Endülüs tarihi ve kültürü genel tanıtım / Al-Andalus
•Télécharger en tant que PPSX, PDF•
0 j'aime•4,654 vues
Genel nitelikleriyle Endülüs
Recommandé
Contenu connexe
Tendances
Tendances (20)
Similaire à Endülüs tarihi ve kültürü genel tanıtım / Al-Andalus
Similaire à Endülüs tarihi ve kültürü genel tanıtım / Al-Andalus (20)
Endülüs tarihi ve kültürü genel tanıtım / Al-Andalus
- 1. TEMEL NİTELİKLERİYLE ENDÜLÜS MÜSLÜMAN İBER YARIMADASI İspanya-Portekiz Güney Fransa 711-1492 = 781 yıl + 1492-1609= 117 Lütfi Şeyban 2012
- 2. Coğrafyası ve iklimsel özellikleriyle bir tabiat hârikasıdır. İbn Hafâce’nin Dîvânı’nda geçen şu dizeler bu medeniyetin parlak günlerine dâir söylenmiştir: “Ey Endülüs sâkinleri! Ne mutlu size ki sulara, nehirlere, ağaçlara ve gölgelerine sahipsiniz. Cennet bahçesi sizin diyârınızdan başka bir yerde değil ve şayet seçebilecek olsaydım, bu diyârda kalmayı seçerdim. Yarın cehenneme düşmekten korkmayın, çünkü cennet nimetlerini tatmış olan hiç kimse ateşe sokulmamıştır.” Dîvânü İbn Hafâce, tahkik: Seyyid Gâzî, İskenderiye (t.y.), s. 23 vd. 1
- 3. Endülüs Coğrafyası Müslümanlar tarafından Emeviler (661-750) zamanında 711 yılında fethedilen İber Yarımadası ya da İspanya ve Portekiz’in büyük bir kısmı 5 asır kadar, İspanya’nın güneyinde yer alan bugünkü Endülüs (Andalucia) bölgesi ise 3 asır kadar Müslümanların idaresinde kalmıştır. 711-1492 Yılları arasını kapsayan bu İslâmî dönem ve coğrafya, Müslümanlar tarafından “Endelüs” adıyla bilinmektedir. Haritada bugünkü İspanya ve Portekiz yani büyük Endülüs coğrafyası görülmektedir.
- 4. Coğrafî ve kültürel konumu itibarıyla Avrupa, Afrika ve Ortadoğu (Asya) ile doğrudan ilişkili bir coğrafyadır. İlk Dönem İslâm Fetihleri (Hz. Peygamber, Dört Halîfe ve Emevîler, 632-750) 2
- 5. 3 İslam Tarihinde cihat faaliyetinin en yoğun cereyan ettiği alandır. “Bil ki, şayet Endülüs’ün cihat için hazırlanmış atların oyun alanı olmasından başka herhangi bir fazileti olmamış olsaydı, tek başına bu üstünlük bile ona yeterdi.” Makkarî, Nefh, I, 157
- 6. 730-732 Yıllarında Paris'in çevresinde Müslüman akıncıları gösteren bir temsil (Julius Schnorr von Carolsfeld) Endülüs, Hz. Peygamber ile başlayan ‘‘İlk İslam Fetihleri’’ hareketinin Paris’e kadar uzanan ilk halkasıdır. 632 Yılında Hz. Peygamber’in vefatından tam 1 asır sonra Müslümanlar Paris sırtlarına kadar dayandılar. Ancak, Poitiers’de yenildiler. Yine de 10. asrın ortalarına kadar İspanya’dan bugünkü İsviçre’ye kadar olan Güney Fransa bölgesinde kalıcı olamadılar fakat akıncı güçleriyle etkili oldular. Paris Sırtlarına Kadar Dayandılar
- 7. İslâmiyet, 11-12 asır kadar dünyanın hegemonik güçte büyük devletlerini ortaya çıkarmıştır. Tarihî İslam ülkesinin iki dev kanadı mevcuuttu: Maşrık ve Mağrib. Maşrık’ta Emeviler ve Abbâsîler, Mağrib’te ise Endülüs vardı. 750’lerden 1000’lere kadar Endülüs, çağının 3 büyük devletinden biri haline gelmişti. 750’lerden 1000’lere Kadar Endülüs, Çağının 3 Büyük Devletinden Biri
