Beter Presteren door Gezond Leren: Verslag van het symposium "Beter Presteren door Gezond Leren" dat op 3 november 2010 plaatsvond bij ICDuBo in Rotterdam. Deze dag werd georganiseerd en mogelijk gemaakt door Stichting Living Daylights, HunterDouglas en Forbo Flooring. Op deze dag stond het creëren en onderhouden van een optimale leeromgeving voor leerlingen van basisscholen centraal.

1. SYMPOSIUM
Beter Presteren door Gezond Leren
3 november 2010 - Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen - Rotterdam
“Kwaliteit binnenklimaat basisscholen zorgwekkend”
“De problemen moeten worden benoemd en erkend”
“Het is de hoogste tijd om te investeren in onze kinderen”
“Er is een duidelijke behoefte aan harde meetgegevens”
Verslaglegging door Stichting Living Daylights
Stichting Living Daylights
Living Dayligh

2. Of wij een hekel hebben aan onze kinderen? Gezien de
zorgwekkende kwaliteit van basisschoolgebouwen
lijkt het daar wel op. Het wordt tijd om de problemen
te erkennen en de oplossingen te realiseren, zodat
onze kinderen in een goede leeromgeving voortaan
optimaal kunnen presteren.
Op woensdag 3 november vond het symposium
“Beter Presteren door Gezond Leren” plaats in de
industriële dokloods van ICDubo, op het voormalige
RDM-terrein in Heijplaat, Rotterdam. Tijdens dit
symposium, georganiseerd door Stichting Living
Daylights, HunterDouglas en Forbo Flooring, stond de
optimale leeromgeving voor basisscholieren centraal;
een schooldag werd daarom als toepasselijke metafoor
gebruikt. Bij binnenkomst kregen alle deelnemers
een eigen rugtas met onder andere een schrift en een
brooddoos, om vervolgens onder het genot van een kop
koffie aan de bijzondere omgeving te wennen.
Plenaire Opening
Dick Dolmans, vertegenwoordiger van ES-SO en
dagvoorzitter, beet het spits af. Na een korte introductie
waarin de organisatoren Stichting Living Daylights,
HunterDouglas en Forbo Flooring en zijn eigen persoon
werden voorgesteld, volgde een algemene inleiding op
het onderwerp. Opvallend item in zijn presentatie was
een krantenartikel uit 1871, waarin men zich bekommert
om het binnenklimaat in scholen, de ventilatie in het
bijzonder. Saillant detail: het ging om het comfort van de
leraren, niet die van de leerlingen.
Frans Duijm zette namens de GGD de verwachtingen
op scherp door middels statistieken te tonen hoe
zorgwekkend de huidige stand van zaken is omtrent het
binnenklimaat in basisscholen. Hij ging kort in op de vele
aspecten zoals licht (meer licht kan zorgen voor betere
prestaties),lucht(inruim80%vandeklaslokalenisdeCO2
-
waarde continu te hoog en de ventilatie onacceptabel)
en akoestiek (met grotere klassen is ook dit probleem
groeiende). Ondanks er jaarlijks vele schoolgebouwen
worden opgeleverd en gerenoveerd, blijken we nauwelijks
Stichting Living Daylights
Living Daylight
Beter Presteren door Gezond LerenVerslaglegging door Stichting Living Daylights
Afbeelding 1 - Eén van “lokalen” waar de lessen werden gegeven
Afbeelding 2 - Dick Dolmans leidt het symposium in
2

