Ho bieu chanh to hong vuong van

h ng v ng v n 1 www.hobieuchanh.com

h ng v ng v n
Bi u Chánh
N TH NH T
(1) GÂY CU C TÌNH DUYÊN

Th cu c v n xây, h t suy t i th nh, nh n qu n t n hoá, i c u ra tân.
ó là nh lu t d nhiên, d u mu n d u không, ai ai c ng ph i ch u, không làm sao s a
c.
Nh l i mà coi, sau khi ánh phá i n Chí Hòa r i, binh i Pháp l n l n xâm
chi m t t c sáu t nh c a t Gia nh. T h ng nông phu cho t i nhà h c th c th y u t c
i mà quay u trông v Phú Xuân, thì tri u ình im lìm d ng nh b x i, còn chóng m t
ngó vào ám anh hùng ngh a s thì các c Tr ng Công nh, Nguy n Trung Tr c, Thiên h
ng, Th Khoa Huân l n l t th t b i tiêu tan.
ng tr c ngã ba ng nh v y ó, ph i i ngã nào ? N u c ng quy t gi n n n p
thì l y chi mà n ng níu, còn n u i thái cho xuôi dòng thì l i v i t tiên, mà c ng
th n v i cây c .
Trong lúc dân trí ng phân vân nh v y, nhà c m quy n Pháp khôn ngoan, nên
ch m lo gây thi n c m v i nhân dân. Ng i ta bi t thâu ph c t ai thì d , nh t là g p x
không có binh i t ch c hoàn b ; còn thâu ph c nh n tâm là u r t khó kh n, ph i i thay
n hoá, ph i ung úc tâm h n, m y vi c ó ph i dày công phu, ph i nhi u th k , thì m i
làm c.
i chi m tr t Nam Vi t, n c Pháp ph i b n lo nhi u n i:
- Lo chia 6 t nh c ra làm 20 h t m i, r i t quan Tham bi n m i h t ng s p
t c quan hành chánh cho phù h p v i cách cai tr m i mà không ng ch m
n phong hoá c truy n;
- Lo xây d ng an ninh cho nh n dân c l c nghi p an c , t thành th vô t i
ng bái;
- Lo t ch c ng giao thông cho ti n b m u d ch.
Tuy ph i g p rút xây n n hành chánh, ng i Pháp c ng không b d p v n thâu
ph c nh n tâm. Nh ng ng i s ng trong n y n m cu i cùng c a th k 19, là kho ng t n m
1895 t i n m 1900, ai c ng nh n Pháp m i chi m tr Nam Vi t có 30 n m mà ã kh i công
xây d ng m t n n v n hoá m i h ng d n tâm h n Vi t Nam quay v phía Âu Tây.
i lúc y mà ã:
a) Có m y ng i vi t thông minh c ch n l a em qua Pháp mà giáo hoá. y là
các c Di p v n C ng, Tr ng Minh Ký, Bùi quang Nh n, Bùi quang Chiêu,
Nguy n tr ng Qu ng.
b) Cho xu t b n Gia nh Báo v i Thông Lo i khóa trình, l i còn cho in nhi u lo i
sách ph thông ch qu c ng , do các c Tr ng V nh Ký, Tr ng Minh.Ký
và Hu nh T nh C a ch m nom.
c) tr ng Thông Ngôn (Collège des Interprètes) cho nh ng c i h c bên
Pháp tr v hi p v i m y c nho h c uyên thâm d y các quan Tham Bi n, các
nhân viên hành chánh và các s quan trong H i Quân và L c Quân h c ti ng
Vi t, mà c ng d y luôn s ký cùng phong hoá c a ng i Vi t n a.
Mà u c n y u c a ng i Pháp trong lúc y là ph i có nhi u ng i b n th ph s
trong ch c v thông ngôn, ký l c, giúp các ngành hành chánh cùng công th ng. Mu n
cho c th a mãn nhu c u kh n c p này, ng i ta ph i lo l p li n:
a) t tr ng s ph m trung ng t i Sài gòn ào t o giáo viên ay các tr ng
ng m y h t.


b) t tr ng trung h c ph thông, phân làm hai ch ng, b t u h c t i M Tho
hai n m r i lên Sài gòn h c ti p hai n m n a m i c b d ng làm thông ngôn,
ký l c. H c sinh hai tr ng này u c h ng h c b ng, ngh a là c nhà
tr ng nuôi n, ng và phát qu n áo, giày nón, kh i tr ti n chi h t.
c) n l t m tr ng s ng Pháp Vi t t i châu thành các h t cung c p cho
trr ng Trung h c M Tho.
Nhà tr ng Pháp thì s t s n xây n n giáo d c m i, nh ng nh n dân Nam Vi t coi b
ng h 1, ch a quy t y m c u nghinh tân. Vì dân trí còn l l ng nh v y, nên nh ng tr ng
tân h c m ra không c dân chúng hoan nghinh cho l m, thành th nhà n c t n công t n
a r t nhi u, mà m i n m tr ng s ph m ch ào t o ch ng 30 giáo viên, còn tr ng Trung
c Chasseloup-Laubat ào t o l i 50 thông ngôn, ký l c.
Không ph i ng i Vi t Nam không ham h c nên tr ng tân h c l p ra không c
th nh phát. Không ph i v y. Ng i Vi t ham h c l m ch . H h ng h v i tân h c nh ng h
n h ng hái v i nho h c luôn luôn. y là h th a thích món n tinh th n c c a h x a nay,
say m n, h quí tr ng, h không ành b mà dùng món n tinh th n khác, ch a ch c cái
khác ó mà ngon ng t béo bùi h n cái c a h ã có s n.
nói riêng tình hình giáo d c trong h t Gò công h i cu i th k 19, thì bi t lúc y
trong m y h t khác c ng v y.
Trong kho ng ó, ng i ta nh n th y t i châu thành Gò công nhà n c có m t tr ng
ng h c, g m n m l p, có m t quan c h c, ng i Pháp v i n m giáo viên ng i Vi t.
l p nh t n l p t thì d y Pháp v n nhi u h n Vi t v n, còn l p n m là l p chót thì giao
cho m t th y nho bi t ch qu c ng d y tr ng u h c v n xuôi, v n ng c; r i t p c, t p
vi t qu c v n.
c trò c th y ch ng m t tr m r i, l p chót c l i 50 trò, còn m y l p trên ch ng
vài ba ch c, t i l p nh t ch còn t 10 n 15 là nhi u. L i h c trò toàn là con trai ch không
có con gái, cha m t i ch , ho c trong m y xóm làng xung quanh, cách ch l i vài ba ngàn
th c.
Mu n l y l p trên có thêm h c trò ông, l i c ng mu n Pháp ng c thông d ng
trong m y làng xa, Tham Bi n m i m t i b n ch trong b n t ng m i ch m t tr ng d y
Pháp v n g i là tr ng t ng g m hai l p: l p nh chuyên d y cho bi t c, bi t vi t ch qu c
ng , r i lên l p l n b t u d y Pháp v n. Trong lúc nói ây trong h t có b n tr ng t ng t
i b n ch : R ch Gi ( ng S n), Gi ng Ông Huê (V nh L i), C a Khâu ( T ng Hòa) và
ch T ng Châu (Tân niên Tây).
c d u có hu n l nh d y H ng giáo m y làng chung quanh ch ép bu c m y ng i
có con ph i cho n m y tr ng t ng ó mà h c, l i m c d u m i n m, tr c khi khai tr ng,
có gom h c trò l p l n c a m y tr ng t ng v châu thành mà thi chung; m y ch c trò gi i
c h ng h c b ng m i tháng n m ng b c n c m quán t i châu thành ti p h c
thêm m y l p trên c a tr ng s ng h c.
Th mà trong b n tr ng t ng s h c trò c ng không c ông; ch l n nh ch
Gi ng Ông Huê thì c 40 n 50, còn m y ch nh thì vài ba ch c mà thôi,
Có m t u áng ý là lúc y châu thành c ng nh m y ch , ã có tr ng t ng
mà l i có tr ng t d y ch nho; ch ng i ta th y có t i hai ba tr ng trai gái h c chung
n b n n m ch c
Còn trong các làng ch a ki m c giáo viên d y ch qu c ng , thì h ng ch c r c
t th y nho d y tr em t i ình h c ch nho. m y xóm ông, có tr em nhi u, thì ng i
có c m ti n, có nhà r ng, c ng nuôi m t th y nho d y con cháu. Ng i trong xóm th ng
cho con t u l i ó mà h c ch nho, m i tháng n n cho th y ho c m t hai quan ti n, ho c
t qu u g o, ho c bánh trái hay tôm cá.

1
h ng h


ng già c nghe nh c t i kho ng n y s c m xúc mà nh b t ch tèm lem d dáy c a
ám tr em m i ngày b ng ng l i r ch, tr i n ng m m a i n m y tr ng làng và
tr ng xóm mà h c ch nho h i i ó. S m m i n c m r i m i i h c n g n n a bu i
chi u m i tr v nhà. M i trò em theo m t cái ng tre, có dây bu c hai u mang vào vai,
ng ng sách v , vi t m c d u m c n a hay l i sông c ng kh i t.
y trò nh m i t p vi t, không có ti n mà mua gi y m c x i x nh bây gi , thì có
m s n t i tr ng, m t t m ván, m t cái ghè ng n c, vài cây c o b ng tre v i ít c c
t sét nh i n n r i ph i khô. H t p vi t thì ch m u c c t sét vào ghè n c mà thoa trên
m ván r i c m cây c mà vi t. H vi t r i ch ó thì l y c c t mà chà lên ng bôi b mà
vi t ch khác. V i cách t p vi t ti n t n nh v y nên tr em m i h c thì tay ch n, qu n áo b
bùn l m lem, d dáy h t s c.
Ph i con nhà giàu, l i ph i bi t vi t r i, c lên h ng t h ng n m và h ng sáu, ngh a
là m i tr ng gi y b ch vi t c b n, n m ho c sáu hàng r i, thì m i b c , b ván mà c m
vi t ng vi t trên gi y.
Mà th y giáo ch m v và ch m sách cho h c trò, c ng không có m c nh bây gi .
Ng i ta ki m á ong tr i trên l , l a c c nào màu nhi u thì l m em v , r i l y d a
chút n c mà mài thành son th y giáo ch m v và khuyên m y ch vi t t t.
Hi n gi òm th y tr em i h c qu n áo p , giày nón v n vang, tay ôm c p da, túi
t vi t máy, ng i ta nh l i tình c nh c a l c trò h i 60 n m v tr c, ng i ta ch ng kh i
th ng tâm, t i nghi p cho tr x a c c kh cam go, nh ng c ng rán là h c, h c ng bi t
ngh a, bi t nhân, bi t th o, bi t thu n, bi t qu y, bi t ph i, bi t cao, bi t th p.
Xây n n tân h c, ng i ta khuyên d , v a ép bu c, mà ng i Vi t c d d và eo
i theo nho h c nó s a mình n ch nào, còn tân h c thì m t mù không hi u nó s d t
mình i âu, s e nó s phân r mình v i t tiên nó s làm cho mình quên c n nhà n n c.
d d ó không ph i vô lý.
Ai hi u bi t tâm h n c a ng i h i i ó thì không dám chê lù mù.
Mà d u ti n nh n lù mù i n a, ng i ta c ng có tâm, có chí, có ngh a, có tình, l i tâm
chí, ngh a tình c a ng i ta b n v ng kh kh ch không ph i th tâm chí xây chi u theo
lu ng gió, hay là th ngh a tình phát sanh vì m i l i.
Vì v y nên lúc tân c u giao th i ó c ng gây trong dân gian l m chuy n th c m c, có
chuy n th t thà ngh l i b t t c c i, mà c ng có chuy n éo le nh t i a n c m t. H i ó
ng có nhi u cu c bèo mây tan hi p, hi p tan làm cho con ng i khi au n, khi vui c i,
nh ng có cu c tình duyên n y nó tr c tr d k , n u nh c l i nghe ch i d u không n n i t c
i hay là mu n khóc, thì có l c ng giúp cho ng i i nay bi t c tâm h n c a ng i
thu c th h tr c, th h v a m i qua trong n m sáu m i n m nay.


