1. Aralin 9: EBOLUSYONG KULTURAL SA May mga nakaguhit na mga hayop sa
ASYA daigdig ng mga kuweba sa Altamira, Spain
at Lascaux, france na nagpapatibay na
Nagmula sa salitang greek na hindi padadaig ang mga taong Paleolitiko
“palaios” na ibig sabihin ay matanda sa pangangaso.
at “lithic” na bato
Ang mga Homo Sapiens Sapiens ang
bumuo ng kulturang ito
cave painting (Lascaux, FRANCE)
Sa tradisyon nila, ang paglilibing ng
HOMO SAPIENS SAPIENS yumaong katawan ay mababaw lang.
Sapagkat sa paniniwala nila,
Malaki ang pag-asa ng tao sa nagpapatuloy ang buhay sa kabilang
kapaligiran sa panahong ito buhay at upang mainitan ang
Ang mga lalaki ay natutong yumaong katawan.
mangaso, samantalang ang mga
babae naman ay natutong maghanap
ng pagkain at magbantay ng apoy Kulturang Mesolitiko
Pinakamahalagang natuklasan sa
panahong ito ang apoy Nagsilbing isang trasisyon na panahon sa
Kulturang Neolitiko
Nag magsimulang matunaw ang mga
glacier, umusbong ang mga kagubatan at
mga ilog at dagat
Nanirahan ang mga taong mesolitiko sa
mga pangpang.
Nadagdagan ang mga uri ng pagkain
pinakamahalagang natuklasan nila-apoy Kulturang Neolitiko
Ang taong Paleolitiko ay matalino sa (New Stone Age; 7000 –
larangang ispiritwal
3000 B.C.E.)

2. Galing sa greek word na “naois” na ibig
sabihin ay bago at “lithic” na bato
Hindi lamang paggawa sa mga
kagamitang bato ang nadiskubre ng mga
taong Neolitiko kundi pati narin ang
pagsasaka at pagpapaamo ng mga hayop
Neolithic Revolution
Mga Unang Magsasaka
Kagamitang bato sa panahong Neolitiko sa Asya
Sa panahong ito, napamalas ang Nagsimula sa lambak ng Indus River
dramatikong Neolithic Revolution at sa Timog Asya. Pagtatanim ng
pagkakabuo ng mga lungsod na tanyag na cereal, cotton at pagpapaamo ng mga
Urban Revolution sapagkat sedentaryo na hayop
ang mga tao sa panahong ito
Ang pagpapaamo ng mga hayop saat
pagsasaka ay tanda na hindi dapat umasa
ng lubusan sa kapaligiran
indus river
Sa Timog Silangang Asya unang
natutunan ang pagtatanim ng
halamang ugat tulad ng gabi at palay

3. copper
Ginawang kagamitang pandigma ang
copper
Hinalo ang metal sa tanso at tin at
nagresulta ng bronze na mas matibay sa
tanso
Sa panahong Bronse (5000 – 1200
B.C.E.) nakalikha ng mga kagamitang
pansaka
wheat
Sa Hilagang China sinaka ang cereal
tulad ng miller at sorghum, pagtanim ng
punog mulberry na siyang pagkain ng
silkworm
Sa pagpapaamo ng mga hayop at found by Hititte- iron/bakal
pagsasaka naging determinado ang mga
sinaunang tao na makipagharap sa Ngunit mas matibay pa sa bronse at
panibagong kapaligiran nito tanso ang iron/bakal. Ito’y nadiskubre ng
mga Hittite sa Kanlurang Asya.
Panahong Metal Nakagawa ng mga kagamitang pansaka
at panlaban sa mababangis na hayop
Unang natutunan ang paggamit ng
copper. Sa paggamit ng copper ore
naproseso ang tanso