3. in staat een kwalitatief hoogwaardige leeromgeving te
creëren. Er is dan ook behoefte aan meer harde gegevens,
naast alle aanwijzingen die we al hebben.
Dit werd aangevuld door Louk Heijnders, die vanuit zijn
functie als directeur bij het Servicecentrum Scholenbouw
een kritische presentatie hield. Met gevoel voor ironie
vergeleek hij het bouwen van schoolgebouwen met
dat van andere overheidsgebouwen. Het verschil in
investeringen per gebruiker (en/of vierkante meter) zijn
moeilijk te rijmen, evenals de beoogde kwaliteit van de
leefomgeving van diezelfde gebruiker. De kosten van
een goed gebouw lijken per leerling goed te overzien.
Het probleem zit hem volgens Heijnders vooral in de
organisatie en allocatie van projecten. Streven naar een
verbeterd binnenklimaat in basisscholen zal vrijwel zeker
bijdragen aan betere leerprestaties.
Bij de Les
Na deze plenaire presentaties begonnen de lessen, die
waren verdeeld over vier lokalen. Atto Harsta, bestuurder
van Stichting Living Daylights, ging in het prototype van
een duurzaam klaslokaal specifiek in op daglicht en de
stimulerende effecten ervan op de leerprestaties. Een
goed schoolgebouw kan tot 20% betere leerresultaten
opleveren en optimale daglichttoetreding speelt hierin
een grote rol. Deze gegevens zijn al decennia bekend,
maar blijken desondanks niet het gewenste effect te
zaaien. Naast de stimulerende werking wil Harsta graag
de schoonheid van daglicht tonen, want daar kunnen
we nooit genoeg bij stilstaan. Door zijn gepassioneerde
manier van lesgeven was er, tot opluchting van de klas,
geen tijd meer voor het afnemen van een toets.
Namens BBA Binnenmilieu gaven Atze Boerstra en
Froukje van Dijken gezamenlijk een zeer levendige les
over de bedenkelijke kwaliteit van de binnenlucht in
Stichting Living Daylights
Living Daylight
Afbeelding 3 - Frans Duijm laat zien welke problemen er spelen
Afbeelding 4 - “Voor €60 per leerling maken we een schoollokaal
weer gezond”, aldus Louk Heijnders
Afbeelding 5 - Atto Harsta verkiest optimale daglichttoetreding
boven daglichtsimulatie
3

4. basisscholen. De klas bleef scherp door een ronde “Petje
op, Petje af”, onder kijkers van Holland Sport een bekend
fenomeen. Vervolgens werd verder ingegaan op de
luchtcirculatie; luchtkanalen in scholen worden dermate
slecht schoongehouden, dat er continu verontreinigde
lucht de school in wordt geblazen. Ook bleek dat de
eerdere constatering dat 80% van de basisscholen
ondermaats presteert als het gaat om CO2
-waardes,
aan de voorzichtige kant is. Boerstra pleit daarom
voor het a priori vastleggen van beoogde prestaties
omtrent het binnenklimaat, zonder dat hiervoor allerlei
minder relevante details vastgelegd hoeven worden.
Deze prestaties kunnen achteraf worden getoetst,
zodat bepaald kan worden of de installateur zijn werk
goed gedaan heeft. Dit is een basis voor een iteratief
ontwikkelingsproces en zal leiden tot betere prestaties
omtrent de luchtkwaliteit in scholen.
In de bibliotheek van ICDuBo gaf Renz van Luxemburg
een les over akoestiek, inclusief geluidsfragmenten, die
door de hele loods te horen waren. Het belang van een
goede akoestiek, dat hij namens Level Acoustics toelicht,
wordt met regelmaat onderschat en hangt nauw samen
met onder andere de wijze van ventileren, de keuze van
geveltechnieken en de inrichting van lokalen. Ook de
aard van de gebruikers speelt een rol; een lokaal voor
kleuters mag levendiger zijn dan lokalen voor oudere
leerlingen. Een “onrustige” akoestiek kan daarentegen
een zeer vermoeiend effect hebben op de gebruikers van
die ruimte. Er zijn meer dan genoeg oplossingen om een
goede akoestiek te realiseren, variërend in toepassing en
prijs. Een zorgvuldige selectie leidt snel tot verbetering.
In de kas verzorgde Wouter Beck de eerste les van de dag.
Beck is werkzaam bij HunterDouglas en gaat dieper in op
het thermisch comfort in klaslokalen. Dit comfort heeft
invloed op de prestaties van leerlingen, maar is tevens
erg subjectief. Hoe kunnen we toch rekening houden
met individuele wensen? In een les die grotendeels
werd besteedt aan verdieping van het onderwerp
Afbeelding 6 - “Petje op , Petje af” door Atze Boerstra en Froukje
van Dijken, viel in de smaak
Afbeelding 7 - Renz van Luxemburg over akoestiek
Afbeelding 8 - Wouter Beck geeft les over thermisch comfort
Stichting Living Daylights
Living Daylight
4