- 8. “Özellikle X. yüzyıl boyunca, Endülüs Devleti Avrupa’nın en güçlü devletiydi. Parlak görkemiyle Avrupa’nın Germen kökenli saraylarının gözünü kamaştırıyordu. Aynı çağda İber Yarımadası halkının da çoğunluğu Müslüman olmuştu.” Neyyire Gül Işık, Madrid Complutense Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Görevlisi Halkının çoğunluğu gayrimüslim iken birbuçuk asırda Müslümanlaşan ve medenî bir toplum haline gelen bir devlettir. 4 Kurtuba Ulucâmii’nin meşhur mihrâbı “Endülüs’te gezen herhangi biri Maşrık’ta olduğu kadar çok günahkârlığa, çirkin davranışlara ve dinsizliğe rastlayamaz.” İbn Havkal, İslam Coğrafyacısı “Allah’ın kulları arasında giyim- kuşamları, ev eşyaları ve diğer hususlarda temizliğe en fazla dikkat edenler Endülüslülerdir. Onların en fakiri bile, elinde kalan son parayı gider çamaşırlarını yıkamak için sabuna verir ve o günü de oruçla geçirirdi. Asla göze hoş gelmeyen bir görüntüyle toplum içine çıkmazdı.” Makkarî, Endülüs Tarihçisi
- 9. Arapça, Berberîce, Lâtince, İspanyolca (Romans), Katalanca, Portekizce ve İbranice gibi 7 lisanın konuşulduğu zengin bir kültürün coğrafyasıdır. 5 Kurtuba Ulucâmii’nin meşhur mihrâbı üzerindeki meşhur kubbesi
- 10. İçerisinde 7 ırk (Arap, Berberî, Vizigot, Romen, Katalan, Slav, Sûdânî) ve 3 büyük semâvî din mensuplarını barındıran çokkültürlü yapısıyla bir toplumsal uzlaşma ve hoşgörü ortamıdır. 6 Bu birlikte yaşama tarzı, Endülüs Müslümanlarının Gayrimüslim halka olan hoşgörülü yaklaşımını daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır. Gerçekten, hiçbir mağlub halk, antlaşmalarla sağlanan hakların ve Zimmî Hukuku’nun tatbiki konusunda İber halkı kadar şanslı olmamıştır. Henri Peres, İspanyol Edebiyatı Tarihçisi
- 11. "Çok kültürlü ve çok lisanlı bir sosyal ortama sahip olmuş, üstün kültürel nitelikleriyle bizim karanlık Ortaçağlarımızı aydınlatmış ve de Avrupa tarihi ve kültürünün bir parçası olan ‘Çağların Harikası’ Endülüs" (Prof.Dr. Maria Rosa Menocal, Yale University, USA)
- 12. Endülüslüler, avrupa’da hiçbir zaman görülmemiş en parlak medeniyetin mirasçıları olduklarının bilincindeydiler. Prof.Dr. Rodrigo de Zayas İspanyol, Tarihçi, Hıristiyan ‘‘Bütün Ortaçağ boyunca Avrupa'nın bilinen en zengin ve en parlak medeniyetidir.’’ 7
- 13. “İspanya'da yenilenme Barbar kavimler vasıtasıyla kuzeyden değil, Müslüman fâtihler vasıtasıyla güneyden geldi. Bu gelişme, bir fetih olmanın çok daha ötesinde bir medeniyet hamlesiydi.. Bu sayede İspanya'da VIII-XV. yüzyıllar arasında bütün Ortaçağ boyunca Avrupa'nın bilinen en zengin ve en parlak medeniyeti doğup gelişti. Bu dönemde kuzeydeki halklar din savaşları yüzünden parçalanmakta ve kana susamış vahşi (barbar) sürüleri halinde hareket etmekte iken, Endülüs toplumu 30 milyonu aşmakta, o dönem için çok büyük olan bu nüfus yapısı içinde her ırk ve din grubu âhenk içinde hareket etmekte ve toplum çok canlı bir nabız atışı sergilemekteydi. Bu verimli atmosfer içinde bütün fikirler, bütün gelenekler ve yeryüzünde o ana kadar ortaya konmuş olan bütün buluşlar, sanatlar, bilimler, endüstriler, yenilikler ve klasik dönemin disiplinleri birarada bulunuyordu. Bu farklılıkların birbiriyle karşılaşmasından yeni buluşlar ve yaratıcı yeni enerjiler doğmaktaydı..” Vicente Blasco Ibáñez, (1867-1928), İspanyol düşünür, gazeteci, politikacı. Bir Medeniyet Hamlesi
- 14. Endülüslüler, Ortaçağların hâkim kültür merkezlerini barındıran anavatan Maşrık İslam yurdundaki bütün ilmî , kültürel ve teknik gelişmeleri yavruvatan Endülüs’e taşımışlar, daha da ileriye götürerek ülkelerini hem Maşrık’ın hem de Mağrib’in en gelişmiş medeniyet coğrafyasına dönüştürmüşlerdir. Avrasya’da merkezî bir konumda bulunan İslam âlemi, Ortaçağlarda teknoloji bakımından Avrupa’dan çok ileriydiler ve yeniliklere açıktılar. Çağdaş Avrupa’dakinden daha yüksek okuryazarlık oranına ulaşmışlardı. Metal sanayiinde, mekanik mühendislikte, kimya mühendisliğinde, sulama tekniklerinde önemli adımlar attılar.. Ortaçağlarda teknoloji akışının yönü, büyük oranda İslam ülkesinden Avrupa’ya doğruydu. Ancak, ortalama 1500’lerden itibaren bu akışın yönü 180 derece değişti. Jared M. Diamond, (Tüfek Mikrop ve Çelik kitabının yazarı, ABD’li Bilim Tarihçisi)