4. Namulat ang sinaunang tao sa paggamit 1. Pagkakaroon ng organisado at sentralisadong
ng iba’t-ibang uri ng bagay na nagmula pamahalaan
2. Masalimuot na rehiyon
sa bato, metal, pagsasaka at pangangaso
3. Espesyalisasyon sa gawaing pang-ekonomiya at
kaya salamat sa ebolusyong kultural sa uring panlipunan
Asya sapagkat ito’y naging daan sa ating 4. Mataas na antas ng kaalaman sa teknolohiya
kamulatan sa mga nadiskubre ng mga 5. Sining at agrikultura
sinaunang tao. 6. Sistema ng pagsusulat
* Noong unang panahon, ang mga namumuno sa
mga lungsod ay matataas na Pari.
Aralin 10: MGA SINAUNANG Politeismo:
KABIHASNAN SA ASYA
- paniniwala sa maraming diyos
Nang lumaon, may apat na batayang kapaligiran sa * Mayroon dalawang uri ng pinuno noon:
Asya na hinanap ng tao. Ito ang kapaligirang
lambak-ilog, disyerto, at steppe o damuhan. Natuto 1.Pinunong pulitikal-militar (hari)
ang mga tao sa kapuluan na magtanim ng halamang 2.Pinunong Panrelihiyon (pari)
ugat at palay. Naging bihasa rin sila sa paglalayag at
pangingisda. Samantala, ang mga pamayanansa
lambak-ilog ay natutong magtanim ng trigo, barley
at palay. May nag-aalaga rin ng hayop sa lambak-
ilog tulad ng tupa, kambing, at baka. Sa kabilang Kabihasnang Sumer (3500-3000 B.C.E.)
banda, pag-aalaga ng hayop tulad ng kabayo, tupa, - isang arko ng matabang lupa sa Kanlurang Asya
camel, at ox ang naging kabayuhan sa disyerto at mula sa Persian Gulf hanggang sa dalampasigan ng
steppe. May kaunting pagtatanim din tulad ng dates Mediterranean Sea.
sa mga oasis sa disyerto. - Ang mga lambak-ilog ng Tigris at Euphrates ay
Tatalakayin sa blog na ito ang nabuong agrikultural kilala sa pangalang Mesopotamia na
na pamumuhay sa mga lambak-ilog, sa Asya - ang nangangahulugang " lupain sa pagitan ng dalawang
Tigris-Euphrates sa Kanlurang Asya, Indus sa ilog".
Timog Asya, at ang Huang Ho sa Silangang Asya. -Ang Mesopotamia ay naging tagpuan ng iba't ibang
Ilalarawan sa blog na ito ang mga kabihasnang grupo ng tao na naghahanap ng matabang lupa.
Sumer, Indus at Shang. Ipapakita rin ang
pamahalaan at lipunan na nabuo sa tatlong
kabihasnan at kikilalanin ang mga natamo ng mga
ito. * Mga Pamayanang Neolitiko bago ang Sumer*
Sibilisasyon
mula sa salitang ugat na civitas -ilang pamayanang neolitiko na lumitaw sa rehiyon
sa labas ng mesopotamia ay ang Jericho sa Israel,
masalimuot na pamumuhay sa lungsod Catal Huyuk at Hacilar nasa Anatolia at ilang
pamayanan sa kabundukan ng Zagros nasa
Kabihasnan hangganan ng Mesopotamia-Persia.
nagsimula sa salitang ugat na "bihasa"
pamumuhay na nakagawian at pinipino ng Jericho (7000 B.C.E.) - Nest Bank na
isang pangkat ng tao. Kontrolado ng Israel -Produkto: Sulfur at
Asin n nalilinang mula sa Dead Sea.
Catal Huyuk (6000 B.C.E.) - Katimugang
bahagi ng Anatolia -Pangunahing produkto
ay obsidian, isang volcanic glass
* Mga Batayang Salik sa Pagbubuo ng
Kabihasnan:
* Sistemang Pampulitikal at Pang-ekonomiya*

