De Antwerpse stadspastoors in de zeventiende eeuw.
De sint michielsabdij en de Antwerpenaren
1. De Sint-Michielsabdij en de
Antwerpenaren
Geschiedenis van een bewogen
relatie.
Marie Juliette Marinus
2. Stichting
• Antwerpen rond 1100: 3 kerken
• 1115-1124: hervorming in de zielzorg
• 1124: splitsing prebenden over Onze-Lieve-
Vrouwekapittel en Sint-Michielsabdij
13. De abdij tijdens de Opstand
• Willem Greven: abt van 1564-1581
– Kloostertucht daalt
– 1566: Beeldenstorm
– 1567: bezetting van de abdij door calvinisten
– Tweespalt tussen Staatsgezinden kanunniken en
Spaansgezinden (olv Dionysius Feyten)
– 1578: verdrijving Feyten en aanhangers, verkoop
goederen
– 1581: opnieuw plundering kerk
14. De abdij na 1581
• Feyten of Emericus Andries?
– Machtsvacuüm
– Bisschop stelt afschaffing voor
– Andries wordt gewijd in 1587
• Abt Andries
– Kloostertucht onder nul
– Sterft 1590
15. De abdij na 1581
• Abt Feyten (1591-1612)
– Interne spanningen
– Nadruk op herbevolking
– Bewoonbaar maken
• Abt Mattheus van Iersel (1614-1629)
– Herbevolking
– Herstel kerk (Rubens, relieken H. Norbertus)
16. Joannes Chrysostomus vander Sterre
(1629-1652)
• Begeesterend man
• Theologisch-
wetenschappelijk
centrum
• Opmeten grondbezit
• Kunstwerken
17. Invloed 17-18de eeuw
• 50 tot 60 norbertijnen waarvan 20
‘buitenheren’
• Pastoraal in Antwerpen
– Predikanten
– Begraafplaats (armen bijna gratis)
– Biechtvaders
– Gastvrij voor nieuwe ordes
18. Invloed 17-18de eeuw
• Prinsenhof: verblijfplaats van vorsten
• Theologisch-wetenschappelijk centrum
• Permanent verfraaiing van gebouwen
21. Prelaatshof op het Kiel
Tene quod bene
Joannes Chrysostomus Teniers
(1687-1704)
• Prelaatshof (Abdijstraat –
Wittestraat)
• Uitgebouwd in 17de eeuw
• Gravure met wapenschild
en devies
• 1900: voetbalploeg op
naburige Beerschothof
• Beer - Beerschot
24. 1786-1836: het einde
• Voorboden
– Hogere belastingen (1756-1761)
– Jozef II weigert te logeren in Prinsenhof (1781)
– Na + Rosa weigering abt te benoemen
– 1787: keizerlijke rechtbank in hun gebouwen
• Brabantse omwenteling (1789-1790)
– Steun alle norbertijnerabdijen
25. 1786-1830: het einde
• 1795-1814: onder de Fransen
– 1796: afschaffing kloosters en verdrijven
kanunniken
– 1797: verkoop meubelen, kerkgewaad, afvoer
kunstwerken, deportatie heren
– Poging tot verkoop van het terrein
3 kerken: Sint-Walburgis, olv en Sint-Michiels. Enkel 1e ligt binnen de ruien
8 kanunniken gaan naar olv, 4 prebenden blijven voor onderhoud van nieuwe abdij gesticht door heilige Norbertus, mogelijk vervalste oorkonde KK # 419
Vanaf begin heeft Sint-michiels ook parochiale rechten: dopen en vooral begraven, dit laatste blijft steeds, olv en sint-michiels staan op gelijke voet niemand is baas
1235: een eigen muur rond de abdij ter versterking
Uitleg over logeren hertog: constante gedurende de geschiedenis
Gronden, tienden, pastoors benoemen, inpolderingen
Abdij opgeslokt door de stad! Heel andere situatie, te begrijpen dat prinsen daar altijd willen logeren want zitten er “veilig”
Politiek: hertog van Brabant logeert er, staten van Brabant vergaderen er, abt belangrijk raadgever aan hof, betalen ook veel beden. Toppunt: Isabella van Bourbon, vrouw van Karel de Stoute, wordt in 1465 begraven in abdij
Antwerpen is een regionaal handelscentrum, redelijk landelijk nog, Sint-Michiels heeft bijzonder groot aanzien
Andries krijgt meeste stemmen van kiescollege maar koning is eerder voor Feyten wegens onberispelijke trouw
Plan Torrentius: 8 overblijvende kanun. Van Sint Michiels worden bij olv kapittel gevoegd, monniken van Sint-Bernards gaan naar abdij van Sint-Michiels en verblijven daar, voordeel abdij bernards moet niet heropgebouwd worden
Verhaal incident 1588, p. 135 Torrentius
1654-1655: Christina van Zweden, 1717: tsaar Peter de Grote, 1744: koning Lodewijk XV
Van abt tot voetbalploeg
Ten zuiden van Antwerpen lagen de buitenwijken Kiel (van “kil” een waterdiepte of ankerplaats) en Beerschot (“schot” of hoogte in een moeras of “beer”) waar hoveniers woonden en vele rijke Antwerpse burgers een buitenverblijf hadden. Ook de abt van Sint-Michiels had er zo’n buitengoed, het Prelaatshof dat gelegen was ter hoogte van de huidige Abdijstraat en Wittestraat. Dit prelaatshof bestaat trouwens nog en wordt nu bewoond door de zusters Annonciaden. In de 17de eeuw werd het Prelaatshof volledig verbouwd. Er kwam een grachtje rond, er waren bossen, een kruidtuin en twee visvijvers. Joannes Chrysostomus Teniers die abt was van 1687 tot 1704 liet van dit nieuwe Prelaatshof een mooie gravure maken waarop ook zijn wapenschild (een beer omringd door drie eikels) werd afgebeeld.
Tweehonderd jaar later, in 1900, werd op de gronden van een naburig buitengoed, het Beerschothof, een voetbalploeg gesticht. Op zoek naar een clubsymbool kwamen de stichters op het idee het schild te nemen van de gravure van het Prelaatshof. Beer-Beerschot, de verbinding was vlug gemaakt. Ook het devies van onze abt “Tene quod bene” werd overgenomen. Deze latijnse spreuk was een allusie op zijn naam Teniers en betekende “behoud wat goed is”.
Het schild met het beertje en dit devies zijn nu nog alom gekend, maar weinige mensen weten dat een fiere abt met zijn buitenverblijf aan de oorsprong hiervan liggen.
Steun: cfr. politieke rol in middeleeuwen, en steun aan opstand
Steun: cfr. politieke rol in middeleeuwen, en steun aan opstand, steeds gekozen voor de “brabantse” kant van de zaak
8 loten en 2 nieuwe straten
Uit kaartboek ARA
Inge bertels zal er meer over zeggen
Opmerking: sint-michiels nooit zoveel getekend als na zijn afschaffing!