- 15. Önce kendi ülkelerini, asırlar sonra ülkelerinden kovulup gittikleri K. Afrika ülkelerini de ihya ettiler. Bu yüzden Tunuslu bir şâir onlar için şöyle yazmıştı.. • “Sizinle ihya olur yerleştiğiniz her yer, siz susuz araziye düşen yağmur gibisiniz! İnsanlar sizde ancak güzellikler görür, çünkü siz insanların başındaki göz gibisiniz!” İbn Zekeriya el-Acem el-Mirbâş el-Endelüsî, s. 67
- 16. Batı, hikmeti kaybettiği için gayesini de kaybetmiştir. Dengeli ve ideal medeniyetin numunesi Endülüs medeniyeti olmuştur. Prof.Dr. Roger Garaudy, Medeniyet Tarihçisi, Fransız, Müslüman Dengeli ve ideal medeniyetin numûnesi sayılmaktadır.8
- 17. Avrupa kültürel kıtasında yaşayan İslâm’dır ve siyasi birlik anlamında “Avrupa” ve “Avrupalı” fikri, kimliği ve ruhunun oluşumu ve gelişiminde ana etkenlerden birisidir. 9 Mîlâdî 1000 yılında Avrasya ve Akdeniz Coğrafyası
- 18. Endülüs İslâm dünyası, İslâm medeniyetinin yeni bir hamle, yeni bir dinamizm kazandığı yerdir. Sekizinci asırdan itibaren parlamaya başlayan İslâm medeniyeti, hamleci gücünü Doğu'da kaybetmeye yüz tutunca Endülüs'te canlanma imkânına kavuştu. Tıpta, eczacılıkta, astronomide, fizik ve matematikte dünya çapında bilginler yetişti. Bu ilmî ortamda fikir hayatı da çok gelişti. Bunlar arasında büyük fikir adamları ve filozoflar yetişti. İbn Tufeyl (Abentofol, 1106-1186), İbn Bâcce (Avenpace, Avempace, 1160?-1138), İbn Rüşd (Averroes, 1126- 1198) ve İbn Meymûn bu mütefekkirlerin en büyükleri ve en meşhurlarındandır. Endülüs tefekkürü çok yönlü ve derinliğine bir tefekkür olup, Batı’ya tesirleri de o derece derin olmuş ve âdeta Batı’daki gelişmelerin kaynağını teşkil etmiştir. Prof.Dr. Süleyman Hayri Bolay Engin fikir dünyasıyla Batı’nın gelişmesinde temel etkendir.10
- 19. Türk ve İslâm Dünyasına karşı Avrupa'da Haçlı düşüncesinin doğmasına ve seferlerinin başlamasına sebep olmuş bir Müslüman devletidir. Bu açıdan, Doğu-Batı veya İslâm-Hıristiyanlık mücadelesi tarihinin Ortaçağ dilimindeki en önemli safhasıdır. Ayrıca, Hıristiyanlık ve Katolik Kilisesi’nin gerçek yüzünü insanlığa gösteren tarihî bir vesîkadır. 11 Müslüman-Hıristiyan savaşını anlatan bir Hıristiyan minyatürü, XIII.yüzyıl (Cantigas de Santa María, XIII. yüzyıl, Biblioteca de El Escorial)
- 20. Müslümanların geleneksel, siyasi, dinî ve ekonomik zaaflarını ortaya koyan bir ibret sahnesidir. 12 Mülûkü’t-Tavâif (Bağımsız Beylikler) döneminde Endülüs Devleti
- 21. Tarihte sekiz asırlık parlak bir yer edinmiş olan Endülüslüler, sonunda vatanlarını kaybettiler ve çoğu ülkesini terk etmek zorunda kaldı, sürgün edildi, gidemeyenler ya zorla hıristiyanlaştırıldı ya da Müslümanca yaşamakta direndikleri için öldürüldüler. Fakat onların en azından bir kısmını hiçbir kuvvet kendi hayat tarzları olan kültürlerini yaşamak ve yaşatmaktan uzun süre alıkoyamadı. Endülüslüler, sistematik devlet terörüne ve her türlü işkenceye maruz bırakıldıkları halde, kendi dinini ve kültürünü yani hayat tarzını koruma mücadelesinin mükemmel bir örneğini verdiler. Asırlar içinde her çeşit Hıristiyan zulmüne rağmen bugün İspanya’da ya da Endülüs’te yaşayan insanların içinde Müslümanlıktan kalan izlerin ortaya çıkması, Endülüslülerin tarihî direnişle kendi hayat tarzına bağlılıklarının bir eseridir. Varlığını korumayı başaranların yurdudur. 13 Mansur Escudero Endülüslü İspanyol Müslümanlardan El Pais Gazetesi, Kurtuba 2005