5. Sumer - itinuturing na pinakamatanda at
pinakaunang kabihasnan sa buong daigdig.
*Sistemang Panrelihiyon*
- ang mga Ziggurat o templo ay tahanan ng mga
diyos ng mga Sumerian
- natuto ang mga Artisano na ihubog ang luwad na
galing sa ilog upang maging iadrilyo
- ayon sa mga matandang paniniwalang Sumerian,
ang mga kabundukan ay siyang sentro ng
kapangyarihang supernatural sa mundo
-ang mga scribe o tagasulat ay umuukit sa isang
- ang bawat baitang ng Ziggurat ay pinag-uugnay ng basang Clay tablet. Nagtataglay ng kumpletong
mga hagdan petsa at lungsod kung saan ito nagmula.
- Pagsapit sa tuktok, matatagpuan ang isang -ang pinakaunang epiko sa daigdig ay Sumerian-ang
dambana na alay sa diyos na kanilang sinasamba epiko ni Gilgamesh.
Sa larangan ng kanilang kaalaman ay pgpapalayok
*Sistemang Panlipunan* na gamit ang gulong(wheel-spun
pottery),metahurhiya ng bronse at tin at paggamit
- Nasa tuktok ng lipunan ang mga pinunong ng perang pilak. Sa larangan ng matematika,
pulitikal at ispiritwal naimbento nila ang Decimal System. Ang hugis na
bilog ay hinati nila sa 360 degrees. natuklasan nila
- kasama sa naghaharing uri ang matataas na opisyal sa paggamit ng isang kalendaryong Lunar.
at kanilang pamilya. kasunod ang mga
mangangalakal,artisano,scribe,at mababang opisyal.
Kabihasnang Indus
*Kontribusyon ng Sumer sa Kabihasnang -ang lambak-ilog ng Indus at Ganges aymakikita sa
Pandaigdig* timog asya.
-isa sa mga pinakamahalagang ambag ang sistema *Ang Pamayanang Neolitiko Bago ang Indus*
ng pagsula ay Cuneiform. dahil nito, naitala na nila
ang batas,epiko,dasal,at kontrata ng negosyo. -isa sa pamayanang ito ay ang Mergarh. Na nasa
bandang kanlurang ng ilog indus.
*Sistemang Pampulitika at Pang-ekonomiya*
-sa limang lungsod na nahukay, dalawa ang
pinakaimportante: ang Harappa at Mohenjo-Daro .
-Pagsasaka ang pangunahing gawain sa Harappa at
Mohenjo-Daro.

6. -ang bulak ay hinahabi upang maging tela. Kabihasnang Shang
-Angappa at Mohenjo-Daro ay mga planado at -makikita sa China ang lambak-ilog ng
oraganisadong lungsod. May dalawang bahagi ito- Huang Ho.
citadel o mataas na moog at mababang bayan.
-Ang Huang Ho ay nagdadala ng loess o
-ang mga bahay ay gawa sa mga ladriyo na dilaw na lupa. Dahil sa madilaw na kulay ng
pinatuyo sa pugon. tubig,tinawag itong Huang Ho o Yellow River.
-maraming artifact na laruan ang nahukay sa mga -sa pagitan ng mga buwan Huyo at Oktubre
lungsod ng Harappa at Mohenjo-Daro. dumaating naman ang hanging monsoon na may
ulan.
*Sistemang Panrelihiyon
-Ngunit minsan, ang mataas na pagbaha ng
Isa sa mga hayop na sinasamba sa indus ay ang Huang Ho ay maaari ding sumira sa maraming ari-
Toro. arian at pumatay sa maraming tao.
-ang pinakatanging diyos ay isang babae na
pinagmumulan ng lahat ng bagay na tumutubo.
*Mga Pamayanang Neolitiko Bago ang Shang*
*Sistemang Panlipunan*
-noong 1920, hinati ng mga iskolar sa
· ang mga nakatira sa mataas na moog ay ang mga dalawang panahon- ang kalinangang Yangshao at
naghaharing uri. ang Lungshan.
- ang mga magsasaka ang gumagawa sa dike -Yangshao(3000 B.C.E - 1500 B.C.E)-
at kanal para sa irigasyon ng mga natatakpan ng luwad and pader at may bubungang
pananim. pawid o kugon.
*Sistema ng Pagsusulat* -nagsimula na ring gumawa ng tapayan
nainit sa loob ng pugon. Ang tapayan ay kulay pula
-unang gumamit ng sistema ng pagsulat ng at itim, at may disenyong geometrical.
Indus.
-Lungshan o Longshan(2500 B.C.E - 2000
-ang mga ebidensya na pagsulat ay mga B.C.E)- ang pangalawang neolitiko sa Huang Ho
selyo na may Pictogram upang kilalanin ang mga bago ang kabihasnang Shang
paninda. Natuklasan ito sa Mesopotamia.
-mas malawak ang saklaw na teritoryo ng
pamayanang Lungshan kaysa Yangshao.
*Paglaho ng Kabihasnan* -ilang pamayanan ay nagtatanim ng millet
habang iba naman ay palay ang itinatanim.
-ang mga Aryan na tumawid sa mga lagusan
sa kabundukan ng Hindu Kush bago makarating sa -mas umunlad ang teknolohiya ng paggawa
lambak-iog ng Indus. ng tapayan dahil sa pagkaimbento ng potter's wheel.

