cô còn p h n nhi u n a a cháu ;
t tr n c i c a cô ph i t n m t hai ngàn ng, ng i ta c ng không ti c. Ng c vì cái p
ó có gi u m t cái h i trong, cái h i l n vô cùng, cái h i kh n-n n là t i nó trà-tr n v i cái
p làm cho mình không th y nó c, n ch ng ngó th y thì ã tr r i, không th tr n-tránh
cho kh i. Chú nói ây là do ch chú ã kinh-nghi m r i mà chú nói, ch không ph i chú n
p nh ng câu luân-!ý trong sách ng em ra mà khuyên-r n hay h m d a cháu âu. Chú có
n cô ào Sáu H o ó h t m y tháng. T i chú th y cô, chú m c nh cháu, nên chú g n
cô, mà ngày nay thân chú m i ra n i n y … ”.
Ông C luôn tr n, nói l vi c riêng c a ông ra r i coi b ông n-n n, nên ông ng ng
i không nói n a, mà c p m t ông t r t.
Ba Sang không rõ tâm-s c a ông, b i v y nghe ông nói câu sau thì anh ta ch ng
ng, ng i ngó s ng ông r i nói r ng : “Té ra chú bi t cô ào n y à ?”.
Ông C ng i l ng thinh m t h i r i ng c m t lên nói r ng : “Cháu t ng chú là m t
tên th s n t h i m i l n lên cho t i bây gi hay sao? Vi c nhà c a chú không vui, nên m y
m nay chú gi u-gi m không ch u nói ra làm chi, ch ngày tr c thân chú sung-s ng l m,
có ph i nh v y âu. H i tr c chú có v , có con, có v n, có ru ng, có ghe h u ca-nô, có
nhà ngói nhà nghê, chú là m t tay giàu sang không thua ai h t. Chú có m t chút l i nh , là
n v i cô Sáu H o, mà vi c nhà chú h h t r i thân chú m i hoá ra m t anh th s n nh v y
ây. Nói cho công-bình, chú g n cô Sáu H o m y tháng, chú t n hao v i cô ch ng m y ngàn
ng b c là nhi u, b i v y không nên nói cô làm tán gia b i s n c a chú. Chú phi n là phi n
ng i khác, không th ng chú, nên th a cái d p ó mà xô gia- ình chú r i rã, phá s -nghi p
chú tan-tành, làm cho cha con chú phân-ly, làm cho thân-danh chú hèn-h …” Ông C nói t i
ór in cm td md .
Ba Sang th y ông au- n v vi c nhà c quá, anh ta không dám khêu-g i thêm ra
a, nên ng d y r ông v . Ông C lau n c m t i theo Ba Sang, th ng-th ng tr v nhà,
không nói ti ng chi n a h t.
7. Ông C 7 www.hobieuchanh.com
II
t bu i chi u kia, cách ngày náo-n c trong quán ch N m Ti n ó ch ng n m-sáu
a, có m t cái xe-h i phía d i C u Ki u ch y lên g n t i ch X Tài, r i ng ng ngay m t
dãy ph c d a bên ng. Trên xe b c xu ng m t ng i An-nam, m t ng i ch ng 24, 25
tu , mình m c m t b Tây tr ng may ki u thi t kim-th i, c th t n en, u i nón n
xám, và m t ng i n a tu i l i 40, m t r hoa mè râu hàm trên lún-thún, m c m t cái áo
bành-tô vàng bâu ng v i cái qu n lãnh en m i tinh, chân mang giày sú- ê tr ng, u i
nón c ng tr ng. Hai ng i t hai ra, m i ng i i d c theo m t mép ng mà h i th m nhà
ông Cai-T ng c u, tên là Ngô-Minh-Tâm.
Hai ng i ghé t nhà mà h i, cái xe h i th ng-th ng i theo sau, trên xe l i còn có m t
ng i Tây ng i v i tên s p-ph n a.
Lúc y chánh là lúc mãn gi làm vi c nên th y th i v , ngoài ng thiên-h ông
y, ai th y xe h i có ng i Tây ng i, l i có hai ng i An-nam ki m nhà Cai-T ng Tâm nào
ó, thì c ng t ng là s m t-thám ki m b t ng i ph m t i. Hai ng i h i th m trong nhà
ngoài ng r t k -l ng, song ch ng có m t ng i bi t c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm nào
mà ch .
Lên t i ch Xã Tài xe h i ng ng ngay ch , r i ng i Tây leo xu ng hi p v i hai
ng i An-nam mà h i th m. Ba ng i dòm vô phía hông ch th y trong cái quán c a ch
m Ti n ng i ta ang n u ng l ng-x ng bèn men vô ó mà h i.
Khi b c vô g p Ba Sang ang ng i n c m t i cái bàn d a c a, ng i nh m c tây
tr ng ó, bèn h i: „N y anh, ng i ta nói ch c có th y Cai-T ng c u tên là Ngô-Minh-Tâm,
i chung-quanh ch Xã Tài n y ây, sao t h i chi u t i gi tôi h i cùng h t, mà không ai
bi t. N u anh có bi t, xin anh làm n ch giùm“.
Ba Sang thu nay không có nghe cái tên ng i ta h i ó song c ng mu n déo-d t ch i
nên tính h i coi ng i g c âu, có chuy n gì nh ng anh ta v a mu n h i, l i th y có m t
ng i Tây v i m t ng i b n áo bành-tô vàng b c vô, trong lòng phát nghi nên l c u r i
nói c t ng n : „không bi t“.
Nh ng ng i trong quán mu n hi u coi chuy n gì nên áp l i ng vây chung-quanh
Ba Sang. Ch N m Ti n h i ng i b n Tây:
- Th y h i chuy n chi v y th y?
- Tôi h i th m nhà ông c u Cai - T ng Ngô-Minh-Tâm.
- ây có ông T ng, ông Xã nào âu. Nh l n tôi ch n y nh ng tôi không có
nghe tên y.
- Có mà, ng i ta nói ch c l m. Ông Ngô-Minh-Tâm làm Cai-T ng h i tr c kia,
ch bây gi ng nghèo, ng vô ây không làm Cai-T ng n a.
- Th y ki m ng i y chi v y?
- Quan Ch ng-Kh ây, ngài ki m ng ng nói vi c nhà c a ng cho ng bi t, r i
xin ký tên gi y t ch không có chuy n chi l .
- Ch n y dân lao- ng , có ông T ng Tâm nào âu. N u có thì tôi bi t li n.
Ba Sang suy ngh r i h i:
- Ông Cai-T ng Tâm ó ch ng bao nhiêu tu i, g c-gác âu, hình d ng ra th nào?
Ng i b n Tây tr ng day l i ngó ng i m c áo bành-tô vàng và nói:
- Ông ra sao âu th y bi t th y nói cho ng i ta hi u, ch tôi có bi t ng âu.
Ng i m c áo bành-tô vàng b c t i nói r ng:
- Tôi v i ông Cai-T ng Tâm không g p nhau c ng ã h n 10 n m r i, nên hình
ng tôi bi t h i tr c ó ch c là bây gi i khác nhi u. Ông vóc-v c cao l n,
c da tr ng-tr o, h i tr c ng th ng râu mép chu t ng nh trê, t ng-m o
ph ng-phi, n nói nghiêm-ch nh l m. ng ng i g c M -tho, ch ngh a gi i, bi t
nói ti ng Tây, l i bi t ngh võ n a. Anh em có bi t ây có ng i nào gi ng hình-
8. Ông C 8 www.hobieuchanh.com
ng nh v y hay không? Ng i ta nói ch c ông g n ch ây, làm th gì ó
không bi t.
Hai Cao ng sau l ng Ba Sang, vùng c i l n va h i r ng:
- Làm th s n ph i hôn? Tr i i! Anh n y nh tr ng hình coi gi ng ông C c a
mình quá.
Ba Sang day l i tr n m t ngó Hai Cao. Ch N m Ti n c ng v t mi ng m ng:
- Th ng ó không bi t gì h t, mà xem vô nói b y hoài. Ông C gì mà k v y!
Hai Cao b tr n, r i còn b m ng n a h i-ý bi t mình nói sai , bèn b c dang ra xa,
kéo gh mà ng i. Ba Sang li c ch N m Ti n r i nói v i m y ng i l ó r ng: „Theo hình
dáng c a ông T ng Tâm mà hai th y m i nói ó, thì tôi bi t d ng nh phía d i kia in là5 có
t ng i gi ng-gi ng m t chút. Mà hai th y ki m ông T ng Tâm có vi c chi, hãy nói thi t
cho tôi nghe r i tôi giúp tôi ki m giùm cho, ch n u nói gi u thì tôi có bi t sao âu mà tôi
ki m“.
Ng i m c áo tây tr ng b c ra ngoài ng nói chuy n v i ng i Tây ít câu r i tr vô
nói v i Ba Sang r ng: „Quan-Ch ng-Kh bi u tôi nói v i anh ng có nghi-ng i gì h t,
chúng tôi không ph i cò lính gì âu mà s . Quan Ch ng-Kh ó, An-nam mình kêu là Nô-
Te, anh bi t hôn? Tôi ây là thông-ngôn c a Ngài. Còn th y i v i tôi ây là ng i h i tr c
làm bi n cho ông T ng Tâm, d t chúng tôi i ki m ng ng ch ng cho chúng tôi bi t m t
thôi. S là ông Cai-T ng Tâm h i tr c có v sanh c m t ng i con gái, khi v ch ng
nhau, Tòa giao con cho ng i v ông nuôi. Bây gi con ông l n khôn, ch ng i nói, song
lu t bu c ph i có ông ng g m i c. Quan Nô-Te i ki m ông ng nói chuy n ó v i
ông và xin ông ký tên gi y t ng làm ám c i, ch không ph i b t bu c ông v chuy n gì.
Xin anh em ng ng i, bi t ông âu c ch ngay ra làm n giùm cho ông“.
Ch N m Ti n nói : „T ng chuy n gì kìa, ch chuy n ó thì ki m có l c mà“.
Ba Sang tr n mà ngó ch N m Ti n, r i nói v i th y thông-ngôn r ng: “Xin th y b m l i v i
quan Ch ng-Kh tôi có quen m t ng i hình-d ng gi ng ông Cai-T ng Tâm ó l m, ng t vì
a nay ng i y i kh i. V y xin chi u mai, l i 6 gi ho c 6 gi r i, th y v i quan
Ch ng-Kh tr l i ây, tôi s ki m ng i y d t l i cho giáp m t coi có ph i hay không?”
Th y thông-ngôn b c ra tr l i v i quan Ch ng-Kh r i tr vô nói r ng : “Quan
Ch ng-Kh cám n anh t m, và xin anh làm n ki m giùm ng i y r i chi u mai d t l i
quán n y mà ch ngài, úng 6 gi r i s có ngài lên không sai”. Th y thông t -giã r i hi p
i ng i m c áo vàng i theo quan Ch ng-Kh ra xe h i mà v .
Ba Sang kêu th ng Cu bi u rót cho m t chén n c trà u ng r i ng d y mu n i v .
Khách i xa r i, Ba Sang m i nói r ng: “Anh Hai Cao d i quá! Mình không bi t chuy n gì,
t hô “ông C ” om-sòm, chúng b t ng, r i làm sao?“.
Hai Cao nói: “T i nó nói hình d ng nghe gi ng ông C c a mình quá, ta ch ng nói ông C ”.