- 22. 16. Yüzyılın ilk yarısında Osmanlı-İspanya ilişkileri ve Endülüslülere yardım konusunda baş aktör konumunda bulunan Barbaros Hayreddin Paşa 14 Kaybından sonra Osmanlı Devleti’nin Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika’da hâkimiyet kurması ve bu hâkimiyetini pekiştirmesinde son derece etkili bir unsur olmuştur. ENDÜLÜS KONUSUNDA DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN Lütfi Şeyban, www.endulus.net, 2002-2012 Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları, I-II, TDV, Ankara 2012 Lütfi Şeyban, Reconquista/Endülüs’te Müslüman- Hıristiyan İlişkileri, İz, İstanbul 2003-2010 Lütfi Şeyban, Mudejares & Sefarades: Endülüslülerin Osmanlı’ya Göçleri, İz, İstanbul 2007-2010
- 24. Bize göre artık kaybedilmiş olsa bile, dünya üzerinde “Müslümanlar tarafından bir kez fethedilmiş olan heryer kutsal bir İslâm beldesidir” düşüncesinden hareketle İspanya, Portekiz ve Güney Fransa toprakları yani İber Yarımadası halen Endülüs’tür. Orada ister Müslüman ister Yahudi ve isterse Hıristiyan olsun, Endülüs kültürü ve medeniyeti bilinciyle yaşayan herkes Endülüslüdür. Dolayısıyla, buralardaki Müslüman insan ve kültür varlığı bizler için önemlidir ve ilgilenmeye değerdir. 1
- 25. Endülüs, sekiz asra yakın ömrünün ilk iki asrında Doğu İslâm dünyası Meşrık ile bütünleşmesini tamamlamış durumdaydı. Siyaseten farklı bir devlet olsa da gerek insan varlığı ve gerekse kültürel ve iktisadî alanlarda neredeyse tam bir birliktelik söz konusuydu. Tek farkla ki, Doğu İslâm dünyası Meşrık’tan gelen insanlar bir yandan orada sahip oldukları dil, din, kültür, vs. bütün varlıklarını Endülüs’e taşırlarken, bir yandan da İber Yarımadası’nda var olan topluluklarla, onların sosyo-kültürel varlıklarıyla bir sentez geliştirecek şekilde ilişkiye giriyorlardı. Asırlar süren bu sosyo- kültürel gelişim sürecinde Endülüslüler, özellikle Doğu İslâm dünyası Meşrık’tan Endülüs’e taşıdılarını kendilerine özgü hale gelecek şekilde geliştirdiler. Sonuçta ortaya, Endülüs kültürü ve medeniyeti olarak adlandırılan tarihî bir gerçeklik çıkmış oldu. 2
- 26. Bir Endülüslünün İtirafı (birliği koruyamayışın nedeni) : ‘Bilim ve mimari, tıp ve müzik, edebiyat ve gökbilim alanlarında dünyanın önünde giden bizler, istikrara giden yolu ve mantığa dayalı idare şeklini bulamadık. Bu zayıf noktamızdı. Avrupa Hıristiyanları da bizim yanlışlarımızdan ders çıkarmayı bildiler. Yazar Târık Ali’nin Endülüs tarihinden çıkardığı bir netice (Nar Ağacının Gölgesi). 3
- 27. Endülüs’ün hemen her önemli şehrinde mevcut olan aristokrat ailelerin, Doğu’da daha kanıksanmış durumda olan itâat kültürünü reddeder tarzda sık sık bağımsızlık temâyülleri sergileyen tavırlarını bu meyanda değerlendirebiliriz. Bu ailelerin çoğunun yerli halklar arasından yani Müvelledlerden ve Müsta’riblerden çıkmış olması bu kanâatimizi destekleyen bir unsurdur. Endülüslülerde Batı kültürüyle etkileşim sonucu gelişen bireyci anlayışın iktisadî, sosyal ve kültürel alanlarda da etkilerini takip edebiliriz. Ezcümle, ticarette, sosyal hayatta ve özellikle bilim-kültür alanındaki canlılık biraz da bu anlayışın etkisiyle oluşmuş ve Endülüs toplumunu Doğu İslâm toplumundan önemli oranda farklı ve dolayısıyla medeniyet tarihi alanında oldukça etkili kılmıştır diyebiliriz.