(2) II
Lúc y trong h t Gò Công, t i ch Gi ng Ông Huê, mà bây gi ng i ta g i t t là ch
Gi ng, m c d u nhà n c Pháp ã có m m t tr ng t ng trong m t tòa nhà c t b ng g ch
ngói p , àng hoàng, và có b hai giáo viên d y m t l p ch qu c ng và m t l p xen
nhi u gi ch Pháp, mà tr ng t c a ông Giáo Huân c ng v n có h c trò h c ông hoài.
Ông giáo Huân là m t nhà nho h c ho t bác, thông s kinh rành ngh a lý, gi ng sách
hi u, vi t ch có gân, tu i ã quá n m m i mà s c kho còn y . Cách m i n m
tr c v ông ch t l i cho ông m t th t v n trong làng V nh H u và môt a con trai 20
tu i. Ông ph i c i v s m cho con ng có dâu lo vi c c m n c trong nhà, r i ông ch p n i
tóc t v i thím H ng là m t góa ph ngoài ch Gi ng.
Thím H ng n y h i tr c v n là v c a m t ng i khách trú, thu c bang Tri u Châu
tên H a Thêm có m t ti m bán trà và bánh in, thèo lèo ch Gi ng. V ch ng sanh c a
con trai t tên là H a M . Khi H a M c 7 tu i, H a Thêm buôn bán khá, có ti n d
nhi u m i giao ti m cho v r i em con v Tàu ng nó v i bà n i mà h c ch . R i
thay, H a.Thêm d t con i v a c m t tháng thì thím H ng c th c a bà m ch ng cho
hay H a Thêm au nên ch t, bà gi H a M l i ng trông nom cho nó n h c, ch ng khôn
n r i bà s cho nó tr qua.
Thím H ng bu n r u v s m t ch ng, l i xa con, thím h t mu n buôn bán n a. Thím
sang ti m bánh cho ng i khác, tom góp v n li ng c g n ba ngàn. Thím mua m t nhà
ngói ba c n, vách ván, phía tr c có sân, phía sau có m t mi ng v n nh nh . Sân thì thím
ch t ng c i òn tr mà bán l , còn phía sau thím c t thêm m t thà lá ba c n cao ráo,
kho ng khoát, tr cá khô và n c m m mà bán cho b n hàng. Buôn bán th n y thím ã
th nh th i mà l i có l i nhi u. Ch ng bao lâu thím ch p n i tóc t v i ông Giáo Huân, v
ch ng toan tính v i nhau, m i óng vách mà ng n m t c n trong nhà lá phía sau tr n c
m v i cá khô, còn hai c n thì óng bàn gh d n thành m t tr ng h c cho ông giáo d y
ch nho.
Tr ng h c c a ông Giáo Huân g n chùa Ông Quan , d a bên l t phía cây Me
n i lên, tr c chùa Ông, sau nhà vi c V nh L i, r i i th ng vô V nh H u.
Tr ng m d y ã b y n m r i, trai gái h c chung, s h c trò luôn luôn không d i
40. H c trò ch qu n áo s ch s ch không ph i tèm lem nh tr em ng, r y. M i t p
vi t thì dùng gi y dùng vi t ch không ph i dùng t mà vi t trên ván r i bôi.
c trò phân nhi u l p. L p m i h c v lòng, la rùm: Thiên tr i, a t, nh n ng i,
i t p vi t ch l n b ng khu tô, thì óng ti n tr ng m i tháng hai c c b c.
p ã vi t c r i, d u còn vi t hàng ba thì ph i óng ti n tr ng n m c c.
Còn l p nghe gi ng sách, b t lu n h c Minh Tâm B u Giám hay u H c T m
Nguyên, hay T Th Th Chú, thì ph i óng ch n m t ng.
Nh v y nên m i tháng ông Giáo Huân ki m vài ch c ng b c, u ng trà hút thu c
không h t, huê l i trong v n trong V nh H u ông giao h t cho con v i dâu n xài thong th .
Th i d ng bi u trong tr ng ông giáo Huân không gi ng v i tr ng nhà n c. S m
i n c m r i ngoài 9 gi thì b t u d y. G n 12 gi th y ngh tr a. Luc y h c trò t do,
nh ng không c c i gi n làm r y; mu n v nhà thì v mu n i ch i c ng c, hay là
mu n ó mà h c ôn ho c t p vi t tu ý. Th ng th ng m y trò tr ng tu i, nghe sách, thì
luôn mà h c, duy có m y trò nh hay i ch i ho c ra ch mua bánh mà n.
Hôm nay, quá 9 gi r i, h c trò r i rác i h c, vô sân r i thì i d c theo ng bên hè
mà vô tr ng phía sau.
Ông Giáo Huân n c m u ng n c r i, ông ng t i c a gi a v n thu c mà hút. Ông
ngó ra l th y có m t c u trai ch ng 15, 16 tu i, ng i th th n, thì ông kêu: „Xuân, vô
ây cho th y h i th m m t chút coi“.
u trai y nghe kêu thì xâm xâm i vô, t i th m thì ch p tay cung k nh xá th y. Ông
Giáo Huân h i d n d p: „Cháu còn i h c ch Tây hay không ? H c n b c nào r i ? Nói
ti ng Tây c hay ch a ? Thôi h c hay sao nên th i ch i v y h ?”.


Không i ng i ta tr l i, ông li n ti p xây l ng i vô nhà, và i và nói ti p: “Vô
ây, vô nói chny n cho th y nghe th coi”.
Ông Giáo kéo gh ng i d a cái bàn. C u Xuân th y thím H ng ng ng i trên b ván
ngang ó têm tr u mà n, c u xá thím r i ng x r , tay v n cây c t.
Ông Giáo Huân h i l i:
- Cháu còn h c d i Gò hay không ?
- Th a còn.
- Còn h c sao l i c v mà i ch i ?
- Th a, bãi tr ng t hôm qua con v .
- À! Bãi tr ng. Ngh t i ch ng nào m i h c l i ?
- Th a ngh l i 25 tháng giêng.
- hôn ! Ngh h n hai tháng, h c trò quên ch h t còn gì!
- Th a, bãi tr ng l n nên ngh lâu.
- Cháu xu ng Gò h c ã c hai n m r i. Bây gi lên t i c p nào ? Còn h c bao
lâu n a m i r i ?.
- Th a h i m i xu ng con ng i h c l p ba h c m t n m. N m nay con h c l p nhì
mãn r i. Ra giêng khai tr ng, con s lên l p nh t, h c thêm m t n m n a thì cu i
m i thi.
- Thi thì ch c cháu u, vì th y bi t cháu ham h c l i siêng n ng, nên ch gì c ng
y, h cháu h c thì ch c cháu gi i h n chúng b n. Mà qua n m nay cháu thi u
i cháu c làm ông gì hay th y gì nè ?
- Th a th y, con nghe ng i ta nói, h h c l p nh t mà thi u, nh mình thôi h c
thì nhà n c cho làm th y giáo và b i d y m y tr ng công ho c tr ng làng.
Còn n u mình ch u i h c thêm cho h c l c c cao, thì nhà n c nuôi c m n c
áo qu n cho mình h c hai n m t i tr ng l n M tho r i lên Sài gòn h c ti p thêm
hai n m n a. Mãn b n n m thì ra tr ng s c b làm thông ngôn, ký l c trong
các s , ho c làm giáo viên d y m y tr ng s h c.
- u qua sang n m thi r i cháu thôi h c i làm giáo làng ho c giáo t ng, m i
tháng lãnh l ng 9, 10 ng có ngh a gì, s không c m áo cho cháu, âu có d
mà nuôi ch H ng V n c. Ph i rán h c thêm b n n m n a ng làm thông
ngôn, ký l c m i khá. Cha ch , mà ch H ng V n nghèo ch s c cho cháu h c
n b n n m hay không ?
- Th a, con ch a nói chuy n ó cho má con bi t. B ng con thì mu n h c n a, ng t
con th y má con c c kh quá, nên nên con không n lo t ng lai cho ph n con, mà
cho má con c c kh thêm t i b n n m n a. Có l con h c thêm m t n m l p
nh t n a r i con xin i làm giáo làng ng con giúp má con.
- Cháu bi t th ng m nh v y thì cháu là con có hi u. Ng t h i tr c cháu h c v i
th y, cháu thông minh m m cán, h c c i H c, Trung dung, Lu n Ng r i k
cháu b qua h c ch Tây. H c thêm ã m y n m r i n u ra làm giáo làng thì
ng công phu c a cháu quá. Ch chi h i ó cháu h c luôn ch nho, thì bây gi
cháu s c m tr ng t mà d y h c nh th y, l ng h ng h n giáo làng mà
c thong th , kho kho n. H i cháu t bi t th y ng qua tr ng t ng mà h c
ch tây, thi t th y bu n quá. Ng i Nam thì h c ch Nam, ng n theo nh
ngh a c a mình. H c theo ng i ta làm chi. Th h c làm tôi m i, thà d t r i
làm ru ng ho c l p v n mà nuôi thân c ng còn vinh quang h n nhi u. Th y
th ng cháu l m. H i tr c cháu là ngôi sao xán l ng trong tr ng c a th y. Th y
ch c th y s truy n o h c c a th y cho cháu c, b i v y cháu b mà i ng
khác, th y ti c h t s c.
- Th a th y, t i cha con m t, má con nghe l i c u Ba con, ép con ph i qua tr ng
ng mà h c cho kh i t n ti n th y, r i sau c làm giáo viên. Vì v y nên con
i i h c ch Tây, ch thôi h c ch nho thi t con c ng bu n l m.


- u anh H ng V n còn s ng, ch c th y c n nh, th y không nh cho cháu b
nho mà h c ch Tây. Mà bây gi bãi tr ng ngh t i hai tháng cháu nhà làm cái
gì ? Không l m i ngày n no r i th i ch i hoài.
- Th a, con coi bài v c l i, ch không có làm chi h t.
Ông Giáo Huân l l ng mà suy ngh . Ông m cái h p thu c ra và l y thu c v n mà
hút n a.
Thím H ng nói: “Thi u gì con nhà giàu có, b c ti n d dã mà h l i không ch u i h c.
Còn cháu Xuân ây ham h c, l i có khi u thông minh, mà nhà thì nghèo, m góa con côi, i
c không c. Ông tr i tr trêu quá. Ch chi ông cho cháu Xuân sanh trong m t nhà giàu
có l n, thì cháu s h c gi i bi t ch ng nào”.
Ông Giáo nói:
- i ph i có tr c tr o nh v y m i có chuy n mà nói ch . Có l t o hoá gây cu c
khó kh n trui gan, th chí con ng i, b i v y g p khó kh n mà l t qua m i
thi t là gi i.
Thím H ng h i Xuân:
- Ch H ng V n lúc n y còn bán ngoài ch hay không cháu? H t mùa b p, khoai
i, ch bán th gì ?
- Th a, má con bán xôi v i bánh bèo.
- Bán xôi, bánh mà l i lóm bao nhiêu ?
- Th a, m i b a l i n m ba c c c ng n.
- s ng b t bu c ph i t n hao nhi u th , nh nhà c a, áo qu n, thu c men, ch có
ph i t n c m, cá mà thôi âu cháu.
Ông giáo nói:
- Nhà nghèo ph i ch u nhi u n i kh , nói sao cho xi t. Mà khó kh n cho m y ng i
ta c ng s ng c, có sao âu mà lo. N u có lo là lo ng vì ch b n hàn mà làm
trái o ngh a, làm nh c t tiên mà thôi.
Ông Giáo xây câu chuy n qua a h t phong hoá, thím H ng không mu n theo, nên
thím làm l . Ông giáo m i nói v i c u Xuân:
- Xuân, th y gi ng T Th cho cháu v a h t b Lu n Ng thì cháu thôi h c. Cháu
còn thi u b M nh T , ch a nghe. B a nay th y b t u gi ng M nh T cho con
Cúc H ng h c.
- Chà! Cô Cúc H ng ã h c xong i H c, Trung Dung, Lu n Ng , bây gi cô
nghe t i M nh T l n ? Gi i quá !
- Nó thông minh l m, l i siêng n ng c ng nh cháu h i tr c v y. Nó c ng l n r i,
cha m nó mu n b t nó nhà ng t p buôn bán. Nghe gi ng sách tay ôi, m t
th y m t trò thi t bu n quá. Ng t Cúc H ng c n n n xin th y d y dùm M nh
n a cho nó h c b T Th r i nó s nhà mà buôn bán. Vì v y nên th y
ph i rán d y dùm cho nó ng nó kh i thi u sót. Th y ngh t Gia nh mình bây
gi không còn thi c gì n a. Ng i mình c n h c nho tu tâm, d ng tánh mà
i v y thôi. Mà xu t thân làm n, n u không h c M nh T thì nh i chi c
thuy n không có bánh lái. Cúc H ng tính buôn bán, nó mu n h c M nh T là
ph i l m. ó là thêm m t lý th y ph i d y nó n a. May g p d p bãi tr ng, cháu
không t i hai tháng, th y mu n cháu th a c h i mà h c luôn M nh T v i Cúc
ng. Có thêm m t trò n a thì th y m i s t s ng. Cháu ch u hay không ?
Xuân d d r i áp:
- Th a, th ng th ng con suy ngh coi.
- Suy ngh làm chi ? Có u chi tr c tr âu mà suy ngh .
- Con ph i th a cho má con hay coi má con có b ng lòng lay không.
- Á! Cháu s ph i óng ti n ch gì. Không. Th y d y giùm cho cháu, cháu kh i
óng ti n h c. Bãi tr ng, cháu h c thêm M nh T cho có nhân ngh a mà x
, có ích quá. không mà th r u có ích gì âu. Cháu b t u h c li n b a nay i.


