Биологи 2011 цэцгийн ач тусын тухай Сурагч Г. Янжинлхам

1. Илтгэл бичсэн 8В ангийн сурагч Г. Янжинлхам
Хянасан багш П. Норжмаа Х.Эрдэнэболор
2011 он Завхан Тосонцэнгэл 1-р сургууль

2. Бүтэц
Оршил
Илтгэлийн зорилго
Сэдвийг судлах болсон үндэслэл
Судалгааны шинэлэг тал
Онолын хэсэг
Туршилт судалгааны хэсэг, үр дүн
Дүгнэлт
Ном зүй
Хавсралт

3. ОРШИЛ
Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаасаа л цэцэг, өвс
ургамалтай “найзалсаар” ирсэн билээ. Мянга
мянган жилийн турш өвс ургамлыг хүмүүс
эмчилгээнд хэрэглэж, заримыг нь бүр сахиус
болгон залж, шүтэн бишэрч ирсэн нь нарийн учир
шалтгаантай. Цэцэг, ургамал өөртэй нь ижил ааш
авир гаргадгийг хүмүүс эрт дээр үед олж
мэдсэнээр ийнхүү дээдэлдэг болжээ. Эдүгээ,
амьд ургамал нь баярлах, айх, уурлах, гомдох,
санан гиюүрэх, хардан харамлах гэх зэргээр
хүмүүн бидэнд байдаг бүхий л эмоцийг гаргадаг
гэдгийг ургамал судлаач эрдэмтэд батлаад байгаа
юм. Тэр бүү хэл, цэцэгнээс “гэрчийн мэдүүлэг”
авснаар аюултай гаж донтон алуурчинг барьж
авсан тохиолдол ч бий.

4. Монголчууд бидэнд, цэцэгний тухай мэдлэг
харьцангүй хомс байдаг тул,өөрт тань гомдсон цэцэг
амьдралыг тань баллаж дөнгөнө гэдгийг мэдэхгүй
хүмүүс олон байдаг.
Цэцэг бол харааж ч чаддаг, ерөөж ч чаддаг “айхтар
амьтан” юм. Ургамлын биохимич эрдэмтэн Дина
Балясова ургамал ба хүний хоорондын харилцааг
хэдэн арван жил судалж байгаа нэгэн билээ.
Английн физиологич С. Мейсоны гэрт удомбор
хэмээх модлог том цэцэг олон жил ургаж байжээ.
Мейсон түүнийгээ ихэд хайрлан арчилдаг байлаа.
Гоонь эр маань цэцэгтэйгээ хоѐулхнаа олон жил
амьдарсны эцэст нэлээд нас тогтсоны дараа эхнэр
авч цэцэгтэйгээ гурвуул амьдрах боллоо. Удалгүй
эхнэр нь урьд хожид өөрт нь байгаагүй элдэв
ойлгомжгүй өвчинд баригдах болов…

5. . Жирэмсэн болснийхоо дараа бүр хэцүү байдалд
оров. Маш их хордлого өгч, бие нь сульдаж гүйцэв.
Эмнэлэгт хэвтэхээр хордлого нь үгүй болж, гэртээ
ирэхээр бие нь дахин муудаад байв Эцсийн эцэст
хүүхэд нь зулбажээ. Эмч нар учрыг нь ололгүй гайхаж
хоцорсон аж. Аз болоход Мейсон урьд өмнө уншсан
сонссоноо санаж, ”хамаг учир цэцгэнд маань байгаа
юм болов уу?”,-гэж бодоод цэцгээ ажил дээрээ
аваачиж тавьлаа.
Тэр мөчөөс эхлэн эхнэрийнх нь бие маш түргэн
сайжирсан бөгөөд, дараагийнхаа жирэмслэлтээр ямар
ч зовиургүйгээр хүүхдээ тээж, эрүүл саруул хүү
төрүүлсэн юм.Энэ цэцэг эзнээ хардан харамлаж,
эзэндээ ямар ч хоргүй, харин эхнэрт нь маш их хортой
тийм бодисыг ялгаруулж, “заналт дайснаа” хөнөөх
санаатайгаар цацаж байсан нь тогтоогдсон юм.