5. thermisch comfort, werd getoond hoe zonregulering en
raambekleding het binnenklimaat kunnen verbeteren.
Ieder lokaal vraagt om passende oplossingen, rekening
houdend met oriëntatie en seizoenen. Er moet in
klaslokalen gewerkt worden, waardoor de nadruk ligt op
het voorkomen van discomfort.
De tweede les in het “echte” klaslokaal werd verzorgd
door Hans Korbee van Agentschap NL. Hij benadrukt
dat leerlingen beter leren bij schoon licht, dat bovendien
mooi, functioneel, duurzaam én goedkoop is. Met schoon
licht doelt hij op een optimale daglichttoetreding, waar
nodig gecompleteerd door een duurzaam kunstlichtplan.
Dat hier nog verbeteringen mogelijk zijn, is volgens
Korbee zonneklaar. Het is daarom ook tijd om de lat op
de juiste hoogte te leggen, zodat we daar over enkele
decennia de vruchten van plukken. Investeer in onze
kinderen én in licht. Hij wijst de klas op de Schoon Licht
Scan, waarmee het voor iedereen mogelijk wordt in te
schatten hoeveel er is te besparen door over te gaan op
efficiëntere verlichting.
Kim van der Leest gaf namens Warm With Senses/Triple
E letterlijk en figuurlijk een prikkelende les over de impact
van de (gebouwde) omgeving op onze zintuigen. De
mens heeft allerlei associaties bij bepaalde kleuren en
geuren, die per persoon en cultuur kunnen verschillen.
Als voorbeeld laat ze een stuk linoleum rondgaan,
waarbij de geur direct herinneringen oproept aan ieders
basisschooltijd. Dat we dingen beter kunnen onthouden
als we er een geur bij kennen, is een interessant gegeven
om toe te passen op school. Van der Leest laat enkele
andere geurmonsters rondgaan, waarbij het in sommige
gevallen moeilijk blijkt om de geur te duiden. Ondanks
ons reukzintuig snel en continu werkt, blijkt het niet altijd
even makkelijk een geur te benoemen. Een tip: munt
heeft een positieve invloed op onze concentratie!
Afbeelding 9 - Hans Korbee heeft genoeg stof tot nadenken
Afbeelding 9 - Kim van der Leest brengt met haar geurmonsters
herinneringen terug aan onze basisscholen
Stichting Living Daylights
Living Daylight
5
Afbeelding 10 - Marijke van Loon licht toe dat we niet altijd
vrolijk worden van felle kleuren

6. In de bibliotheek werd de les verzorgd door Marijke van
Loon (afbeelding op vorige pagina), die namens Van Loon
Kleuradvies presenteert hoe kleur kan bijdragen aan een
optimale leeromgeving. Het toepassen van felle kleuren in
scholen, omdat het nu eenmaal kinderen betreft, blijkt erg
kort door de bocht. Door de huidige manier van lesgeven
krijgen kinderen al veel prikkels te verwerken, wat voor
ADHD-kinderen een zorgwekkende situatie oplevert. Felle
kleuren kunnen dit verergeren. Van Loon geeft ook aan
dat de omgeving hoe dan ook al gauw een belemmerend
effect kan hebben op onze activiteiten en gemoedsrust.
In haar presentatie komen enkele voorbeelden langs,
zowel goede als beroerde.
Anouk Pelzer, projectleider van “Groene Longen in de
Klas” (een project van Bouwen met Groen en Glas en het
Rabobank Projectenfonds), vervangt vandaag Agnes van
den Berg, die het symposium helaas niet kon bijwonen.
Zij spreekt, zeer toepasselijk in de kas, over de vele
voordelen van groen op school. Een plant is een goede
graadmeter voor de kwaliteit van het binnenklimaat (licht
en lucht) en levert hier continu een positieve bijdrage aan.
Dit zorgt voor minder ziekteverzuim onder zowel leerlingen
als lerar(ess)en. Groen draagt tevens bij aan een rustige
omgeving, mede door de akoestische effecten. Het is
van belang dat een specialist scholen adviseert omtrent
groene longen in de klas, zodat de juiste planten worden
geselecteerd en mogelijke nadelige effecten voorkomen.
Pelzer sloot af met een oproep aan de klas om zowel
positieve als negatieve ervaringen met groen op scholen
te delen, of te participeren in een pilotproject (anouk@
bouwenmetgroenenglas.nl).
Na de pauze, met soep en broodjes, was het tijd voor
het middagprogramma, waarin dezelfde lessen als in de
ochtend worden afgewerkt. Vanzelfsprekend met een
andere samenstelling van de klassen.
Vermaak en Conclusie
Na de lessen zorgde illusionist Paul Weiss voor vermaak,
door een spannende en verbazingwekkende show op te
voeren, geheel in het thema van de dag. Akoestiek, lucht
en licht passeerden de revue. De climax werd gevormd
door een zwevende tafel, waarna het publiek met de
nodige vraagtekens over de act wordt achtergelaten.
Dick Dolmans startte de plenaire middagsessie, waarin
architect Jan Bakers vanuit zijn perspectief nog eens
aangaf waar we staan en wat we kunnen doen om de
problemen in scholen in het vervolg te voorkomen door
het ontwikkelen van goede gebouwen. Geïnspireerd door
een afbeelding van een klas met zeer gretige leerlingen,
buiten in een drukke straat(!) ergens in India, is hij aan de
slag gegaan met de problematiek rond het binnenklimaat
Afbeelding 11 - Lunch in de dokloods van ICDuBo, met een
prachtig uitzicht op de Rotterdamse haven
Afbeelding 11 - Anouk Pelzer liet de klas een ideaal
groenproduct tekenen
Stichting Living Daylights
Living Daylight
6