Chi u v s nói l i cho ch H ng V n hay, nói th y d y giùm, th y không òi
ti n. Mà cháu n c m s m m i r i hay ch a ?
- Th a, r i.
- y thì i xu ng tr ng v i th y. Bây gi ch c h c trò ã t i r i.
Ông giáo d t Xuân vô trong r i i c a sau mà xu ng nhà d y h c. i d c ng ông
i:
- sách T Th c a cháu h i tr c cháu còn hay không ?
- Th a, còn h t. i h c thì con gói c t trong t . Bãi tr ng con m i em ra mà
c l i. Con m i l y ra h i hôm n y.
- c l m. V y mai cháu em M nh T theo mà h c. B a nay cháu dò chung sách
a Cúc H ng. Ch ng th y gi ng gi i r i, th y s cho cháu m n sách c a th y
ng cháu h c .
Ông giáo b c vô nhà h c, sau l ng có Xuân i th o. H c trò ng i ch t ba cái bàn
th p mà dài, c th y ng ng d y ch p tay xá th y. Ông giáo khoác tay bi u ng i xu ng và
ông i ngay l i ch Cúc H ng ng i mà nói: ''Cúc H ng, th y l i ki m thêm m t trò xin
nghe gi ng sách M nh T n a ây, ng cháu h c cho có b n. Cháu bi t Xuân mà”.
Cô Cúc H ng ngó Xuân, mi ng chúm chím c i mà áp: “Th a bi t, anh Xuân là
c trò c c a tr ng n y. Anh B i h c ch Tây m y n m nay''. Xuân bi t ý Cúc H ng
mu n m h i bao bi m, nh ng ngh không ph i ch bi n b ch qu y ph i, nên c u c ng chúm
chím c i ch không nói chi h t.
Ông giáo bi u m y trò d n xu ng m t chút ng tr ng u bàn gi a m t ch cho
Xuân ng i ngang m t v i Cúc H ng ng i phía bên kia. Ông Giáo i qua hai bàn hai bên mà
ch o cho h c trò h c.
Xuân ng i ngó t phía thì th y ván, bàn, gh , võng, u còn y nh m y n m tr c,
không d i i chút nào h t. Phía trong lót b ván gõ nh cho th y n m ng i. Tr c b ván
thì m t cái gh nghi, trên gh có m t bình trà, hai chén nh , m t h p thu c, m t l l a v i
t c p ki ng, cho th y mang mà xem sách. M t bên l i có ba ch ng sách th p th p,
sách c mà bìa c ng quành. Trên ván có g i d a, có g i u, có qu t lông, l i có m t ng n roi
mây khi nào h c trò nh làm r y lúc th y gi ng sách, thì th y nh p trên ván mà bi u im
ng.
Th y ã có ch n m ng i thong th , mà ngang v i b ván l i có gi ng m t cái võng b
lúc th y d y m t thì n m a nhúc nhích cho mát.
Còn ba dãy bàn c a h c trò ng i h c, thì hai dãy hai bên toàn là h c trò nh c ng
chung v i l i 30 trò, m t bên h c Tam T Kinh, m t bên h c Tam Thiên T , bàn nào h c
theo bàn n y nên la rùm. Bên nây h c: “Ph cha, m u m , s th y, quân vua”, thì bên kia l i
la: “Thiên Tr i, a t, th t m t, t n còn, t con, tôn cháu, l c sáu, tam ba, gia nhà, qu c
c,…”.
Xuân ng i m t ngó tr c sau, tai nghe inh i, quang c nh cách l y n m tr c di n l i
tr c m t, x a nay c ng v y, c u xúc ng nên li c Cúc H ng mà c i. T i bàn gi a ch
u ng i, ch có m i trò, 3 gái 7 trai, toàn là h c trò nghe sách duy có Cúc H ng, 15 tu i,
c T Th , còn 9 trò kia, gái c ng nh trai, còn h c sách Minh Tâm, tu i tác x p x v i
nhau, l i 13 ho c 14.
Ông Giáo Huân l n l t d y giáp hai bàn hai bên r i ông nh p roi bi u nín h t ng
ông gi ng sách cho h c trò l n. Nh t p quen k lu t nhi u n m, b i v y v a nghe nh p roi thì
c trò nín êm, ch có ít h c trò l m th m trong mi ng.
Ông Giáo l i gh nghi l y cu n sách Minh Tâm v i c p m t ki ng r i i ra mà ng i
cái gh t i u bàn gi a phía ngoài c a, d sách ra c ch r i c t ngh a t ng ch , t ng
câu cho h c trò nghe. C u Xuân c ng nh Cúc H ng day l i phía trò ng i g n li c m t dòm
vào quy n sách mà dò chung v i b n.
Ông Giáo c t ngh a c hai t sách r i ông x p l i mà nói: “Thôi b a nay gi ng bao
nhiêu ó ã nhi u r i. Bây h c i, có câu nào ch a hi u rõ thì s h i l i. Bây gi th y


gi ng M nh T cho cúc H ng. M y trò c ng nên lóng nghe l n ng hi u chút nh ngh a lý
sau h c cho d ”.
Ông i l i gh nghi i sách mà l y “M nh T th ng quy n r i kéo gh ng i u bàn
phía trong. Ông th y c u Xuân ng i khoanh tay không có sách tr c m t, ông m i bi u trò gái
ng i g n Cúc H ng i ch v i Xuân ng Xuân qua ng i d a bên Cúc H ng mà dò chung
sách c a Cúc H ng.
Xuân vâng l i th y mà i ch , không ái ng i chi h t. Cúc H ng y cu n sách qua
phía Xuân. Th y b t u c t ng câu mà c t ngh a xuôi r i nói t i lý. Hai tr cúi mà dòm
chung vào quy n sách, hai u g n ng nhau, nh ng m c lo dò cho nh ch và hi u ngh a
nên không ái ng i chi h t.
y c ba t sách r i ông Giáo nói b a u gi ng ít m t chút ng kh i ngán, quen
i s gi ng nhi u h n. Ông trao quy n sách c a ông cho Xuân m n. Ông l i b ván ng i rót
c trà mà u ng và l y cây qu t mà qu t.
c trò a c m v lên h i ch , a c m sách l i h i ngh a, ti p t c lên xu ng không
ng t. Xuân g m u vào quy n sách không ý n vi c chi khác, c ng không tính i ch
ng i tr l i ng xa Cúc H ng.
t tr i g n ng bóng, ông Giáo th y h c trò các c p u lo h c, không còn h i ch
ngh a gì n a, ông l i võng n m, m t h i r i b i lên nhà trên.
c trò bi t th y i ngh tr a, t i gi mình c thong th nên r nhau t p i ch i, t p
i ch mua bánh v n. Ph n ông thì ra ch , nh ng i riêng thì t p ôi ba trò, ch không i
chung. Trò nào không mu n i thì g i ti n cho chúng b n mua giùm k o, c m ho c chu i
u.
Bây gi trong tr ng ch còn có m i m y trò, nh ng d m nhau t khóm n m ba trò,
con trai thì ra sau hè ánh áo, con gái thì ng i d i t ánh a.
Trên bàn gi a ch còn có Xuân v i Cúc H ng ng i êm, ch m chú ngó vào sách mà
c, ng i m t bên nhau, nh ng không ai nói t i ai.
Thình lình Cúc H ng kêu mà h i: “Anh Xuân, bài u ý nói cái gì v y anh ? Nãy gi
em suy ngh h t s c mà em hi u không th u. H c mà t p luôn luôn thì vui. Vui cái gì ? B n
xa l i thì m ng. Sao mà m ng ? Ng i ta không bi t mà nình không h n, v y m i là quân t .
Không bi t gi ng gì ? Anh hi u sao âu, anh làm n c t ngh a l i cho em nghe th coi”.
Xuân ngó ngay Cúc H ng và nghiêm ch nh áp: “Theo l i th y d y h i nãy thì bài
y khó hi u là t i ch “h c”. Cô ph i nh ngh a ch “h c” cho úng thì t nhiên cô hi u
t”.
Cúc H ng c i mà nói:
- Anh kêu em b ng cô nghe k quá. Anh em h c v i nhau m t tr ng t h i nh ,
mà anh kêu cô thì d ng nh thu nay ch a quen bi t nhau.
- Ch kêu th nào ?
- Kêu b ng em.
- Cô ã l n r i. Kêu em sao ph i.
- Anh m y tu i mà anh nói em l n ?
- Tôi 16 tu i.
- Em m i 15, nh h n anh m t tu i thì làm em là ph i l m ch . Em mu n t rày s p
lên anh kêu em b ng em cho có tình thân thích m t chút, ng kêu b ng cô n a
nghe hôn.
- Mu n vây c ng c. T ý em.
- Bây gi anh c t ngh a bài sách l i cho em nghe i.
- Ch “h c” ây là h c o nho, ch không ph i h c ng bi t ch Tàu, nh mình
c ây v y. Sách nói: “H c nhi th i t p chi, b t duy t h ?”. Tôi hi u ngh a nh
y: mình c nghe gi ng v o nhân ngh a c a nho giáo; r i m i gi m i kh c
mình gia công rèn t p, làm y nh l I d y; mình h c ã c o há mình không vui


lòng p d hay sao ? Ch “duy t” là vui p, nh ng vui p trong ch không l
ra ngoài.
- Anh gi i ngh a nh v y thì hi u quá. Em hi u r i. H i nãy em b i r i là t i em
không bi t nh ngh a ch “h c”. em gi i câu th nhì cho anh nghe coi trúng
hay không. “H u b ng t vi n ph ng lai b t di c l c h ?” Ý sách nói: có ng i
n ph ng xa h nghe mình h c ã c o, h n mà bàn lu n ho c h c h i
i mình, c nh v y mình không vui hay sao ?”
- Em nói nh v y thì trúng l m. Nh ng em nên nh ch “l c” ngh a là vui nh ch
“duy t”, song vui l ra ngoài ch không ph i vui trong nh “duy t”.
- Cám n anh. Em s nh . Còn câu chót, ph i nh v y hay không? „Nh n b t tri nhi
t u n b t di c qu n t h ?“ ngh a là: ví d u ng i ta không hay, không bi t
mình tu t p ã c o, n u không ai tìm t i ng h c h i v i mình, mà mình c ng
không h n trách, mình n c nh v y không ph i là quân t sao? C t ngh a
nh v y trúng hay không anh Xuân?
- Trúng l m. Em gi i quá.
- May có anh h c v i em; nên em h c d mà l i vui n a. N u em h c m t mình,
ch c em b i r i l m. Anh thôi h c ch Tây hay sao nên tr l i h c ch nho ây
anh Xuân.?
- Lúc n y bãi tr ng, tôi c ngh t i hai tháng. H i nãy tôi ghé th m th y. Th y
nói b a nay th y b t u d y em h c b M nh T . Th y bi u tôi nh n bãi tr ng
c nhà, tôi nên h c luôn M nh T v i em ng thông tr n b T Th . T i v y
nên tôi m i h c ây, ch không ph i tôi b ch Tây. Ch ng khai tr ng tôi ph i i
c thêm m t n m n a cho mãn l p nh t r i m i thôi.
- u v y thì anh h c ây t i hai tháng. Em h c M nh T có anh dìu d t. Em
ng l m. Em h c xong b T Th r i em c ng thôi , ng nhà t p buôn bán.
Anh nh m coi trong hai tháng mình h c h t b M nh T hay không ?
- Th y nói th y rán d y cho h t.
- Em m ng quá. Mình c h c v i nhau t i hai tháng. Ch ng thôi mình s thôi v i
nhau m t l t. Anh không có sách M nh T hay sao ?
- Có nhà. B a nay tình c th y bi u h c, tôi có dè âu mà em theo. Ngày mai tôi
có sách.
- u không có, anh h c chung sách c a em c ng c. Anh h c nho gi i, n m ó
anh b nho mà h c ch Tây, th y ti c quá. Em c ng bu n. T i sao anh b nho h c
ng theo tân h c v y anh Xuân?
- i ý c u tôi mu n nh v y. C u nói con ng i tr c h t ph i lo cho no c m m
áo. i h c ph i chú tr ng v c m áo ngày sau. i n y mà còn h c nho dùng
vào ch nào. Cha tôi m t, má tôi nghèo, nên tôi ph i nghe l i c u tôi mà b c theo
i.
- Vì c m áo nên i h c. H c nh v y em s không c cao th ng ph i hôn anh ?
- Ph i l m. Nh ng nhà nghèo, n b a tr c ph i lo b a sau làm sao mà ngh n cao
th p cho c em. Tôi i Gò Công mà h c hai n m nay, may có hoc b ng tôi h c
i c. N u không có thì tôi c ng ph i b r i m c d u c u m tôi cho tôi n
m.
- Anh có chí háo h c, l i có khi u thông minh, mà b nhà nghèo, thi t u ng quá.
- i ng i u có m ng riêng. Tôi không phi n mà c ng không ti c chi h t.
- Anh ói b ng hôn anh Xuân ? Em có ti n ây. em m n h c trò i mua c m
chùi cho anh n.
c d u Xuân c n, nói không ói b ng, Cúc H ng c ng ng d y i l i ch m y trò
gái ng ánh a mà a ti n m n m t trò i mua n. M t lát trò y em vô hai mi ng
m g o v i hai v t c m chùi. Cúc H ng b ra th ng cho trò i mua n a v t c m chùi, r i
i Xuân n ch i. Xuân t ch i không ch u n, c nói không ói.


Cúc H ng làm m t bu n mà h i: “C m c a em mua nên anh chê ph i hôn ? Em c ng
không ói. S d em m n i mua là vì b a nay g p nhau l i, còn c h c chung v i nhau
a, em m ng, em mu n anh em n chung th gì m t chút cho vui v y thôi. Anh n c m c a
em mua, có gì âu mà m c c . Anh t ch i em bu n l m. Anh n m t th c m g o ây”.
Cúc H ng l y m t mi ng c m g o a cho Xuân. V i nh ng l i thi t tha v a nghe
ó thì khó cho Xuân t n a c, nên c u ph i l y mi ng c m g o c a Cúc H ng a m i.
Nh ng c u l y r i c u b ra làm hai, phân n a trên mi ng c m th nhì, còn phân.n a c m
mà n. Cúc H ng vói l y n a mi ng lai ó mà n và nói: “Anh chia hai nh v y em ch u
m. Anh n phân n a, em phân n a”.
Hai tr ngó nhau, ng c i v i nhau.
Tuy Xuân thôi h c tr ng n y ã h n ba n m, nh ng chung m t ch , hai tr lâu lâu
thì g p nhau ngoài ng hoài. Mà g p thì th y thoáng qua v y thôi, ch không ngó cho k .
Tình c hôm nay c ng i d a bên nhau, c nói chuy n v i nhau nhi u, l i nãy gi l t
sách, ch ch , nhi u khi ng ch m tay nhau, c hài tr ng nh n hình d ng bây gi bi n i
khác h n v i hình d ng ngây th h i tr c, r i trong lòng xúc ng, d ng nh có cái gì nó
lay chuy n trong u óc, mà nó còn làm ph i ph i trong ru t gan n a v y.
Cúc H ng th y Xuân bây gi là m t c u trai m nh m , g ng m t hi n t , c p m t
sáng tr ng, t ng m o nghiêm trang, nói chuy n hòa h n. Xuân khác h n m y c u trai tía
lia, vúc v c, mà c ng không gi ng l y c u nhút nhát s t sè. Tuy Xuân là con nhà nghèo m c
qu n áo v i bô, song t v n nói cho t i thái , con nhà giàu khó mà bì k p.
Còn c u Xuân th y Cúc H ng n m nay ã ra mã con gái, tóc b i vén khéo, m c áo
a qu n hàng, nét m t v a p , v a thu n hòa, ti ng nói v a trong ng n, v a l ngh a. ã
y mà còn thêm t ng i y u u mi ng c i có duyên, ngón tay no tròn, n c da tr ng .
nhan s c và tánh tình u hi p nhau, khêu g i ham thèm c a trai m i l n lên. C u Xuân
tuy n t na m th m, c ch àng hoàng song c u c ng có máu có th t, bi t mu n, bi t yêu,
nên thân c n v i Cúc H ng, c u ch ng kh i rúng ng can tr ng nh muôn ngàn thanh
niên khác.
Cúc H ng th y xuân n h t mi ng c m g o r i, cô li n l y t c m chùi b làm hai
mà a phân n a cho Xuân và nói: “Anh n thêm n a v t c m chùi v i em, r i em i múc
c cho anh u ng. Có anh h c chung v i em, h c t i ch ng nào, em c ng không lo”.
Xuân không có lý mà t c nh ng l i m i h u tình, h u ngh a c a Cúc H ng, nên
ph i lãnh n thêm n a v t c m chùi n a. Cúc H ng vui v nói chuy n không ng t, ch ng
th y Xuân n r i cô m i vô trong l y tô múc m t tô n c m a b ng ra cho Xuân u ng và r a
tay. Cô ng ngó Xuân, cô r t vui lòng mà c cho Xuân n u ng, b i v y cô chúm chím
i hoài.
i Xuân r a tay r i cô l y tô v i c m n không h t em l i ch ba trò gái ánh a
mà m i n c m r i nh em giùm cái tô vô trong mà c t luôn. Ch ng cô tr l i cái bàn gi a
thì th y Xuân ã em sách v qua ng i phía bên kia, i di n v i cô nên cô h i:
- Sao anh không ng i bên n y n a ?
- Tôi có sách nên không phép ng i chung hoài, nh t là không có th y.
- Em hi u r i. Thôi bây gi em c và c t ngh a nghe luôn. Anh dò coi n u có
ch nào sái, anh s a giùm cho em.
Bây gi Cúc H ng m i c và gi i ngh a. Xuân dò theo, ch nào Cúc H ng gi i
không rành thì Xuân nói thêm, có khi Cúc H ng c m sách i qua ng m t bên Xuân mà nói
chuy n.
r i, H c trò i ch ho c i ch i l n l t tr v h t. Bàn nào c ng lo h c l i ng
t lát n a th y s xu ng mà d n bài. M y trò nh n u quên ch nào hay là không hi u câu
nào thì h i m y trò l n mà h c. ó là t c l c a tr ng ông Giáo Huân thu nay, h l n thì
ph i giùm giúp nh , gi i ph i nâng d , cho không ph i nh thói i l n thì hi p nh , gi i
thì khi d .