7. -ang Lungshan ang naging transisyon tungo *Sistema ng Pagsulat*
sa kabihasnang Shang.
-ang mga simbolo na ginamit sa mga butong
-may nauna raw na dinastiya sa Shang. Ito pang-orakulo ay ang karakter ng pagsusulat na
ang Xia o Hsia na itinatag ni Yu at nagtagal ng apat tsino.
at kalahating siglo. Kung totoo ngang dinastiya ang
Xia ay hindi mapatunayan dahil sa kawalan ng -ang mga karakter na ito ay sumisimbolo a
ebidensyang arkeolohikal. bagay,ideya, o tunog na maaaring isulat na patayo.
*Sistemang Pampulitika* -ang pagsusulat ay naging importanteng
bahagi ng kulturang tsino at iniangat pa na sa isang
-may pitong lungsod ng Shang ang nahukay sining na pagsulat na tinatawag na Calligraphy. Ito
na ng mga arkeologo. Ang pinakasikat sa pito ay ay nagsilbing tagapag-isa sa mga tsino.
ang Anyang.
-ang mga artisano ay anging bihasa sa
-may maayos na paglalatag ang mga paghugis ng mga moldeng wax.
kabahayan at istraktura ng Shang.
-gumagawa rin ito ng mga seda para sa mga
-nakita ang malalaking libingan ng mga hari aristokrata at magagandang porselana mula sa
at mataas na opisyal ng Shang. kaolin
-ang pinakaimportanteng nahukay sa mga
sementeryo ng Shang ay ang iba't ibang buto na
ginamit sa mga ritwal. Ang mga butong ito ay Sadyang makasaysayan ang Asya na
tinawag na Oracle Bones o butong orakulo. pinanggalingan ng iba't-ibang mga modernong
kabihasnan sa buong mundo. Ating ipreserba ang
-ang mga pinuno ng Shang ay mga paring- mga bagay na nagbibigay alaala sa mahahalagang
hari na namumuno gumagamit ng mga sandatang pangyayari sa ating kontinente.
bronse at sasakyang chariot.
-isa sa mga kilalang hari ay si Wu Ding. ang
kanyang asawa na si Fu Hao ay magaling din na
pinunong militar.
*Sistemang Panrelihiyon*
-si Shang Di ang diyos na lumikha at hari ng
langit.
-ang mga nahukay na butong pang-orakulo
ay ginamit ng Shang para sa pakikipag-usap sa
kanilang mga ninuno.
*Sistemang Panlipunan*
-ang Chariot ay sasakyang hinihila ng
kabayo na ginagamit sa labanan. may 2 o 4 na
gulong.

