Krizat ekonomike kriza ne shqiperi ligj.9 myrvete badivuku pantina
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
1.
2. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 2
PËRMBAJTJA
I. KAPITULLI I PARË
Prodhimi i fidanëve te pemëve frutore dhe hardhisë.................................................... 4
1. Kushtet ekologjike për kultivimin e mollës ............................................................... 4
1.1 Klima si faktor per prodhimin e fidanave ................................................................. 4
1.2.Toka si faktor për prodhimin e fidanave .................................................................. 6
1.3.Punimi i tokës dhe plehërimi ..................................................................................10
II. KAPITULLI I DYTË
1. Fidanishtja ................................................................................................................ 13
1 .1.Ngritja e fidanishtes .............................................................................................. 13
1.2.Shartesore ose fidanishte të vitit të parë .............................................................. 18
1.3.Shartesorja e vitit të dytë ....................................................................................... 23
1.4.Shartesorja e vitit të tretë ...................................................................................... 25
1.5. Qarkullimi bujqësor ne fidanishte ........................................................................ 31
III. KAPITULLI I TRETË
1. Prodhimi fidanave me farë ..................................................................................... 34
1.1.Teknologjia e nxjerjes së farës dhe ruajtja e tyre deri në mbjellje ........................ 34
1.2. Tharja e farërave ................................................................................................... 35
1.3. Konstatimi i mbijshmërisë së farërave ................................................................ 36
1.4. Shtratifikimi i farërave ......................................................................................... 37
1.5. Mbjellja e farërave dhe shërbimet agroteknike pas mbjelljes ............................. 39
1.5.1Thellësia e mbjelljes së farërave ......................................................................... 42
1.5.2.Përcaktimi i parametrave për mbjellje .............................................................. 43
IV. KAPITULLI I KATËRT
1. Prodhimi i fidanave me pjesë vegjetative ................................................................ 49
1.1 Shumëzimi me kamza ........................................................................................... 50
1.2.Shumëzimi me copa ............................................................................................... 51
1.3.Shumëzimi me copa të gjelbërta ........................................................................... 53
1.4.Shumëzimi me përpajë .......................................................................................... 59
1.4.1.Shtimi me përpajë të zakonëshme ..................................................................... 60
1.4.2.Shtimi me përpajë kineze ................................................................................... 61
1.4.3.Shtimi me mbathje ose shtimi me përpaje vertikale me mbathje ..................... 62
1.5.Shumëzimi me loze ............................................................................................... 61
1.6.Bimët e prodhuara nëpërmjet shtimit “in vitro” ................................................... 62
V KAPITULLI I PESTË
1. Kultivimi i fidanave të shartuar ............................................................................... 65
1.1. Përgatitja e nënshartesës për shartim ................................................................. 65
1.2.Nënshartesat kryesore të specieve frutore ........................................................... 71
1.2.1.Nënshartesat e species së mollës ....................................................................... 71
3. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 3
1.2.2Nënshartesat për specien e dardhës .................................................................. 76
1.2.3.Nënshartesa vegjetative Ftoi MA ...................................................................... 77
1.2.4.Nënshartesat e species së ftoit .......................................................................... 78
1.2.5.Nënshartesat e species së pjeshkës .................................................................. 78
1.2.6.Nënshartesat e species së kajsisë ..................................................................... 80
1.2.7.Nënshartesat e species së qershisë dhe vishnjës ............................................. 81
1.2.8.Nënshartesat e species së kumbullës ............................................................... 82
1.2.9.Nënshartesat e species së bajamës .................................................................. 84
1.2.10.Nënshartesat e species së arrës ...................................................................... 84
1.2.11.Nënshartesat e species së hurmës ................................................................... 85
1.2.12 .Nënshartesat e species së lajthisë .................................................................. 85
1.2.13.Nënshartesat e species së mushmullës dimërore ........................................... 86
1.2.14Nënshartesa e fikut ............................................................................................ 86
1.2.15.Nënshartesat e species së shegës .................................................................... 86
1.3.Përgatitja e nënshartesës për tu shartuar me syth ............................................ 86
1.3.1.Koha dhe mënyrat kryesore të shartimeve ........................................................ 88
1.3.2.Shartimi me syth ................................................................................................ 88
1.3.3.Shartimi me syth të zgjuar ................................................................................. 94
1.3.4.Shartimet me kalem .......................................................................................... 96
VI KAPITULLI I GJASHTË
1. Shtimi i hardhise ..................................................................................................... 107
1.1.Shtimi hardhisë me farë ose me rrugë seksuale ................................................ 107
1.2.Shtimi hardhisë me rrugë vegjetative ................................................................. 109
1.3.Etapat e rritjes së shartesës ................................................................................. 119
1.4.Parimet mbi të cilat mbështetet shartimi ............................................................ 123
1.5.Prodhimi i hardhive me shartim .......................................................................... 128
1.5.1.Prodhimi i fidanave të shartuar në tavolinë ....................................................... 132
4. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 4
I. KAPITULLI I PARË
Prodhimi i fidanëve te pemëve frutore dhe hardhisë
1. Kushtet ekologjike për kultivimin e mollës
1.1. Klima si faktor per prodhimin e fidanave
1.2.Toka si faktor për prodhimin e fidanave
1.3.Punimi i tokës dhe plehërimi
I. KAPITULLI I
PRODHIMI I FIDANEVE TE të përcaktuara dhe realisht të
PEMEVE FRUTORE DHE qëndrueshme. Rritja dhe zhvillimi i
HARDHISE fidanëve të pemëve frutore që kushtet e
mjedisit të jenë të favorëshme dhe të
1. Kushtet agroteknologjike per përshtatëshme gjatë gjithë jetës së
prodhimin e fidanëve frutore fidanave. Fidanat frutorë kërkojnë
qënien e përbashkët të të gjithë
1.1. Klima si faktor për prodhimin e faktorëve mjedisor si dritën ,
fidanëve temperaturën, ujin, ajrin, lëndët
Tërësia e faktorëve të mjedisit të ushqyese.Të gjithë këta faktor nuk
jashtëm të nevojshëm për bimët e reja veprojnë veçmas njëri tjatrit por në
në fidanishte si temperatura drita, kompleks. Asnjë nga faktorët e lartë
lagështia, toka lëndët ushqyese që ajo përmëndur nuk mundet të
përmban përbëjnë faktoret ekologjikë. zëvëndësojnë njëri tjetrin por
Mjedisi i kultivimit të fidanave të pamjaftueshmëria e njërit prej
pemëve frutore , në vartësi të faktorëve mundet të plotësohet deri në
vendndodhjes së fidanishtes dhe një farë mase.Faktorët jetësor në
shtrirjes gjeografike ka karakteristika përgjithësi ndahen në dy kategori:
5. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 5
Faktorët kozmik ku përfshihen faktori dritë, temperaturë, lagështi dhe ajri me të
gjithë përbërësit e tij.Të gjithë këta faktor përfshihen në faktorët klimatik.