7. in basisscholen en de leerprestaties van de leerlingen.
Als mentor van Onderzoekslab 12 “Gezond Verstand”
van het Atelier Rijksbouwmeester, presenteerde hij het
prototype van de Scholenbouwwaaier. Deze waaier bevat
een uitgebreid en helder aanbod aan handvatten voor
architecten en ontwikkelaars van basisscholen, waarmee
een beter binnenklimaat en betere leerprestaties
werkelijkheid moeten worden.
Tegen het einde van zijn presentatie poneerde Jan Bakers
enkele stellingen, waarop kritische geluiden uit het publiek
opstegen. Een architect in het publiek riep collega’s
dringend op vaker terug te keren naar opgeleverde
projecten, om te evalueren of beoogde prestaties
gerealiseerd worden en of gebruikers tevreden zijn over
het gebouw. Dat dit nu nauwelijks gebeurt, verklaart
volgens hem deels waarom we niet in staat blijken goede
scholen te bouwen. Slechte schoolgebouwen liggen
gevoelig bij zowel de architect, als bij de scholen zelf;
zij willen tenslotte hun reputatie hoog houden. Maar als
we de problemen blijven bagatelliseren, is de gewenste
verbeterslag nog ver weg.
Architecten gaven aan over meer harde meetgegevens
te willen beschikken, zodat zij gegronde keuzes kunnen
maken en deze goed kunnen motiveren. Daarop werd
opgemerkt dat de beleving van de gebruiker beslist
niet onderschat moet worden en, naast de technische
meetgegevens, onderdeel uit zou moeten maken van
het toetsen van prestaties. Deze relevante discussie
moet zoveel mogelijk worden doorgezet, daar het
uiteindelijk ten goede zal komen aan de leerprestaties
van basisschoolleerlingen.
Nadat alle sprekers bedankt werden, en daarbij
een luchtzuiverende plant en een prototype van de
Scholenbouwwaaier in ontvangst namen, werd het
symposium “Beter Presteren door Gezond Leren”
afgesloten met een levendige borrel.
Afbeelding 12 - Paul Weiss laat de wenkbrauwen van zijn publiek
herhaaldelijk fronsen
Afbeelding 13 - Jan Bakers brengt de discussie op gang
Stichting Living Daylights
Living Daylight
7

8. Het symposium “Beter Presteren door Gezond Leren” is
mogelijk gemaakt door:
Stichting Living Daylights
W www.livingdaylights.nl
E ev@livingdaylights.nl
HunterDouglas
W www.hunterdouglas.nl
E d.weerens@hde.nl
Forbo Flooring
W www.forbo.nl
E Renate.de.Vries@forbo.com
Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen
W www.icdubo.nl
E l.vdschoor@icdubo.nl
Tekst: Erwin van Veldhoven (ev@livingdaylights.nl)
Foto’s: Laura Blauw (laura@bouwenmetgroenenglas.nl)
Stichting Living Daylights
Bemuurde Weerd OZ 31
3514 AP Utrecht
www.livingdaylights.nl
info@livingdaylights.nl
+31 [0]30 238 03 06
+31 [0]30 238 03 05
www.bouwenmetgroenenglas.nl
Stichting Living Daylights
Living Daylights
Stichting Living Daylights
Living Daylights
8