6. Хэт хотожсон өнөө үед амьд байгалиас хол хөндий
ажилладаг хүмүүстэй харьцуулахадажлын байр,
гэртээ тасалгааны ургамалтай хүмүүс ажил
амьдралдаа сэтгэл хангалуун, ажлын бүтээмж өндөр
байдаг.
Албан тасалгаандаа ургамал тавихад ажлын идэвх,
хамт олны эерэг уур амьсгалыг нэмэгдүүлж, стресс
багасган ажиллах эрч хүчийг багасгадаг. Тасалгааны
ургамал орчны агаарыг эрүүлжүүлэн шүүдэг гэдгийг
бараг бүх мэддэг. Харин та цэцэгс ажлын бүтээмжийг
нэмдэг гэвэл итгэх үү? Америкийн Техас мужийн их
сургуулийн эрдэмтэд 450 албан газар судалгаа
явуулсны эцэст ийм үр дүнд хүрчээ. Амьд байгалиас
хол хөндий ажилладаг хүмүүстэй харьцуулахад
ажлын байрандаа ядаж ганц ч болтугай тасалгааны
ургамалтай хүмүүс ажилдаа сэтгэл хангалуун, ажлын
бүтээмж өндөр байдаг гэнэ. Тэдний удирдлагатаа
хандах хандлага ч эрс өөр байдгийг судалгаагаар
тогтоосон байна.

7. Илтгэлийн зорилго
“Цэцэггүй тасалгаа, цэцэрлэггүй хот бол цулгуй, хоосон нэн
хүйтэн” гэж хэлсэн эртний үг байдаг. Албан тасалгаа, үйлчилгээний
газрууд, зочид буудал хаусуудыг үнэтэй тавилгаар тохижуулахаас
илүүтэй сүүлийн үед амьд байгалийг санагдуулам амьд болон
хиймэл цэцэгсээр гадаад дотоод тохижилтоо хйих нь их болжээ.
Иимд тасалгааны цэцгиййн ач холбогдол юу болохыг судлахыг
зорилоо.
Сэдвийг судлах болсон үндэслэл
Ургамлын ногоон өнгө нь хүний мэдрэлийн систем, харааны
хурдыг сэргээж тайвшруулдаг болох нь судалгаагаар тогтоогджээ.
Тийм ч учраас анги танхим, өөрийн гэрээ цэцэгжүүлэхэд
тасалгааны цэцгийн нэр төрөл, ач тусыг мэдэх, хэрхэн тарьж арчлах
арга аргачлалыг судалж мэдэх шаардлага зүй ѐсоор урган гарч
байна.
Судалгааны шинэлэг тал
Сурагчид бид анги танхим, сургууль орчиндоо цэцэг, мод бут сөөг
тарьж арчлан анги, сургуулиа ногоон сургууль болгоход зорьж
ажиллаж байна.
Үүнд хүүхэд бидний оролцоо нэн чухал юм. Тасалгааны цэцэг ямар
увидастай болохыг харуулахыг зорьсон нь миний судалгааны
шинэлэг тал юм.

8. Онолын хэсэг
Сэтгэл гарган арчилсан цэцэг, ургамал бүхэн
ургадаг гэлцдэг. Харин тэрний хариуд тэд юуг
бэлэглэдэг юм бол?
Эрдэмтдийн олон жилийн судалгааны үр дүнд
тасалгааны цэцэг, ургамлууд бохирдсон агаарыг
цэвэрлэх, агаарт дэгдсэн тоос шороог өөртөө
шингээн авах, харшил үүсгэдэг тоосонцоруудыг
саармагжуулдаг болохыг нь тогтоожээ. Тасалгааны
цэцгүүд бохирдсон агаарыг өөртөө шингээж авч
буцаан гаргахдаа хүчилтөрөгчөөр баялаг цэвэр
агаарыг гадагшуулдаг байна.
Үүнээс гадна шил шаазан, хивс цэвэрлэгч бодис,
хумсны лак арилгагч шингэнээс харшил авах
эрсдлийг багасгаж өөртөө шингээж авдаг байна.

9. Цэцэг тарьдаг хоббитой хүмүүс маш их болсон
байгаа боловч цэцэг тарих туршлага
мэдлэггүйгээсээ болоод цэцгээ ургуулж
чадахгүй, худалдан авсан сайхан цэцгийнхээ
үрийг тарьж чадахгүй байх арчлах аргаа
мэдэхгүй,цэцгээ зөв сонгож чадахгүй зэрэг
олон асуудлууд тулгардаг.
Орос хүнийг цэцэг ногоогүйгээр төсөөлөхийн
аргагүй.Сайхан цэцэг алагласан зуслангийн
хашаа.гоѐмсог цэцэгс эгнүүлэн өрсөн орос
айлын хажуугаар гарахад үнэхээрийн саатан
зогсож нүдээ бэлчээн,ийм сайхан
хашаа,цонхтой болохсон гэсэн бяцхан
мөрөөдлийг хүн бүр сэтгэлдээ тээж явдаг
шүү дээ. Гагцхүү ямар арга замаар хэрхэн
ийм болгох вэ? гэдгийг бид тэр бүр
мэддэггүйд гол учир байх шиг санагддаг.