Ba Sang áp : “Tôi v i ch N m c ng bi t v y song g n i g n l i coi ã ch , nói b y
mang h a ch ch i sao. Nó nói ám c i ám h i gì ó, mà tôi c ng không dám tin. Tuy có
ông C n m ng nhà, mà tôi còn nói v i nó ng nó v cho tôi h i l i ông C coi ã. N u
chuy n nó nói h i nãy mà thi t có nh v y thì mai mình cho ông C ra cho nó nói chuy n.
Còn nh nó s p m u mà th p ông C , thì mình ki m th gi u ông luôn cho yên. i mình
ph i cho khôn m i c ch ”.
Ch N m Ti n c i va nói: “Th ng Ba m y lanh thi t. Tao khen m y l m. Thôi v nói
chuy n cho ông C nghe coi ph i h ki m ông ó có h i gì hay không?”
Chi u b a nay ông C không n c m t i quán ch N m Ti n là vì có anh em trong s
ông n d i Sài-gòn r i. Ông n m trên võng ng a tòn-ten mà ngh l ng. Ba Sang
ng quán l n-t n v , v a b c vô li n nói v i ông C :
- Có Nô-Te ki m chú.
- Nô-Te nào? Ki m làm chi?
5
nh là
9. Ông C 9 www.hobieuchanh.com
- nói ki m chú ng ký tên gi y t mà g con l y ch ng.
- nói làm sao mà cháu bi t h ki m chú?
- h i th m ông c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm, g c M -tho . . . Ph i h h i chú
hay không?
Ông C nghe nói m y l i, vùng ng i d y ngó Ba Sang trân-trân. Ba Sang c ng ngó
ông, r i anh ta gãi u, mi ng chúm-chím c i, trong ý ch c ã trúng l i, ông C nín m t h i
i l i h i Ba Sang:
- h i tl m c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm M -tho, mà sao cháu bi t h h i
chú?
- v hình-tr ng ông T ng Tâm, cháu nghe sao gi ng h t chú nên cháu oán ch c
là h ki m chú ch gì.
Ông C l ng thính m t h i n a r i châu mày, s c m t coi lo-l ng l m. Thình-lình ông
vùng ng d y mà h i:
- Nô-Te ki m ông Cai-T ng Tâm ó bây g âu?
- Ba Sang c i mà áp r ng:
- r i...
Ông C tr n m t h i l n ti ng r ng:
- Ng i ta ki m sao không ch u ch l i ây, cho ng i ta v i ?
Ba Sang th y ông C gi n, anh ta c i n a và nói r ng:
- Mà c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm ó ph i là chú hay không? Chú tr l i i, r i
cháu s nói h t cho chú nghe.
Ông C x m t, ng suy-ngh m t chút n a r i ch m-rãi áp r ng:
- Ph i, Cai-T ng Tâm là chú ây. Vì cháu ã bi t r i, nên chú ph i nói thi t, song
chú xin cháu ng có nói i nói l i cho thiên-h bi t làm chi nghé. Ch ng ph i chú
có t i l gì nên s pháp-lu t mà gi u tên gi u h . M y n m nay chú không mu n
cho thiên h bi t chú là ai, y là vì cái thân c a chú không áng mang cáí tên ó
a mà thôi. L i nh c t i cái tên ó nh khêu vi c bu n-r u c a chú ngày x a ra,
nên chú không mu n nghe kêu t i cái tên y n a.
Ba Sang th y ông C au- n quá, anh ta h t c i l i ng i trên gh , m i ông C ng i m t
bên, r i nói r ng:
- cháu thu t công chuy n cho chú nghe, chú ng nóng. H h i chú mà cháu
không ch u d t h v nhà là vì cháu không hi u vi c lành d l nào, nên cháu dè-
t, ch không ph i cháu có ý chi khác. H i nãy cháu ng ng i trong quán ch
m Ti n mà n c m, cháu th y có m t ông Tây i t nhà h i th m vi c gì ó
không bi t. M t lát h i t i quán, h b c vô th y cháu ng i phía ngoài, h bèn
i cháu có bi t nhà c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm âu thì làm n ch giùm cho
. Thi t ban u cháu không dè h ki m chú, nên cháu l c u nói không bi t.
Ch N m Ti n v i anh em trong quán c ng tr l i nh cháu v y. H qu -quy t nói
nghe ch c ông T ng Tâm g n ch Xã Tài. H l i nói rõ hình-tr ng c a ông ra
a. H t th y trong quán ai c ng nghi h ki m chú. Cháu c ng nghi l m, song
cháu không bi t h là ai, i ki m chú có vi c gì nên cháu h i g n l i h , h nói ông
Tây ó là quan Nô-Te i ki m chú ng ký tên gi y-t gì mà g con l y ch ng gì
ó không bi t. Cháu không dám tin, cháu m i l p ch c nói g t h r ng cháu có
bi t m t ng i hình-d ng gi ng ông T ng Tâm ó l m, song b a nay ng i y i
ch i. Cháu khuy n h i chi u mai, l i 6 gi r i, tr lên quán ch N m Ti n r i
cháu t ng i y l i cho giáp m t coi có ph i ông T ng Tâm hay không. H ch u,
và h h a chi u mai s tr lên. Cháu làm nh v y là ý cháu dè-d t, cháu mu n v
bàn-tính l i v i chú, n u có v c gì không t t thì chú n m t luôn, còn nh không
có vi c gì ph i s thì chi u mai chú s ra nói chuy n v i h , ngh ch ng mu n gì“.
Ông C g c u nói r ng:
10. Ông C 10 www.hobieuchanh.com
-Cháu k -l ng nh v y thì c l m. i ph i dè-d t m i kh i l m ng i ta.
Nh ng mà bình-sanh chú ch ng bao gi có làm m t vi c gì trái v i l ng-tâm, hay
là ph m n pháp-lu t, mà cháu ph i lo s cho chú. X a nay chú không mu n
thiên-h bi t tên thi t c a chú là vì chú bu n vi c nhà, ch không ph i chú s ai
mà gi u tên. Thôi, chi u mai chú l i quán ch N m Ti n mà ón m y ng i ó
coi h ki m chú có vi c gì. Mà chuy n chú t thi t v i cháu nãy gi ó, cháu ph i
kín mi ng ng có cho ai bi t chú là c u Cai-T ng Tâm a nghe hôn, nói cho h
bi t chú thêm x u-h ch không ích gì.”
Ba Sang áp :
- Chuy n riêng c a chú ai i h c cho thiên-h nghe làm chi mà chú ph i d n. Té ra
chú có con hay sao chú?
- .
- y Ng i ?
- Có m t a con gái thôi.
- Sao h i nào t i gi không th y t i lui th m chú?
- Chú có cho nó bi t chú âu mà th m.
- y ch h i nào t i gi nó v i ai?
- v i m nó.
- Thi m còn hay sao?
- Còn ch . M nó có ch ng khác âu trong Ch -l n.
- Con gái chú n m nay c bao l n?
- i ch ng 19, 20 tu i.
- u v y thì m y ng i ki m chú ó h nói thi t r i. Nè, có m t anh b n áo bành-
tô vàng, nh nói h i tr c nh làm bi n cho chú.
- Có th ng bi n i ó n a sao?
- Có … Chuy n khó hi u quá! Làm Cai-T ng, có v con, t i sao không nhà l i i
nh v y chú?
- Tâm- s c a chú dài l m, l i nh c n càng thêm bu n, nên chú không th nói ra.
y th ng-th ng r i cháu bi t.
Ba Sang mu n bi t mà ông C không ch u nói, b i v y anh ta i bán bu i s m m i,
i bu i chi u tr n6 nhà có ý i No-Te lên g p ông C coi hai àng nói chuy n gì v i nhau.
n 6 gi t i, ôg C i làm v , th y Ba Sang n m ch nhà. Ông t m r a, thay áo
qu n s ch-s , r i i v i Ba Sang l i tr c ch Xã Tài, i lên i xu ng th -th n mà ch Nô-Te.
Cách ch ng bao lâu thi t qu có m t cái xe h i phía Sài-gòn ch y lên ng ng ngay ch . Ba
Sang kêu ông C ch mà nói: „Cái xe hôm qua ó chú.”
t ông Tây v i hai ng i Ví t-Nam hôm qua ó leo xu ng xe, m t ngó ch ng vô
phía cái quán ch N m Ti n. Ba Sang thôi-thúc ông C i l i g n. Ng i m c áo bành-tô vàng
ngó tk y ông C thì ch mà nói v i hai ng i kia r i xâm-xâm i ri t t i, l t nón cúi u mà
chào kh v y : “B m Ngài, Ngài m nh gi i ?”
Ông C g c u áp l và h i : “ a! Em Bi n! Em ki m qua có chuy n gì ?”
Thi t ng i n y là Bi n H n h i tr c làm Bi n cho th y Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm.
Bi n H n nói : „Bà bi u tôi d t ông Nô-Te ây i ki m Ngài ng nói chuy n nhà
i Ngài“. Ông C cúi u chào ông Nô-Te v i th y thông-ngôn. Hai ng i áp l r i th y
thông-ngôn m i h i : „Ông ph i là c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm h i tr c M -tho ch ng?”
Ông C g c u áp : „Ph i, tôi tên Ngô-Minh-Tâm”. Ba Sang xen vô nói : “Hôm qua th y v
hình- tr ng tôi bi t mu n ki m chú tôi ây ch c c ng nh v y. Nay tôi d t ra ó…”
Th y thông c i và nói : „Cám n anh l m. Nh có anh, ch không thì bi t âu mà ki m.
ây thi t không ai bi t tên ông T ng h t“. Ông C nói : „ Ph i Ng i ch n y h kêu tôi là
ông C , ch h không bi t tên thi t c a tôi âu“.
6
l n tr n
11. Ông C 11 www.hobieuchanh.com
Ông Nô-Te nói ti ng Tây v i th y thông-ngôn, r i th y thông-ngôn nói l i v i ông C
ng: “Quan Nô-Te h i nhà ông âu. Ngài mu n l i nhà ông ng nói chuy n v i ông, ông
t v nhà c hay không?“. Ông C nói c r i m i h t v nhà, Ði d c ng, ông h i
Bi n Hu n r ng :
- Sao em bi t qua ây nên lên ây mà ki m?
- Th a, h i n m ngoái có ng i M -tho g p ngài ây, v nói chuy n l i, tôi nh ,
nên m i lên ây mà ki m.
- y n m nay em làm vi c gì âu?
- Th a, t ngày ngài thôi làm vi c, thì bà bi u tôi coi ru ng t cho bà. Tôi d i
-tho coi góp lúa ru ng, góp ti n v n, lâu lâu lên óng l i cho bà. Chuy n n y
tôi lên, bà bi u tôi l i ng i ki m giùm ngài.
- Nghe nói em i ki m qua ng nói chuy n g con Minh-Nguy t l y ch ng ph i
hôn?
- Th a, ph i.
- cho ai âu?
- Th a, v nhà r i ông Nô-Te s nói rõ công vi c cho ngài hi u
Ông C d t khách v t i nhà thì ã t i r i. Ba Sang l y chìa khóa m c a r i qu t h p
qu t mà t èn. Khách dòm trong nhà th y m t c n ph lá ch t h p, t không lót g ch, phía
tr c ch có m t cái bàn b ng cây d u v i hai cái gh u và có gi ng m t cái võng mà
th i.
i xóm h th y có ng i l nh t là có m t ông Tây, t i nhà ông C , h không hi u
chuy n gì nên xúm nhau ng ngoài c a mà coi. Ông C c y Ba Sang ra bi u h i ch i
ông thong-th mà nói chuy n riêng c a ông. Ông m i ông Nô-Te ng i trên m t cái gh
u, còn ông ng m t bên mà h i r ng: “Quan l n ki m tôi mu n nói chuy n chi, xin quan
n cho tôi bi t th coi”.