Faktorët toksor ku përfshihen toka me gjithë përbërësit e tij, ujin dhe ajrin.
Njohja mirë e kërkesës së fidanave
frutor për këta faktor është një nga Nga të gjithë faktorët e përmëndur me
kushtet për para vendosjes dhe ngritjes sipër rëndësinë më të madhe ka dhe
së fidanishtes frutore për të prodhuar temperatura, dritë, lagështia, era, etj.)
fidana të specieve të ndryshme të ku midis tyre rolin vendimtar e ka
pemëve frutore. temperatura.
Temperatura –studiohet në të gjithë
Faktori dritë ka një ndikim të madh në treguesit e saj, ecuria e saj gjatë vitit në
jetën e fidanave të pemëve frutore. Në lidhje të ngushtë ne fazat e zhvillimit të
prani të dritës bima e re e porsa mbirë bimës.Është e domozdoshm të njihen
nga fara fillon procesin e fotosintezes, kufijtë e temperaturës minimale dhe
përvetësimi i i gazit karbonik, dhe maksimale , kohën kur ndodhin këto si
formimi i lëndës organike në gjethet e dhe rastisdjet e jashtëzakonëshme të
reja të porsa formuara. Faktori dritë temperaturës sidomos asaj nën kufirin
shpejton rritjen dhe zhvillimin e e qëndrueshmërisë së bimës.Në veçanti
mëtejshëm të filizit te ri (si të bimës së duhen studiuar dhe përcaktuar me
re të rrjedhur nga fara njëkohësisht kujdes për grupin e kulturave
edhe të filizit të dalë nga sythi i subtropikale të cilat janë më të
shartuar. Shumica e specieve të ndjeshme.
pemëve frutore janë bimë dritëdashëse
kërkesë që duhet të meret në Bima e re e ndjen më tepër se bima e
konsideratë për fidanishten. rritur veprimin e temperatures së ulët
nën O O C, për faktin se indi mekanik
Ngritja e fidanishteve në vënde ku është i pa formuar ( pjekur) mirë.Për
intensiteti i dritës është e pa prodhimin e fidanave të kulturave
mjaftueshme influencon në mënyrë subtropikale, si fiku, hurma, shega,
negative në drejtim të rritjes së nespula e tj. Duhet të zgjidhen vënde
fidanave, të intensitetit të fotosintezës, me klimë të butë, ku temperatura të
bima çfaq shënja të zbehjes së mos zbresë më tepër se 4- 5 O C nën
klorofiles në gjethe, llastarët zgjasin zero, ndërsa llojet me qëndrueshmëri të
ndërnyjat dhe mbeten të gjelbërt, lartë ndaj temperaturës, kultivohen
fidanat piqen me vonesë. Njohja e mirë edhe në zona të ftohta si p.sh. molla,
e kërkesave për ndriçim diellor për kumbulla, arra, gështenja, lajthia, që
speciet e ndryshme të pemëve frutore mundet të durojne deri ne 15-20 O C.
ndihmon për përcaktimin e saktë të nën zero.
vëndit të specieve në fidanishte, në
ekspozicionin e vendosjes së tyre.
6. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 6
Temperaturat e ulta pengojnë rritjen 1.2.Toka si faktor për prodhimin e
normale të fidanit.Gjithashtu ndikim fidanave
negativ e ushtrojnë dhe temperaturat
shumë të larta.Vëndet ku ndodhin Pemët frutore kanë kërkesa relativisht
ngricat e herëshme në vjeshtë dhe të larta për tokën. Pavarësisht se këto
vonë në pranverë nuk janë të bimë kanë një sistem rrënjor mjaft të
përshtatëshme, pasi fidanat, duke mos zhvilluar dhe të aftë për t’u rritur sa më
qënë të përgatitur për rastin e parë, kur thellë në tokë dhe me aftësi të larta për
indi mekanik nuk është pjekur të asimiluar lëndët ushqimore dhe ujin,
plotësisht, si dhe në rastin e dytë nga përsëri kultivimi me destinacionin
luhatja e temperaturës, fillon herët prodhimin e fidanave, përzgjedhja e
vegjetacionin, fidani dëmtohet nga tokes ka rëndësinë e vet.
veprimi i temperaturës së ulët, pasi për Plotësimi i nevojave me fidana frutorë
gjithë vitin nuk mundet të regullohet. të cilësisë së lartë për të mbjellë
pemtore të reja dhe për të shkurtuar
Studiohet dhe përcaktohen të gjithë afatin e hyrjes në prodhim të pemëve të
faktorët klimatik si intensiteti i dritës, reja kërkon në të njëjtën kohë dhe
sasia e rreshjeve, veprimi i erës, ngritjen e fidanishteve nbi baza të
mjergullës, breshërit etj, si drejta teknike dhe shkencore në kushte
shpërndahen ato gjatë gjithë vitit dhe të përshtatëshme klimateriko tokësore
rastisjet. për të prodhuar fidana të
shëndetësheëm, të pastërt nga
Veprimi i elementëve të klimës sëmundjet dhe dëmtuesit, brënda
studjohet për një periudhë kohe në jo standarteve shtetërore.
më pak se 20 vjet, duke marë të
dhënat nga institucionet Fidana me zhvillim të mirë dhe në
metereologjike. kohën e duhur meren vetëm kur
Vëndi duhet të zgjidhet i tillë që të plotësohen kushtet e duhura për llojin e
paksojë në minimum dëmët nga dhënë dhe zbatohen në kompleks
faktorët klimatik të disfavorshëm dhe shërbimet agroteknike.
të mënjanojnë shpenzimet për Përcaktimi i vëndit, për ngritjen e
mbrojtjen nga temperaturat e ulta. fidanishtes frutore bëhet mbi disa
Pas studimit dhe të faktorëve klimatik kritere të cilat duhet të meren në
e toksor për zonën e dhënë kur ato konsideratë për të patur rezultate
janë optimale për llojet e fidanave që pozitive në drejtim të prodhimit të
do të prodhohen kalohet në vendosjen fidanave cilësor. Në këtë rast duhet te
e pjesëve të ndryshme të fidanishtes në meren në konsideratë dhe të vlerësohen
teritorin e caktuar. për zonën ku mendohet të ngrihet
fidanishtja:
a.faktorët klimaterik,
b.faktorët tokësor.
c.struktura e fidanave që mendohet te prodhohen.
d.teknologjia që do të përdoret në prodhimin e fidanave, burimi i ujit per ujitje..
e.kulturat që do të përfshihen në qarkullimin bujqësor.
f.afati i qëndrimit të fidanave.
g.nënshartesat që do të prodhohen dhe do të përdoren .
gj.organizimi i teritorit me pjesët përbërëse të fidanishtes.
7. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 7
Në përcaktimin e vëndit ku mendohet freskët në periudhën e verës, të mos
të ngrihet fidanishtja meren në mbajë ujë në dimër. Toka deri në
konsideratë edhe gjëndja e bimësisë thellësinë 80 cm duhet të ketë 1-2 gr N
spontane dhe e atyre të kultivuara, dhe P 205 të asimilueshem në 100 gr
ecuria e tyre. tokë, 0,4 gr K20. Toka duhet të jetë e
Zgjedhja e tokës ku do të ngrihet shkrifët dhe jo kompakte. PH duhet të
fidanishtja studiohet në kompleks nga jetë lehtësisht acit ose neutral (5,5-7,5).
përbërja mekanike, përbërja fizile, Nëntoka duhet të jetë sëpaku deri në
përbërja kimike, niveli i ujrave thellësinë 1,5 m e shkrifët dhe e
freatike, ph tokës etj. përshkueshme nga uji. Po kështu edhe
Toka dhe nëntoka ka rëndësi për ujrat nëntoksore nuk duhe të jenë më
zhvillimin e fidanave. Quhet tokë pak se 1,5 m. Për vlerësimin e një toke
ideale dhe e përshtatshme për ngritjen duhet të bazohemi në të dhenat e
e fidanishtes kur në përbërjen e saj ka: analizave kimike që duhet ti bëhet
rërë 50%, argjil 25%, gëlqere 15%, dhe ngastrës ku mendohet që të ngrihet
humus 10%. Toka duhet të jetë e fidanishtja.
Tabela 1. Të dhënat mbi nivelet e elementëve kimik që duhet të ndodhen në tokë
Pjelloria Lënda organike Azoti total Fosfori asimilushëm Potasi kembyeshëm
natyrale % % % %
Në toka me përmbajtje rëre deri në 60 %
Varfër 0,5- 0,8 Nën 0,8 Nën 7 Nën 85
Normal 0,8-1,3 0,8-1,2 7-11 85-120
Pasur 1,3-2 1,2-1,6 12-15 121-150
Shume pasur Mbi 3 Mbi 2 Mbi 15 Mbi 151
Ne toka me përbërje mekanike të mesme
Varfër 1-1,5 Nën 1 Nën 9 Nën 100
Normal 1,5-2 1-1,6 7-17 101-150
Pasur 2-3 1,6-2 18-26 151-180
Shume pasur Mbi 3 Mbi 2 Mbi 27 Mbi 181
Në toka me përmbajtje argjile deri në 60 %
Varfër 1-1,5 Nën 1,2 Nën 11 Nën 120
Normal 1,5-2 1,2-1,6 11-21 120-180
Pasur 2-3 1,6-2 22-30 181-220
Shume pasur Mbi 3 Mbi 2 Mbi 30 Mbi 221
Sipërfaqja e destinuar për ngritjen e 5%.Sipërfaqet me pjerësi më të madhe
fidanishtes duhet të jetë e rafshtë me se 5 % vështirësojnë kryerjen e
një pjerësi jo më të madhe se proceseve të mekanizuara,
8. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 8
vështirësojnë sigurimin e lagështisë së
nevojëshme per fidanat, rit proceset e
erozionit në toke.Toka duhet të jetë e
shkrifët, pjellore, e thellë, me nëntokë
te punueshme, e pastërt nga barërat e
këqia, nga dëmtues të ndryshëm që
dëmtojnë fidanat.
Tokat më të përshtatshme janë ato
pjellore, të thella, me përbërje fizike
sub-argjilore të mesme, me thellësi
ujrash nëntokesore jo me pak se 1,5 m,
të përshkueshme nga ujrat e reshjeve
Figura 1. 2. Niveli i pjellorisë së tokës
dhe me një sistem kullimi dhe ujitjeje në bazë të përmbajtjes së lëndëve zotike
të përmirësuar mirë. Gjithashtu në tokë
këshillohet që toka e zgjedhur për
fidanishte, duhet të jetë me një Tokat me taban të cekët me thellësi të
konfiguracion të rregullt, mundësisht e shtresës aktive deri në 50 cm
sheshtë, me qëllim që të lejoi konsiderohen jo efektive përfidanishte.
mekanizimin e proçeseve të punës
gjatë shërbimeve agroteknike.
Figura 1.3. Niveli i pjellorisë së tokës
në bazë të përmbajtjes së lëndëve
fosforike në tokë
Figura 1.1. Niveli i pjellorisë së tokës
në bazë të përmbajtjes së lëndës Fidanishtja nuk mundet të ngrihet në
organike në tokë toka argjilore, të papershkueshme, të
ftohta, që pendojnë ose vështirësojnë
kryerjen e punimeve dhe të
shërbimeve, që pengojnë rritjen
zhvillimin e mikroorganizmave.
9. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 9
ushqyese.Ujrat nëntokësore duhet të
jenë nën 1 deri në 1,5 m thellësi, për
pemtoren mëmë për marjen e kalemave
apo të farërave nën 2- 2,5 m
thellësi.Kur janë mbi këto limite meren
masa për drenazhim të sipërfaqes.
Për sa i përket aciditetit tokat më të
mira janë ato me ph neutral ose pak
acid.
Rëndësi të madhe për të prodhuar
fidana cilësor dhe në kohë ka edhe
Figura 1. 4. Niveli i pjellorisë së tokës kundrejtimi i fidanishtes.Kur
në bazë të përmbajtjes së lëndëve fidanishtja ngrihet në zona të ftohta
potasike në tokë ekspozicioni më i mirë i tokës është ai
nga jugu,dhe jug perëndimi,ndërsa për
Dhe që influencojnë negativisht në zonat e ngrohta ekspozicioni më i
zhvillimin e sistemit rrënjor të preferuar per fidanishtet është ay nga
fidanave. Njekohësisht dhe tokat veriu dhe veri perëndimi. Në vëndin ku
shumë të lehta ranore nuk janë të do të ngrihet fidanishtja duhet të
përshtatëshmë me qënë se janë të sigurohet uji për ujitjen e fidanave
varfra e të thata dhe për tu regulluar sidomos ne kohën e kryerjes së
duan shumë plehëra dhe ujë. Në këto shartimeëve i cili siç thuhet mban “ me
kushte vështirësohet nxjerja e fidanave lëng” bimën,ndihmon në ngjitjen e
me buke dheu për të gjitha speciet që e komponentëve te shartimit.Teprica e
kanë të nevojëshme nxjerjen e lagështise është ë dënshme si në dimër
rrënjëve me bukë dheu, sistemi rrënjor njëkohësisht edhe në periudhën e
zhvillohet shumë në thellësi dhe gjërësi verës.
por është më pak i veshur me rrënjë
veshëse.