Ông Giáo Huân ngh tr a, ông th c d y t m và u ng trà r i ông m i xu ng tr ng.
Ông d n bài l p nh ng i hai bàn hai bên r i ông cho v tr c. Còn bàn gi a, h c Minh Tâm
i T Th , thì ông l i ng ông d n k . Ông bi u m t trò trong ám h c Minh Tâm c
i gi i ngh a t câu trong m y t sách ông ã d y h i s m m i.
y trò khác ng i dò mà nghe. Trò n y gi i vài ba câu thì ông bi u trò khác gi i ti p.
Có câu nào gi i tr t, ho c không rành, thì ông ch n mà gi i l i.
Qua t i M nh.T , ông Giáo bu c Cúc H ng ph i gi i. Cúc H ng nh có Xuân c t
ngh a giùm rành r tr c r i, nên cô gi i có m ch l c, nói ý ngh a, không sai không sót chi
t, làm cho ông Giáo r t hài lòng, nên ông khen Cúc H ng n c n , m c d u ông bi t có
Xuân ph giúp nên Cúc H ng m i thông c nh v y.
n n a chi u, d n bài xong r i, ông Giáo cho v h t. Xuân b c l i quy n M nh
trên gh nghi và xá th y mà ra tr c m t mình. C u s m không bi t c u i âu nên m
trông, b i v y c u ri t v nhà xóm Cây Me l n.
Cúc H ng ôm sách th ng th ng ra sau, r i t xu ng phía ch ng v nhà d a mé
kinh.


(3) III
p thi u niên nam n , x ng ôi v a l a, c hai u ham h c, u d th ng g p nhau
li n kh n khít, li n thân yêu, là con nhà ai âu ?
Xuân v i Cúc H ng là hai nh n v t chánh c a truy n n y, m t nghèo m t giàu, nhà
nghèo thì kh v i nghèo, còn giàu c ng kh v i giàu, vì n ng tình n ng ngh a nên c hai u
ch u kh nh nhau, c u mang n i kh c a d ng tr n, kh n k m t ng i còn, mà tình
ngh a v n kh kh , tình không phai, ngh a không l t.
y nên d n ph t tông tích c a c p thi u niên n y ra ây cho r i, không c n ph i gi u
gi m n a.
Xuân thi t tên h là Phan V nh Xuân, con trai c a Phan V nh Thanh, sanh tr ng t i
ch Gi ng Ông Huê, trong m t xóm cách ch ít tr m th c, g i là xóm Cây Me l n, vì ch ó
có m t c y me c c u, g c l n n hai ng i n i tay nhau ôm m i giáp.
Phan V nh Thanh có v là Th Hài, v ch ng sanh có m t a con trai, là V nh Xuân
ó mà thôi.
nh Thanh nghèo, nh ng có ngh ng thúng, ng r khéo, b i v y ng i trong
ch và m y làng xung quanh n t ng thúng r , ph i ng i làm t i ngày mà c ng không
p cho ng i ta l y. Còn v là Th Hài l i gi i v ngh mua bán, khi làm bánh bò, bánh ch,
khi n u b p, n u khoai, khi mua t, mua rau, khi mua xoài, mua mít, em ra gi a ch ng i
bán.
ch ng u có ngh riêng, b i v y nhà tuy nghèo, song c m g o , qu n áo lành,
kh i n n n, không v t v .
nh Thanh h i nh có h c ch nho v a dùng; l i có hoa tay nên vi t ch coi s c
o và t i t t. Nh hoa tay ó mà c H ng ch c trong làng ch n c lên ch c H ng v n,
khi cúng m u, cúng ình thì V nh Thanh vi t v n t .
ch ng sanh có m t a con, mà may V nh Xuân có khi u thông minh, l i có tánh
háo h c. M i n m sáu tu , V nh Xuân th y con nít trong xóm ôm v i h c, nó òi i theo.
Cha nó th y v y m i mua sách Tam T Kinh r i lúc nào r nh rang thì d y nó h c ti ng m t
và t p nó vi t ch . Ch ng nó c b y tu i, cha nó em n tr ng ông Giáo Huân xin cho
nó h c.
Ông Giáo Huân th y V nh xuân còn nh mà ã thu c sách và vi t c, thì ông em
lòng yêu. Ông ân c n d y V nh Xuân trong n m n m thì ã d y t i T Th .
Ai th y V nh Xuân m i 12 tu i mà h c T Th c ng cho là k quái, nên g i là Th n
ng, làm cho ông Giáo Huân càng thêm t hào nên ông chuyên chú d y V nh Xuân s t s ng
c bi t.
i thay V nh Xuân h c Lu n Ng v a r i thì H ng v n V nh Thanh b nh trong m y
ngày r i m t.
Th Hài có ng i em trai tên là Ba Cao, t i ch Gò Công, hay anh r m t, v ch ng
li n lên giúp v i ch lo vi c t ng táng.
Ba Cao h i tr c c ng nghèo, may g p ng i v , g c Vàm Láng có v n cb y
tám tr m. V ch ng lên Gò Công c t nhà g n ch r i mua m t chi c xe ki ng v i ba con
ng a ch y m i a r c hành khách. Lúc y ã có l á b t t Gò Công thông ra các ch ,
mà xe thì ít có, b i v y Ba Cao a hành khách thâu l i d i dào. Khi H ng v n V nh Thanh
ch t ây thì v ch ng Ba Cao ã có m t b y ng a sáu con kéo chi c xe t ch y ng C a
Khâu m i ngày hai chuy n, m t chi c xe ki ng ch y ng ch T ng Châu v i m t chi c xe
hai bánh dùng ch y m i riêng.
Trong nhà có t i ba ng i b n gi ng a và ánh xe. Trong t th ng có b c ngàn luôn
luôn. Ng t v ch ng không có con, nên còn bu n v ch d b c ti n mà thi u con cháu.
Chôn c t H ng v n V nh Thanh xong r i v ch ng Ba Cao h i th m gia o c a ch ,
khuyên ch bán nhà c a, c v Gò Công mà , tr c ch em.g n nhau, sau V nh Xuân h c
ch Tây, ng l p thân cho vinh hi n v i ng i ta. Th Hài nói âu quen ó, ã có ngh


mua bán thì ây m con c ng có th thong th s ng v i nhau. Ch không ành b x mà i,
nh t là H ng v n m i nh m m t, n m m ch a khô, nên không n lìa xa m ch ng n i quá
vãng.
Ba Cao mu n em ch v nuôi mà ch không ch u, chàng m i xin cho V nh Xuân làm
con nuôi ng chàng cho h c ch Tây, sau làm th y ký, th y thông, r i l n l n làm ông
Huy n, ông Ph . Chàng nói i ã i m i, ph i h c qu c ng v i Pháp v n m i có ch
dùng, ch ch nho thông d ng h i c u trào, bây gi không ai dùng n a, d u h c gi i, h c
nhi u, c ng không ích gì.
Th Hài nghe l i em nói có lý, nh ng th ng con không n lìa xa, nên nói thôi ch
em V nh Xuân qua tr ng T ng ch Gi ng cho h c ch Tây th m t vài n m, nh nó h c
c r i s g i nó v i c u m nó d i Gò Công ng h c ti p.
Vì v y nên cách vài sau, Th Hài d t con lên th a cho ông Giáo Huân hay mà em
nh Xuân qua tr ng T ng cho h c ch Tây. Ông Giáo Huân m t m t trò gi i ông ti c vô
cùng. Nh ng v H ng v n Thanh ã mu n con h c cho h p th i, mà ông c ng d bi t ch
nho bây gi không c thông d ng n a, b i v y V nh Xuân i thì ông ti c, mà ngh t i i
ng lai c a V nh Xuân thì ông không n níu l i ng h c hoài v i ông. Vì th ng V nh
Xuân nhà nghèo mà l i m góa con côi, ông không dám vi n ngh a v , ho c n n c, mà
khuyên ph i an b n cho tr n o.
Ông Giáo Huân ph i ép b ng cho V nh Xuân b nho h c theo Pháp h c, mà ch ng
nh Xuân t bi t ng theo m i v , ông ng trong c a ngó theo, ông a n c m t.
ây v nh Xuân t ch n vào m t con ng m i, l y v n „A. B.“ mà ráp thành
ch , thành câu, và c ng l y câu „u môn x ” làm n c thang leo lên ài danh l i. V i chí
ham l c s h u, V nh Xuân h c th gì c u c ng c g ng êm ngày, b i v y h c tr ng T ng
t n m thì ch qu c ng c u c mau l , vi t d dàng, còn ch Pháp c u ã hi u m y câu d
.
a c 15 tu i thì V nh Xuân c ch n i thi h c b ng. C u u cao, c nhà
c c p cho m i tháng n m ng b c, ng xu ng tr ng s h c Gò Công mà h c l p ba.
Th Hài d t V nh Xuân xu ng g i nhà Ba Cao mà i h c. V ch ng Ba Cao hay cháu h c ch
Tây t n phát thì m ng r vô cùng, chiu lãnh nuôi V nh Xuân, còn s ti n h c b ng m i tháng
giao l i cho Th Hài may áo qu n nhà b n.
i nh v y ó nên hai n m nay V nh Xuân m i h c tr ng Gò Công ng i l p ba m t
m, lên l p nhì m t n m n a, bây gi bãi tr ng và ngh i ra giêng khai tr ng s tr
xu ng h c m t n m l p nh t n a r i i thi.
Còn Cúc H ng là danh t c a ông Giáo Huân t riêng cho môn c a ông h c gi i.
Tên thi t c a Cúc H ng là Lý Thi T , con gái th t c a Lý V n M , m t ng i buôn bán
lúa g o, giàu l n, nhà và v a d a nhé kinh, g n u C u S t ch Gi ng.
Thu y ch a có nhà máy nh l p trong các ch , các làng, xay lúa ra g o tr ng,mà
bán nh bây gi . Duy t i Ch L n m i có nhà máy xay lúa mà thôi. Mà th ng gia ngo i
qu c mua nông s n c a ta thì mua g o tr ng v i g o l c, vì x h không có nhà máy xay, n u
mua lúa thì t n ti n ch chuyên nhi u, mà em v r i khó làm ra g o bán li n cho c. Vì l
y nên m y nhà máy Ch L n ã mua lúa xay ra g o, mà h xay không cung c p
cho th tr ng, nên ai có g o tr ng ho c g o l c ch n bán h c ng mua luôn n a.
ng sông Gò Công lên Ch L n r t thu n ti n. Ghe ch lúa g o i m t có hai con
c thì t i. Vì v y nên trong h t Gò Công nh ng ng i có v n c ôi ba ngàn, h x ng
ra làm ngh lái lúa ng góp mua lúa mua g o ch i bán.
ch Vàm Gi ng, bên C a Ti u, nh có kinh ào i ngang qua ch Gi ng r i thông
i r ch Gò Công bên sông Bao Ng c là sông Vàm C , b i v y a th giúp cho ch Gi ng
bi n thành m t th tr ng lúa g o trong h t Gò Công. ây có nhi u ng i c t v a tr lúa,
tr g o t ngoài ng em vô bán. H mua bán l i cho nh ng lái lúa g o ch lên Ch L n
mà bán ngay cho m y nhà máy ho c bán cho m y tàu kh u làm trung gian mua cho nhà máy.


