տգբիւյկ

1. Փայտակարանի տարածքում մարդը հաստատվել է հնագույն ժամանակներից։ Որպես Մեծ Հայքի
թագավորության ծանր արևելյան նահանգ, Փայտակարանը ռազմաքաղաքական մեծ կարևորություն է ստացել
հյուսիսային կովկասյան լեռնականների դեմ մղվող պայքարում։ Քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու
ժամանակաշրջանում Անգեղտան իշխանը Փայտակարանի բանտն է նետել 438 քուրմ, որոնք չեն հրաժարվել
հեթանոսությունից։ Փայտակարան քաղաքը մեծ կարևորություն է ձեռք բերել Հայոց Տրդատ Մեծ թագավորի
գահակալման տարիներին։ Աղվանքի թագավորությունում քրիստոնեությունը տարածելու նպատակով
հայկական հյուսիս–արևելյան երկրամասերն է ուղարկվել Գրիգոր Լուսավորչի թոռ Գրիգորիս եպիսկոպոսը,
իսկ Փայտակարանի վերակացու է նշանակվել Սանատրուկ Արշակունին, որին հանձնարարվել էր օժանդակել
Գրիգորիսի առաքելությունը։

2. Վերջինս, Տրդատ Գ–ի մահից հետո, ՄազքթացՍանեսան թագավորի հրամանով սպանել էր
Վատնյան դաշտում, իսկ Սանատրուկն իրեն թագավոր է հռչակել և, տիրելով
Փայտակարան քաղաքին, փորձել է օտարների օգնությամբ տիրել Հայոց թագավորությանը։
Երբ հայ–հռոմեական զորքերը պաշարել են Փայտակարանը, Սանատրուկը փախել
է Պարսկաստան՝ ապավինելով Շապուհ II–ի օգնությանը։ IV դ 30-ական թթ սկզբին Մեծ
Հայքի մյուս երկրամասերի հետ մեկտեղ Փայտակարանը ևս տուժել է Մազքթաց Սանեսան
թագավորի արշավանքից, որի զորաբանակը ջախջախվել է Օշականի մոտ։

3. Մեծ Հայքի 387-ի բաժանումից հետո Փայտակարան քաղաքը մնացել է Արևելյան
Հայաստանի կազմում մինչև Արշակունյաց թագավորության անկումը։428–ին
Փայտակարանը միացվել է Ատրպատականի մարզպանությանը։ 450-451–
ին, Վարդանանց պատերազմի ժամանակ, Փայտակարան քաղաքը վերածվել է
պարսկական զորքերի հենակետի։ 620–ական թթ Փայտակարանը ասպատակել են
բյուզանդական զորքերը։ VI-VII դդ Կասպից ծովի խիստ իջեցման հետևանքով ջուրը
հեռացել է Փայտակարան քաղաքից, որի պատճառով քաղաքը անշքացել է, ապա շատ
չանցած՝ անհետացել։ VII դ վերջին արաբները Փայտակարանը գրավել և մտցրել են
Ատրպատականի մեջ։

4. IX դ. 1–ին կեսին Փայտակարանը ներառվել է Բաբեկյան շարժման ոլորտը, IX դ վերջին
մտել Սաջյանների, X դ. 40–ական թթ–ից՝ Սալարյանների, X դ.
վերջից՝ Ռավվադյաններիպետության մեջ։ XI դ. 2–րդ կեսին Փայտակարանը գրավել են
սելջուկյան թուրքերը։ XII դ 30–ական թթ–ից եղել է Ելտկուզյանների պետության
կազմում։ XIII դ 1–ին կեսին Փայտակարանը գրավել են մոնղոլները։ XIII-XIV դդ այն
ենթարկվել է Ոսկե Հորդայի խաների, XIV դ. վերջին՝ Լենկթեմուրի աշխարհավեր
արշավանքներին։

5. XVIII դ կեսերին Փայտակարանի տարածքում ձևավորվել
են Թալիշի և Ղարադաղի խանությունները, որոնցից առաջինը 1809–
ին վերջնականապես միացվել է Ռուսաստանին։ 1813–
ին Գյուլիստանի պայմանագրով վավերացվել է Փայտակարանի
արևելյան մասի անցումը Ռուսաստանին, իսկ արևմտյան հատվածը
մնացել է Պարսկաստանի կազմում։ 1826–ին վերացվել է Թալիշի
խանությունը, որի տարածքը XIX դ 2–րդ կեսին և XX դ սկզբին մտել
է Բաքվի նահանգի մեջ