Tijdens de Groene Offerte Live cases presenteren ontwerpers hun projecten vanuit de invalshoek duurzaamheid. Op 13 dec 2012 vertelden Thijs de Boer en Ellen van den Berg (http://www.lava.nl) over hun ervaringen tijdens het ontwerpproces en de samenwerking met hun opdrachtgever bij het project 'Spoorbeeld', een digitale publicatie in opdracht van Bureau Spoorbouwmeester (http://spoorbeeld.nl/).

1. GO Live Cases 13/12/2012
LAVA VOOR
SPOORBEELD
Creative Strategy | Dynamic Identities | Editorial Design | Experience Design

2. Wie zijn wij?
Ellen: digitaal
strateeg
Thijs: lead UX
designer

3. Wie zijn wij?
Een van de fijne
projecten waaraan
we samen hebben
gewerkt, is het
Spoorbeeld.

4. Bureau
Spoorbouwmeester
Bureau dat de
vormgevings-
richtlijnen voor de
‘spoorse omgeving’
vastlegt.

5. Opgericht door NS en
ProRail
Privatisering leidde tot
opheffing NS Design.
Bureau Spoorbouwmeester
werd opgericht om hier
invulling aan te geven.

6. Wat is het
Spoorbeeld?
Beleidspublicatie waarin
de design-richtlijnen
voor ontwerpen op en
rond het spoor zijn
vastgelegd.
Voorheen uitgevoerd in
print.

7. Wat is het
Spoorbeeld?
Hoe zorg je in je
ontwerp ervoor dat
veiligheidscontroleurs
hun werk kunnen
doen.

8. Wat is het
Spoorbeeld?
Hoe bewaak je de
unieke elementen in
een historisch station
terwijl de reiziger
toch begrijpt hoe
alles werkt?

9. Reiziger centraal
Fotograaf: Pieter Kers

10. Domeinen die een
reiziger passeert
vormen de leidraad
Fotograaf: Rob ’t Hart

11. Station
Fotograaf: Jannes Linders

12. Stationsomgeving
Fotograaf: Jannes Linders

13. Spooromgeving
Fotograaf: Rob ’t Hart

14. Spoor
Fotograaf: Jannes Linders

15. Trein
Fotograaf: Rob ’t Hart

16. Spoorbeeld digitaal

17. Spoorbouwmeester
Architect
Koen van Velsen

18. Behoefte:
voortschrijdend inzicht
verwerken

19. Recent voorbeeld
COLUMN FRITS ABRAHAMS
NS-tafeltjes
V erstandig van Bert Meerstadt,
president-directeur van de Ne-
derlandse Spoorwegen, om grote in-
Als dat volstrekt overbodige tafel-
tje er niet was geweest, had die
vrouw nog geleefd. Ze hadden haar
de trein zei: „Goh, Bert, doe die
klotetafeltjes toch eens weg”?
Eigenaardig.
Mogelijke update
terviews aan NRC Handelsblad en Bui- vóór de reis eigenlijk moeten vra- Ik wil niet oproepen tot vandalis-
tenhof te geven kort vóór de publica- gen: „Wat heeft uw voorkeur: de me, maar misschien zou het goed
tie van een vernietigend rapport mogelijkheid om uw bekertje slappe zijn als reizigersvereniging Rover
van het
over de treinbotsing in Amsterdam chocolademelk neer te kunnen zet- ons aanspoort om alles wat scherp
in april (een dode, 190 gewonden). ten, of uw leven?” en hoekig is uit de treinen te verwij-
Dat scheelde een paar lastige vragen Dan heb je als reizigers tenminste deren. Neem dan ook die stangen
over de veiligheid op het spoor.
Volgens de Onderzoeksraad voor
nog wat te kiezen.
De hamvraag dus voor Meerstadt:
mee op het balkon waar je als passa-
gier frontaal tegenaan kunt knallen Spoorbeeld: tafel
Veiligheid vielen er onnodig veel ge- als de trein ontspoort.
wonden doordat de NS zich aan zijn
wettelijke zorgplicht onttrok. In- Levensgevaarlijk
Het toezicht op NS en ProRail
wordt nu verscherpt. Zal het hel-
ontwerp in treinen
middels zijn NS en ProRail onder pen? Het vervelende is dat toezicht
verscherpt toezicht geplaatst. On- voor ‘de buikregio’ iets is dat in Nederland bijna per de-
danks allerlei waarschuwingen rij- finitie faalt. Het is een standaardbe-
den volgens de Inspectie Leefomge- grip geworden: falend toezicht. IJs-
ving en Transport nog te vaak – 150 selmeerziekenhuizen, Maasstad Zie-
keer per jaar – treinen door rood. „Hoe kwam het dat jullie na al die kenhuis, Rochdale, Hogeschool In-
Als interviewer zou ik Meerstadt jaren nog niet eens in staat waren Holland, Zonnehuizen, Vestia, nu
graag hebben doorgezaagd over die het meubilair van de treinen af te weer Amarantis – allemaal falend
mevrouw die het ongeval in Amster- stemmen op onze veiligheid?” Als toezicht.
dam niet overleefde. Ze zat in het Meerstadt uitwijkt naar vervelende Toezichthouder is het mooiste
eerste rijtuig van de intercity en onderwerpen als de gewéldige sa- baantje van Nederland, je hoeft
raakte dodelijk gewond door een menwerking tussen NS en ProRail: maar te doen wat er van je verwacht
klap tegen een dun tafelblad. „Een afkoppelen en terugkeren naar dat wordt: falen.
dun blad kan ook bij een kleine af- tafeltje. „Heeft u met al uw deskun- Bert Meerstadt zou je de super-
stand van de passagier tot het tafel- digheid nou nooit eens gedacht, me- toezichthouder van NS kunnen noe-
tje leiden tot aanzienlijk letsel”, al- neer Meerstadt, als u zelf aan zo’n men. Er wordt gemopperd over zijn
dus de rapportage van de Inspectie. tafeltje ging zitten: dit kan wel eens salaris: bijna 5 ton. In Buitenhof liet
Veel andere reizigers liepen onnodi- gevaarlijk zijn voor ‘de buikregio’ – hij bescheiden weten dat hij niet
ge verwondingen op door scherpe om de rapporteurs te citeren?” meer om opslag zal vragen. Ik zou
randen van stoelen. Volgens de on- Nee, nooit? Hoe lang bent u nu het hem wel gunnen, mits hij be-
derzoekers had de NS meer reke- president-directeur? Vier jaar? En al looft eigenhandig één voor één die NRC Handelsblad
ning moeten houden met de ‘bots- die jaren nooit een veiligheidsexpert moordende tafeltjes uit de treinen te Donderdag 13-12-2012
veiligheid’. geraadpleegd die na een rondje door slopen.