i ó, h n mùa g t lúa, thì ch Gi ng ph n th nh l m. D i kinh ghe mua lúa u
ch t. Còn trên b , t n a bu i chi u cho t i h t canh m t, ngoài ng h gánh g o vô bán
n m y tr m ng i, m i xóm i chung m t t p, l i có n m ba xe bò ch lúa em vô n a.
Ch lúa g o n y bu i chi u nhóm t i d c c u s t. àn bà, con gái, d n ng i bên ng mà
bán d u l a, n c m m, h p qu t, trà tàu, cá khô, bánh trái, thúng, r , nón, gu c, nia m,
ngh a là bán th th ng c n dùng ch n thôn quê.
y ng i v a lúa g o l i ó tr giá mà mua. H nh giá xong r i thì ng i ta gánh
i v a mà ong. L y ti n r i thì ng i ta tr l i d c c u s t mua mà v .
Lý v n M g n u c u s t, nên mua bán lúa g o thu n ti n vô cùng. Ông ta nh
ngh n y mà làm giàu to. Mà thêm bà v , là Th Phú, c bà m chia gia tài cho m t s
n g n m t m u ngoài Ch M i, thu c làng V nh H u, v i m i m u ru ng t t phía U
Gi a, thu c trong a ph n làng V nh Tr n a, nên v ch ng ông Lý v n M th y gia tài càng
thêm v ng vàng.
Ông M g c con cháu khách, cha ông h i tr c là m t khách Tri u Châu, có ti m bán
i t i ch Gi ng, vì v y nên làng g i ông là Minh H ng, m c d u ông giàu, làng c ng
không kh ng c ông làm H ng ch c. Ông M không thèm l y s ó mà phi n lòng, ông nói
làm ông gì c ng không b ng ông có ti n, mình làm ông y mình kh i b m d ai, mà c ng kh i
lo s ai cách ch c mình c.
ch ng ông M có c b n a con, a l n th hai nên t tên Hai, ã có v mà
ti m bán v i v i hàng l a t i u ch . a k th ba, con gái, nên t tên Th Ba, v
ch ng ông ã g nó cho con ông C Quí trên ch C u Ngang. a k n a th t , nên t tên
Th T . y là cô Cúc H ng ng h c v i ông Giáo Huân ó. Hi n gi cô m i 15 tu i. Cha
cô nh t nh n m t i cô 16 tu i, cô ph i thôi h c t p bán buôn, may vá, r i g l y
ch ng. Còn a con út, c ng con gái, n m nay ã c m i tu i, t nh t i gi khí b m y u
t, nên èo u t hoài, cha m không ch u cho i h c.
Cúc H ng n 11 tu i, cha m m i cho i h c ch nho v i ông Giáo Huân. Khi cô
vô tr ng b t u h c v lòng, thì V nh Xuân ã h c r i, ng nghe gi ng Minh Tâm, b i
y cho nên hai tr không g n nhau. Mà cô h c m i c h n m t n m thì V nh Xuân l i xin
thôi, ng i h c bên th ng t ng.
ó g c tích c a V nh Xuân v i Cúc H ng là v y ó; c u nghèo, cô giàu, nên gia o
khác nhau, nh ng c u cô u ham h c nh nhau, h c nho c ng ng s c v i nhau, b i v y
gây tình b ng h u d dàng. Tr c kia, hai tr g p nhau h ng ngày, ngó nhau v i c p m t ngây
th không th y v gì áng th ng yêu, ho c khêu tình c m. Hôm nay không ph i v y n a.
Hai.tr g p nhau l i r i, nhìn nhau mà không dám ngó chán ch ng, Cúc H ng t ý s t.sè,
còn V nh Xuân ra b ái ng i. C hai u l p nghiêm làm t nh, nh ng trong lòng d ng nh có
cái gì làm ph i ng, không dám tìm hi u, mà c ng không mu n nói ra. Ph i i ông Giáo i
ngh r i, l i c ng ph i nh Cúc H ng ki m th g i khêu câu chuy n tr c, b t u c y gi i
thích bài sách, r i l n l n nói t i vi c h c hành, nói cho quen ng phá tan ái ng i, s t sè, r i
i dám m i n c m, m i dám ngó ngay nhau mà nói mà c i, m i dám bi u l thân yêu,
i dám vui m ng tái hi p.
Chi u b a ó V nh Xuân v nhà, bà H ng v n h i con i ch i nhà nào mà lâu d
y, V nh Xuân c i ng n ngo n, thu t chuy n ông Giáo Huân bi u th a d p bãi tr ng l i
nghe ông d y b M nh T . Ông nói ông d y giùm, ông không n ti n. Ông bu c ph i h c
luôn M nh T cho tr n b T Th . Bà H ng v n nghe nh v y bà r t vui lòng, th m ngh
lúc bãi tr ng d u h c ch nho c ng có ích h n i ch i, b i v y bà không ng n c n, l i h a
i b a bà n u c m s n r i s i ch mà bán, ng con có c m n s m mà i h c.
Còn Cúc H ng v nhà, cô không nói t i s g p g V nh Xuân cho ai bi t, nh ng th y
a em gái thì cô vui v phi th ng, mà h ng i ng m t mình thì cô bu n hiu, coi b l ng
,t l .


Sáng b a sau, n c n r i, Cúc H ng l t t ôm sách i h c s m. Vô t i tr ng cô
th y m i có vài trò nh t i tr c mà thôi. Cô th ài, i l i bàn mà ng i, d sách ra coi,
nh ng c p m t c ngó ch ng ra góc nhà trên, là ng h c trò vô ra, có ý trông V nh Xuân n.
c trò, t p ôi ba a, l n l t i vô tr ng. Bây gi Cúc H ng m i th y V nh
Xuân th ng th ng i vô v i m y trò nh . Cô m ng, ng c nh y th ch th ch trong trí b i r i,
không bi t nên ng i ây mà ti p V nh Xuân, hay ph i làm sao. Cô lính quýnh, vói l y nghiên
c c m i vô trong m t chút n c ng mài m c mà vi t. Ch ng cô b ng nghiên m c i
tr ra, th y V nh Xuân ã ng i trên bàn r i, ng i i di n v i cô, tr c m t có m t cây vi t
i m t quy n sách, bìa có b n ch “M nh T th ng quy n”, thì cô i th ng l i ng t i
u bàn cho g n c u, r i l y th m c mà mài, mi ng c i, m t ngó c u mà nói:
- Em t ng anh i h c s m, nên em i s m d quá. Nãy gi em ch anh lâu d .
- Th y n c m r i th y d y m y trò nh tr c, g n tr a m i gi ng sách cho mình, i
m làm chi.
- Vô s m mình t p vi t, r i xem th bài h c tr c, ng ch ng th y c t ngh a mình
hi u cho nhau. Anh m i mua cây vi t ó ph i hôn ?
- Không. Vi t c h i tr c tôi c t dành, th y còn dùng c, nên tôi em theo
ng có mà ch m sách, ho c âm ngh a.
- Em có em theo m t cây vi t m i ng em cho anh ây. Hi u vi t c a em t t l m.
Tía em m n tài phú ti m X ng Th nh mua giùm trên Ch L n, mua m i l n
t ch c dành vi t.
- Cây vi t c a tôi còn dùng c.
Cúc H ng mài m c r i, nghiên m c tr c m t V nh Xuân, và l y cây vi t m i v i
t t l y a mà nói:
- âu anh vi t th m t hàng coi ch còn t t hay không.
- Tôi b m y n m nay, b bút lông mà c m bút thép, thì còn hay gì n a c.
- y, anh vi t th coi mà.
nh Xuân d p cây vi t m i m t bên, c u l y cây vi t c c a c u, r i coi theo sách
mà vi t ra m t hàng. Cúc H ng ng m t bên, ch ng tay trên bàn mà coi vi t, ch ng th y
vi t hàng r i cô nói: “Anh b lâu mà anh vi t còn hay quá, ch t t l i c ng h n ch c a
em nhi u. Anh l y cây vi t m i anh vi t th m t hàng n a coi”.
nh Xuân t m cây vi t m i ch m m c vi t thêm m t hàng n a, vi t ch nh h n.
Cúc H ng càng khen h n n a. Cô l y t gi y Xuân m i vi t ó em v ch mà ng i, r i l y
cây vi t c a cô, c m c i vi t hai hàng c ng nh Xuân v y. Vi t r i cô a t gi y qua cho
Xuân mà nói: “Thi t ch c a em y u h n ch c a anh”.
nh Xuân coi r i nói; “Con gái vi t ch c nh v y thì ã hay l m r i, còn mu n
sao n a. N u mu n vi t ch cho t t thì c n ph i luôn t p nhi u n m. Mà hay ch quí h n ch
hay. Vi t ch hay không có ích l m. Nghe th y nói h i x a ai vi t ch hay, h thi u thì
c b vào Hàn Lâm Vi n chép sách ng kh c b n mà in. i nay có thi c gì n a âu.
Vi t ch hay ch i ch T t ra ng i vi t li n m n n ti n v y thôi”.
c trò t u nãy gi r i. Ông Giáo trên nhà th ng th ng i xu ng tr ng.
Cúc H ng vói l y t gi y vi t nãy gi ó mà c t và nói nho nh : “Em c t dành
làm v t k ni m. Anh l y luôn cây vi t m i mà dùng”.
Ông Giáo b c vô. H c trò các bàn u ng d y chào th y. Ông Giáo h i Xuân có
em sách theo hay không. Xuân th a có và luôn d p chuy n l i bà H ng v n c m n th y
chi u c n Xuân. Ông Giáo g c u r i i d y h c trò t nh lên l n nh ngày hôm qua và
các b a thu nay.
n tr a ông Giáo c ng lên nhà trên ngh . H c trò c ng ngh h c ra i ch i.
a nay Cúc H ng không c n h i V nh Xuân no ói gì n a, c a ti n cho m y trò
i ch mà m n mua chu i n u v i chu i chiên. Cô c m sách qua ng i khít m t bên Xuân,
i hai tr c và t p gi i ngh a l i v i nhau. Ch ng h c trò em chu i v , Cúc H ng m i
Xuân n thì Xuân vui mà n v i b n li n, không ái ng i t ch i nh b a tr c n a.


Cách thân thi t c a hai tr m i ngày càng m thêm m t chút. Trong vài b a Cúc
ng em bi u cho Xuân m t cái kh n v i tr ng góc có thêu m neo xanh. Cô nói: “Em cho
anh kh n n y anh lau mì ng, h l y kh n ra thì nh n em. Em l a kh n có thêu m neo,
anh hi u t i sao hay không ? Ý em mu n nh c cho anh nh thân em nh chi c thuy n b neo
u mà ch anh”.
nh Xuân châu này và ngó l mà h i: “Ch chi v y”?
Cúc H ng chúm chím c i, mi ng h u duyên, m t h u tình, cô d d r i m i áp:
“Ch coi anh h c ch Tây r i anh làm ông gì”.
nh Xuân l ng thinh, g m u ngó vào cu n sách.
Cúc H ng h i:
- Trong ít n m n a anh h c xong r i, th nào anh c ng ph i c i v .V y ch có khi
nào anh suy ngh anh mu n có ng i v thu c vào h ng nào hay không ? Anh
mu n có v m p hay m, vui hay bu n, t t hay x u, giàu hay nghèo, hay ch hay
là d t nát, gi i mua bán hay là gi i làm ru ng.
- Tôi ch a có tính t i vi c v ch ng.
- Sao v y ?
- Má tôi nghèo, ph i mua bán c c kh ng có c m mà nuôi s ng h ng ngày. Tôi
còn i h c, ch a làm ra ti n giúp má tôi. Tôi ph i lo l p thân mà tr th o
tr c ã, ch ng nào có c m ti n d dã r i s tính c i v ch .
- âu anh nói th ý anh cho em bi t ch i v y mà.
- Tôi t ng trai v i gái k t làm v ch ng u do ông T , bà Nguy t nh t, ch
không ph i t i mình mu n mà c âu. Ph i có duyên n m i làm v ch ng.
- Làm sao mà bi t mình có duyên n v i ng i n y, còn không có v i ng i kia ?
- Cái ó tôi kh ng hi u. Em h i m y ng i l n h có ch ng có v r i có l h bi t,
s c t ngh a cho em nghe.
- Con gái mà i h i nh v y h c i ch t. M c c quá ai h i cho c. Em mu n
anh c t ngh a cho em bi t mà thôi, ch em không ám h i ng i khác. Ví nh m t
p trai v i gái c g n nhau, r i yêu m n nhau, nh v y không ph i là duyên n
hay sao ?
- Qua s không ph i âu em. Qua có nghe má qua nói xóm qua h i n m ngoái có
anh T n nh th ng ch L i, mà ch L i c ng th ng nh n a, té ra tía ch L i g
ch cho anh nào Bình Phú Tây. Anh T n bu n, nh bán nhà vô ch Sáu Thoàn
mà , r i nh có v trong ó. y v y th ng yêu nhau ó không ph i là duyên n
âu.
- Em mu n làm sao mà bi t ai là duyên n , ai không ph i.
- Ch có ông T , bà Nguy t, m i bi t c, ch ng i phàm làm sao mà bi t.
- Ai bi t ông T , bà Nguy t, âu mà h i.
- Em mu n h i qua ch cách cho mà h i. Ban êm canh v ng, em c vái ông T ,
bà Nguy t, làm n mách b o l ng duyên c a em là ai. Em thành tâm kh n vái
nh v y hoài, m i êm m i vái, có l Nguy t Lão ng lòng s ch giùm em.
- Cám n anh. B t u t i nay em se vái.
Y V nh Xuân mu n gi u ch i, mà th y Cúc H ng h ng hái tin ch c nh v y thì c u
c c i nên nói: „Em vái mà có ông T , bà Nguy t v nói v i em làm sao, em nh thu t l i
cho qua nghe v i. ng có quên nghe hôn.
y b a sau, lúc ngh tr a, Cúc H ng không nói t i vi c v ch ng n a; nh ng i
i V nh Xuân càng b a cô càng thêm dan díu, càng thêm kh n khít, t ý m n yêu, nói
chuy n thân m t, khi cô ng i ng vai Xuân, khi cô n m tay Xuân, mà cô không ái ng i chút
nào h t.
Còn c u V nh Xuân, c u quen bi t Cúc H ng nhi u r i, c u th y Cúc H ng vui v
i thành thi t, c u c ng b t u có c m tình, b i v y c u hài lòng mà cho Cúc H ng
chi u chu ng, ân c n, c u không thèm dè t, mà c ng không tính ng n c n.


Nh ng có êm c u n m nh t i Cúc H ng, nh cách cô dan díu thân yêu, nh b cô
kh n khít vô ng i, thì c u gi t mình. Nam n g n nhau c ng nh l a g n r m. Mình có
ngh l c và kiên nh n mà gi gìn, c m c n cho l a kh i táp r n mà phát h a hay không ? V y
ph i dè t, ph i phòng cho nàng kh i mang ti ng gái h , mà mình c ng kh i ôm lòng h i
n.