Në toka të rënda sistemi rrënjor nuk
zhvillohet mirë, punimet e tokës dhe
shkulja e fidanave bëhet me
vështirësi,sistemi rrënjor dëmtohet
gjatë shkuljes, vegjetacioni i fidanave
vazhdon deri vonë në vjeshtë gjë që
rezikon dëmtimin nga ngricat e
herëshme ne vjeshtë.
Toka më e mirë për fidanishte është ajo
me përbërje mekanike sub - argjilore e
mesme, e shkrifët, me taban të thellë, e
ajrosur, e freskët dhe e pasur me lëndë Figura 1.5. Farë e pjeshke e mbirë
10. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 10
Kur fidanat ujiten me tepricë rriten punimit të thellë të tokës në thellësinë
shumë por kanë sistem rrënjor të dobët nga 100-120 cm. Qilizma mundet të
dhe kur mbillen në vënde të thata në realizohet edhe me krah. Në këte rast
shumicën e rasteve kanë zënje të ulët thellësia e kryerjes së qilizmës mundet
dhe rritje të vonuar.Kur toka mban të shkojë deri në 80 – 100 cm.Teknika
shumë lagështi duhet marë masa për ta e kryerjes së qilizmës është e thjeshtë.
kulluar atë me anë te drenazhimit për
të evituar asfiksimin e rrënjëve. Në fundin e parcellës hapet një kanal
me gjërësi 100 cm dhe me thellësi 80
Vëndi për fidanishte duhet të zgjidhet deri në 100 cm .Shtresa e parë e dheut
me kujdes, sidomos për sa i përket në thellësi deri 50 cm hidhet në njërën
sigurimit të fuqisë puntore, rrugëve anë të kanalit të hapur dhe shtresa e
nacionale për lëvizjen e mjeteve, dytë prej 50 cm hidhet në anën tjetër.
sigurimit të ujit për ujitje etj. Në krah të këtij kanali fillohet e hapet
Pastrimi i vëndit, konsiston në heqjen e kanali tjatër me gjërësi 100 cm dhe
bimëve , ferrave, gurëve, trungjeve, etj, shtresa e parë prej 50 cm hidhet në
dhe ky proces duhet të bëhet me mjete fundin e kanalit të hapur.Shtresa e dytë
mekanike dhe me krahë nëse janë prej 50 cm hidhet mbi dheun e hedhur
sipërfaqe të vogla. Disiplinimi i në fundin e kanalit të pare.Në këtë
sistemimit të rrjetit kullues dhe ujitës, mënyrë ne kemi mbushur kanalin e
konsiston në largimin e ujrave të parë duke ndëruar shrtresat e tokës
tepërta të reshjeve dhe uljen e ujrave duke vëne ne fillim shtresën më aktive
nëntokësore me qëllim që ato të jenë të tokes dhe mbi të shtresën më pak
në thellësinë më poshtë se 1,5 m. Nëse aktive.Kjo mënyre të vepruari
uji qëndron mbi këtë nivel, ai ndikon vazhdohet deri në përfundim të të
në frenimin e zhvillimit të sistemit gjithë parcellës së planifikuar për tu
rrënjor dhe bimët vuajne nga teprica e bërë qilizëm Në tokat me taban jo të
lagështirës. Për këtë qëllim hapen thellë qelizmat bëhen me ceket me
kanalet kulluese ose bëhet drenazhimi. qëllim që pjesa me humus të mos
Gjithashtu punohet në sigurimin e përzihet me shkëmbin amnor. Fundi
sistemit të ujitjes, përfshirë këtu është mire të shkrifterohet me mjete
kanalet e treta, të dyta dhe ato të para motorrike shkriftëruese nëntokesore.
ujitëse. Koha më e mirë e punimit të parë të
Sistemimi sipërfaqësor konsiston në tokës është vera gjatë muajve korrik e
këto drejtime:Në tokat e sheshta me gusht).
pjerrësi natyrale nga 0-50, duhet bërë
nivelimi sipërfaqësore me qëllim që
toka të jetë me sa më pak disnivelime.
1.3.Punimi i tokës dhe plehërimi
Konsiston në punimin e sipërfaqes së
tokës qilizëm në thellësinë e 70-120
cm. Ky proçes realizohet me mjetet e
11. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 11
Figura 1.8. Punimi tokës me mekanik
Figura 1.6. Kryerja e qilizmes me mjete
mekanike
Figura 1.10. Një ngaster e përgatitur
për fidanishte
Figura 1.7.Punimi tokës me krah
Figura 1.9. Kontrolli i thellësisë së
punimit
Rekomandohet që para punimit të
thellë të tokës, rekomandohen të
përdoret 500-600 kv/ha pleh organik,
6-8 kv/ha lëndë aktive P2O5, dhe 4-5
kv/ha lëndë aktive K2O kryesisht në
formën e sulfatit të potasit. Punimet
përgatitore konsistojnë në krijimin e
një shtrati të shkrifët për mbjelljen e
copave, farërave si në vijë fidanishte
direkt por edhe në farishte.
12. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 12
Pyetje
1. Flisni për rolin e prodhimit të fidanëve të pemëve frutore dhe
hardhisë në zhvillimin e frutikulturës.
2. Cilat janë kushtet ekologjike për kultivimin e mollës?
3. Cili është roli i klimës si faktor per prodhimin e fidanave?
4. Cili është roli i tokës (vendi ku themelohet fidanishtja) në prodhimin e
fidanëve ?
5. Si realizohet punimi i tokës? Cilat janë mënyra e punimit të tokës?
6. Si dhe kur bëhet plehërimi i ngastrave?
13. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 13
II. KAPITULLI I DYTË
1. Fidanishtja
1 .1.Ngritja e fidanishtes
1.2.Shartesore ose fidanishte të vitit të pare
1.3.Shartesorja e vitit të dytë
1.4.Shartesorja e vitit të tretë
1.5. Qarkullimi bujqësor ne fidanishte
KAPITULLI II
1. Fidanishtja
1 .1.Ngritja e fidanishtes
Vëndi ku bëhet mbjellja e nënshartesave, ku kryhet shartimi si dhe kultivimi i
fidanave frutore deri në kohën e shkuljes për tu mbjellë në vëndin e përhershëm në
pemtore quhet shartesore.