10. Цэцэг бол байгалийн амьд дагуул билээ. Нарт ертюнц
дээр ногоон ургамалгvйгээр амьд биес оршин
тогтнож чадахгvй. Цэцэг агаар чийгшvvлж, орчны дуу
чимээг намсгаж, цахилгаан хэрэгслийн хорт туѐа,
тамхины утааг ююртюю шингээн авч хvчилтюрюгч
ѐлгаруулдаг.
Цэцэгс эзэн нь хэдий чинээ хайрлана, тюдий чинээ
сэтгэлийн тэнхээ югюх сайн энерги ѐлгаруулдаг.
Цэцэг өөрийгөө арчилж торддог хүнд их сайхнаар
ханддаг. Тэр хүнээ ихэд хайрлан талархаж, түүндээ
эерэг бодисуудыг ѐлгаруулж цацан сайн сайхныг цаг
үргэлж ерөөнө. Хэрэв эзэн нь урт хугацаагаар хол
ѐвбал түүнээ санан гияүрч, ѐаж ч тордуулж байсан
ургалт нь муудах, өвчлөх, бүр үхэх нь ч бий.

11. Шимтэглэй /герань/ бол хэрүүл шуугианд их дургүй
цэцэг тул хүмүүсийг муудалцан хэрэлдэхээр
тайвшруулах бодис ялгаруулаад эхэлдэг гэнэ.
Иймээс бараг айл болгонд энэ цэцэг байдаг. Харин,
мөн айл бүрт байдаг “мөлхөө” цэцгийг урт
ургуулахаас зайлсхийх хэрэгтэй, учир нь энэ цэцэг
урт ургахаараа хүнийг депрессд оруулдаг ажээ.
Японы эрдэмтэд ийм нэгэн туршилт хийжээ: Хоѐр
өөр газар цэцэг тарьж, нэгийг нь эрдэс бордоогоор
байнга тордож, нөгөөг нь бордож тордолгүй жирийн
усаар л усалдаг, харин түүнтэй өдөр бүр ярьж, “Чи
ѐстой сайхан цэцэг шүү, ямар сайхан ургаж байна
аа, чамайг харахад ямар сайхан таатай байдаг гэж
санана?”- гэх мэтээр магтаж байжээ. Гэтэл
бордуулж тордуулалгүй, зөвхөн магтаалын үг
сонсож байсан цэцэг нь нөгөөхөөсөө илт сайхан
ургаж байсан байна. Иймээс цэцэг өөрийн гэсэн
увдистай гэдэг нь харагдаж байна.

12. Судалгааны хэсэг
“Ногоон сургууль” аяны хүрээнд манай сургууль
дээр олон ажлууд хийгдэж байгаа. Анги танхим,
сургуулийн орчин дахь цэцэг ногоогоо арчилж тордон
сайхан ургуулж байгаа. Төсөлт ажил хичээлээр 5-р
ангиудын дунд “Миний эргэн тойрон дахь цэцэг” , 7-р
ангиудын дунд “Хоггүй ногоон орчин”, 9-р ангиудын
дунд “Миний нутгийн жимс” нэгж хичээлийг зохион
байгуулж сурагчдын ногоон орчин бидний эрүүл
мэндэд ямар үүрэг гүйцэтгэдэг мэдлэгийг олж авсан.
Сурагчид цэцэг хэрхэн тарьж арчилж байгаа, ач тусыг
хэр мэддэг талаар судалгаа авсан.
Судалгаанд нийт 7-9 р ангийн 30 гаруй сурагчид
оролцсон.

13. Асуулт 1:
Танай анги хэдэн цэцэгтэй вэ?
15% 23%
10
23%
15 аас дээш
39%
20 оос дээш
байхгүй

14. Асуулт 2: Чи тасалгааны цэцгийг хэр
сайн мэдэх вэ?
Sales
9 9
10
7
5
0 1
сайн мэднэ
дунд зэрэг
бага зэрэг
огт
мэдэхгүй

15. Асуулт 3: Цэцгийн ач холбогдлын талаар бичнэ үү?
Агаар цэвэршүүлнэ.
Өнгө үзэмжтэй
Сайн энерги үргэлж өгнө
Санаа сэтгэл өөдрөг байна
Нүүрсхүчлийг сорж хүчилтөрөгч
ялгаруулдаг
Эх дэлхийгээ хайрлах сэтгэлийг
төлөвшүүлнэ
Аз жаргал, баяр баясгаланг бэлэглэнэ
Цэцэг бүр өөрийн увдистай. Ж/нь:
хүүхдийн цэцэг хүүхдэд сайн энерги өгдөг.
Кактус компютерийн туяанаас хамгаална.