Ông Nô-Te m c p da ra, l y gi y t trên bàn, nói ti ng Tây v i th y thông-ngôn
t h i, r i th y thông c t ngh a l i nh v y: „Ông là Ngô-Minh-Tâm h i tr c ông làm b n
i bà Lý-Th -Ph ng. V ch ng c i có hôn-thú b c nh t, n v i nhau có sanh cm t
ng i con gái t tên là Ngô-th Minh-Nguy t, có khai-sanh phép. Khi ng i con gái y
c 9, 10 tu i, thì ông bà có vi c chi b t-hòa v i nhau ó không bi t mà bà vào n t i Tòa
xin phá hôn-thú. Tòa s M -tho lên án cho b , cái án có t i tay quan Ch ng-Kh làm ây.
Theo cái án y thì Tòa cho mà nói l i v ph n ông nên Tòa nh giao ng i con gái là cô
Minh-Nguy t cho bà nuôi. Ông nh l i coi chuy n nhà c a ông có ph i nh l i tôi nói ó lay
không ?” Ông C g c u nói : “Ph i, trúng l m“. Th y thông-ngôn l i nói ti p : “Cô Minh-
Nguy t n m nay c 20 tu i, cô h c ã thi u Brevet Elémentaire r i. Bây gi có ông Thái-
Duy-Càng là m t v h c sinh bên Pháp m i v , ông nh p-t ch theo dân Lang-sa7, ông có
ng-c p Lu t-khoa T n-s , ông th y cô Minh-Nguy t ông ph i lòng nên ông xin c i. Cô
Minh-Nguy t ã ng ông Thái-Duy-Càng mà bà thân c a cô c ng ch u n a. Có u n y làm
khó m t chút: ông Thái-Duy-Càng thu c dân Lang-sa nên vi c c i xin g r i ph i làm theo
lu t Lang-sa, Cô Minh-Nguy t 20 tu i, lu t bu c cô ph i l i t i Xã Tây l p t hôn-thú m i
c. V ph n bà thì ã ký tên r i h t. Bây gi còn ph n ông n a, h ông ký tên cho phép con
y ch ng thì xong vi c, xin ông vui lòng ký tên vô, ng cho con gái ông l y ch ng cho kh i
sái-lu t“.
Th y thông-ngôn nói d t l i, bèn l y m t t gi y tín-ch , có ch ánh máy m t m t mà
a cho ng C , l i rút trong túi l y cây vi t ra mà a cho ông ký tên.
Ông C c m t gi y c t u chí cu i r i nói r ng : „Xin th y làm n th a l i v i
quan Ch ng-Kh , tôi nghe con gái tôi có ch ng thì tôi m ng l m. Nh ng mà s -nghi p c a
tôi ã h r i, bây gi cái tôi quí tr ng ch còn có a con y mà thôi. Cái t n y b nào tôi
ng ký tên vào, song tr c khi ký tên tôi mu n bi t m t chàng r tôi m i ký c”.
7
(France) Pháp
12. Ông C 12 www.hobieuchanh.com
Th y thông-ngôn c i mà nói r ng : „Ông làm khó chi vây! Ông Thái-Duy-Càng là
t ng anh-tài c a Vi t-nam. Ông m -côi cha m song ông có m t cái gia-tài l n B c-
liêu, nghe nói m i n m s lúa ru ng t i n m b y ch c ngàn gi . X a nay ông H ng Qu n-
t Thái-Duy-C là chú c a ông, th -h cái gia-tài y l y huê-l i mà nuôi ông n h c. Ông
i- ng Qu n-h t Thái-Duy-C c ng là m t nh n-v t giàu có Sai-Gòn, ai ai c ng u
nghe danh. Ông Thái-Duy-Càng ó h c gi i, l i giàu l n, vô dân Lang-sa, l i nghe nói ít
tháng n a ây s c Chánh-Ph c p b ng cho làm quan Tòa n a. Ông c m t ng i r
nh v y thì có ph c quá, t i sao ông còn d c-d c“.
ng C l c u áp : “Th y không hi u ý c a tôi. Con gái c a tôi sanh ra, tôi không
có công d ng nuôi d y-d nó. Nay nó l y ch ng, tôi có gan d nào mà ng n tr . Nh ng mà
nó là máu th t c a tôi, tôi ã có nói v i th y, ch quí tr ng c a tôi ch còn có bao nhi u ó mà
thôi, cái ngh a v s s ng c a tôi c ng ch có lao nhiêu ó mà thôi. N u nó l y ch ng mà nó
không cho tôi hay thì ch ng nói làm chi, ch l y ch ng mà tôi ph i cho phép, thì d u tôi ngu
t th nào i n a tôi c ng ph i bi t chàng r coi ra sao r i tôi m i ký tên cho phép c ch .
Thi t bây gì tôi làm m t tên th s n hèn-h , không có danh-giá gì nh ng mà theo ý riêng c a
tôi, cái h nh-phúc c a con ng i ch ng ph i n i gia-tài l n, hay là b ng-c p to âu. H c
gi i, danh cao, giàu to, ch c l n mà thi u t -cách làm ng i ph i, thì có quí gì âu. Xin th y
th a l i v i quan Ch ng-Kh , tôi xin ngài tha-th cái l i tôi làm th t công ngài. Ngài làm n
cho tôi g p chàng r ng tôi coi ng i ra th nào r i tôi s ký tên t n y“.
Ông C tr l i l i cho th y thông-ngôn, th y thông-ngôn nói l i v i quan Ch ng-Kh
t h i r i th y h i ông C r ng: “Quan Ch ng-Kh h i ông n u mu n òi m t hai tr m
ng b c ng ký tên, thì xin ông nói ngay ra, ngài s nói giùm l i v i bà ng bà cho mà ký
tên cho r i”.
Ông C nghe m y l i, ông n i gi n m t, nên ông áp: “Xin th y nói v i ng, ng
không c phép th y tôi nghèo mà khinh-khi tôi nh v y. Tuy nhà tôi nghèo, ngh tôi hèn,
song ph m tôi cao, trí tôi s ch, ch không ph i tôi ê ti n nh ng i ta v y âu. N u ng còn
dùng cái gi ng ó mà nói chuy n v i tôi n a, thì tôi ph i ép mình mà m i ngài ra kh i nhà
tôi l p t c, d u mích lòng thì tôi ch u, ch không th nào tôi nói chuy n v i ng n a”.
Th y thông-ngôn c t-ngh a l i cho ông Nô-Te nghe, ng c i r i ng d y, b gi y t
vô c p và nói r ng: „Thôi, tôi v tôi nói chuy n l i v i bà Lý-Th -Ph ng coi bà tính l
nào r i s hay“.
Ông C g c u, a khách ra c a.
13. Ông C 13 www.hobieuchanh.com
III
Bà Lý-Th -Ph ng là nguyên-ph i c a ông Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm h i tr c M -
tho, Khi bà c án Tòa cho bà ch ng b t con c r i, bà m i d t con tr v quê-quán t i
n-l c c t nhà mà . Bà ó c vài n m k có m t ng i Ch -l n, tên là Cao-Xuân-
Qu nh, nhà giàu l n, n a ch ng gãy gánh cang-th ng, nên c y mai nói mà c i bà. Bà v n
có ru ng t, có b c ti n, có n -trang, nên khi m i ch ng bà tính m t mình mà nuôi con
ng kh i ai ng t i s -nghi p c a là c.
Nay ông Cao-Xuân-Qu nh nh h n bà n 5 tu i, ông theo quy n-luy n hoài, l i bà
th y ông giàu có l n, có nhà máy xay g o t i Bình- ông, có nhà l u Lò G m, có m y dãy
ph l u t i Ðèn N m Ng n, v i v tr c không có con, bà nh m làm b n v i ông n y không
, b i v y bà m i ng ông Cao-Xuân-Qu nh r i d t con v v i ch ng m i t i cái nhà l u
t p Lò G m. Nh cái hoàn-c nh y, bà m i có th mà cho cô Minh-Nguy t vào h c t i
tr ng m ngoài Sài Gòn, nên cô m i thi u Brevêt Elémentaire ó. Bà l i mu n có danh-
v i ng i ta, nên n m tr c bà xúi ông Cao-Xuân-Qu nh ra tranh-c Ngh -viên Thành-
ph , tuy t n ti n nhi u, song may c c , b i v y h n m t n m nay thiên h m i kêu bà là „bà
i- ng Qu nh”.
Ông H i- ng Cao-Xuân-Qu nh lúc n y trong mình không ng m nh, nên v ng l i
th y thu c ra mé bi n Long-h i mà h ng gió d ng b nh.
Bà H i- ng Qu nh nhà m t mình, bà lo s p- t vi c g con l y ch ng. Bà n m nay
ã 45 tu i r i, mà da ch a dùn, vóc ch a m, r ng còn ch c, tóc còn en. Bà c ng làm y theo
cách trang m c a m y bà sang-tr ng ng-th i, t i ngày m t gi i ph n môi thoa son, tóc
ch i láng-nhu t, d u trong nhà c ng m c áo màu nh s a-so n i ch .
Bu i chi u mà ông Nô-Te v i Bi n H n i ki m nói chuy n v i ông C ó thì bà
i- ng Qu nh nhà, trong lòng không yên, không ch c có ki m c ông hay không, l i
không bi t nh ki m c mà ông ký tên hay là ông làm khó.
Bà ng i vô i ra mà t -l , còn cô Minh-Nguy t thì ng i thêu trên l u. T i m t lát,
xe h i v ông Nô-te bi u th y thông-ngôn thu t chuy n l i cho bà H i- ng Qu nh hay r ng,
mình ã ki m c ông Ngô-Minh-Tâm, song ông nài cho ông nói chuy n v i chàng r r i
ông m i ch u ký tên cho phép con ông l y ch ng.
Bà H i- ng Qu nh cám n ông Nô-Te, bà nói th ng-th ng bà tính, va bà xin ông
ngh , ch ng nào ký tên c r i bà s cho ông hay.
Ông Nô-Te v r i, bà H i- ng kêu Bi n H n vào phong gi y, bà bi u ng i tr c
t bà r i bà h i nh -nh r ng:
- Thi t em có g p ng hay không ?
- Th a, g p thi t ch Ngài có nói chuy n v i tôi n a mà.
- Nói nh -nh v y, ng có nói l n con Minh-Nuy t nó nghe. ng có nói t i sao mà
ng không ch u ký tên hôn?
- Th a, có ch . Ngài nói không ph i ngài không ch u ký tên. Ngài nghe cô Hai có
ch ng, ngài m ng l m. Song cô Hai là máu th t c a ngài, bây gi suy-s p, s quí-
báu c a ngài ch còn có bao nhiêu ó mà thôi. Ví nh cô Hai l y ch ng mà không
cho ngài hay thì thôi, còn nh l y ch ng mà bu c ngài ph i ký tên cho phép thì
ngài nài ph i cho ngài g p m t chàng r ng ngài coi ng i ra sao, ngài nói
chuy n m t chút, r i ngài s ký tên.