Organizimi i teritorit ku do të ngrihet hardhisë është e domosdoshme që
fidanishtja e prodhimit të fidanave të toka të jetë me një pjerësi jo më të
pemëve frutore dhe të hardhisë është madhe se 3-5 0 në të kundërt duhet të
një tërësi masash organizative me anë ndërhyet në zbutjen e pjerësisë deri në
të të cilave arrihet një shfrytëzim sa më këtë masë. Sipërfaqet me pjerësi mbi 6
0
efektiv i tokës për të prodhuar fidana nuk rekomandohen për të ngritur
me cilësi të lartë dhe kosto të ulët. fidanishten pasi vështirësohen shumë
kryerja e proçeseve të punës me
Pas përcaktimit të sipërfaqes ku do të mekanike, favorizohet erozioni.
ngrihet fidanishtja e prodhimit të
fidanave të pemëve frutore dhe të
14. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 14
E rëndësishme është zgjedhja e tokës Madhësia e ngastrave dhe numri i tyre
për fidanishten nga ana e përbërjes varet nga niveli i prodhimit të
mekanike. Tokat më të përshtatëshme fidanave frutorë, nga mundësia e
për ngritjen e fidanishtes janë tokat shfrytëzimit të materialeve mbjellëse
subargjilore të mesme.Pas përcaktimit nga burime të tjera si sigurimi i sasisë
të sipërfaqes është e nevojëshme që së nevojëshme të farërave të ndryshme,
tokës ti kryhet një livelim sipërfaqësor sigurimi i sasisë së nevojëshme të
për të eleminuar të gjitha depresionet filizave të nënshartesave të ndryshme,
që mundet të ketë. Në mbështetje të të të sigurimit të copave vegjetative që
dhënave agropedologjike të tokës përdoren për nënshartesa ose të
meren masa për përmirësimin e materialit gjenetik të mbishartesave që
strukturës së tokës, kryerjen e në këto raste mundet të shfrytezohen
drenazhimit, ndërtimin e sistemit të koleksionet kombetare të ngritura
ujitjes dhe të kullimit nëpërmjet pranë qëndrave kërkimore shkencore
ndërtimit të një rrjeti kullues e ujitës ku kultivarët e specieve të ndryshme
për të gjithë sipërfaqen e fidanishtes. janë të testuar, burimi i nëneshartesave
vegjetative klonale që përdoren si
Mbështetur mbi një planimetri të hartur nënshartesa për speciet e ndryshme
mbi skemë vendosjen e fidanishtes, frutore.
sipërfaqja ndahet në ngastra me
madhësi të ndryshme në formë katrore Ngritja e një fidanishte duhet të
ose katërkëndëshe me anë të rrugëve shoqërohet me një plan vendosje ku në
dhe kanaleve.Ne planimetri të të përfshihen të gjithë elementet e
planifikohen sipëfaqet që do të zënë një fidanishteje. Kështu në fillim
farishtja dhe shtretërit, sipërfaqja që do përcktohet vëndi ku do të
të shërbejë si coptore, sipërfaqja që do përqëndrohen ambjentet për manipu-
të shërbejë për mbjelljen e limin dhe shtratifikimin e farërave,
nënshartesave të ndryshme me synimin dhoma për kryerjen e proceseve të
që të riten sa më shumë proçeset e ndryshme si seleksionimin e materialit
mekanizuara të punës për të kursyer amballazhimin e tij, rruajtjen e
krahun e punës si dhe për të ulur deri materialit, ambjente teknologjike siç
në një farë mase nivelin e shpenzimeve mundet të jetë rasti i prodhimit të
gjë që influencon në koston e fidanave të hardhisë që kërkon salla
prodhimit të fidanave.Gjatesia e shartimi, dhoma të shtratifikimit të
ngastrave nuk duhet te behen me te shartesave, dhoma të kallusimit të
gjata se 30-40 m pasi veshtiresohen shartesave, dhoma të kalitjes se
ujitjet. fidanave, ambjente për përgatitjen e
materialit për tu shartuar ose ambjente
Fidanishtja duhet te shfrytezohet ne freskimi të materialit (vaska për
menyre sa me intensive. Per kete banjëzimin e materialit) etj.
qellim ndarja e fidanishtes duhet te
behet sa me i drejte dhe efektiv. Pas këtyre përcaktohet vëndi dhe
sipërfaqja që duhet të zërë farishtja,
coptorja, shartesorja me vite sipas
15. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 15
natyrës së prodhimit të fidanave si dhe vjetra me një prodhimtari të mirë, që i
parcellat e pemeve mëmë për kanë të evidentuara cilësitë e mira si
sigurimin e farërave, parcellën e nënshartes dhe që i dinë vëndndodhjet
bimëve mëmë për prodhimin e e tyre . Në të tilla raste edhe sipërfaqja
copave (nënshartesat vegjetative që e pjesëve të fidanishtes si ajo për
përdoren për prodhimin e copave ngritjen e pemtoreve mëmë për
vegjetative), si dhe vëndi ku do të sigurimin e farërave, pemtorja mëmë
mbillen bimët mëmë me kultivarët e për sigurimin e nënshartesave
fisnikëruar. vegjetative, pemtorja mëmë me
kultivarë të testuara mundet të mos
Shpesh fidanëritësit shfrytezojne përcaktohen në sipërfaqen e
burimin e sigurimit të farërave për fidanishtes.
prodhimin e nënshartesave nga bimë të
Për përcaktimin e sipërfaqes së fidanishtes në tëresi duhet të kihen parasysh këta
tregues:
-Struktura dhe sasia e fidanave që do të prodhohet për do specie.
-Teknologjia që do të përdoret në prodhimin e fidanave dhe nënshartesat që
do të përdoren.
-Koha e qëndrimit të fidanit në fidanishte.
-Toka që do të nevoitet për qarkullim.