- 28. Müslümanlar Endülüs’e büyük bir medeniyet mesajıyla girdiler. Öncelikle ölü araziyi münbit hale getirmek, harabe halindeki şehirleri imar etmek ve ticareti geliştirmek için çabaladılar. Bunu başardıktan sonra da ilmî-edebî çalışmalara kadîm eserlerin tercümesine ve eğitim merkezlerinin inşasına yöneldiler. Birkaç asır zarfında İber Yarımadası’nı iktisadî ve kültürel yönden geliştirmeyi başardılar. Onu bütün Avrupalı milletlerin çok ilerisinde bir medeniyet seviyesine ulaştırdılar. Müslümanlar, cemiyetin ahlâkî karakterleri üzerinde de son derece etkili oldular. Onlara insanlığın ve milletlerin görebileceği en kıymetli müsâmaha anlayışıyla muamele ettiler. Onlar örnek bir davranışla zayıflara acıyor, mağluplara şefkatle muamele ediyor ve onların dertleriyle yakından ilgileniyorlardı. Gustav Le Bon (1841- 1931), Fransız Sosyolog 4
- 29. İspanya’daki İslâmî kalıntıların ihtişamı karşısında hayran kalanlar, İspanya Müslümanlarının Ortaçağ Avrupası üzerindeki büyük etkisini.. İslam tarihinde seçkin bir yeri olan bu etkiyi.. Şüphe götürmez ve inkâr edilemez bir gerçektir ki, 9. yüzyıl Avrupasında, medeniyetin ilerlemesi yolunda İspanya Müslümanları büyük ve istikrarlı başarılara sahiptirler. Bilimsel teknik terimlerden idarî ve hatta ticarî terminolojiye kadar, Asya ve büyük ölçüde Arapça menşeli birçok kelimenin Avrupa’nın kültürel ve sosyal hayatında ne kadar önemli bir yeri olduğunu biliyoruz. Bu kelimelerin, Müslümanların çıkarılmasından sonra Avrupa lugatında kuvvetli bir şekilde yerleşmiş olması, Müslümanalrın Latin halkları üzerindeki manevi egemenliğini ve bu halkların da tüm Avrupa kültürünün tekâmülü üzerindeki kuvvetli etkisini açıkça göstermektedir. Ignác (Yitzhaq Yehuda) Goldziher (1850-1921), Endülüs Yahudilerinden Macar- Alman İslam Bilgini
- 30. Avrupa kıtasında İslam’ın (Endülüs) varlığıAvrupa’nın yok olmasına neden olmadığı gibi Müslüman, Hıristiyan ve Musevi halklar arasında ender rastlanan verimli bir birliktelik oluşturarak bilimde, felsefede, kültürde ve sanatta daha önce benzeri görülmeyen bir kalkınma sağladı.. Parlak ve çokkültürlü bir toplumun temelleri atıldı ve Hıristiyanlar Müslümanları taklit ettiler. Daha zarif bir hayat tarzı için gösterilen bu çabaların izlerini bugün Avrupa dillerinde Arapça’dan alınan kelimelerde görmekteyiz.. Dinler arasında Kur’ân’ın ‘kutsal kitaptan’ sayılan halklar için koyduğu kurallardan hareketle bir hoşgörü hâkimdi.. İslamiyet daha fazla şehirleşmiş, teknikte ileri, ruhsal olarak gelişmiş ve dünyaya açık bir medeniyet idi.. Moğolların Doğu’da, özellikle 1258’de Bağdad’ta yaptıkları tahribat, ayrıca Endülüs’ün kaybı, İslam dünyasının halen acısını çektiği iktisadî ve kültürel duraksamanın başlangıcıdır. Ingmar Karlsson (1924-), İsveçli felsefeci, İstanbul Başkonsolosu
- 31. İspanya’da, Mâverâünnehir’de ve Anadolu’da olduğu gibi ancak birbirleriyle yarışan kültürler canlılıklarıyla birlikte doğrganlıklarını da muhafaza ederler. Güzellikte, doğrulukta ve iyilikte yarışmanın olmadığı yerde kültürel zenginlik olmaz. Kültürlerin zenginliğinin kanağında iyilikte yarışma coşkusu yatar. Kendi kültüründen emin olanlar başka kültürlerle karşılaşmaktan korkmazlar. Bu yüzden İslam dünyası geçmişte Batı kültürünün bütün kaynaklarını özümseyerek içselleştirmesini bilmiştir. Modern Avrupa, normal olarak hayal edemeyeceğimiz ölçüde İslam kültüründen etkilenmiştir. Avrupa, Doğu-Batı kültürleri bileşimidir.. İslam’ın yeşil rengi ve İslam öğesi olmayan bir Avrupa Birliği düşünmek mümkün değildir. Ingmar Karlsson (1924-), İsveçli felsefeci, İstanbul Başkonsolosu