- Sao em không nói cho ng nghe, sao em không c t-ngh a cho ng hi u chàng r
ng- áng l m, dân Tây h c có b ng T n-s lu t-khoa, m -côi mà làm ch m t cái
gia-tài l n, l i là cháu m t ông H ng Qu n-h t có danh-giá n a?
- Th a, ông Nô-Te có c t-ngh a rành-r h t. Ông còn nói chàng r nay mai s c
nhà-n c c p b ng làm t i ch c quan Tòa. Mà nói gi ng gì ngài c ng không nghe,
ngài nài cho g p m t chàng r r i ngài m i ch u ký tên.
14. Ông C 14 www.hobieuchanh.com
- p m t sao c! S g p m t r i ông nói chuy n b y-b nghe k l m. ng ch
nào âu ?
- Th a, g n ch Xã Tài, t i nhà ch i lên ch ng 50 th c.
- làm gi ng gì ó? Nhà c a t -t hay không? B ng có ti n hay là nghèo?
- Úy! Nghèo l m bà i. Nghe nói ngài làm th s n.
- Làm th s n! Tr i! V y mà òi g p m t r ch !
- Ngài m t c n ph lá ch t-h p d -dáy l m, ti n ph m i tháng ch ng m t hai
ng, trong nhà không có gì h t.
- Tr i i! V y mà mu n sanh chuy n ch ! Ð sáng mai em lên nói v i ng mà cho
ng ít ch c ng b c r i bi u ng ký tên ch gì.
- Úy! Cha ch ! Không c âu. H i nãy ông Nô-Te nói thôi v xin bà cho ngài
t vài tr m ng b c ng ngài ký tên thì ngài gi n m t, ngài h i ông Nô-Te
sao ám khinh-b ngài, ngài òi i ông ra kh i c a. Nói ti n b c không c
âu.
- t r i mà c ng còn làm-phách! B ng gi n qua hay không? ng có nh c chuy n
, có nói ti ng gì ng t i qua hay không?
- Th a, không. Ngài g p tôi ngài m ng quá. Ngài nói chuy n nghe hòa-h õn, không
nh c chuy n c , mà c ng không h i t i bà.
Bà H i- ng Qu nh ng i suy-ngh m t h i r i bà nói:
- Thân ng bây gi hèn-h nhà ng thì nh chòi n mày, cho ng g p ông T n-s sao
ti n. Ông T n-s ng th y cha v nh v y, ch c ng h i hôn i còn gì! Kh quá!
Mà ng bu c nh v y n u mình không cho g p thì ng không ch u ký tên r i làm
sao mà l p hôn-thú cho c”
Bi n H n áp:
- Tôi t ng làm nh v y có l c.
- Làm sao?
- Bà may áo qu n t -t cho ngài m c, r i bà m i ngài v i ông T n-s l i ây mà cho
giáp m t nhau.
- Không c. ng t i nhà qua sao c. Ông H i- ng t -t thi t, nh ng mà qua
có phép nào m i ch ng tr c c a qua t i nhà ng. Làm nh v y coi k l m ch .
- Ông H i- ng ngoài Long-h i mà. . .
- ng v ng hay ng phi n qua ch .
- Thôi, bi t làm sao ? Ch bi u ông T n-s lên ch Xã Tài thì khó coi quá.
- Lên tr n sao c ... Khó quá!... Qua mu n g p m t ng ng qua c t ngh a cho
ng nghe …
- Th a, cái ó thì d . Bà mu n i thì tôi d t i … Tôi bi t r i, h chi u t i mình lên
ó thì ch c g p ngài.
- Qua lên nhà ng c ng không ti n. Qua nh v y mà l t t i cái ch nh v y thì còn
gì th -di n c a qua. Ðã v y mà qua t i nhà ng, r i ng nói b y-b r i b m mi ng
ng sao c.
- Thôi thì m i ngài xu ng ây.
- i ng t i nhà, l i s e ông H i- ng ng hay r i ng phi n.
- Bà ng cho trong nhà bi t ngài là ai, thì ông H i- ng hay sao c.
- Làm sao mà gi u ng i trong nhà cho nh m?
- Th a, vi c ó có khó gì âu. Ví nh bà cho ngài g p ông T n-s t i ây, ngài ph i
n-m c t -t ph i ng i nói chuy n àng-hoàng, cái ó gi u không c; ch n u
bà m i ngài t i ây nói chuy n riêng v i bà, ngài b n th ng, bà cho vô phòng
gi y nói chuy n nh nói v i tôi nãy gi ây thì ng i trong nhà bi t sao cho n i.
Tôi d t ngài vô nhà tôi nói v i ng i trong nhà r ng ngài là m t ng i tá- n d i
-tho lên làm gi y m n v n, thì có ai mà nghi.
15. Ông C 15 www.hobieuchanh.com
- Em tính k ó hay thi t, Ð c a. Thôi, chi u mai em lên m i ng, coi ng nh
gi nào xu ng th m qua c, thì em lên r c ng. T i gi ng l i, qua saì b y tr
trong nhà i u n y u n , còn con Minh-Nuy t thì b t nó trên l u ho c qua
cho nó i th m ch em b n nó, t -nhiên nó không g p ng. Vi c n y qua c y m t
mình em thôi. Em ph i h t lòng a, ng có xì h i cho h bi t, nh t là ng có nói
cho con Minh-Nguy t hay a nghé.
- Tôi làm tôi bà, tôi âu ám không h t lòng. Xin bà an tâm, chi u mai tôi i m i.
Chi u b a sau, Bi n H n i xe l a ra Sài Gòn r i kêu xe kéo lên ch Xã Tài. Anh ta
lên s m m t chút, ông C i làm ch a v , nên nhà còn khóa c a kín mít. Anh ta ng i d a l
ng mà ch , n 6 gi t i ông C m i l n-t n v . Bi n H n chào ông, th y trò g p nhau
ng-r r i d t nhau vô nhà.
Ông C m i Bi n H n ng í r i h i r ng:
- Em tr lên ây có chuy n chi hay không?
- Th a ngài, hôm qua ngài không ch u ký tên, tôi v tôi nói chuy n l i v i bà, thì bà
bu n l m. N u ngài không ch u ký tên thì làm sao cô Hai l y ch ng cho c.
- Không ph i qua không ch u ký tên. Qua mu n bi t chú r là ng i th nào r i qua
ký tên ch .
- Bà nói ngài nài vi c ó khó quá. Làm sao mà cho ông T n-s g p ngài cho c
bây gi .
- Sao v y? Chú r không có ây hay sao?
- Th a có. Sài Gòn ây ch âu.
- u có Sài Gòn thì bi u lên ây, có gì âu mà khó?
- Vi c ó khó nói quá.
- , . Em nói m t chút ó cho qua hi u r i. Trong th m con Minh-Nguy t
th y qua nghèo-nàn, còn chàng r là ng i giàu có, sang-tr ng, n u cho chàng r
p qua thì e m t th -di n chàng r i há.
- Th a. . .
- Qua bi t h t. Cái óc c a m con Minh-Nguy t là cái óc c a k giàu-sang i nay,
không l gì. H ti n nhi u, h làm ch c l n thì là quí; ng i mà không c hai
món ó, nó u cho là ê-ti n h t th y!
- Th a, không l bà dám khinh r ngài. Bà không mu n cho ông T n-s g p ngài ó,
ch c là bà có ý gì riêng, tôi không rõ c. Bà nói bà g p ngài r i bà s c t
ngh a cho ngài hi u.
- Bà mu n g p qua?
- Th a, ph i. Bà sai tôi lên ây m i ngài ch u phi n vô nhà bà trong Lò G m ng
bà nói chuy n cô Hai l y ch ng cho ngài nghe.
Ông C châu mày, suy-ngh , r i ông l c u nói r ng
- Qua th ng con qua l m. Nh ng mà t i nhà b , qua t i sao c! Vi c nhà c a
qua có l em ã bi t rõ h t. H i qua c i b thì b là ng i gì? Qua v n bi t v
ch ng ã b nhau r i, n u qua còn nói vi c x u c a b ra, thì té ra qua ch ng
ph i là quân-t . Nh ng mà ây không có ai, còn em là em út trong nhà, v y
qua nh c chuy n c l i cho em nghe. Qua là con nhà giàu có, l i là con m t n a.
i nh i h c ít n m cho bi t chút- nh v i thiên-h r i cha m b t v c i v .
Nhà b suy-s p r i, nh ng mà b có s c nên i coi thì qua ành li n. Cha m m i
y mai nói. G n ngày c i qua c nhi u b c th r i nói chuy n b nh -nh p
m. Qua vì cái th ng, qua không thèm k chi h t, nên qua gi u cha m ic i
cho r i. Khi qua c i v c ít n m, k sanh con Minh-Nguy t. Cha m qua l n-
n khu t h t, qua làm ch m t cái gia-tài c ng trên 300 m u v ru ng, v v n.
là ng i n i-tr , t -nhiên b cai-qu n vi c trong nhà cho qua. B th a d p y b
làm t làm riêng, ý b nh mu n l p thêm m t cái gia-tài khác cho b v y. B mua
vu n, mua ru ng b ng b , b cho vay t n b riêng, Qua th y h t, nh ng
16. Ông C 16 www.hobieuchanh.com
mà qua ngh tình v ch ng, d u c a v hay là c a ch ng u là c a chung, b v y
qua không thèm ý t i. Khi qua ra lãnh ch c Cai-t ng thì qua ph i giao-thi p v i
ng i ta. B sanh tánh ghen, b c r y-rà trong nhà hoài. Thi t có m t lúc n qua
có g n-g ch i v i cô Sáu H o là m t cô ào hát có danh. Qua ch i theo cái thú
phong-l u v y thôi, ch không ph i tính vi c gì. B th a cái d p y b hành-hung,
nói qua mê -thõa, làm tiêu h t s -nghi p, r i ngày sau con không có c m n, b
ép qua, n u mu n cho b tin qua còn thu ng v con, thì qua ph i làm t sang
ru ng v n cho b ng b m i c. Qua không có lòng nghi b ng v i con, v
i qua c ng mu n t cái ch thi t c a qua ra, nên qua c làm t sang ru ng v n
cho b úng b , m i ph n qua sang h t tám. Ch ng dè khi b c làm ch gia-
tài c a qua r i, b li n vào n t i Tòa mà xin phá hôn-thú. Ban u b nói b làm
nh v y là vì b th y qua m c n , b phá hôn-thú ng cho ch n thi-hành ru ng
t không c. Nào dè b c án Tòa cho -b r i b m i tom-góp ti n-b c,
t h t ru ng v n, d t con v B n-l c c t nhà mà . Qua th y nh n-tình nh v y
qua chán-ngán quá, qua m i xin t ch c Cai-T ng, qua b ph vi c nhà h h t,
nên ngày nay t m thân qua m i ra nh v y ây. . . Em ngh coi, con ng i n
nh v y qua còn m t-m i nào mà g p m t n a cho c”.
Ông C nói t i ó, ông v a t c gi n, v a bu n r u, nên lai làng n c m t r ng-r ng.
Bi n H n bi t chuy n ông nói ó là chuy n có thi t nh v y, nên không bi t l y l i chi mà
khuyên gi i. Anh ta bèn nói r ng: „Vi c Ngài phi n bà, tôi không dám út mi ng vô. Nh ng
mà n u ông bà phi n nhau. r i cu c hôn-nh n c a cô Hai l -d thì tôi-nghi p cho ph n cô
m”.