20. Klaar met annexen
nasturen

21. Waarom staan wij
hier?

22. The case for
finding
accidental Duurzaamheid was
aanvankelijk geen
eco- vertrekpunt
friendlyness
Beeld: Kesselskramer

23. Hoe zijn we te werk
gegaan?

24. Voor wie ontwerpen we
Persona’s hielpen
bij het bepalen
van de gebruiker
van de website

25. Voor wie ontwerpen we
Architecten, industrieel
ontwerpers, planologen,
grafisch ontwerpers,
constructeurs,
beleidsmakers

26. Tablet gebruik neemt toe
Swipen gaat voor
klikken

27. Ontleden van veel
publicaties
Door alle bestaande
publicaties te ontleden,
ontstond een beeld van
de omvang van de
website-inhoud.

28. Grip krijgen op de
indeling
Herstructureren
van alle informatie

29. Stapsgewijs samen
indelen
Lava: vele
wijzigingen op een
groeiende set
wireframes

30. Stapsgewijs
samen
samenstellen
Content in uitgeprinte
wireframes plakken

31. Ontdekking van parels
De inspirerende
illustraties van het beleid
stonden in losse
publicaties en zijn nu
onderdeel van de website
en daardoor makkelijk
toegankelijk.

32. Monumenten ‘check’
Op welke manier
moeten
ontwerpers
rekening houden
met behoud van
cultureel erfgoed?

33. Het nieuwe Spoorbeeld

34. Geen afscheid van
print, ommezwaai
naar on-demand

35. Stylesheets
12/11/12 Station | Spoorbeeld
Deelvisies station
Het Stations
concept
Het Stations​concept is het vertrekpunt voor alle stationsopgaven: nieuwbouw, verbouw, inrichting en beheer in en rond het station. Het
ordent het station in herkenbare domeinen. Doel is het vergroten van het comfort, de beleving en het reisplezier van de reiziger.
Het Stations​ oncept beschrijft de gewenste beleving, uitstraling en inrichting van stations. Het benoemt de vaste kenmerken van het
c
station en redeneert vanuit de wensen en behoeften van de reizigers. Zo heeft ieder station twee gezichten: één voor aankomende en één
voor vertrekkende reizigers. Ook wordt ieder station zó georganiseerd dat reizigers mentaal geïnspireerd worden door de mogelijkheden
die de omgeving en de reis te bieden hebben. Bovendien heeft elk station een kenmerkend publiek karakter. Om goed in te kunnen spelen op
de wensen en behoeften van de reizigers, onderscheidt het Stations​ oncept vier belevingsdimensies: ontdekken bij vertrek, inspireren bij
c
de reis, verwelkomen bij aankomst en uitnodigen bij de omgeving. Maar bovenal brengt het een vertrouwde ordening aan in
stationsdomeinen: een omgevingsdomein, een ontvangstdomein, een reisdomein en een verblijfsdomein. De domeinen ordenen functies en
voorzieningen naar de behoefte van de gebruiker op de route door het station. Zo dragen ze bij aan het bereiken van de gewenste ervaring.
Visie Stations
concept in tijdelijke situaties
De Visie Stations​concept in tijdelijke situaties (SITS) dient als handleiding bij de verbouwing van stations. Het stimuleert dat stations ook
tijdens verbouwingen de gewenste ervaring oproepen.
Onderhoud, nieuwe voorzieningen, aanpassingen, verbeteringen: ze horen bij het spoor. Natuurlijk hebben ook stations hiermee te maken.
Soms zijn verbouwingen groot en ingrijpend. Veel vaker gaat het om kleine ingrepen. Tijdens verbouwingen, zowel groot als klein, blijven
stations doorgaans gewoon open. Reizigers moeten immers elke dag op een goede manier naar hun bestemming kunnen. Dat impliceert dat
eventuele overlast tot een minimum moet worden beperkt. Ook tijdens verbouwingen dienen veiligheid, bereikbaarheid, structuur,
herkenbaarheid en gemak voor de reiziger gegarandeerd te zijn. Het Stations​ oncept in tijdelijke situaties (SITS) helpt hierbij. Op basis van
c
het Stations​ oncept stuurt het op de inrichting en uitstraling bij stationsverbouwingen. Het heeft aandacht voor thema’s als comfort,
c
beleving en reisplezier. Opgesteld als handleiding biedt het houvast aan opdrachtgevers en opdrachtnemers bij de verbouwing van
stations. Zo wordt ook in tijdelijke situaties de vertrouwde ordening en vormgeving van functies en (informatie)voorzieningen geborgd.
Visie op De Collectie
De Collectie beschrijft de cultuurhistorische waarde van het spoor aan de hand van vijftig markante stationsgebouwen.
Printen via speciaal
De spoorsector is doordrongen van de waarde van haar cultuurhistorisch erfgoed. Het draagt bij aan de beleving van de reizigers en het