(4) IV
c d t M nh T th ng quy n r i thì m i mùng 10 tháng ch p, ông Giáo Huân nói
ph i h c rút h t trung quy n cho mau, ng ngh n t t. Mùng 8 tháng giêng h c h quy n cho
i tr c khi V nh Xuân xu ng Gò Công t u tr ng. K t ây ông d y m i b a t i sáu b y
sách.V nh Xuân v i Cúc H ng m c h c nhi u quá, nên bu i tr a ph i lo h c, không th
nói minh mông n a c.
t bu i s m m i, V nh Xuân ôm sách vô tr ng, c u v a ng i thì Cúc H ng h n
ngó c u, v a c i, v a nói: „H i hôm ông T v mách b o cho em r i anh Xuân à“.
nh Xuân nghe nh v y thì ch ng h ng, nên nghiêm nét m t mà h i:
- Ông mách b o sao ó?.
- Ông nói ng l m. tr a ngh h c r i em s nói cho anh nghe.
n tr a ông Giáo i ngh , h c trò i ch i, Cúc H ng li n l i ng t i u bàn cho
n V nh Xuân mà nói:
- i hôm ông T hi n v nói anh chánh là duyên n c a em. Em nghi trúng quá.
i anh em mình có duyên n v i Nhau, nên g p nhau m i th ng yêu nhau li n
ó ch .
- Ông T nào âu mà nói k v y ?
- Em nói thi t ch không ph i nói ch i âu. Em nghe l i anh d y hôm n , h m nay
t i i ng thì em kh n vái, xin ông T , bà Nguy t, làm ph c ch giùm c n
duyên c a em cho em bi t tr c ng em kh i l m. H i hôm n y, lúc n a êm, t
im lìm, em n m m màng, b ng.th y m t ông già tóc râu u b c tr ng, u b t
kh n , mình m c áo xanh, tay c m qu t lông tr ng, ông ng trên u gi ng
em, ông kêu em mà nói nh v y: „Cúc H ng, lão ây là ông T , vâng l nh Thiên
ình, c m s xu ng tr n gian coi trai nào có duyên n v i gái nào, thì l y ch u
bu c ch n thành v ch ng v i nhau. Lão th y nàng thành tâm kh n vái lão v i
Nguy t Bà, nên lão làm n mách b o cho nàng bi t: Phan V nh Xuân là l ng
duyên c a nàng. S Nam Tào có biên rõ ràng. V y ch ng nên th y V nh Xuân
nghèo mà chê, ng ng i khác giàu có mà trái m ng tr i. Em m ng quá, em
ch n v n ng i d y, tính cám n ông, r i h i th m i c a v ch ng mình sau; té ra
em v a m m t thì ông T ã bi n m t. Em m hôi t áo. Em mò l y h p qu t
mà t èn, r i ng i ti c không k p h i coi anh em mình thành v ch ng mà ngày
sau c hi n t hay không, có c m y a con và s ng c bao nhiêu tu i
i ch t.
nh Xuân cho Cúc H ng nói, c u c ngó cô mà c i. Ch ng cô nói d t r i, c u
i tr môi mà nói:
- c truy n v chuy n ông T , bà Nguy t, nh ng thu nay có ai c th y ông T ,
bà Nguy t h i nào âu. Hôm tr c qua nói ch i v i em, qua bi u em n u mu n
bi t duyên n thì ph i vái ông T , bà Nguy t mà h i, ch ng i phàm làm sao mà
bi t c. Qua gi u ch i mà em t ng thi t. Em l i tin t ng thái quá, nên em ng
i trí em th y ông T v nói nh v y ch âu có ông T thi t mà em tin. T i em
t ng quá nên em ng r i chiêm bao. Ng i ta nói: m ng là m . ó là chuy n
oan. Môn c a Kh ng M nh làm nhân ngh a, ch không c phép tin m ng
.
- Em th y hình d ng, em nghe ti ng nói rõ ràng; thi t ông T v mách b o cho em,
ch không ph i m ng m âu anh. Em tin ch c anh em mình có duyên n v i
nhau. Anh ki m chuy n mà cãi th nào anh c ng không phá tan c tin c a em
c. Ông T ã cho em bi t r i, ông nói có ghi trong s Nam Tào rõ ràng, em là
c a anh, anh là ch ng c a em. Em không c ham giàu, ham sang, chê Phan
nh Xuân nghèo mà ng ng i khác. Em không dám trái m ng Tr i. Em chí
quy t em là v Phan V nh Xuân, thà em ch t, ch em không x ng làm v ng i
nào khác.


nh Xuân châu mày, day qua ngó m y trò gái ng ánh a ch i ngoài th m.
Cúc H ng l y làm l mà th y V nh Xuân hay ông T mách b o duyên n tr m n m,
u không m ng nh cô, mà c u l i l s c bu n lo. Cô ngó c u v i c p m t th ng yêu,
quy n luy n, th y c u ngó s p nh ánh a, r i d quy n sách ra xem, không ch u nói gì h t.
Cô b c l i ng i m t bên c u, m t bàn tay lên vai c u mà h i: “T i sao bi t c duyên n
i anh l i bu n ? Anh ngh em không áng làm ng i b n tr m n m c a anh hay sao? Xin
anh nói cho em bi t, ng ng i chi h t”.
nh Xuân l c u, day l i ngó Cúc H ng mà áp:
- Qua có ph c l n l m m i, có c m t ng i b n tr m n m nh em. L thì qua
ng l m, ch sao l i chê em không x ng áng. c nghe ông T mách b o, r i
i c th y tình em n ng nàn mà qua không m ng, y là vì qua nh n th y duyên
c a ôi ta có nhi u chông gai, ân tình c a ôi ta có nhi u tr c tr , d u thi t có
dây t h ng bu c ch n nhau i n a, qua s không ph i d ph i hi p cùng nhau
c âu em. Qua th y khó l m.
- Có gì âu nhà khó: Mình ã bi t có duyên n v i nhau r i. Mình còn nh , nên yêu
nhau thì b ng. Anh lo h c thêm ít n m n a, trong lúc y em t p buôn bán. H
anh h c xong r i thì anh c i em. Mi n anh v i em quy t chí ph i hi p cùng nhau,
ng lòng ch i nhau, ng mình i n u g p gai g c thì mình nh b , g p tr c
tr thì mình l t xông. Mình c tin t ng l i d n c a ông T , mình quy t làm v
ch ng cho kh i trái thiên m ng, thì không có khó gì h t.
- Qua th y khó ch n y: Ph n qua côi cúc l i nhà nghèo. Má qua bán bánh trái m i
a ki m l i mua g o mà n. Hai n m nay qua xu ng Gò Công mà h c c là
nh có h c b ng c a nhà n c c p cho qua, l i c ng nh c u Ba, m Ba qua nuôi
m không l y ti n tháng. Qua nghèo ai c ng bi t, n th y d y qua ây c ng
mi n ti n h c cho qua. Còn ph n em là con nhà giàu, có ru ng v n, có ti n b c.
u qua c y mai nói mà xin c i em, thì có th nào tía má em ch u g em cho qua
âu. Ai c ng v y, nhà giàu có con t nhiên l a nhà giàu mà làm sui cho con sung
ng t m thân. Ph n qua nghèo nàn, s ng trong hai c n nhà lá lúm túm, d t nát,
má qua ph i c c kh m i có c m mà n, có lý nào tía má em ành g em vào nhà
n hàn, v t v nh v y.
- Anh nghèo mà anh h c gi i.
- c gi i có giá tr v ph ng di n tinh th n, còn i v i i s ng th c t có quí gì
âu em. Hu ng chi h c l c c a qua có cao bao nhiêu mà em g i là h c gi i. V
nho h c thì ch bi t ngh a lý b T Th mà thôi, ví nh qua v a m i ch n lên
mé r ng nho, ch ch a th y trong r ng có nh ng cây gì quí giá. ã v y mà nho
c bây gi ã vô d ng r i, d u h c gi i l i ích gì ?
- Sao l i vô d ng ? Th cu c bi n chuy n, ch o nhân ngh a c a Kh ng M nh làm
sao b c mà anh g i là vô d ng ?
- i x a ng i ta nói: Ch a ti n y nhà, s m ru ng muôn s , không b ng h c
thu c m t kinh c a o Thánh. i nay ng i ta nói: có ti n ng y r ng quí
n là có sách ch a y t . Ng i ta k b c ti n, ch có k nhân ngh a gì n a âu
em.
- Anh ã có nho h c, mà bây gi anh còn có thêm tây h c n a, th thì anh quí l m,
ai mà dám chê anh.
- Quí n i gì th h c ng làm tay sai cho ng i ta! Qua theo tây h c, ng i ta chê
qua là vong b n, là ph n qu c ch .
- u h c th gì c ng b ng i ta chê h t, thôi thì d t nhau tr n lên r ng, lên núi mà
, r i tr ng khoai, tr ng b p mà n, s ng chung v i thiên h làm gì n a. T i anh có
tánh bi quan, anh dòm ch nào c ng t i en, anh xem th gì c ng m c nát, r i anh
chán n n, nên anh m i nói nh v y. Ch n u anh h c ch Tây cho gi i, anh thi
u làm th y thông, th y ký, làm th y giáo, ông phán, anh s vinh hi n cao sang,


i b c Bá H ho c Thiên H c ng giành nhau mà g con cho anh, anh lo gì tía má
em chê anh nghèo kh n a.
- Bi t qua có h c cho t i b c ó hay không ?.
- i. Em ch c t i. Em mu n anh ph i h c cho t i ó.
- Còn lâu l m. Em ch qua c hay sao?
- Sao l i không c. Ch n bao lâu em c ng ch . Anh c b n chí mà h c i,
ng thèm bu n lo chi h t. Em h a ch c v i anh: Vì có l i ông T mách b o, nên
em là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, em th quy t ki p n y em làm v Phan
nh Xuân mà thôi, thà ch t ch không th nào em ng làm v ng i khác.
nh Xuân v i vã n m tay Cúc H ng, c p m t ngó ngay vào m t cô, r ng r ng n c
t mà nói: “Qua cám n em. c em th ng t ng, qua s ph n chí mà i h c n m c.
Qua c ng yêu em l m. Vì th y có ch b n phú b t ng, nên h m nay qua ái ng i, qua không
dám th l n i lòng c a qua cho em bi t, mà qua còn mu n tránh xa em n a, thà tr c ch u
bu n xa nhau, ng sau kh i ti ng nh , l i còn b au kh v i nhau n a. Nay ôi ta ây bi t
ng nhau r i. Em ã h a ch qua, thì qua c ng h a không ph tình em. Nh ng qua khuyên
em u n y: tuy ôi ta k t tình và h a h n cùng nhau, song chúng ta ph i dè t, ng bi u l
ý t cho ng i ta bi t mà b chê c i, c ng ng dan díu, l l i, r i sa t i l i mà mang nh
nhu c”.
Cúc H ng g t u nói: “Em s vâng theo ý anh. Em s làm theo l i anh d y. ôi ta
yêu nhau theo cái yêu thanh b ch, ch không ph i yêu nh m nhí. ôi ta ph i sùng bái ái tình
a chúng ta, ch không c làm cho nó tr nên th p hèn. Chúng ta gi nó cho cao th ng,
khác h n ái tình c a ám t c t phàm phu h t th y.
nh Xuân c i r i bi u Cúc H ng tr v ch cô ng ng i c t ngh a sách cho cô dò.
cách M nh T tình c gây cu c tình duyên n y, th y M nh T không dè thì ã
ành, mà ông Giáo Huân c ng không ý chút nào h t.
n 22 tháng ch p, ông Giáo d y h t quy n th nhì c a b M nh T . Ông nói ngày
mai s a ông Táo v ch u Ng c Hoàng, v y ông cho h c trò l n nh u ngh n T t, r i
mùng 8 tháng giêng, h nêu r i s ráp h c l i. Ông h a v i V nh Xuân ra giêng ông s ráng
y quy n chót c a b M nh T cho d t tr c khi V nh Xuân i h c ch Tây l i.
Tuy bà H ng V n Thanh nghèo, song ngày T t bà c ng mua vài phong bánh in v i
t gói trà cho V nh Xuân i t t ông Giáo Huân.
Mùng 8 tháng giêng khai tr ng d y l i. S h c trò c thi u h t ba trò, nh ng có thêm
m trò m i, b i v y so h c trò không s t.
Phân cách nhau trót n a tháng, trong kho ng y tuy có th y nhau nhi u l n song th y
xa ch không c nói chuy n v i nhau, b i v y hôm nay Cúc H ng g p V nh Xuân mà l i
c ng i i di n cùng nhau nói nói, c i c i, thì c hai u th i th i vui m ng, nh t là
Cúc H ng l ng x ng thu t vi c n y, h i chuy n n , nói không ng t.
Ch ng ông Giáo Huân gi ng M nh T h quy n cho Cúc H ng và V nh Xuân r i
ông nói: “Vì g n t i ngày V nh Xuân i h c, nên th y ph i d y rút ng l i 20 cho r i h t.
i b a th y gi ng nhi u. Cúc H ng ph i rán mà h c nghe hôn con. Có ch nào con không
hi u rõ thì h i l i th y ho c h i Xuân c ng c”.
Ông Giáo vô ý nh c chuy n V nh Xuân g n i h c, ông làm cho Cúc H ng bu n hiu.
Thi t qu trong ít ngày n a thì hai tr không còn c h i mà g n g i v i nhau nh v y c.
Ch ng ông Giáo i ngh tr a, Cúc H ng m i nói v i V nh Xuân:
- Còn l i m i l m b a n a thì anh em mình s xa nhau: anh xu ng Gò Công mà
c ti p, còn em v nhà t p buôn bán. Em nh t i vi c ó em h t vui.
- i sao v y ? Em ã khuyên qua rán h c ng l p thân danh r i c i em. G n n
ngày qua i h c sao em l i h t vui ?
- Em không hi u t i sao mà em bu n. Ch c là t i em ngh ôi ta ph i xa nhau.
- Qua i h c, ôi ba tu n qua v th m má qua m t l n. H qua v thì có l s th y
t nhau, ch ph i qua i bi t hay sao mà bu n.