Ông C nghe nói t i con, thì ng lòng, nên ông khóc, n c m t ch y ròng-ròng.
Cách m t h i, ông m i nói v i Bi n H n: „Em v nói l i v i bà vì qua th ng con qua l m,
nên qua nài cho bi t m t chàng r . Tuy qua nghèo, nh ng mà qua ti p r qua trong c n ph lá
y qua không h -th n chút nào h t. N u r qua nó chê qua nghèo hèn, không áng m t cho
nó th m, thì nó không x mg- áng làm r c a qua n a. Còn vi c b m i qua t i nhà b ó thì
qua xin t . Tuy bây gi qua nghèo c c, song cái nh n-ph m c a qua v n còn v ng-vàng luôn-
luôn, ch không ph i nghèo mà m t h t liêm-s âu“.
Bi n H n v nói l i v i bà H i- ng Qu nh r ng: „Tôi nói h t s c mà không c.
Ngài ã không ch u xu ng ây, mà ngài c nài cho g p m t ông T n-s r i ngài m ch u ký
tên”.
Bà H i. ng Qu nh nh n m t châu mày, bà tính sao ó không bi t mà bà nói: “Thôi,
vì con mà qua ph i ch u s t ng m t l n. ng không ch u t i nhà qua, thôi qua t i nhà ng.
Em ng nói cho ai bi t, chi u mai em t qua i”.
Chi u b a sau, bà H ng Qu nh nói d i v i cô Minh-Nguy t r ng bà ra Ch -l n bà
mua . Bà bi u kêu hai cái xe kéo r i bà i v i Bi n H n. Ra t i Ch -l n bà m n m t cái
xe h i i ch Xã Tài. M y b a rày Ba Sang i làm v tr luôn-luôn. Ông C v tr c ng
m trên võng mà a tòn-ten và nhìn vào vách.
Xe h i ng ng ngay c a, Bi n H n b c vô chào ông C và nói: „Có bà ra, bà mu n
nói chuy n v i ngài“. Ông C ng d y nói: “M i vô ây”. Bi n H n ra ngoài xe nói sao ó
không bi t mà bà H ng leo xu ng xe r i th ng-th ng i vô. Bà m c áo màu c m-th ch,
qu n l a tr ng, u choàng kh n màu tr ng gà, ch n mang giày thêu c m cao gót. Bà i
khoan-thai, b t c l m. Khi bà b c vô kh i c a r i, hai ông bà ng nhìn nhau, không ai
chào ai h t. Ông C ch m t cái gh u, t ý m i bà ng i r i ông ng i trên cái võng gi ng
ngang ó. Bà ngó cùng trong nhà, mi ng chúm-chím c i. Ông ã phi n ng m trong lòng, mà
th y b bà kiêu-c ng, thì ông l i càng thêm gi n nên h i:
- Bà t i nhà tôi làm gì ? Nhà giàu không bi t h -th n hay sao?
Bà H i- ng Qu nh ngó ngay ông mà áp r ng:
- Tôi có qu y, tôi có làm b y âu mà h -then.
17. Ông C 17 www.hobieuchanh.com
- Ðàn-bà có ch ng ã không bi t lo cho ch ng, l i l p m u sang- t s -s n c a
ch ng; r i p ít mà l y th ng khác, n nh vây ó ph i l m há ?
- ! Tôi t ng ngày nay ông ã có hai th tóc trên u, ông bi t khôn r i, té ra ông
ng còn d i quá.
- Ph i, tôi d i l m. B i tôi d i, tôi m i b ng i ta gi t h t ru ng v n, ch ph i tôi
khôn thì ng i ta gi t sao c.
- Nói chuy n v i tôi, ông c n gì ph i nói nh ng ti ng cay ng làm chi. Ông ngh
th nào thì ông c nói ngay ra c mà. Nói cho h t ý, thì ông nên phi n ông ch
ch ng nên phi n ai h t. Ông nh l i chuy n x a mà coi, có ph i là ông d i hay
không? Có c a không bi t gìn-gi mà h ng, cho tiêu h t, r i bây gi tr l i
oán ng i ta ch . Ông xét l i mà coi, n u ngày tr c tôi không gi t c a ông, thì
ng i khác h c ng gi t, b nào c ng tiêu h t v y ch thà là tôi gi t tr c còn hay
n. i tôi không ch u d i h n ai h t. Tôi n c a ng i ta không c thì thôi,
ch ch ng h tôi m c l n ng i ta bao gi .
- Tr i i! Nói nh v y thì còn nh n-ngh a gì n a âu!
- i! Ð i n y mà nh n-ngh a gì. Ai nh n-ngh a v i mình mà mình nh n-ngk a v i
kìa ? Ông v i tôi l i nh n-ngh a gì ó? V ch ng n v i nhau có con r i mà
ông c mê m hoài không coi v nhà ra chi h t, nh v y ó có nh n-ngh a
há?
- Thi t rõ ràng bà là ng i khôn-ngoan úng b c, hèn chi i n y bà c cái a-
sang-giàu là ph i l m.
- Tôi không khoe v i ai r ng tôi khôn-ngoan, song tôi không ch u d i h n ai h t.
- i bà khôn-ngoan quá, nên vi c qu y mà nói nghe c ng ph i, vi c h bà nói nghe
nh nên. Bà gi i thi t, song bà nói r i, bây gi xin bà tôi nói l i cho bà nghe. Bà
là m t ng i tham ti n, ch bà không bi t nh n-ngh a chi ráo. Ngày tr c bà ng
tôi làm ch ng, là vì bà th y cha m tôi giàu l n, l i sanh có m t mình tôi, nên bà
quy t nh y vô mà gi t c a, ch không ph i vì tình vì ngh a mà l y ch ng. Tôi nói
có b ng c ch không ph i tôi cáo gian cho bà. Khi l t vô nhà tôi, bà li n lo làm t
làm riêng, lo út nhét mua ru ng v n mà ng b . Thi t n lúc tôi làm T ng, tôi
có ch i-b i chút nh v i anh em, mà cách ch i-b i ó b t quá là ch i theo thú
phong-l u v y thôi, ch không ph i tôi ch i n i b bê con v . Bà l i th a d p
y mà tr cái ngón c-ác c a bà ra. Bà gi ch c ghen mà làm nh c lòng tôi áo-
, r i bày m u rúng ép tôi sang b v n ru ng cho bà ng. Ðo t s -nghi p c a
tôi r i bà p ít tôi li n, cách làm nh v y ó thì th y, theo trí c a bà, s l y
ch ng là m t ch c gi t c a thiên-h , ch không ph i ch -ý l p gia-th t mà.
- Ông ch i-b i, ông m c n cùng h t, n u tôi không gi t thì ch n c ng thi-hành
phát mãi h t v y. Tôi có con, tôi th ng con tôi l m, nên tôi ph i lo cho nó.
- u thi t bà th ng con, bà s tôi phá h t s -nghi p nên bà gi t ng dành cho
con, thì khi ly-d r i bà v y ng dùng c a y mà nuôi con, ch sao bà p ít tôi
không bao lâu r i bà l i l y ch ng khác?
Ông b t t i kho n ó g t quá, bà li u tr l i không xuôi, nên bà nói túng r ng:
- Tôi th ng con tôi l m. Ph n tôí àn bà tôi nuôi nó n-h c không c, nên tôi
ph i ki m ôi b n ng n ng d a mà nuôi nó.
- Ông chúm-chím c i. Bà m c-c nên nói ti p r ng:
- Mà ru ng v n c a ông sang cho tôi ng b , tôi còn gi y nguyên cho con ó.
Bây gi nó l y ch ng thì nó h ng, tôi có thèm âu.
Ông châu mày mà ngó bà. Bà hi u ý ông không tin, nên bà nói thêm r ng:
- Tôi bi u Nô-Te làm t gi y, h ng làm ó, ông h i th coi ph i có nh v y hay
không. Con nó có ch ng ch x ng- áng h t s c, ch ng nó dân Tây thi u b ng
p T n-s , m -côi l i có gia tài l n, m i n m góp huê-l i t i n m b y ch c ngàn
gi lúa. Con nó c nh v y là có ph c l n l m, t i sao ông l i còn làm khó d ,
18. Ông C 18 www.hobieuchanh.com
không ch u ký tên m t chút cho nó có ch ng? Ông là m t ng i không có l ng-
tâm. Ông có con, ông không nuô . Tôi nuôi, tôi cho nó n h c thi u Brevêt
Elementaire bây gi tôi ki m c ch x ng- áng tôi g nó, h có ch ng r i thì
ng ta kêu nó là “cô T n-s ” mà nay mai ây ch ng nó làm quan Tòa, ng i ta
kêu nó là “bà l n Tòa” n a. Ông có ký tên m t chút, ông l y c gì mà không ch u
ký, ông n i cho tôi nghe th coi”.
Ông l c u áp r ng:
- Không ph i tôi không ch u ký, tôi nài cho tôi bi t chàng r r i tôi s ký cb .
- ! Bi t chàng r mà làm gì? Ông mu n làm nh c cho con ông hay sao? Ông
mu n cho ch ng nó h i hôn, không thèm c i nó, nên ông m i bu c nh v y ó.
- Tôi xin cho bi t chàng r mà nói tôi mu n làm nh c cho con là sao!
- Ông T n-s là ng i giàu có sang tr ng. Ng i ta nói mà c i con Minh-Nguy t là
ng i ta vì tôi, ch ng i ta có bi t ông âu. Tôi nói d i v i ng i ta r ng ông thôi
làm Cai-T ng, ông lên kh n t làm ru ng trên Battambang, ông mua th y-l i
mi t Bi n-H , ông m c làm n l n, nên không v Sàì-gòn c. Tôi nói cái t t cho
ông, bây gi lòi ông ra, ông T n-s th y cha v hèn-h quá, ch c ng bu n ng có
thèm con Minh-Nguy t âu.
- i v là vì ái-tình, vì nh n-ngh a, ch không ph i vì quy n-t c, vì l c ti n. Bà
thu c v h ng ng i dùng gian-x o làm n c thang mà b c lên a-v giàu-sang,
b c lên c r i thì khinh-khi h y-b c k nghèo c c, r i bà t ng thiên-h ai
ng nh bà h t th y. S giàu-sang c a bà ó theo con m t tôi coi, thì không có
ngh a-lý gì h t. Bà có ti n nhi u, bà c ch c t c, nh ng k ngu-d t, nh ng
ng i dua-b , h theo b m d , h tôn-tr ng bà là th ng-l u, mà không ph i
thiên-h h t th y u ngu-d t hay là dua-b ; nh ng ng i rõ vi c hành-tàng c a
bà; bi t cái tâm c a bà, nh tôi bi t bà ây, thì h coi bà ch ng h n gì h , n u
n hay là gi phòng cho bà âu.
- ng không c phép m ng tôi a.
- Không, tôi m ng bà mà có ích-l i gì. T i h i nãy là khuyên tôi ng có nói cay-
ng, h ngh th nào c nói ngay ra, nên tôi m i dám nói cho bà nghe ch .
- Ông làm th s n, ông c n nhà nh chòi n mày, tôi nói ông không áng g p m t
ông T n-s là b c sang-tr ng, tôi nói thi t tình, ch nào tôi có khinh-khi h y-b c
ông âu.