Në forma orientuese mundet të themi Ne mënyre orientuese po japim disa
se në totalin e sipërfaqes së fidanishtes norma që duhet të kihen në
70 % e zë toka e shartesores ndërsa konsideratë gjatë ngritjes së
diferenca shërben për elementet e tjerë fidsanishtes.
të saj si sipërfaqja e farishteve dhe e
shtretërve, sipërfaqja e coptores, Në 1 ha shartesore mbillen 40.000 deri
sipërfaqja e pemtores për prodhimin e në 41 000 copa të nënshartesave
copave vegjetative, rrugët, kanalet, vegjetative ose filiza prej të cileve
ambjentet e nevojëshme sociale etj. që përftohen 20-25.000 fidanë standard.
përfshihen në planimetri . Për të mbjellë 1 ha shartesore
kërkohet të mbillen 0,2 ha farishte
Fidanishtet zakonisht zënë sipërfaqe pasi në 0,1 ha farishte sigurohen rreth
relativisht të vogla dhe madhësia e tyre 25.000 deri në 30 000 filiza nnshartese.
varet nga sasia dhe struktura e fidanave Për të realizuar mbjelljen e farishtes
që është planifikuar të prodhohet. Nga prej 0,2 ha ( për të siguruar farën e
1 ha fidanishte zakonisht mund të nevojshme për të mbjellë 0, 2 ha
prodhohen rreth 30-40 mije fidana farishte me farore kërkohet të kemi
frutore ose 60 mijë fidana hardhije. 0,1deri në 0,12 ha pemëtore me bimët
mëma të egra si dhe 0,15 deri në 0,2
ha me bimët mëma për
16. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 16
bërthamorët.Në rastin e përdorimit të biologjike të tyre mundet të zgjasë nga
copave vegjetative si nënshartesa për 2 deri në 3 vjet.
të mbjellë 1 ha shartesore kërkohet të Për të përcaktura sipërfaqen që duhet
kemi 0,4 deri në 0,5 ha pemtore me për të ngritur një fidanishte duhet të
bimët mëmë për sigurimin e copave kihet parasysh :
pasi nga 1 ha sigurohen rreth 100.000
copa. Të përcaktohet sasia e fidanave që do
të prodhohet e ndarë dhe me strukturë
Për të realizuar shartimet e speciesh.
nënshartesave nevoiten një sasi e Të përcaktohet struktura e
konsiderueshme kalemash që duhet të nënshartesave që do të përdoren si dhe
sigurohen nga bimët mëmë të mënyra e mbjelljes së tyre ( mbjellja
kultivarëve të fisnikëruar. Për të me farë në farishte apo mbjellja e
shartuar me syth të fjetur për 1 ha farës direct ne vijë fidanishte apo me
shartesore kërkohen 10.000 deri në copa vegjetative).
13.000 kalema duke llogaritur se nga Të pëcaktohet koha e qëndrimit në
një kalem përdoren 4 deri në 5 fidanishte të fidanit në mbështetje të
sytha.Nga një bimë mëmë për teknologjisë së kultivimit që do të
kultivarët e fisnikëruar merem aplikohet si dhe sasia e sipërfaqes së
zakonisht 50 -60 kalema që në këtë shartesores së vitit të parë që do të
mënyrë për realizimin e shartimeve mbillet cdo vit ( kjo në vartësi të planit
për 1 ha fidanishte nevoiten 200 bimë. të shartimeve që planifikon për të
Mbështetur mbi këto të dhëna prodhuar)
orientuese për 1 ha shartesore të vitit
të parë kërkohet të kemi rreth 0,2 ha Mbi bazën e këtyre të dhënave nxiret
farishte, 3 ha pemtore mëmë. nevoja për sipërfaqen e nevojëshme
për farishte, sipërfaqen e nevojëshme
Në shartesore mundet të mbillen filiza për sigurimin e copave vegjetative, për
të cilët kanë ardhur si rezultat i sipërfaqen e nevojëshme për bimët
mbjelljes së farërave të specieve të mëmëa për sigurimin e farërave, të
ndryshme në farishte ose të mbjelljes copave si dhe të sipërfaqes së bimëve
se farës direkt në vijë fidanishte. mëma për të kultivarëve të fisnikëruar
Materiali mundet të ketë edhe për sigurimin e kalemave duke i
prejardhje nga rrënjezimi i copave llogaritur të veçanta per çdo specie.
vegjetative të prodhuara dhe të Meret në konsideratë edhe sipërfaqja
përftuara nga bimët mëma të shtimit që do të shërbejë për qarkullimin e
vegjetativ. Ky material do t’i fushave .
nënshtrohet procesit të shartimit me Fidanëritësi duhet te kujdeset në
mbishartesat e dëshiruara, të cilat janë aritjen e rezultateve sa më të mira në
siguruar nga bimët mëma, si individë të gjitha hallkat e prodhimit të fidanave
më të mirë. Periudha nga shartimi e për të bërë të mundur shfrytëzimin
deri në përgatitjen e plotë të fidanit, intensive tëipërfaqes për të prodhuar
kalon nëpërmjet shartesores e cila për një sasi të caktuar fidanash me një
pemëve frutore nga natyra dhe veçorite sipërfaqe të caktuar.
17. Shartesorja është vëndi ku realizohet mbjellja e nëshartesave, shartimi dhe
kultivimi i fidanave të ndryshëm frutor deri në kohën e shkuljes së fidanave për tu
dërguar dhe për tu mbjellë në blloqet definitive.
Në shartesore mbillen filizat e prodhuara nga mbirja e farërave ose e copave të
rrënjëzuara me metodën vegjetative, të cilët do të shërbejnë si nënshartesa dhe me
pas do t’i nënshtrohen procesit të shartimit. Në këtë sektor futen edhe filizat e
ardhura nga mbirja e farërave hibride të cilët nuk do ti nënshtrohen procesit të
Sot me avancimintë rriten deri sa tëreja, farërat ose mbillen direkt në të standartit.
shartimit, por do e teknikave të formohen si fidan brënda kushteve shartesore ose
mbillen direkt në vazo ose qeska plastike dhe aty bëhet edhe shartimi i tyre.
Për të eleminuarpërgatitjes së fidanitkryesisht nga sëmundjet e ndryshme, këshillohet
Sipas kohës së rastet e infektimit shartesorja përbëhet nga:
që toka eShartesore etë qarkullohet në çdo 4-6 vjet.
fidanishtes vitit të parë
Shartesorja e vitit të dytë
Shartesore të vitit të tretë
1 A A A D
2 3 B B B D
5 C C C D
Figura 2.1.Skeme e thjeshtë e një fidanishteje
1.Objekte sociale e teknologjike
2.Shtreter te
3.Siperfaqe per farishte
4.Siperfaqe per bimet meme
5.Siperfaqe planifikuar per coptore
A.Shartesore e vitit te pare e ndare ne ngastra sipas sasise qe fidanave te
planifikuar per prodhim.
B.Shartesore e vitit te dyte e ndare ne ngastra sipas sasise qe fidanave te
planifikuar per prodhim.
C.Shartesore e vitit te trete. e ndare ne ngastra sipas sasise qe fidanave te
planifikuar per prodhim.