16. Асуулт 4: Цэцэг яаж тарьдаг вэ?
-Үрслүүнэ
-Саваа бэлдэнэ
-Хөрсөө хийнэ, бордоо хийнэ.
-Цэцгээ суулгана
-Услаж арчилж тордоно.

17. Асуулт 5: Танай анги цэцгээ хэр
арчилдаг вэ?
12
10
8
6
4
2
0
Тогтмол Хааѐа Арчилдаггүй
Series 1 9 11 6

18. Дүгнэлт
Хүн амьдралдаа олон зүйлээс сэтгэлийн
таашаал, баяр баясал, халуун дулаан эрч хүч авч
байдаг.тэдгээрийн нэг нь тасалгааны цэцэг. Ойр
орчмынхоо бохир агаарыг өөртөө шингээн, хүчилтөрөгч
ялгаруулан цэнгэг агаарыг бий болгодог тэрхүү ногоон
ургамал бидний эрүүл мэндэд тустайгаас гадна сэтгэлийн
таашаал, баяр хөөр, аз жаргалыг эзэндээ дууддаг.
Манай сургуульд одоогийн байдлаар 22 төрлийн 40 гаруй
зүйлийн 1250 гаруй цэцгүүдийг анги танхим, сургуулийн
орчинд тарьж ургуулсан байна.
Судалгаанаас харахад сурагчид цэцэг хэрхэн тарих, хэр
арчилдаг, анги танхимаа цэцэгжүүлж байгаа
байдал, цэцгийн ач тус юу болохыг хэр мэддэг нь
харагдаж байна.

19. Эцэст нь хэлэхэд
• Ногоон өнгө хүний мэдрэлийн систем, харааны
нервийг сэргээдэг тул ногоон ургамал таныг
тайвшруулна.
• Тасалгааны ургамал орчноо чийгшүүлдэг. Тиймээс
агаар чийгшүүлэгчийн тань мөнгийг тасалгааны
ургамал хэмнэх болно.
• Тоосжилтыг багасгадаг.
• Ургалын ялгаруулдаг финацит хэмээх дэгдэмхий
бодис нь гаднын ихэнх төрлийн нянг устгадаг
шидтэй.
• Орчны шуугианыг өөртөө шингээдэг тул дуу чимээ
тусгаарлах, багасгахад ашиглаж болно.
• Цахилгаан бараанаас ялгарч буй сөрөг энергийг
саармагжуулан таны эрүүл энхийн манаанд байнга
зогсдог. Ийм олон ид шидтэй цэцийг тарьж орчноо
ногоон болгож сайн эрч хүч энергийг авцгаагаарай.

20. Анхаарал
тавьсанд
байярлалаа.

21. Ном зүй:
1. Ж. Цэрэннадмид “Гоёл чимэглэлийн цэцэг”
2000 он
2. М. Санаажуй “Тасалгааны цэцэг увидастай”
2011 он
3. “Биологи 1” сурах бичиг
4. Google Internet site

22. Хавсралт
Судалгаа “Тасалгааны цэцгийн увидас”
Та энэ судалгааны асуулгад үнэн зөв хариулт өгнө үү?
Таны санал хамгаас үнэтэй.
1. Танай анги хэдэн цэцэгтэй вэ?
А. 10 Б. 15аас дээш В. 20оос дээш Г. Байхгүй
2. Чи тасалгааны цэцгийг хэр сайн мэдэх вэ?
А.сайн мэднэ. Б. Дунд зэрэг
В. Бага зэрэг Г. Огт мэдэхгүй
3. Цэцэг яаж тарьдаг вэ? (бичнэ үү)
------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. Цэцгийн ач холбогдлыг талаар бичнэ үү?
А. .....................................................................................................................
Б. ......................................................................................................................
В. .....................................................................................................................
Г. ......................................................................................................................
5. Танай анги цэцгээ хэр арчилдаг вэ?
А. Тогтмол
Б. Хааяа
В. Арчилдаггүй
Судалгаа өгсөнд баярлалаа.