- Ông T n-s là ng i có h c-th c, bi t nh n-ngh a. Có l nào ng th y cha v
nghèo ng mà ng h i hôn. Ví nh ng vì cái l ó mà ng không ch u c i con
tôi, thì tôi không ti c chút nào h t. Bà có s ng th y tôi ng h i hôn, thôi thì bà c
vi c g m t mình, kh i nài tôi d vô làm chi?
- Ta nói ng dân Tây, lu t bu c ph i có ông ký tên cho phep thì làm hôn-thú m i
c.
- Mu n tôi ký tên thì tr c ph i cho tôi bi t chàng r .
- Cho bi t x u-h quá, cho bi t sao c.
- y ch tôi không bi t chàng r mà tôi ký tên cho phep con l y ch ng, tôi l i
không x u-h hay sao?
- Thân ông ã nh v y mà x u-h n i gì!
- a! Sao v y? Tôi nghèo ch nh n-ph m c a tôi còn cao l m, cái liêm-s c a tôi
n còn nguyên, Tôi có ph i nh h , h g p d p thì b nh n-ph m, b liêm-s h t,
mà c ng không bi t x u h v y âu.
- Bà ng d y tr n m t h i r ng:
- Còn mu n nói xiên nói x o n a sao? Tôi h i thi t, bây gi ch u ký tên hay không?
Nói d t cho r i”.
- Ông l c u áp l ng:
- p chàng r r i s ký tên.
19. Ông C 19 www.hobieuchanh.com
Bà ngoe-ngo y b c ra c a, kêu Bi n H n bi u i v . Bi n H nb c vô xá ông,
t bu n xo r i theo bà lên xe h i.
20. Ông C 20 www.hobieuchanh.com
IV
Chuông ng-h gõ bon … bon … bon…Cô Minh-Nguy t m 8 ti ng. trên l u i
xu ng, cô dòm bàn n th y chén a t s n-sàng, mà v ng ti ng bà H i- ng, cô bèn h i
y a trong nhà r ng: “Bà ch a v hay sao? Ði âu mà t h i chi u t i bây gi v y kìa?”
y a nói n ngu i h t, mà không bi t t i sao bà không v .
Cô Minh-Nguy t châu-mày, b c ra c a ng ngó ch ng, m t có s c lo. Cách ch ng
bao lâu, có m t cái xe h i ng ng ngay c a, bà H i- ng Qu nh leo xu ng, a ti n cho Bi n
Hu n tr ti n xe, r i bà xâm-xâm i vô nhà. Cô Minh-Nguy t b c ra m ng m , mi ng c i
và h i r ng: „Má i ch mua gi ng gì âu mà lâu d v y, nhà con lo quá!“ Bà H i- ng áp
t-ng n r ng: „Lo gi ng gì? Ði có chuy n mà v mau sao c”.
Bà H i ng l t kh n thay áo, b bà qu u l m, cô Minh-Nguy t không dám h i n a,
bèn lo bi u tr d n c m. Bà H i- ng ng i n c m v i con, má bà không thèm ngó con, l i
ng không nói chi h t. Cô Minh-Nguy t tánh hòa-hu n, nói d u-dàng, cô th y m cùn qu n
không vui, thì cô lo trong lòng, m t lát cô li c m t dòm lén m t cái mà thô , ch không dám
nói.
n c m r i, bà H i- ng lên l u, ng i trên b ván c m-lai têm tr u mà n. Cô Minh-
Nguy t b c lên coi m có sai-khi n vi c gì không. Bà th y cô thì nói r ng: “Con Minh-
Nguy t l i ây bi u chút”.
Cô rón-rén b c l i ng tr c m t m ch l nh. Bà ng i x a thu c long-m t, mà ngó
ngay ngoài c a m t h i r t lâu, r i t ng-h ng m t ti ng th t l n mà nói r ng: “Vi c ch ng i
nói m y ã h r i. Không làm ám c i, ám h i gì âu, ng có lo may áo n a mà th t-
công”.
Cô Minh-Nguy t ch ng-h ng, ngh n-ngào nói không c. Cô a n c m t mà h i
ng : “Sao v y má? T i ai mà h vi c hôn-nh n c a con?”
Bà H i- ng ngó con mà áp r ng:
- i th ng cha m y ch t i ai. Nó kh n-n n l m, nó không ch u ký tên cho phép
y l y ch ng thì làm sao mà l p hôn-thú cho c.
- Cha c a con âu bây gi ?
- Nó làm th s n trên ch Xã Tài.
- Cha c a con nói làm sao mà không ch u ký tên?
- Nó nài ph i cho nó g p m t ông T n-s ng nó bi t ông, r i nó m i ch u ký. Ð
n mày mà nhi u chuy n! Ông T n-s th y m t nó thì mình mang x u c ám h t
th y, cho th y m t sao c Tao ngh thi t tao gi n l m. Không bi t ai khi n h i
tr c tao ng ng i ó mà sanh m y ra làm chi, nên bây gi ph i ch u nh c lòng
nh v y. Ph i tao dè ngày sau khó d , thì h i tao không cho khai sanh hay h n.
Nó v n c khai sanh, nó có quy n làm cha m y, r i nó nói ng óc ch u không n i.
Cô Minh-Nguy t nghe m nói nh v y, cô au- n trong lòng quá, au v n i hôn-
nhân tr c-tr , mà lai au v câu n ng nh thân cha, b i v y cô b c l i cái gh g n ó mà
ng i, l y kh n y m t mà khóc t m-t t m-t i. Cách m t h i lâu cô m i nói r ng:
- i cha con b con h n 10 n m r i, cha con không nuôi d ng con, nên cha con
i không bi t th ng con. V y con xin má cho phép con i lên ch Xã Tài ki m
cha con mà nói ph i qu y cho cha con hi u. Ví nh thi t cha con không th ng
con, mu n phá cu c hôn-nhân c a con, thì con ch t ph t cho r i, cho tr n ni m
cha con.
Bà H i- ng ng i l ng thinh suy-ngh r i h i r ng:
- y mu n ki m cha m y ng nói gi ng gì?
- Con mu n h i cha con có cái công nuôi d ng d y d con h i nào âu, mà bây gi
i sanh chuy n làm khó cho con nh v y?
- y mu n i thì mai tao bi u th ng Bi n Hu n nó d t cho mà i. Nè, mà tao nói
tr c cho mà bi t, cha m y bây gi nó nghèo r i nó láo-x c, gian-x o, kh n-n n
21. Ông C 21 www.hobieuchanh.com
m. Nó nói gi ng gì c ng ng tin nó. Nó g p m y ây ch c nó bày chuy n nói
u cho tao, vì nó xin ti n không c nó oán tao l m. M y ph i li u nói sao cho
nó m c-c ng nó ký tên, ch n u nó không ký thì có làm ám c i c âu.
Mà tao lén tao cho m y i ây m y ph i kín mi ng, ch ng ba m y Long-h i v
ng có nói cho ng hay. L i ông T n-s ch a bi t cha m y là ai âu. X a rày
tao gi u, tao nói cha m y c n trên Battambang kh n t làm ru ng và mua th y-
i Bi n-H . M y ph i nói v i ông T n-s nh v y, ch ng có xì ra thành tao nói
láo v i ng i ta.
- Th a má, con bi t. Chuy n x u c a mình, con d i gì mà khai cho ng i ta hi u.
- c. Thôi, mai r i tao cho i.
22. Ông C 22 www.hobieuchanh.com
V
a sau, bà H i- ng kêu Bi n Hu n vào phòng gi y, bà nói nh mà c n-d n trót m t
gi ng-h r i li u g n n gi g p ông C c, bà m i bi u kêu xe h i lô-ca-xông m n
cho cô Minh-Nguy t v i Bi n Huõn i lên ch Xã Tài.
ngày cô Minh-Nguy t theo m v B n-L c mà cho t i ngày nay tính ã h n 10
m, cô không g p m t cha l n nào, mà c ng không nghe m nóì cha âu, làm ngh gì.
Hôm nay cô nghe nói cha làm th s n ch X Tài thì cô l y làm l . T i sao mà làm th s n?
i sao mà lên ch Xã Tài? Cô nh trí mà nh chuy n c l i. Cô nh mài-m i h i cô còn
nh thì cha hay b ng- m, n ng-n u cô, cha có râu, mi ng hay c i nói d u-ng t. Cha m t
cái nhà l n, trong nhà có bàn gh t t, chung-quanh nhà có v n tr ng cau, d a, mít, m n. T i
sao bây gi l i làm th s n trên ch Xã Tài. Cô Minh-Nguy t ra i mà trong lòng không
vui, nên m t không t i-t n.
Cô m c m t b l a tr ng, u choàng kh n c ng tr ng, cô eo s m t s i dây
chuy n nh n h t xoàn nh , song tai cô eo m t ôi bông, và tay cô eo m t chi c vàng nh n
t xoàn thi t l n. M t cô c ng d i ph n s -sài, mà môi không thoa son, ch n mày không v
c. Tuy v y mà n c da cô tr ng g ng m t cô có duyên ng m, b i v y tay xách bóp
m, ch n mang dày thêu, b c lên xe coi thi t là p.
Xe ch y kh i Ch L n, cô bèn h i Bi n Hu n r ng:
- Anh Bi n, anh bi t cha tôi nhi u hôn?
- i tr c tôi làm Bi n cho ngài.
- Nghe nói h i tr c cha tôi làm Cai-T ng ph i hôn?
- Th a ph i.
- i sao bây gi l i làm th s n?
- Cái ó tôi không hi u.
- i sao rná tôi thôi cha tôi mà l y ch ng khác?
- Cái ó tôi c ng không hi u.
- Anh gi u, ch h i tr c anh làm Bi n cho cha tôi mà không hi u sao c.
- Thi t ch .
Cô Minh-Nguy t c i g n r i h i r ng:
- Anh th ng cha tôi h n. Cha tôi nghèo l m h ?
Bi n Hu n nghe h i t i m y câu ó thì anh ta a n c m t, ngh o c , day ngó cô
Minh-Nguy t r i m i áp r ng:
- Ngài bây gi nghèo l m. Tôi th y tôi t ru t.
Cô Minh-Nguy m bóp l y kh n ch m n c m t. B a nay ông C v i Ba Sang i
làm v m t l t, c t nón, r a m t r i s a-so n d t nhau l i quán ch N m Ti n mà n c m.
Hai ng i m i b c ra c a thì xe h i c a cô Minh-Nguy t ã ch y t i ng ng ngay ó.
Bi n Hu n leo xu ng xá ông C , cô Minh-Nguy t bi t ng i n y là cha mình, nên cô l t- t
xách bóp leo xu ng xe. Ông C và Ba Sang u ng ngó s ng cô. Cô nói: “Cha, con ây,
cha”, r i cô ng ngó ông, n c m t tuôn d m-d . Bi n H n v i Ba Sang ng dan ra xa,
th y c nh cha con g p nhau nh v y, thì hai ng i c ng ng lòng. Ông C nói: „Con vô
ây“ r i ông C tr vô nhà. Cô Minh-Nguy t i theo, l y sa không d t.
Ðèn d u l a l -m . Ông C ng i trên m t cái gh u, tay ch ng trán, m t ngó con mà
nói r ng: “Con còn nh cha hay sao ? Cha con phân cách nhau ã h n 10 n m, mà con còn
nh cha…”. Ông nói có m y l i, r i trong lòng c m quá, nói n a không c, ông ng i khóc,
c m t n c m i chàm-ngoàm. Cô Minh-Nguy t ng m t bên cha, cô c ng khóc.