- 32. Endülüs, İspanyolların yıkımına kadar Müslüman, Hıristiyan ve Yahudi kültürlerin dinamik bir tarzda alış verişte bulundukları bir medeniyetler bileşkesini asırlar boyu sürdürmüştü. Prof.Dr. Ahmet Davutoğlu İslâm dünyası geçmişte Batı kültürünün bütün kaynaklarını özümseyerek, içselleştirmesini bilmiştir. Hikmet sahibinin yalnızca Allah olduğunu bilenler, hikmeti insanlığın yitirilmiş bir malı olarak görürler. Bu yüzden Mevlana, ‘Hikmet arayan hikmetin kaynağı olur’ der. Hikmetin peşine düşenler, İslâm'ın güçlü dönemlerinde olduğu gibi, hikmetin kaynağı olmuşlardır. Ersin Nazif Gürdoğan
- 33. İspanyol Rönesans'ı, Endülüs'ü gölgede bırakmak isteyen bir kavram.. 12'nci yüzyıldan önce Emevi İspanya'sında yani Endülüs'te ortaya çıkan parlak medeniyet, böyle Hıristiyan-Yahudi- Müslüman işbirliği ve diyalogunun yarattığı bir medeniyet, ondan sonra ne Avrupa ne Asya'da görüldü.. Bugünün İspanya'sında Sevilla Sarayı, yani Alkazar'ı en güzel Müslüman eseridir.. 15'inci yüzyıldaki sürgün ve engizisyon ise İspanya'yı bilgili ve becerikli iki halktan, yani Yahudiler ve Müslümanlardan mahrum etti; fakirleşme ve üretim düşüklüğü İspanya'yı girdaba sürükledi. İlber Ortaylı 5
- 34. Serin Gırnata akşamında bir masa etrafında İspanyol asıllı Müslümanlarla konuşurken âdetâ tarihin akışının değişmekte olduğu hissine kapıldım. Gecenin karanlığında başımızın üstünde gökte asılı yanan bir meşale zinciri gibi duran el-Hamrâ sarayına bakarken, dinlediğim hidayet öyküleri aslında bir medeniyet bilincinin yeniden dirilişinin işaretleri gibiydi. Endülüs'te yaşanan dram iki medeniyetin dünya tasavvurunun, öteki ile olan ilişkilerinin karakteristik özelliklerini ele vermesi bakımından önemli. Bunu kavrayabilmek için Endülüs İslâm medeniyeti kadar düşüşten sonra orada yaşananlara bakmak gerekir. Akif Emre İspanya’dan Müslümanların kovuluşunu anlatan bir tasvir 6
- 35. Endülüs Devleti, Avrupa’daki Andorra, Liteshtain vb. küçük-sembolik devletler gibi yerinde bırakılabilirdi. Bırakılsaydı belki de bu, Avrupa’nın uluslararası ilişkiler tarihinde ilk demokratik uygulaması olacaktı. Nitekim, Gırnata’nın Teslimi Antlaşması metni bu yolda atılmış bir adımdı. Eğer bırakılsaydı, Avrupa veya Batı’nın medeniyet birikimini borçlu olduğu İslâm Medeniyetinin serhatteki zirve temsilcisi olan Endülüs, bugün müzelik bir âbide olarak mâzîde kalmış olmayacaktı. Aksine, o devirlerin eşsiz medeniyet numûnesi olarak yaşamaya ve gelişmeye devam edecekti. Onu merak edenler de gelip kendisiyle tanışabilecek, onu sadece kendi dilinden anlama imkânına sahip olacaklardı. Fakat maalesef bırakılmadı. “Katolik Hıristiyan fanatizmi” geriye hemen hiçbirşey bırakmadı Endülüs’ten, bütünlüğü ve orijinalitesi bozulmuş birkaç binadan başka.. 7
- 36. Endülüs, ilim ve sanatıyla, edebiyatı ve gelenekleriyle, hukuku ve görgü kurallarıyla uluslararası bir İslâm Kültürünün en mühim parçasını teşkil etmektedir. Onun siyasi, sosyal ve kültürel tarihini iyi bir şekilde öğrenmek, kişiyi tarihten ders alarak İslâm- Avrupa mücadelesi tarihine daha evrensel yararlar açısından bakmaya ve daha olumlu düşünmeye sevk edecektir. Dahası, Endülüs’ün anlamını kavrayan kimse, onda kendini tanıma, kendi kültürüne ve hayat tarzına sahip çıkma, başkalarıyla barış, uzlaşma ve yardımlaşma içinde kardeşçe yaşama tarzını görecektir. 8
- 37. Çağımız problemleri dikkate alınarak bakıldığında Endülüs, İslâm tarihindeki Müslim- Gayrimüslim ilişkilerinin insan hakları, hoşgörü, din ve inanç özgürlüğü gibi evrensel değerler çerçevesinde yürütülmeye çalışıldığı güzel örneklerden birisidir. Endülüs'ü Doğu'dan ayıran kültür farkının kaynağı da, çok kültürlü ortamda yaşanan ortaklaşa bir hayat düzenidir.