8. Aralin 11: MGA KAISIPANG ASYANO SA >Nang dumating ang mga Europeo sa China,
PAGBUO NG IMPERYO sila’y tiningnan ng mga Tsino bilang barbarong
Ayon sa mga historyador,ang Asya ang sentro ng may katayuan sa daigdig.
kaganapan sa daigdig hanggang sa ika-16 na siglo. Ito
rin ang pananaw ng maraming Asyano. Sila ang > Kowtow
nagtatag ng mga unang kabihasnan at pinakamalaki at
pinakamatatag na imperyo sa panahong ito. Sa araling
ito, tatalakayin ang mga kaisipang Asyano na naging
batayan o pundasyon ng pagkabuo ng mga sinaunang
kabihasnan sa mundo.
ANG CHINA BILANG GITNANG KAHARIAN
> Ayon sa mga Tsino:
ipinagmamalaki nila ang kanilang nasyon na naging ugat sa
katotohanang ang kabihasnan nilang umusbong sa Huang Ho.
ang kanilang kabihasnan ang pinakamatandang nabuhay na
daigdig na ayon o hango sa mga turo ng tanyag na pilosopo na si
Confucius.
ang pagyuko sa emperador ng 3 beses kung saan ang noo ay
ang kanilang kabihasnan mataas na pagtingin sa kanilang humahalik sa semento.
sarili ay bunga sa ‘di matatawarang ambag sa larangan ng
> Ang katagang Sino ay ginagamit upang tukuyin ang mga Tsino,
pilosopiya, kaisipan, at imbensyon.
kung kaya’t ang kanilang pananaw na sila ang superior sa lahat
Middle Kingdom o Gitnang Kaharian ay tinaguriang Sinocentrism.
naniniwala ang mga Tsino na ang kanilang imperyo ang > Ang emperador ng mga Tsino ay Anak ng Langit (Son of
sentro ng daigdig at kaganapan. Heaven) na namumuno dahil sa kapahintulutan o basbas ng
Langit (Mandate of Heaven) na may taglay ng virtue (birtud o
ang sino mang tumanggap ng impluwensyang Tsino at
kabutihan)
yumakap ng Confucianism ay sibilisado at ang hindi nabibiyayaan
ng kanilang kabihasnan ay barbaro. > Kadalasan, may mga palatandaan sa kalikasan tulad ng
pagkakaroon ng lindol, bagyo, tagtuyot, peste o mga digmaan
tulad ng mga karatig bansa tulad ng Japan, Korea at Vietnam.
at kaguluhan. Kapag ito’y naranasan ng imperyo, isa itong
palatandaan na hindi na nasisiyahan ang kalangitan sa
ang pagiging sibilisado ay hindi usapin sa lahi kung hindi sa
nakaupong emperador.
pagtanggap ng Confucianism.

9. ANG BANAL NA PINAGMULAN NG EMPERADOR NG pagkaloob ng batas at nagturo ng tama at mali.
JAPAN AT KOREA:
> Danjun Wanggeom
anak ni Prinsipe Hwanung at asawa ng
> Ayon sa paniniwala ng mga hapones:
isang oso na naging magandang dilag.
> Amaterasu
anak ni Izanagi (diyos) at Izanami (diyosa)
tangun na nagtatag ng Gojoseon o
dahilan sa pagiging banal o sagrado ang emperador ng mga
Lumang Joseon (unang kaharian ng
hapones
Korea
diyosa ng araw
MITO NG PINAGMULAN AT SINAUNANG KAISIPAN NG
> Ninigi-no-Mikoto
TIMOG SILANGANG ASYA
ipinadalang apo ni Amaterasu upang pamunuan ang
kalupaan dala ang espada, alahas at salamin sa isla ng Kyushu,
Japan na kinilalang banal na sagisag ng emperador. > Ang mga hari ng mga imperyo sa Timog
Silangang Asya ay nangunguna sa mga
> Jimmu Tenno ritwal at pag-aalay sa mga diyos.
kaapu-apuhan ni Ninigi
kinikilalang unang empetador ng mga hapones.