- Th y m t ch nói chuy n gì c.
- ã h a h n v i nhau r i thôi, còn chuy n gì n a mà nói.
- Vì yêu nhau, nên xa nhau t nhiên ph i bu n, ph i nh ch .
- Ph i. Th ng tình h yêu nhau mà phân r thì nh nhau r i bu n. Nh ng em ph i
bi t i có c c tr c r i sau m i s ng, có bu n thì ch ng c vui m i bi t giá
tr c a cái vui. V y ôi ta ph i rán ch u cái bu n phân ly bây gi , ng ngày sau
c th ng th c cái vui sum hi p.
Cúc H ng suy ngh r i nói c ng c i: “Em có ngh l c ch u bu n, ng cho anh
c mà l p thân. Em xin anh c g ng, xin anh nh s h c t p c a anh ó là con ng a
anh n c nh sum hi p tr m n m“.
nh Xuân nói: “Qua khuyên em rán n nh n mà ch qua, ng bu n v s phân r
m th i, mà c ng ng lo cho ph n qua n h c. B y lâu nay qua xem s n h c là cái ph ng
pháp gi i thoát nghèo kh . Bây gi nó l i là ph ng pháp th a mãn ái tình n a. V y qua
c g ng b i ph n, qua s rán h c cho thành công, ng t o ra m t c nh i êm m, thanh
cao, tr c qua tr th o cho má qua, sau qua áp tình v i em, là ng i sanh s ng gi a ng
lúa, bên t ti n, mà l i bi t quí tr ng v n h c h n vàng b c”.
c nghe m y l i y, Cúc H ng vui s ng th a thích vô cùng, b i v y cô i bu n
làm vui, d sách ra mà h c. V nh Xuân v i Cúc H ng tánh n t không gi ng nhau. V nh
Xuân thì ôn hòa, tr m t nh, kiên nh n, c ng quy t, b i v y c may m n, nh ng vui có
ch ng, còn g p r i ro thì c ng bu n, song không bu n quá . Còn Cúc H ng thì cô khác
n. Cô l làng, nóng n y, l i a c m a s u, h g p bu n hay c vui cô li n bi u l ra
ngoài, không d n c, không gi u c, h c chí thì cô c i, h trái ý thì cô khóc. Tánh
t thì khác nhau nh v y, nh ng lòng d thì hai ng i gi ng nhau nh m t: tr ng nhân
ngh a, khinh ti n tài, a trong s ch, th ng ngay, ghét a dua, h ng hách.
Vì lòng d gi ng nhau, nên yêu nhau thì ph i r i. Mà d u tánh n t khác nhau, n u yêu
nhau thì c ng c, b i vì cô yêu c u thì cô chi u chu ng, c u l y ôn hòa mà ch b t nóng
y cho cô, c u l y kiên nh n mà phá tan chán n n c a cô; v ch ng yêu nhau mà l i bi t
phân bi t qu y ph i, ch ng bi t c t ngh a, v bi t thu n tùng, ch ng nói v nghe thì hòa khí
có l s v ng b n, ân tình có l s ch t ch .
m tháng giêng có l th ng ng n, các chùa u m c a cho thi n nam, tín n n
bái thánh th n, Tr i Ph t, t ng b ng.
Vì các trò m i t t th y hôm t t ngu n án, nên ông Giáo Huân c m tr c, ông không
cho em l v t mà t t th y n a.
Tr a b a ó, ông Giáo i lên nhà trên mà ngh r i, thì Cúc H ng nói nh v i V nh
Xuân: “H i nãy i h c, em i ngang qua chùa Ông, em th y chùa m c a, ng i ta vô ra b n
n. Vát tr a n y ch c b t ng i n cúng r i. Em mu n anh d t em i l i chùa ng em vái
Ông Quan phò h ôi ta, giúp cho em an n mà ch anh, giúp cho anh n h c tinh t n, r i
giúp luôn cho hai a mình c ph i hi p tr m n m, ng có u chi tr c tr ”.
nh Xuân nói: “Hai a i, r i ng i ta g p, s h àm ti u ch ”.
Cúc H ng nói: “ em m n m t trò nh l i chùa coi có ai hay không. Chùa m t
bên ây i l i ó mình i ng tr c làn chi mà s ng i ta th y. Hai anh em mình lén i ng
sau v n ây mình b ng qua chùa thì êm ru. em m n h c trò i coi tr c”.
Cúc H ng b c ra ngoài kêu m t trò trai ch ng m i hai tu i mà nói nh r i trò y
phát ra i li n.
Cúc H ng tr vô nói v i V nh Xuân;
- Em m n i coi r i. N u không có ai thì mình i ng sau mà qua chùa. Em mu n
th a dip n y mình vái r i th nguy n v i nhau tr c m t ông Quan ng ông
ch ng minh lòng d c a minh.
- Th mình ph i nói làm sao ?
- Mình nói tên h , r i th nguy n d u th nào mình c ng không b nhau. N u. a
nào b i c thì Ông v n h ng cho ch t.


- Ghê quá.
- Anh s hay sao?
- gi ng gì. Qua có tính b i c âu mà s .
- u anh không tính b i c thì c th v i em. Em không s gì h t: i n ông nào
bà nào mà th em c ng dám.
- Em mu n th thì qua th cho em tin b ng.
Trò nh sai i h i nãy tr v nói chùa Ông m c a, nh ng không có ai cúng h t. Ông
n m ng tr a trong chòi lá nh bên chùa.
Cúc H ng móc túi l y a cho trò y m t ng xu b n mà th ng công, r i th i thúc
nh Xnân theo cô b ng v n i ng sau mà qua chùa.
Hai ng i không th y ai h t, bèn do c a hông mà b c vô chùa. Trong chùa im lìm.
Hai ng i ngó vào bàn th Ông thì th y nhang èn còn cháy, c t Ông ng i gi a m t , áo
xanh, râu ài n m chòm, t ng m o oai nghiêm l m li t. Bên nây thì c t Quan Bình ôm
ch ng sách h u, g ng m t hi n t . Còn bên kia thì c t Châu Th ng c m siêu ng phò m t
i gân en, râu m c x m xàm, b t ng d t n.
Hai.ng i khi p s , nên v i l i ng mà ngó. V nh Xuân ngh làm trai mà nhút nhát
thì khó coi, l i n cung k nh mà l bái thánh th n, ch không ph i làm u chi qu y mà s .
u bèn m nh d n b c t i ng ngay tr c bàn th Ông xá ba xá, r i vói l y hai cây nhang
châm vào th p èn u ph ng mà t. Nhang cháy r i, V nh Xuân ngo c Cúc H ng l i, c u
a cho cô m t cây, r i hai ng i song song ng tr c h ng án, hai tay c m nhang, a
ngang trán mà vái.
nh Xuân vái tr c: “Tôi là Phan V nh Xuân, 17 tu i, c nguy n k t tóc tr m n m
i Lý Cúc H ng. Kính c n vái Ông ng h cho hôn s c thành. Tôi th n u tôi vong
tình b i c thì b Ông b c ch t”.
Cúc H ng ti p nói: “Tôi là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, v a m i c 16 tu i,
tôi c nguy n k t ngh a v ch ng v i Phan V nh Xuân. Tôi l y mà c u Ông ch ng minh l i
c nguy n c a tôi, phò h cho V nh Xuân m nh gi i và n h c thành công ng c i tôi.
u tôi b i c, không ch V nh Xuân, thì xin Ông v n h ng cho tôi ch t”.
nh Xuân góp hai cây nhang em c p trên bàn th , r i cùng v i Cúc H ng l y m i
ng i b n l y. Vái l y r i hai ng i m i th ng th ng nh b c lui ra c a, ng c nh y thình
th ch, m t còn tái xanh. Ch ng v t i v n ông Giáo r i, Cúc H ng m i níu V nh Xuân
ng l i mà nói: “H i nãy m i b c vô chùa, em th y c t Ông em s quá. Anh d n thi t. May
có anh, em v i ám vái l y, ch m t mình em ch c em tr ra li n, em có dám l i ng tr c
bàn th âu. Thôi, hôm tr c ông T ã nh nh n duyên, bây gi ông Quan l i làm
ch ng cho anh em mình k t ngh a v ch ng v i nhau n a. Vi c ó ã ch c ch n r i. Không ai
làm sao cho rã r i c. V y anh c an lòng mà n h c. D u ph i ch bao lâu em c ng ch ”.
n ngày 21 tháng giêng. V nh Xuân v i Cúc H ng ch còn nghe th y gi i n m t
sách chót thì h t b M nh T . y v y ngày nay là ngày hai tr c chung ch v i nhau l n
cu i cùng, r i ng i i h c ph ng xa, k nhà buôn bán.
a y Cúc H ng i h c s m, l i có em m t gói cu n tròn ngoài bao gi y tr ng và
bu c nh gai ch c ch n. Ch ng V nh Xuân vô t i thì Cúc H ng c i mà nói: “ ôi ta còn
n nhau có m t b a nay mà thôi. V y th y gi ng sách r i thì anh em mình vui ch i v i nhau
t b a r i có phân ly”.
Cô nói cô c i, mà cô a n c m t.
nh Xuân tuy c m xúc, song b ngoài v n bình t nh nh th ng. Nh ng ng i h c
t h i, c u li c m t ngó Cúc H ng, r i c u châu mày, l v bu n lo v s s p ly bi t.
n tr a ông Giáo Huân c t ngh a b sách M nh T cho Cúc H ng v i V nh Xuân,
y d t r i ông r t vui m ng mà nói: “Th y l y làm hài lòng mà d y hai cháu c tr n b
Th . H c M nh T r i, th y ch c hai cháu ã nh n th y o h c c a th y M nh. c
Kh ng T ch ch “nhân”. Ngài d y “Sát thân d thành nhân”. Ch nhân c a ngài nó hàm súc
bao la t t c m i o. Th y M nh T ch ch “ngh a”. Th y d y “Xá sanh nhi th ngh a”.


Ch ngh a c a th y nó c ng bao trùm c o h c nh ch nhân. Nh ng mu n nên ng i quân
, ph i làm cho tròn nhân tròn ngh a. K t ngày mai hai a s r i xa th y, a thì h c ch
Tây, a thì v nhà nhà buôn bán. Tr c khi t bi t nhau, th y d n hai cháu u n y: d u
c th chi, d u làm vi c chi, h có r nh hai cháu nên l y b T Th ra mà c i c l i.
c i H c, Trung Dung, hai cháu s nh nguyên t c nho giáo. c Lu n Ng tu tâm,
ng tánh. Còn c M nh T hành vi x s . o h c c a th y M nh T có v th c t .
y hai cháu ic c M nh T r i n ng theo ý th y M nh mà x s thì kh i s thua
sút ng i. Hai cháu h c ã d t r i, mu n v li n bây gi c ng c”.
nh Xuân v i Cúc H ng ng nói ng dò h t l i coi có câu nào không hi u rõ thì
i thêm, r i chi u s v . Ông Giáo g t u r i ông i ngh tr a.
Cúc H ng a m t c c b c m n h c trò ra ch mua bánh trái em v ãi V nh
Xuân ng giã t nhau. Cô a cho V nh Xuân cái gói cô em theo t s m m i mà nói:
”Trong vài b a n a anh s i Gò Công h c. Em ch ng bi t l y v t chi mà t ng anh. H i hôm
em i mua vài th c v i v i vài th c hàng anh may áo b n i l c. Anh b n áo thì anh nh
em. V y xin anh ng t ch i làm cho em bu n”.
nh Xuân b i r i không ki m c l i mà t , nên ph i nh n lãnh, th m tính em v
nhà nói d i v i m hàng v i c a th y cho thì kh i mang ti ng gì h t.
Cúc H ng v i V nh Xuân dan díu, d n dò nhau u. n x ông Giáo tr xu ng
tr ng d n bài các bàn r i ông cho h c trò v . Cúc H ng v i V nh Xuân d t nhau n
tr c m t mà t n và cáo bi t th y. Ông Giáo chúc cho hai tr , tuy i riêng hai ng , song c
hai u c thành công m mãn và c o nhân ngh a giúp cho r c r , hi n vinh.
nh Xuân tu i còn tr mà ã mang chí to. Vì nhà nghèo, cha ch t s m, m c c thân,
nên c u nuôi cái chí t n th thi t m nh, thi t cao, quy t l y s h c l p thân, h c cho gi i
cho nhi u ng v t ra kh i c nh b n hàn mà b c vào ch n vinh quang cho thân c th nh
th i, danh c r ràng, m c sung s ng, mà vong linh c a cha c ng c an vui n i
chín su i n a.
Hôm nay V nh Xuân l i mang thêm m t kh i tình riêng r a, ngày nh êm nó c trìu
tr u trong lòng. Theo th th ng, thanh niên mà v ng v n b nh tình thì nh say nh mê, ch
bi t vui v i ng i yêu, không còn k th gian th p cao hay khôn d i gì n a.
i v i V nh Xuân không ph i v y. V i V nh Xuân tình không h i chi. Trái l i tình
giúp thêm ngh l c, thêm h ng hái cho chí t n th l p thân, tr c kia ph i l p thân ng
t kh i c nh nghèo lang bang, bây gi còn ph i l p thân c th a mãn tình yêu m
m.
Khai tr ng, V nh Xuân c c H c ch n cho lên h c l p nh t ng th y d y rút
i cu i n m cho i thi. V nh Xuân ph n chí, n l c h c hành, vào tr ng ch m chú nghe th y
gi ng bài, v nhà c m c i ki m th h c thêm, êm ngày không r i cu n sách.
ch ng Ba Cao tuy th ng V nh Xuân nh con, song d t nát không d y d gì h t,
ch cho n c m m i ngày hai b a v y thôi. Mà c hai v ch ng l i có tánh ham bài b c, nên
th ng ng i sòng hoài, V nh Xuân thong th h c hay ch i tu ý.
Trong hai n m tr c, V nh Xuân hai tu n l m i v th m m m t l n, chi u th b y
r i khuya th hai i xu ng. Bây gi bài v nhi u, l i mu n dùng chúa nh t r nh mà coi l i
bài c , b i v y V nh Xuân nh m i tháng v m t l n ch không v th ng n a.
i h c l p nh t tháng u thì V nh Xuân l i chi m u h ng, c ông c v i th y
nh t ban khen. V nh Xuân vui lòng nên th b y tu n ó v th m m . C u không ý tìm
ki m Cúc H ng, nh ng sáng chúa nh t c u ra ch ch i, d ng nh có ám l c xô y c u
ph i i ngang qua nhà Cúc H ng r i xây m t ngó vào nhà. C u không th y d ng Cúc H ng
u lo bu n. Bu i chi u mu n i n a, mà s i c ng không th y r i càng bu n thêm, b i v y
m nhà d sách M nh T c ch i, r i khuya d y s m mà i h c.
Tháng sau, Vinh Xuân v n a. C u nh t nh không léo hánh tr c nhà Cúc H ng,
vì s không th y c thì bu n, mà d u có th y c ng không nói chuy n c.