- 38. Endülüs medeniyetinin temel dinamiklerini kavramak, insanlığın ebedi olarak muhtaç olduğu ortak değerlerin anlaşılması ve kazanılmasında önemli bir fonksiyon icra edecektir. Prof.Dr. Mehmet Özdemir, Türkiye’nin İlk Endülüs Tarihçisi
- 39. Kanaatimize göre, yerküre üzerinde Endülüs ve Anadolu coğrafyalarının ayrıcalıklı bir yeri vardır. Eğer tabiatbilimciler, ‘başka bir coğrafyada doğup yayılan bir medeniyetin, dünya toplumları ölçeğinde küresel yayılımı için en elverişli coğrafî-tabiî alan neresidir’ diye bir araştırma yapsalar, eminiz ki sadece iki coğrafyayı işaret edeceklerdir: Endülüs ve Anadolu. Çünkü dünya tarihinde bu iki yer, büyük güçlerin vücuda getirdiği büyük medeniyetlerin küresel ölçekte yayılmasında, medeniyet nehrinin taşıdığı insanî değerler birikiminin dünya milletleri arasında yayılması ve insanlığa mâlolmasında merkez alan rolünü üstlenmişlerdir. Bugün dahi bu iki coğrafyanın aynı misyonu yüklenme durumunda kaldığı/kalacağı görünmektedir. 9
- 42. Asıl önemli olan, Endülüs’e ağlamak değil, onu anlamaktır. Bunun için gerekli olan gözyaşı değil göz nuru dökmektir. Batılı zihin Endülüs’ü anlamak sûretiyle ondan yeni bir medeniyete temel oluşturacak malzemeyi çıkarmasını bildi. Ya bizler? ‘Ol mâhîler ki derya içredür deryayı bilmezler’. (Ali el-Cârim) 10
- 43. Endülüslünün Endülüs’e Hasreti.. “Seni hep hatırlayacağım Bugünkü gibi kış güneşinin altında Goncaların kokusunun kanımızı ateşlediği baharda Bir damla suyun duyulur duyulmaz sesinin zihnimizi yatıştırdığı, Duyularımızı serinlettiği yaz sıcağında, Yağmurdan sonra ortalığı kaplayan yasemin kokusunda. Evimizin içinden geçen kaynak suyunun tadını Vâdîyi dolduran yaban çiçeklerinin koyu sarısını Çamlardan süzülen başdöndürücü dağ havasını Göklerden gelen rüzgârların altında dans eden hurma ağaçlarını Kekiklerin baharatlı soluğunu Kışları odun ateşinin kokusunu Hiç unutmayacağım! Ve berrak bir yaz günü masmavi gökyüzünün birdenbire kararmasını Küçük oğlumun bir zamanlar büyük dedemizin olan bir parça camla Kulede sabırla yıldızların bir kere daha ortaya çıkmalarını bekleyişini.. Bütün bunlar, hayatımın tutkulu özü olacak daima. Târık Ali
- 44. Bugün Endülüs İçin Yapılabilecekler 1. Kültürel Dayanışma: İçlerinde İslâm cevherine sahip binlerce İspanyol Endülüslüye İslâm'ı anlatarak onları Müslüman kardeşlerimiz olarak kazanmak. 2. İspanya ile Tarih-Turizm Alanlarında İşbirliği: a) İspanya Devletinin Endülüslülere yapmış olduğu tarihî tehcir ve soykırımı kabul edip özür dilemesini sağlamak, b) Karşılıklı tarih-turizm kolaylıkları- işbirliğini geliştirmek, c) İspanyolların Türkiye’yi tanımalarını ve Türkçe'yi öğrenmelerini özendirici faaliyetler gerçekleştirmek suretiyle İspanya'da ülkemize olan ilgiyi artırmak. 3. Öğrenci Değişimi: Karşılıklı gönüllü ailelerin yanında ve yurtlarda öğrenci barındırılabilir. 4. Osmanlı-Endülüs-Kuzey Afrika Çalışmaları: Tarihî, kültürel, sanatsal ve göçmenlerin tarihleri- bugünkü durumları konularında karşılaştırmalı bilimsel, sosyal ve kültürel çalışmalar yapılabilir. 5. Alternatif Gezi Programları: Endülüs turuna çıkan Türklerin Endülüs'te irtibat kurabilecekleri kişi ve kurumların belirlenmesi, bunun duyurulması. 6. Dinî Alanda Dayanışma: Kurtuba Ulucâmii'nin Müslümanlara verilmesini ve ibadete açılmasını temin etmek. 7. Türkiye'de ve Dünyada: Endülüs kültürü ve medeniyetinin anlaşılması, tanıtılması ve ondan yararlanılması için gayret sarfetmek. Özellikle “Medeniyetler İttifakı” ve “Akdeniz İçin Birlik” gibi ortamları bu amaçla değerlendirmek gerekir. 8. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin (Dışişleri Bakanlığı olabilir) görevlendireceği uzmanlar vasıtasıyla, her yılın belli günlerinde (mesela İspanya’nın fetih ayı olan Nisan ayında), İspanya’da mevcut Müslüman teşkilâtlarda, “İslâm’ın Evrensel Değerleri” konulu yazılı-görsel-işitsel malzemelerle desteklenmiş seminerler düzenlemek ve bunu geleneksel hale getirmek.