D.Fusha qarkullimi e ndare ne ngastra sipas nevojes per plotesimin e qarkullimit.
18. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 18
1.2. Shartesore ose fidanishte të vitit të parë
Shartesorja ose fidanishtja e vitit të parë është parcella ku do të mbillen filizat e
prodhuara në farishte ose parcella që do të mbillen farërat direkt në vijë fidanishte
dhe shartimi i tyre do të bëhet brënda vitit.
Parcella e përcaktuar për mbjelljen e për të garantuar zënjen e
nënshartesave ose të farërave për nënshartesave ose mbirjen e farërave
speciet që përdoret mbjellja në vijë dhe për të patur një zhvillim sa më të
fidanishtë në bazë edhe të skemave të mirë gjatë vegjetacionit si të pjesës
qarkullimit duhet të përgatitet për mbitoksore dhe asaj nëntoksore.
mbjellje me qëllim sigurimin e
kushteve të përshtatëshme dhe të mira
Për shartesoren e vitit të parë duke patur parasysh se fidani mundet të qëndroj për
dy ose tre vjet në të njëjtin vënd kërkon të realizohen punime të thella qilizëm
ose ½ qilizëm.
Punimi i thellë do të këshillohet të ralizohet në periudhën e verës gjatë muajve
korrik gusht por në pa mundësi është e mirë që të kryhet 2 muaj përpara mbjelljes
së filizave. Realizimi i plugimit në periudhën e verës bëhet me qëllim luftimin në
maksimum të barërave të këqia si dhe përmirësimin e strukturës së tokës,
përmirësimin e cilësive fizike e kimike te tokes, ritjen e përshkueshmërise se ujit
dhe te depërtimit të nxetësisë.
Plugimi i dytë (ose frezimi) duhet të bëhet rreth një javë para mbjellje se
nënshartesave.
Përpara punimit të thellë rekomandohet të përdoret 400-600 kv/ha pleh stalle i
dekompozuar. Përpara këtij punimi hidhet edhe sasia e planifikuar e plehrave fosforike
në masën e 7-9 kv/ha si dhe e plehrave potasike në masën 4-6 kv/ha.
Pas përfundimit të shpërndarjes së plehrave kryhet plugimi i thellë. Në rastin e mbjelljes
së nënshartesave në vjeshtë punimet përgatitore konsistojnë në kryrjen e punimeve të
dyta në thellësi 26-30 cm, vazhdohet me diskime e frezime, deri në atë masë sa të
krijohet një shtrat i përshtatshëm për mbjelljen e nënshartesave.
Parcella e përgatitur në këtë mënyrë E rëndësishme është që nënshartesat e
dhe e gateshme për mbjellje një specie të mbillen radhë njëra pas
parcellohet në ngastra më të vogla dhe tjetrës dhe në përfundim të një specie
me dimensione dhe sipërfaqe të fillohet me specien tjetër. Ruajtja e
barabartë. kësaj radhe lidhet edhe me radhën e
shërbimeve që kërkojnë gjatë
periudhës së vegjetacionit për të patur
19. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 19
lehtësi në kryerjen e shërbimeve vesa shkakton largimin e hapsirës e
kryesisht të ujitjeve, trajtimeve shënuara ndërsa kur thahen ngushtohen
fitosanitare etj. këto hapsira . Markeri me i volitshem
eshte ay me tel me gunga.
Pas përcaktimit të ngastrave bëhet
piketimi i rrjeshtave.Në fillim Bërja e markerit ka rëndësi të veçantë
përcaktohen distancat e mbjelljes që do pasi mos respektimi i hapsirave
të përdoren për mbjelljen e ndërmjet rrjeshtave vështirëson
nënshartesave ose të farës direct në kryerjen e shërbimeve agroteknike e
shartesore e cila është në vartësi të kryesisht ato të planifikuara me mjete
species, të periudhës që do të mekanike. Për të bërë një marker
qëndrojnë fidanat në fidanishte, që do veprohet në këtë mënyrë:
të përdoret, të teknologjisë së Mbi një dërrasë ngulen gozhde në
kultivimit të fidanave me kurorë të distancë ndërmjet tyre sa distanca
formuar në shartesore ose jo, të ndërmjet rrjeshtave. Numri i gozhdëve
shkallës së mekanizimit etj. Në rastin e të ngulura varet nga gjatësia e dërrasës.
prodhimit të fidanave të specieve Gozhdët pasi i ngulim në dërrase u
farore si molla, dardha, ftoi ku fidani presim kokat.
do të trajtohet një vjeçar pa kurore
distancat e mbjelljes aplikohen 70 – 80
o o o o o o
cm hapsira ndërmjet rrjeshtave dhe
20-25 cm hapsira e bimëve brënda
rrjeshtit, ndërsa kur fidanat e mollës, Dërrasa me gozhdët e ngulura me
dardhës do të trajtohen dy vjeçare me distancën që parashikohet të vendosen
kurorë të formuar atëhere distancat do rrjeshtat ndërmjet tyre
të jenë 80-90 cm hapsira ndërmjet
rrjeshtave dhe 30-35 cm hapsira Marim telin xingato me gjatësi sa është
ndërmjet bimëve brënda rrjeshtit. gjër ësia e parcellës që do të
piketohetë, e lidhim fillesën e telit në
Përpara mbjelljes bëhet piketimi i një hu të bërë me majë. Në një
parcellës ku për këtë përgatitet distance prej 40 – 50 cm nga huri
shënjuesi ose markeri me shënjat që përdredhim telin në gozhdën e parë, e
përcakton disatancën ndërmjet shtrime telin në gozhdën e dytë dhe e
rrjeshtave. Ky mundet të përgatitet me përdredhim, e shtrime telin përsëri në
litar duke vënë shënja me bojë në gozhdën e tretë dhe e përdredhim. Ky
distancën e përcaktuar, mundet të veprim përsëritet deri sa të krijohen te
përdoret spango me shënja të njëjta në gjitha nyjet në të gjithë gjatësinë e telit.
vartësi të distancave ose mundet të Në përfundim lidhim përsëri një hu me
përdoren edhe markere të bërë me tel majë si në fillimin e telit. Në këtë
xingato me trashësi 1,8 mm duke vënë mënyrë kemi bërë një shënjues ose
shënja në distancat e kërkuara. Në dy marker që përcakton distancat e
rastet e para të përdorimit të litarit ose hapsirës së rrjeshtave.
të spangos nuk jep rezultate të mira
pasi lagia e litarit dh e spangos nga
20. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 20
Piketimi fillon në krye ose fillimin e qindjen e ulët të zënjes së
parcellës. Për të patur rrjeshta të drejtë nënshartesave, si dhe në zhvillimin e
dhe paralel me buzët e parcellës në sistemit rrënjor me dobësi që
fillim në cepin e parcellës ndërtohet reflektohet në zhvillimin e dobët
këndi i drejtë me anë të trekëndëshit vegjetativ edhe të pjesës mbitoksore.
me brinjë 3,4,5 m.