Cách m t h i lâu, cô Minh-Nguy t m i h i r ng:
- i sao mà cha không th ng con, cha ành b con?
Ông C khóc m t h i n a r i áp r ng:
- Thú-v t còn bi t th ng con, hu ng chi loài ng i. Cha lìa con, cha au- n th
nào duy có Tr i-Ð t bi t cho cha mà thôi. Mà chuy n x a con ch ng c n bi t làm
23. Ông C 23 www.hobieuchanh.com
gì. Cha khuyên con hãy tin r ng cha mà xa con, y là s b t c d mà thôi ch
không ph i ý cha mu n nh v y.
Cô Minh-Nguy t h i ti p r ng :
- n cha mà cha c ng còn gi u con, thì con bi t h i ai?
- Con h i làm chi ?
- i cho bi t cái c n-nguyên c a con ch . Hay là t i m con có l i u chi v i cha,
nên cha phi n mà b h t m con c a con?
- Cha m là ng t o-hoá c a con. Làm con ch ng nên nghi cha m . Nh t là m con
có công sanh thành, mang n ng au, l i còn có công d ng nuôi d y-d . V y
con ch ng nên nghi m con có l i, n u con nghi thì là trái thiên-luân l m.
Hai cha con l ng-thinh m t h i n a r i ông C nói r ng:
- Cha bi t m con nó kh ng cho con t i ây ng con g p m t cha là t i vi c hôn-
nh n c a con. Cha ã c t ngh a r i mà coi b m con không hi u. Ch ng ph i cha
làm khó không ch u ký tên cho phép con l y ch ng, ng làm ng n-tr cu c hôn-
nh n c a con âu. Vì con l y ch ng mà bu c cha ph i ký tên cho phép, nên cha
nài xin cho bi t chàng r r i s ký tên ch . Con ngh ó mà coi, n u không bi t
chàng r mà nh m m t ký tên, thì còn gì th -di n c a cha. Ph n con làm con, há
con ành cha nh c hay sao?
Cô Minh-nguy t ng suy-ngh r i áp r ng :
- Cha nói con hi u r i, n u cha không bi t m t ch ng c a con mà cha ký tên cho
phép thì ngày sau ch ng c a con bi t cha âu. Cha nài nh v y ph i l m.
- Nghe nói ng i xin c i con ó h c gi i mà l i giàu l n l m ph i hôn?
- Th a ph i. Nh ng mà con ng ng i y, con h a làm b n tr n i, không ph i là
i con ham h c gi i hay là ham giàu. Con ng ng i là vì con th y tánh-tình c
m, nên con m i ng.
- Con bi t ch n-l a nh v y thì cha khen con l m. Tánh con nh v y thì m i thi t
gi ng cha. V y thôi con bi u ng i y n th m cha, cho cha bi t r i cha ký tên
li n cho con làm ám c i.
Cô Minh-Nguy t suy-ngh m t h i n a r i cô nói r ng:
- Vi c n y thi t là khó tính. Ð i n y thiên-h th ng ham giàu khinh nghèo. H i nãy
con nói v i cha r ng tánh-ý c a ông T n-s c ng c l m, là con th y b ngoài
mà thôi, ch con ch a g n-g i ng i nên con không th u hi u tâm- c a ng i
c. N u con bi u ng i n th m cha thì ch c i li n, ng t vì ng i th y cha
ch nh v y, d u ng i không khinh-b cha con mình, mà con ngh c ng th n-thùa
cho ph n cha quá.
Ông C nói r ng :
- Ng i ó th ng con hay không?
- Con ch c th ong con, mà l i tr ng con l m.
- Còn con th ng ng i ó hay không?
Cô Minh-Nguy t day m t vô vách l y kh n lau n c m t và nói nh -nh r ng:
- Con c ng th ng nhi u, n u con không th ng thì con ng sao c.
ng C ng i ngó ch m-ch ng n èn r i ông th dài mà nói r ng:
- Thôi, cha vì con, cha không c n danh-giá, th -di n gì n a h t. Bây gi con mu n
nào, cha c ng vui lòng làm y theo h t th y mi n là hôn-nh n c a con thành thì
thôi, thân cha kh ng k gì”.
Cô Minh-Nguy t day l i áp r ng:
- Th a, cha nói nh v y không c. Thà là con không l y ch ng, ch con âu ành
lo cho c vi c c a con mà cho cha b ng i ta khinh-b . B nào con c ng
bu c ng i i nói con ph i giáp m t cho bi t cha r i m i c i con c. Ng t có
t u n y là má con ã nói d i l v i ng i ta r ng cha trên Battambang lo
làm ru ng và mua th y l i, công vi c a- oan không th xu ng Sài Gòn c. Bây
24. Ông C 24 www.hobieuchanh.com
gi n u con cho ng i ta hay cha ây, l i ch nh v y, thì lòi cái s gian-d i,
má con v i con m c c ch u sao c.
Cô nín mà suy ngh r t lâu, r i nói ti p r ng:
- Con tính c r i, song con xin cha ph i ch u c c lòng mà gi -d i m t chút, thì
i v c u xong.
- Gi -d i cách nào?
- con may áo qu n t -t cho cha m c, con m n m t c n phòng nhà hàng d i
Sài Gòn cho cha , r i con nói v i ông T n-s Càng r ng cha trên Battambang
i xu ng ng ký tên t cho phép con l y ch ng. ng nghe nói nh v y, t -
nhiên ng tìm n nhà hàng mà th m cha. Cha g p ng r i thì cha ký tên. Cha ch u
khó gi -d i m t chút ó.
- Ví nh ch ng c i r i, ng i nài lên Battambang ki m th m cha, r i không có cha
i làm sao?
- Cái ó không lo gì. Con l i bi n-b ch c. Ví nh i ki m không c thì
thôi, con có t i nhà cha l n nào âu, mà bi t ch c ch cha c.
- Cha nghèo, cha có ti n âu mà s m áo qu n cho t -t nh t là tr ti n nhà hàng . . .
- Vi c ó xin cha ng ngh t i làm gì m t b ng. Ð m t mình con lo. Cha nhà
hàng t i T t con ch u c ng n i, hu ng chi n m, m i b a.
- Thôi, con mu n tính l nào c ng c. Vì th ng con nên cha không k chi h t.
- Mà cha ph i nói d i r ng cha trên Battambang m i xu ng a.
- ng c n a.
- Ngày nay con m i hi u cha th ng con, ch có ph i phân-cách nhau r i cha không
th ng âu. Thôi, sáng mai cha vô s cha làm ó mà xin phép ngh n m, m i
ngày r i v nhà ch con. H n c m s m m i r i thì con ra ây r c cha i
xu ng B n Thành t áo qu n, mua giày v và m n nhà hàng cho cha .
Ông C g c u, cô Minh-Nguy t m ng quá, c n-d n ngày mai l i l l gi , ông ph i
nhà ch cô, r i cô t -giã ông, kêu Bi n H n i v .
Xe ch y r i, ông C kêu Ba Sang mà h i r ng:
- Nãy gi cháu âu?
- Tôi ng i ngoài l nói chuy n ch i v i anh Bi n. Nè, anh Bi n nh th ng, mà nh
ph c chú l m. Còn cô hai coi b cô t -t quá. Anh Bi n nói cô h c gi i, thi u
ng c p Tài-N ng r i ph i hôn?
- .
- Cô s a-so n l y ch ng ph i hôn?
- . Cháu nè, vi c nhà c a chú, chú không mu n cho ai bi t h t. V y cháu nghe l i
chi, hay là th y vi c chi thì cháu b ng, ng có h c l i cho anh em ch n y
bi t làm chi.
- Chú t ng tôi d i sao? Chuy n nhà c a chú ai i h c cho thiên-h hay làm gì.
Hai ng i khóa c a d t nhau l i quán n c m.
Minh-Nguy t v thu t l i cho m hay chuy n mình ã tính v i cha. Bà H i- ng
Qu nh l y làm m ng, mà nói r ng: “Con tính cái ó hay l m. Làm nh v y thì v n toàn, kh i
lòi cái d i c a má, mà con c ng c xuôi vi c n a. Con c làm i, d u t n hao n m ba tr m
má không ti c, mi n là c vi c thì thôi“.
Sáng b a sau, ông C vô s xin phép ngh 10 ngày r i tr v nhà n m ch con; l l gi
tr a cô Minh-Nguy t v i Bi n H n i m t cái xe ki ng n r c ông xu ng ch B n-Thành.
Cô Minh-Nguy t d t ông C vô ti m may t may cho ông m t cái áo t xanh thêu bông b c,
hai cái áo c gi a, hai cái áo dài tr ng, hai b áo mát b ng l a tr ng, m t cái qu n lãnh en,
n ph i may cho mau, chi u b a sau ph i cho r i m t b áo dài v i m t b mát. Cô l i d t
ông i l a mua m t cái kh n en, m t ôi giày Tây da láng, m t ôi giày hàm ch, m t cây
dù, m t cái va-ly da, và mua v , mua kh n mu-soa h t.
25. Ông C 25 www.hobieuchanh.com
t áo qu n, mua c xong r i, cô a v ch Xã Tài, h a chiêu b a sau cô l y áo
qu n em lên cho ông m c t -t r i s em ông xu ng Sài Gòn m n phòng cho ông .
Khi cô Minh-Nguy t t giã cha mà v cô m bóp l y ra m t tr m ng b c mà a
cho cha và nói r ng: “Cha hãy c t cái n y mà xài v t còn ti n t áo qu n và ti n phòng,
ti n n cho con tr riêng. Ông C t ch i, không ch u l y ti n, Cô b i trên bàn mà nói:
„Ti n c a con, cha ng ng i chi h t. Ch ng con có ch ng r i, con còn tính vi c khác n a,
ch con không ành cho cha hèn-h c c-kh nh v y âu.”
Chi u b a sau, cô c ng i v i Bi n H n ra ti m may l y áo qu n em lên cho ông C
c t -t r i r c ông xu ng nhà hàng “Nam-K Palace” m n m t cái phòng th ng-h ng
cho ôngg x ng- áng. Ông nh m phòng s 2 trên l u, phòng r ng rãi, trong có ch ng ,
ngoài có ch r c khách. Tuy ông có áo qu n t t song ông c ng còn em m t b th s n
theo.
Minh-Nguy t Bi n Hu n t i ó mà ph c-s ông, và cô có nói b a nào T n-s
Càng n th m, thì cô s cho hay tr c, r i t -giã mà v . Cô Minh-Nguy t v r i, ông C
c áo t t i qua i l i trong phòng, ông ngó Bi n Hu n mà c i và nói r ng : “T ngày qua
khôn-l n cho t i bây gi , d u nguy-bi n n th nào, qua c ng ch ng h ch u gi -d i. Bây
gi , qua vì th ng con mà ph i mang l t làm h nh v y, em th y hay không, Bi n ?“
Bi n Hu n áp:
- Ái t chi tâm vô s b t chí. Ngài vì th ng con mà ph i gi -d i, tôi ngh có t i gì.
- Nh m, nh m l m! Mà ai bi t cho qua?
- Tôi bi t.
Ông C g c u mà c i r i thay áo mát ngh .
Bà H i- ng Qu nh nh s c con mà c mãn-nguy n, b i v y bà vui-v ch không
còn qu u-qu v i con n a. Bà vi t th sai ng i c m ra Sài Gòn m i ông T n-s Càng vô cho
bà nói chuy n.