- 45. Son Söz Endülüs bizim zarif narçiçeğimiz.. Dalları Batı’da, kökleri Doğu’da, Medine’de, Şam’da.. Zeytinden aldığı yeşiliyle, barıştan aldığı beyazıyla; Fransa’sı, Portekiz’i ve İspanya’sıyla rengârenk açan narin bir narçiçeği.. Muhteşem Ulucâmi’nin Kurtuba’sı, Emevî halîfelerinin parlayan yıldızı.. Cebel-i Târık’tan Paris yakınlarına kadar barış uğrunda şakırdayan Emevî, el-Mansûr ve Mağribî kılıcının gölgesinde, yüzbinlerce kitabın aydınlattığı ve yüzlerce âlimin ürettiği bir medeniyet.. Merkezinde insan olan, su ile hayat bulan, aşk ile yoğrulan, ilimle kavrulan, tevazu içinde muhteşem bir medeniyet.. Taşı-ahşabı zarif bir sanata dönüştüren, mis kokusuyla insanlığın ciğerine dolan ve sekiz asırlık ömrünün sonunda “Ve lâ Gâlibe illallâh” diye diye ebedi üstünlüğün yalnızca Allah’a mahsus olduğunu haykırarak dünyaya veda eden bir medeniyet.. Beşyüz küsür yıldır ise kitapların arasında unutulup kuruyan bir narçiçeği, Endülüs..
- 46. Meraklısına Endülüs Konusunda Tavsiye Edilen Eserler Lütfi Şeyban, www.endulus.net, 2002 Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları, I-II, TDV, Ankara 2012 Lütfi Şeyban, Reconquista/Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri, İz, İstanbul 2003-2010 Lütfi Şeyban, Mudejares & Sefarades: Endülüslülerin Osmanlı’ya Göçleri, İz, İstanbul 2007-2010 W. Montgomery Watt – Pierre Cachia, Endülüs Tarihi, çev. C. E. Adıgüzel-Qiyas Şükürov, Küre Yayınları, İstanbul 2011 Abdurrahman Bedevi, Batı Düşüncesinin Oluşumunda İslâm’ın Rolü, çev. Muharrem Tan, İz Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul 2010 Maria Rosa Menocal, Dünyanın İncisi Endülüs Modeli, çev. İhsan Durdu, İstanbul 2006 İlker Özünlü, Endülüs / Kent – Anlatı, T. İş Bankası Yayınları, İstanbul 2005 Ersin Nazif Gürdoğan, Hicaz’dan Endülüs’e, İz, İstanbul 2004 Tarık Ali, Nar Ağacının Gölgesi, çev. Mehmet Harmancı, Everest, İstanbul 2001 Titus Burckhadt, Moorish Culture in Spain, N.York 1972 Marguerite Brown, Magnificent Muslims: The Story of Spain’s Arab Centuries, N.York 1981 Abdurrahman Bedevî, Batı Düşüncesinin Oluşumunda İslâm’ın Rolü, İz, İstanbul 2002 Franco Cardini, Avrupa ve İslâm, çev. Gürol Koca, Literatür Yayıncılık, İstanbul 2004 J. MacCabe, Splendour of Moorish Spain, Watts & co., London 1935; Medeniyyetü’l-Müslimîn fî İsbanya, Arb. Trc. M.T. el-Hilâlî, Mektebetü’l-Meârif, Rabat 1985 Seyyid Hüseyin Nasr, İslâm’da Bilim ve Medeniyet, çev. N. Avcı-K. Turhan-A. Ünal, İnsan, İstanbul 1991 Adam Mez, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti/ İslâm’ın Rönesansı, çev. Salih Şaban, İnsan, İstanbul 2000 J. F. O’Callaghan, A History of Medieval Spain, Cornell University Press, Ithaca 1975 Hâlid es-Sûfî, Târîhu'l-Arab fi'l-Endelüs, I-II, Bingâzi 1980 W. Montgomory Watt, The Influence of Islam on Medieval Europe, Edinburgh 1972; Fazlü’l-İslâm ala’l-hadârati’l- Garbiyye, Arp.trc. E. H. Ahmed, Beyrut 1983 İslam Sanatı ve Mimarisi, çev. Nurettin Elhüseyni, Literatür Yayınları, İstanbul 2007 Endülüs’ten İspanya’ya, TDV, Ankara 1996 İspanya Gezi Rehberi, Cresta
Notes de l'éditeur
- Hümüş & Erva