m m i lúc ch nhóm ông, V nh Xuân th b c ra ch ch i. C u vào nhà l ng r ng
n minh mông c a ch Gi ng, b t t u trên, phía ình th th n, i l n xu ng phía ch cá.
a cái nhà l ng phía trên không có ai mua bán v t chi h t, b tr ng cho b y con nít ch y
vòng theo nh ng cu c g ch b ch i cút b t la om sòm. i t i phía tr c m i có àn bà con
gái d n hàng ng i day l ng vô m y g c c t g ch mà bán. V nh Xuân ch t th y Cúc H ng
ng i t i m t góc ch , tr c m t và hai bên bày bán th : ng, u, chùm k t, bún tàu,
thu c gi y, h p qu t, n c m m, u l a, v i tr ng, v i en, ch i quét nhà, kh n lau m t. C u
ng xa xa mà ngó, không mu n l i g n, vì có ng i khác c ng d n ng i bán chung
quanh, s l i ó nói chuy n r i bi u l thâm tình r i ng i ta nghi mà mang ti ng.
Ch ng dè Cúc H ng ngó th y, cô ng d y kêu mà nói l n: “Anh Xuân, anh m i v
ph i hôn ? B c l i ây cho em h i th m m t chút”.
nh Xuân d d , th y k mua ng i bán l ng x ng, không bi t có nên l i nói chuy n
i nhau hay nên làm l bét i ch khác. Cúc H ng ng i xu ng, nh ng kêu n a. Không th
làm l c, V nh Xuân th ng th ng i l i mà trong b ng ái ngái c c m. May lúc y không
có ai mua c a Cúc H ng. Mà có ch T , có ch ng khách trú trong m t c n ph phía sau
ch , ch c ng d n gian hàng ng i bán d a bên Cúc H ng, ch ngó V nh Xuân trân trân, làm
cho c u b i r i h t s c.
Th y V nh Xuân l i t i, Cúc H ng h i:
- hôm khai tr ng n nay anh luôn d i mà h c hay sao, nên không th y v ?
- m nay bài nhi u nên m t tháng tôi m i v m t l n. Hôm tháng tr c tôi có v .
- Em không hay. N m nay anh c lên l p nh t ph i hôn ?
- Ph i.
- Em ch c anh h c gi i h n ng i ta r i.
- Thì rán h c v y thôi.
- Tía em giao cho em ít tr m ng b c làm v n ng t p mua bán. Em mua r i
i d n ra ây bán ch ng m i b a rày. Em ch a th o cách mua bán. May nh có
ch hai ng i m t bên em ây ch ch d n dùm cho em, nên ch c ít tháng em quen
i em làm c. Chúa nh t nào anh có v thì ghé ây nói chuy n ch i. M i b a
ng sáng em d n ra ây bán, ch ng tan ch thì d n v .
Ch hai T , tu i l i 30, ch h i V nh Xuân.
- Em là con thím H ng v n ph i hôn ?
- Th a, ph i.
- Em h c d i Gò Công hay h c âu ?
- Tôi h c d i Gò Công.
Có m t bà già ghé l i gian hàng hai T l a ng táng mà mua. Li n ó l i có hai ch
ng thúng ghé gian hàng Cúc H ng h i giá ng mua d u l a v i n c m m. V nh Xuân
nh n d p có khách hàng l i mua m i t Cúc H ng v i Hai T mà i.
Cúc H ng không c m l i mà d n: „Tu n nào anh có v th m bác thì ra ây nói
chuy n ch i!“.
nh Xuân , nh ng th m tính không nên v n v ch Cúc H ng buôn bán, vì g p
nhau Cúc H ng hay h i vi c n y vi c n l ng x ng, r i cô nói l l i, làm cho m y ng i
ng i g n ó h hi u c tình ý, thì sanh chuy n không t t.
Thi t qu m y l n sau V nh Xuân v , c u ít mu n ra ch . L n nào c u nh Cúc H ng
quá, tính th y hình d ng m t chút cho nguôi b t n i lòng, thì c u i ngoài xa ng th y m t
nhau v y thôi, ch không dám l i g n mà nói chuy n tr c m t thiên h , nh t là tr c c p
t láo liên c a ch Hai T , h ch th y c u thì ch chúm chím c i, c i b i duyên c nào
i m ng hay là c i ng o ?
t b t ã t i bãi tr ng n a n m.
nh Xuân ã ch c ch n chi m cái a v c a m t trò gi i nh t tr ng Gò Công,
không có trò nào còn l m le mu n tranh giành, mà ông c v i m y giáo viên ng t hy
ng vào V nh Xuân gi t gi i trong k thi h c b ng s p t i.


nh Xuân r t vui lòng th y s c g ng c a mình c k t qu t t p. Nh ng v t nào
có b m t, thì cung có b trái, là cái b thô b x u xa.
nh Xuân h c thì tinh t n nh v y, mà v ch ng ông c u là Ba Cao, bài b c thua
khi n m c n lút u. Còn có ba tháng n a V nh Xuân i thi thì v ch ng ca Cao ph i bán h t
xe, ng a cùng nhà c a ng tr n r i tính d t nhau xu ng Vàm Láng mà mua bán cá bi n.
nh Xuân b i t i. May c u còn lãnh h c b ng m i tháng n m ng, l i may có trò
c m t l p nhà xóm C u Tàu, d t c u v th a v i cha m cho c u n c m quán mà h c
cho n mãn n m. Ng i ta th y tình th c a V nh Xuân nguy nan, h c gi i mà nhà nghèo,
ng i ta ch u nuôi c m giùm, m i tháng ch òi ba ng mà thôi hai ng cho c u n bánh
m m i mà i h c.
Nh cái may ó nên V nh Xuân có ch dung thân mà h c cho n cu i n m r i i thi.
m ó tr ng Gò Công ch n sáu trò cho lên Sài Gòn thi chung v i h c trò các tr ng s
c trong L c T nh. Tr ng Gò Công có hai trò c ch m u Phan V nh Xuân v i m t trò
a tên Nguy n Ng c Ch n g c ch T ng Châu.
Thi r i tr v , hai trò thi u c ông c H c v i m y th y giáo ng i khen n c n .
Ông c nói n u không mu n h c thêm b n n m n a thì ông s xin v i tham Bi n c p b ng
cho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12 ng: Th y nh t và m y th y u khuyên rán h c
thêm b n n m, ng làm thông ngôn, ký lúc, l ng l n h n, mà sau l i còn c lên ch c
Huy n, Ph , vinh hi n. H c c nhà n c nuôi c m cháo l i phát áo qu n, có t n hao gì mà
không ch u h c.
nh Xuân b n b v nhà cho m hay ng m m ng mà c ng cho Cúc H ng hay
ng cô vui.
Bà H ng v n Thanh th y con v , nghe con thi u, thì bà vui m ng c c m. Bà h i
thi u r i làm vi c gì. V nh Xuân em l i c a ông c H c nói v i l i c a m y th y giáo
khuyên mà thu t l i cho m nghe, r i c ng quy t nói th nào c ng ph i i h c thêm b n n m
a, ch c ng i ta nuôi c m n c, phát áo qu n, mà mình b lãnh ch c giáo t ng thì
ng l m.
Sáng b a sau V nh Xuân i th m ông Giáo Huân. Ông nghe thi u ông m ng h t s c,
i ông c ng khuyên ráng h c thêm, vì ông bi t v i trí thông minh và tánh c n m n c a V nh
Xuân thì nên h c cho n cùng, ng thân danh c hi n t.
nh Xuân tr ra ch , i ngay l i gian hàng c a Cúc H ng mà báo tin thi u, vì c u
th y ng t n th ã m r ng, chí l p thân còn hùng hào, c u không thèm ái ng i u gì
a.
Cúc H ng r t vui m ng. Ch Hai T r t khen ng i. Ch h i thi u r i c làm th y
giáo hay là còn ph i i h c n a. V nh Xuân c ng quy t nói còn i h c ti p b n n m n a, hai
m t i M Tho, hai n m t i Sài Gòn, r i làm thông ngôn, ký l c.
Cúc H ng ti p c t ngh a cho ch Hai T hi u h c b n n m n a mà nhà n c nuôi
m và ch u qu n áo, mình kh i t n gì h t, i h c nh v y sung s ng quá, ng i ta mu n h t
c mà mu n không c ch ph i d hay sao.
nh Xuân khoái chí nên chúm chím c i.
Cúc H ng h i:
- i ch ng nào anh m i lên M Tho h c?
- Còn lâu mà. n T t r i, l i cu i tháng giêng tôi m i i.
- ch mình có ghe i M Tho m i ngày, anh i c ng ti n l m. Anh có lên th a
cho th y hay r i ch a ? Anh lên nói ch c th y m ng l m.
- Tôi i th m th y r i tôi m i ra ây. Thày m ng d . Th y bi u ph i ch u c c h c
thêm cho nên danh, ng ham làm giáo t ng không có t ng lai gì h t.
- Anh nên vâng l i th y. Ý em c ng mu n nh v y.
nh Xuân nghe Cúc H ng nói câu chót thì s câu chuy n kéo dài r i r i nùi, nên
u t giã ch Hai T v i Cúc H ng mà i. Cúc H ng nói V nh Xuân còn ngh lâu, v y thì
bu i s m m i nào r nh ra ây nói chuy n ch i.


nh xuân làm l mà i, không dám h a.
Bu i chi u c u i vi ng m cha. C u vái vong linh cha phò h cho c u m nh kh e h c
n cùng ng l p thân và báo hi u.
Tháng ch p, s m m i ch nhóm ông o, l i bu i chi u t i u c u s t ng i ta gánh
o ch lúa vào bán c ng vui. Th mà V nh Xuân s g p Cúc H ng r i tình yêu khêu g i
sanh chuy n không hay, nên c u ít mu n i ch i, c l c c nhà c sách c l i, ng
ch ng vào tr ng l n h c, kh i thua sút chúng b n.
t êm bà H ng v n Thanh n m nói chuy n h c hành c a con, bà than r ng ba
m nay con h c d i Gò Công, nh v ch ng Ba Cao nuôi c m, l i nh có thêm h c b ng
may áo qu n mà b n lành l . Bây gi i h c xa tuy nhà n c nuôi c m và ch u áo qu n,
song mình c ng ph i có ti n ng n bánh trái chút nh v i ng i ta, l i còn ph i có ti n
ng lúc khai tr ng và lúc bãi tr ng i tàu, i xe ch . Th nào m i n m bà c ng ph i có ít
m là m t ch c ng b c cung c p cho con. Ng t bà không có v n, nên mua bán bánh trái
t v t m i ngày l i n m ba c c mua c m g o là may. N u dành d m có d thì may áo
qu n mà b n cho kh i lang thang rách r i, làm sao tom góp cho t i b c ch c mà giúp con.
y thì ông c H c nói nh mu n thôi h c ông cho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12
ng, con nên ch u lãnh ch c y ph t cho r i, có l ng n li n, kh i lìa xa m già, kh i c c
thân h c t i b n n m, l i c ng kh i lo ti n b c thi u th n.
nh Xuân ng i h c, c u nghe m than nh v y thì c u châu mày, ngó s ng ng n èn
i th ng th ng nói:
- Con xin má ng lo. Con i h c con n c m n cháo c a nhà tr ng mà thôi. Con
không c n bánh hàng gì h t mà. t n ti n.
- Con nói b ng nh v y sao c. i h c th nào con c ng ph i c n dùng v t n y,
t n ch .
- Nhà tr ng phát sách, gi y, vi t m c, th h t má à.
- Còn khai tr ng và bãi tr ng, ti n âu con i tàu, i xe ?
- Con i b .
- Tr i i ! i sao n i con! Hai n m u con h c M Tho. ây lên M thì g n. Có
th i b c. L i có ghe ò, i m i chuy n có n m ba c c b c ch ng nói làm chi.
Ch ng con lên h c Sài gòn, ng xa xuôi cách b c quá, i làm s o cho n i ?.
- Tàu lên Ch L n n có chín c c.
- Mà m i n m con ph i t u tr ng hai l n và bãi tr ng con ph i v hai l n, thì ti n
tàu ã t i 4 ng b c r i, ch ph i ít sao ? ó là ch a k ti n xe t ây xu ng Gò
Công và t Ch L n ra Sài Gòn. Ch chi má mua bán m i ngày l i t i m t hai
ng thì má có lo âu con.
nh Xuân c m xúc, không dám i áp v i m n a. C u ch ng tay ng i ngó ng n
èn d u leo lét, m t c u bu n hiu. Trong nhà, ngoài sân u im lìm, ch nghe có ti ng gà gáy
xa xa.
Bà H ng v n i ng . V nh Xuân gài c a r i t t èn l i ván mà n m. S m ng vui
hôm m i v nó h ng h c trong lòng làm cho c u h ng hái nh y bay, t ng b c ng d
dàng, êm m, không có chi c n tr .

Ho bieu chanh to hong vuong van

Ho bieu chanh to hong vuong van

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (19)

En vedette

En vedette (13)

Similaire à Ho bieu chanh to hong vuong van

Similaire à Ho bieu chanh to hong vuong van (20)

Plus de Kelsi Luist

Plus de Kelsi Luist (10)

Ho bieu chanh to hong vuong van