Ông T n-s Thái Duy Càng t i nhà chú, là ông Ngh -viên Qu n-h t Thái Duy C g n
Ch -Ð i. Khi ti p c th , ông l t- t thay áo qu n r i kêu s p-ph em xe h i ra cho ông
i Lò G m.
Bà H i- ng Qu nh th y ông T n-s b c vô, bà chào h i vui-v và m i ông ng i
ng-x ng. Cô Minh-Nguy t là gái tân-h c, l i m rèn t p tánh-tình theo gái kim-th i, b i v y
cô c ng ra chào ông T n-s r i ng i g n m t bên, không ké-né chút nào.
Bà H i- ng nói v ông T n-s :
- Má kêu con vô ng nó cho con hay. Cha c a con Minh-Nguy t trên
Battambang m i xu ng h i hôm.
- May d hôn! Cha con âu bây gi má?
- ngoài Sài Gòn. Hôm tr c má nói v i con r ng ng m c công vi c làm n b -
n l m, ng xu ng không c, nên má bi u Nô-Te làm gi y t s n ng con
Minh-Nguy t g i cho ng ký tên. H m nay ng không tr gi y t l i, té ra ng
ng c m xu ng ch ng không ch u g i. ng xu ng t i, ng m i nh n cho con
Minh-Nguy t hay ó.
- May l m! V y thì ám c i tính g p c r i, mà ám c i có cha d n a, thì con
vui không bi t ch ng nào. Ð con i th m cha và con n n-n ng cha con mà
làm ch hôn luôn th . Cha con ngoài Sài-gòn, mà nhà nào v y má^?
- Con h i con Minh-Nguy t, ch má có bi t âu.
Ông T n-S day qua mà c i; ông ch a k p h i thì cô Minh-Nguy t ã nói tr c: „Cha
nhà hàng „Nam-K Palace” phòng s 2. Cha nh n anh Bi n Hu n ra, r i cha b t luôn nh
ngo i“.
Ông T n-s ng d y, m t ngó v r t h u tình, r i th a v i bà H i- ng: “Th a má,
u má không còn d y con vi c chi n a, thì con xin phép má cho con v ng con i th m cha
con m t chút. B nào con c ng n n-n xin cha con luôn t i ám c i. Con xin c hay
không, t i con c ng tr vô mà cho má hay“.
26. Ông C 26 www.hobieuchanh.com
Bà H i- ng áp :
- Má không có nói chuy n gì n a. Con mu n v thì v song vi c i th m ó có g p
gì, chi u hay là mai con i c ng c mà.
- Th a, con ph i i li n, n u tr thì con l i l m. Còn ba i h ng gió ngoài Long-
i ch ng nào ba v má há?
- ng có g i th nói mai m t gì ây ng v . Ph i v ng lo ám c i, ch m t
mình má lo sao cho n i. ng l y xe h i ng i h m nay, nhà i mua không có
xe, thi t b t ti n h t s c.
- Thôi, má l y xe c a con ây mà i.
- y xe c a con r i con i âu con làm sao?
- Th a, con có xe c a chú con.
- Không c âu. Thôi, coi nh mai m t ng ch a v r i s hay. Nè mà con i
th m cha con thì c, ch m i ng t i ám c i s e không c, vì công vi c
làm n c a ng a- oan l m.
- Th a, má ó m c con.
Ông T n-s v r i, bà H i- ng lo n u ng m i mà ông C ch u d ám c i, thì cô
Minh-Nguy t có t i hai cha; khó coi l m, Cô Minh-Nguy t an- i, khuyên m ng lo, cô
oán ch c d u m i th nào cha cô c ng không ch u .
Ông T n-s Càng m c y-ph c r t tinh-khi t song ông m c tr ng, s i th m cha v
nh v y th t l , b i v y ông v nhà mà thay , ông m c m t m t b n en thi t m i, i
bâu c ng, th t n en, r i m i lên xe ra nhà hàng “Nam-K Palace”.
Ông lên t i phòng s 2 th y Bi n Hu n ng ngoài c a, ông a ra môt mi ng danh-
thi p và h i r ng :
- Anh Bi n, tôi nghe nói có ông gia tôi xu ng, nên tôi l t- t ra th m. Có ông gia tôi
trong phòng hay không?
- Th a có. Ngài n m trong phòng.
- Ông gia tôi th c hay ng ?
- Th a, th c.
- Anh làm n a danh-thi p n y cho ông gia tôi, và th a có tôi n, xin phép vô
th m m t chút.
Bi n Hu n b c vô phòng, ông T n-s i l i ng d a c a s ngó xu ng ng ch i
mà ch . Ông C hay có r l i th m, thì ông li n m c dài àng-hoàng, r i bi u Bi n H n
i vô. Ông T n-s Càng b c vô c a phòng th y ông C ng i nghiêm-ch nh t i phòng r c
khách thì ông ng ngay l i, cúi u chào theo l Tây. Ông C ng d y, b c ra n m tay
chào r i d t vô ch m t cái gh mà m i ng i. Ông li c m t ngó chàng r th y tu i ch ng 25,
26, n c da tr ng-tr o, g ng m t thông-minh, t ng-m o oan-trang, hình-d ng dong-d y,
ông ã b ng lòng.
Ông T n-s ng i ghé n a cái gh r i nói r ng:
- Con m i hay tin cha xu ng, nên con l t- t ra ây mà m ng cha. Theo nh l i má
con nói, thì h m nay con t ng ám c i xong r i, v ch ng con c ng d t lên
Battambang mà làm l l y cha, nh ng n u ám c i mà thi u cha, thì s vui-m ng
a v ch ng con ã m t m t phân n a.
ng C g c u áp r ng :
- Ph i. Vi c nhà c a cha a- oan l m, hôm tr c cha t ng xu ng không c. Nay
nh c nên cha ph i nh n vài b a i xu ng ây, tr óc là cho bi t m t con, sau
a ký tên vào t gi y cho phép con Minh-Nguy t l y ch ng luôn th .
- Con cám n cha l m. Con xin cha vui lòng luôn t i ám c i ng ng ch hôn
cho bên v con luôn th .
- e không c, công vi c nhà c a cha không có ai coi.
- Xin cha ánh dây-thép v c y ai ó coi giùm, ng cha l i v i con cho vui. Ðám
i mà thi u cha, thì v ch ng con bu n l m. Bên con thì không có cha m chi
27. Ông C 27 www.hobieuchanh.com
t. N u bên v con mà c ng thi u cha n a, thì ám c i l t-l t quá i, t i-nghi p
cho v ch ng con l m.
Ông C th y ông T n-s Càng l v bu n, ông li n ki m chuy n khác mà nói. Ông h i:
- Con h c bên Tây h t th y là m y n m ?
- Th a, con i h i 15 tu i, n m ngoái con v con 25 tu i, con h c bên Tây 10
m.
- Con i Tây mà h c thành danh nh v y thi t áng m ng, ch có nhi u ng i i
Tây t n ti n mà h c không ra cái gì h t, ch ng v n c ch gi i cái ngh nh y
m, thì u ng công, u ng c a bi t ch ng nào.
- Th a, con h c c thành công thì con không vui chút nào h t.
- i sao v y?
- Th a cha, o làm con ng i ai c ng v y, lúc còn nh xu t thân i h c, ai c ng
quy t cho gi i, h c cho thành công, tr c là làm v -vang cho t -tông, sau n a làm
vui lòng cho cha me. Ph n con ây, cha m u khu t s m; anh em c ng không có,
ngày nay con h c thành công r i con vui v i ai? Con th a thi t v i cha, con mà
c c hoàn-toàn, y là cái may c a con vì con không dè c vây. Trong 10
m con bên Tây có nhi u lúc con ngh t i thân-ph n con, con nh cha m
không có, thì làm con ngã lòng th i chí, con mu n b mà v không thèm h c n a
làm gì. Cha ngh l i mà coi, làm vi c chi c ng ph i có m c- ích thì m i ph n-ch n
mà làm cho n cùng c ch . Con không có cha m , con h c ng làm vui lòng
cho ai? H c không có m c- ích nh v y, thì có vui gì mà h c?
- Sao con không l y qu c-gia hay là xã-h i mà làm m c- ích?
- Th a cha, có cái gì mà sánh v i cha m cho k p.
Ông T n-s Càng nh c t i cha m thì ông ng lòng nên bu n hiu. Ông C th y rõ
ng i ã h c gi i mà l i có hi u, thì trong b ng khen th m, song ông mu n d tánh tình cho
áo- nên ông l ng thinh, cho ng i thong-th mà t bày tâm-s , ông T n-S nói ti p
ng: “Con mà h c c ó, y là nh cái chí b n-b c a con, nh t là con s mang ti ng “bán
nhi ph ”. Vi c h c c a con thì v y ó. Còn vi c hôn-nh n c a con là vi c tình-c . Con
th a thi t v i cha, vì con au-d n cho ph n côi-cút c a con t h i nh , nên cái tánh c a con
thu nay th ng bu n-b c hoài hoài. Ai r ch i cu c gì vui cho m y i n a c ng không bi t
vui. Lúc h c bên Tây c ng v y, mà t n m ngoái n bây gi con v bên nây c ng v y con
a ch i m y ch thanh-v ng, con a n m m t mình mà suy ngh vi c i. B i cái tánh c a
con nh v y nên con không mu n c i v , ngh vì con s c i v r i con làm cho m t ng i
àn-bà ham vui-v , ham bay nh y ph i ch u cái thói bu n th m c a con ó tr n i, thì t i-
nghi p cho ng i ta l m. Cách b n tháng nay, con d ti c t i nhà c a m t viên quan trong
Ch -l n, tình-c con g p cô Hai c ng n d ti c y. Hai con làm quen nói chuy n v i nhau,
con h i th m cô Hai còn cha m hay không, cô nói r ng cô còn cha m , nh ng mà cha
t n i, m m t ng , m l i l y ch ng khác, thành ra cô ph i v i m và cha gh , cô nói v i
con nh v y r i cô khóc. Con v nhà, con suy ngh , con bi t cô thân-ph n thì khác con, mà
tánh-tình l i gi ng v i con l m, Ph n con au- n vì c a m khu t h t, ph n cô tuy cha m
còn , song không sum-hi p, nên c ng bu n-r u. Hai con c ng ng m t b nh bi-th m v n
sanh-thành. Cách ít ngày con g p cô Hai trong m t ti c khác n a, hai con bày t tánh-tình v i
nhau, con th y rõ hai con tâm u ý hi p con m i th a v i chú con c y mai i nói, thi t qu t
ngày h a hôn r i, con t i lui nói chuy n v i cô Hai, thì hai con tánh n t gi ng nhau l m, h
nh c t i cha thì c khóc li n. Con t ng hai cái tánh bu n c a hai con mà hi p l i thì ch c
kh n-khít tr n i, không chinh không mích, mà l i có l i v i nhau c ng b t bu n chút
nh c”.
Ông C mang l p gi -d i là t ng làm b ng cho vui lòng con mà thôi, mi n nó c
t tóc tr m n m v i ng i nó yêu th ng và nó khen úng- án, còn ph n ông thì ông ch ng
gì. Nào dè làm gi -d i mà c bi t tình con không quên mình, l i c bi t chàng r có
hi u ngh a, ông v a c m, v a m ng, nên g c-g c u mà nói r ng: “Con nói chuy n nãy gi