Animismo (Aminism)
- naniniwala sila na ang kapaligiran ay pinanahanan
Naging epektibo ang mito o alamat na ito dahil sa tuluyang
ng mga espiritu o diyos na maaring mabait o
paniniwala ng mga hapones na diyos ang emperador. masama.
Walang Mandate of Heaven sa Japan. Mon
isang grupong etnolinggwisto sa Myanmar
>Ayon sa alamat ng mga Korean: ang kanilang hari ay nangunguna sa mga ritwal para sa
> Prinsipe Hwanung ikasisiya ng kanilang mga diyos.
nagmula ang kanilang pinuno. sa pagkamatay ng kanilang hari, tutungo ito sa daigdig ng
anak ng diyos ng kalangitan na si Hwanin. mga espiritu at magiging diyos o espiritu na rin.
bumaba sa kalupaan at itinatag ang lungsod ng diyos.
nagtalaga sa tagapangalaga ng hangin, ulam, at
ulap.
nagturo sa iba’t-ibang kaalaman sa agrikultura, medisina,
pangingisda at iba pa.

10. > Habang nabubuhay ang Hari, ito’y may dalawang mahalagang
Cakravartin
katungkulan.
1. Siya ay tagapamagitan ng mga diyos at mga tao
upang pigilan ang mga kalamidad sa kalikasan bunga ng
maling pag-aalay sa mga diyos o espiritu ng kalikasan
2. Ang hari rin ang tagapamagitan sa iba’t-ibang
pamayanan at mga mapayapang uganayan nila sa isa’t-
isa na kailangan upang patuloy ang kasaganaan sa
lipunan.
ANG DEVARAJA AT CAKRAVARTIN SA INDIA AT SA
TIMOG SILANGANG ASYA Ang haring nakaupo sa trono
Kinikilalang hari ngmundo.
> Devaraja
Nangangako sa pamumuno na makatwiran at mapagkalinga
sa mamamayan at relihiyon.
Namumuno sa pagsasagawa ng mga ritwal tulad ng Spring
Festival at Rain Festival.
Ang simbolo ay puting payong at royal elephants.
Halimbawa ay si Haring Asoka na naghari noong 273
hanggang 232 B.C.E. at tumalikod sa kaharasan ng
pakikipagdigma na nagsuporta at yumakap sa Buddhism.
Ang deva ay nangangahulugang diyos at ang raja
naman ay hari.
Tinitingala siya na mataas at walang
kapantay.

11. Dapat sundin ng lahat ng muslim dahil
intasan ni Allah
Dapat sundin ang lahat ng Muslim dahil
inatasan ni Allah.
Katungkulan ng Caliph:
1. Dapat niyang panatilihin ang Islam
sa tunay nitong anyo nang ito’y
itinatag.
2. Dapat na siya ang magbigay ng
ANG ISLAMIKONG KAISIPAN UKOL SA PAMUMUNO SA makatwiran at legal na
paghuhusga upang matapos ang
KANLURANG ASYA.
di-pagkakaunawaan.
>Muhammad
3. Dapat niyang protektahan ang
Nagging tagapagtatag ng relihiyon
nasasakupan ng imperyo at
Pinaniniwalaang seal of the prophets o huling propeta na
lahat ng sagrado nito.
magpapanayag ng mensahe ni Alla sa sanlibutan.
Namatay na walang naatasang kapalit. 4. Dapat siyang mangulekta ng buwis
sa mga nasasakupan ayon sa
mga nasasakupan ayon sa batas.
Caliph
Unang nagging caliph si Abu Bakr na 5. Dapat niyang pamahalaan ang
tagapayo ni Muhammad. mga nasasakupan upang
Sila ang kinatawan ni Muhammad sa maayos ang pagpapatakbo ng
kalupaan. imperyo at mapangalagaan niya
Pinuning panrelihiyon at pamahalaan . ang relihiyon.
Nakasaad ang katungkulan sa Qu’ram o
Korean.
Mga anino ni Allah sa kalupaan.