ontworpen stylesheets.
herkenbaar houden van stations en stationslocaties. Aanpassingen omwille van comfort, transfercapaciteit, veiligheid, efficiëntie en
exploitatie blijven echter nodig. De Collectie helpt hierbij. De visie stimuleert dat kenmerkende waarden via een cultuurhistorisch
onderzoek en waardestelling inzichtelijk worden gemaakt opdat zij als vertrekpunt kunnen dienen voor (deel)verbouwingen, uitbreidingen,
beheer en gebiedsontwikkelingen.
De Collectie illustreert de rijke traditie van het spoor aan de hand van vijftig karakteristieke stationsgebouwen. Ze maken deel uit van het
Hierbij worden geen
actuele spoorwegennet en hebben meestal hun oorspronkelijke functie behouden. Naast een verzameling van markante stationsgebouwen is
De Collectie bovenal een afspraak over een verantwoorde omgang met het spoorerfgoed. De stations uit De Collectie vormen het
boegbeeld voor een zorgvuldige omgang met het cultureel erfgoed van het spoor. De trots van De Collectie straalt af op alle Nederlandse
stations. De vijftig beschreven stations dienen als voorbeeld en inspireren overal tot een zorgvuldige omgang met het cultuurhistorisch
erfgoed van het spoor.
zaken meegeprint die
Visie op Stations
outillage
De Visie op Stations​outillage garandeert een goede inpassing van stationsmeubilair in bestaande stationshallen, passages en op perrons.
Ieder station is uitgerust met meubilair: van zitobjecten en schermen die reizigers beschutting bieden tegen weersinvloeden tot panelen
met reisinformatie en afvalbakken. De Visie op Stations​ utillage vertaalt het Spoorbeeld naar de omgang met dergelijke objecten. Het werkt
o
geen waarde hebben
hiertoe de stationsdomeinen – zoals omschreven in het Stations​ oncept – uit in velden en omschrijft configuratieprincipes voor het
c
meubilair. Centraal staan het comfort van de reiziger en het versterken van het station als een aangename plek. Zo wordt een goede, voor
de reiziger vertrouwde, inpassing in bestaande hallen, passages en op perrons gegarandeerd.
De Visie op Stations​ utillage dient als basis voor de vervanging van de outillage van een groot aantal bestaande stations. Het is ontwikkeld
o
voor architecten en ontwerpers die bij de bouw of verbouw van stations een inrichtingsplan maken. Ook is de visie bestemd voor
medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud en beheer van stations. In de visie vinden zij alle informatie die nodig is om
op papier.
stations op een generieke en daarmee herkenbare manier in te richten. De visie biedt bovendien voldoende keuzemogelijkheden zodat het
mogelijk is in te spelen op plaatselijke omstandigheden.
Handboek belettering en bewegwijzering
Een adequate bewegwijzering vergroot het vertrouwen van de reizigers en zorgt dat zij zich makkelijk kunnen oriënteren. Het Handboek
belettering en bewegwijzering zorgt op stations voor een consequente uitvoering, een goede ruimtelijke inpassing en een herkenbaar,
rustig en samenhangend beeld.
Op het station moeten reizigers snel en makkelijk de juiste trein of voorziening kunnen vinden. Een goede bewegwijzering ondersteunt hen
daarbij. Het helpt reizigers bij het oriënteren, navigeren en efficiënt bereiken van hun doel of bestemming. Samen met een logische indeling
van het station vergroot een adequate bewegwijzering het gevoel van vertrouwen en veiligheid. De stationsbezoeker voelt zich ontspannen
en heeft zo meer tijd en aandacht voor medereizigers en voorzieningen op het station.
De bewegwijzering omvat bebording voor reizigers en andere stationsbezoekers in de openbare ruimtes van het station, van borden met
vaste informatie tot tekstborden met instructies, klokken en routestrips. Voor het goed functioneren van de bewegwijzering is het
essentieel dat deze uniform en consequent wordt uitgevoerd. Daarnaast dient het verantwoord te worden ingepast. Uniformiteit en een
zorgvuldige inpassing binnen het station zorgen voor een herkenbaar, rustig en samenhangend beeld. Het systeem van bewegwijzering
functioneert op een neutrale wijze voor alle gebruikers van een station. Het wordt per definitie niet gebruikt voor profilering van
vervoerders en commerciële formules.
spoorbeeld.nl/beleid/station 5/10

36. Issuu
Online
doorbladeren van
PDF via ISSUU

37. Peecho
(Deel)publicaties
kunnen als gedrukt
exemplaar worden
besteld via Peecho

38. ‘WINST’
Geen zwervende (deel)publicaties,
on-demand papieren uitgave,
lokaal geprint,
minder print = minder papiergebruik?
minder shipping,
geen annexen nasturen.

39. Ook kritiekpunten

40. PDF (on)leesbaarheid
PDFs nog
suboptimaal
opgemaakt voor
lezen op het scherm

41. What about the servers?
Moeilijk door te
rekenen

42. Meer of minder papier?
Wordt er
daadwerkelijk
minder papier
gebruikt?

43. Accidental
eco-friendlyness,
slimmer omgaan met
papier door inzet digitaal

44. www.lava.nl
Ellen van den Berg Thijs de Boer
linkedin.com/in/ellenvandenberg linkedin.com/in/thijsdeboer
@sublimey @clearsinking

45. Beeldbronnen
fotograaf Pieter Kers http://www.flickr.com/photos/mortsan/ http://fotoriko.skynetblogs.be/tag/bout++
4570359817/sizes/l/ +moer
http://www.flickr.com/photos/saritakate/
4684233558/sizes/o/ http://rail-andre.nl/trainpics/index.php/
Nederland/Treinstellen/NS-VIRM/
fotograaf Rob ’t Hart 20100130_Ehv-Fuutlaan_081-9595
http://lichttherapieblog.nl/architect-koen-
van-velsen/
http://fantastic-dl.blogspot.nl/2011/04/
fotograaf Rob ’t Hart
rehabilitation-centre-groot-
klimmendaal.html
http://www.architectuurfotografie.com/?
p=842
fotograaf Rob ’t Hart spoorbeeld.nl
http://en.wikipedia.org/wiki/
fotograaf Jannes Linders File:On_demand_book_printer_1.jpg http://www.unieuws.nl/index.php?
p=8832&theme=text
fotograaf Jannes Linders http://www.peecho.com/press-room
http://en.wikipedia.org/wiki/File:
080826_Waste_Paper.jpg
fotograaf Jannes Linders
http://findicons.com/icon/84663/print http://www.techzine.nl/nieuws/12709/
dreamworks-en-linux-de-perfecte-
De Collectie bijzondere combinatie.html
stationsgebouwen in Nederland
http://www.naipublishers.nl/ http://issuu.com/about/graphics
architectuur/collectie.html http://zoom.nl/foto/1363919/
architectuur/station-valkenburg.html
http://sijmster.nl/wp-content/uploads/ http://www.speld.nl/2010/11/25/
2010/11/Postbode-Sijmen-2.jpg berlusconi-wil-toren-van-pisa-recht-
zetten/
http://www.refdag.nl/polopoly_fs/
spoor_1_495106!image/spoor.jpg