Përpara mbjelljes nënshartesat
Paralel me fillimin e parcellës shtrime përgatiten për mbjellje. Në mbjellje
telin me gunga që përfaqëson distancën përdoren nënshartesa të
ndërmjet rrjeshtave. Nga ana e shëndetëshme.Ato duet të kenë një
jashtëme e telit në gungat e formuara sistem rrënjor të zhvilluar mirë, të kenë
vendosim piketa. Si plotësojme kryet e pjesën mbitoksore të freskët dhe me
parcellës me piketa të cilat sytha te mirë. Përpara mbjelljes bëhet
përfaqësojnë fillimet e rrjeshtave prerja e sistemit rrënjor duhe e
veprojmë edhe ne fundin e parcellës shkurtuar deri në 1/3 e gjatësisë së
duke e plotësuar me piketa. tyre, eleminohen rrënjët të cilat
mundet të kenë dëmtime mekanike si
. të thyera ose të shqyera gjatë shkuljes,
Në këtë mënyrë kemi vendosur ato që mundet të jenë kalbur të cilat
ekstremet e rrjeshtave. Për të kanë ngjyrë kafe në krahasim me
përcaktuar pozicionin e nensharesave nënshartesat e rregullta që kanë një
se ku do të mbillen me ndihmen e një sistem rrënjor të bardh te freskët dhe
spangoje lidhim iketën e parë në vital. Njëkohësisht bëhet edhe prerja e
fillimin e parcllës me piketën e parë në pjesës mbitoksore në gjatësi 15-20 cm
fundin e parcellës. Ky është rrjeshti i duke bërë edhe një pastrim në rast se
parë.Nëe rastin e përgatitjes së tokës ka edhe të degezime anësore.
qilizëm mbjellja e filizave mundet të
bëhet me kunj por qe mundet të bëhet Sistemi rrënjor përpara mbjelljes
edhe me kanal. Pas mbjelljes së trajtohet me solucion bajgë e argjil i
rrjeshtit të parë spostohet spngua si në cili ndihmon në lidhjen më të mirë të
fillimin e parcellës në piketën e dytë sistemit rrënjor me tokën, nxit daljen e
njëkohësisht edhe fundi i spangos rrënjeve të reja etj.
vendoset në piketën e dytë duke Thellësia e mbjelljes së nënshartesave
ndërtuar në këtë mënyrë rrjeshtin e bëhet në thellësinë që kanë patur në
dytë. Kjo punë vazhdon deri në farishte.
përfundimin e të gjithë parcellës.
Mbjellja mundet të bëhet në disa
Koha e mbjelljes së nënshartesave sic e mënyra.Ajo mundet të realizohet me
kemi thënë edhe më lart mundet të mjete mekanike ose me krahë.
realizohet në vjeshtë në muajt nëntor –
dhjetor për zonën e ulët dhe bregdetare Në aplikimin e mbjelljes së
ose në fillim të pranverës për zonën e nënshartesave me dorë mbjellja
ftohtë. Mbjelljet e pranverës janë më mundet të bëhet disa mënyra të cilat
pak rezultative e cila pasqyrohet në për janë mbjellja me kanale, mbjellje me
21. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 21
kunj si dhe mbjellja me gropë të një ngjeshje të lehtë për të realizuar
veçant për çdo bimë. kontaktin e mirë të rrënjëve me tokën,
Mbjellja me kunj mundet të aplikohet deri në mbushjen dhe nivelimin e
në rastin kur tokës i është bërë qilizmë, kanalit. Pas përfundimit të mbjelljes
është përdorur sasia e nevojeshme e mundet të realizohet një korigjim i
plehrave organike dhe minerale dhe pjesës mbitokesore duke i radhitur ato
gjëndja e saj është shumë e bimë qe devijojnë nga drejtimi i
përshtatëshme për aplikimin e rrjeshtit.
mbjelljes me kunj.
Mënyra tjetër është ajo e mbjelljes me
Në këtë gjëndje shtrihet spangua duke anë të gropave e cila konsiderohet e
bashkuar piketat e para në fillim të mirë por me që distancat e mbjelljes
parcellës me atë të fundit të parcellës. janë të afërta vështirësohet shumë
aplikimi i saj.
Në drejtim të spangos së shtrirë ngulim
kunjat mbjellës që shërbejnë për Pas përfundimit të mbjelljes
hapjen e brimave dhe vendosim pavarësisht nga mënyra e përdorur për
nënshartesën në brimën e hapur, në mbjellje, për të realizuar një kontakt të
largësinë e percaktuar( 20 -25 cm ) dhe mirë të sistemit rrënjor me tokën si dhe
bëjmë ngjeshjen përsëri me kunjin për të patur rezultate të mira në zënie
mbjellës duke e ngulur përsëri 5-7 cm këshillohet kryerja e ujitjes brënda
larg bimës dhe duke shtyrë dheun në ditës për materialin e mbjellë.
drejtim të bimës në mënyrë që dheu të
bëjë një puthitje te mirë të bimës. Në shartesoren e vitit të parë kryhen
Ngjeshja e bimës duhet të bëhet e shumë shërbime agroterknike të cilat
puthitur mirë për të krijuar një lidhje të kanë qëllim krijimin e kushteve sa më
sistemit rrënjor me tokën. optimale në tokë për të ritur për
qindjen e zënjeve të nënshartesave, të
Mbjellja me kanal është një mënyrë e ndihmojnë në rritjen dhe zhvillimin e
aplikueshme dhe më rezultativja për tyre në mënyrë që të bëhet e mundur
kushtet e vëndit tonë.Për brinjë aritjen e standarteve për tu shartuan me
spangos së shtrirë në drejtim të rrjeshtit syth të fjetur gjatë muajve gusht -
hapet një kanal me thellësi 20-25 cm shtator, për të patur një lëkurë të
dhe gjërësi sa gjërësia e belit. Mbjellja lëmuar dhe elastike që të mund të
e nënshartesave bëhet me ndihmën e veçohet lirisht nga druri gjatë
dy puntorëve. Njëri puntor radhit shartimeve, të ketë një lëvizje të mirë
nënshartesat në kanal duke ruajtur të linfës, të kryhet një shartim me
drejtimin, thellësinë e mbjelljes dhe lehtësi dhe si rezultat të kemi nivel
puntori i dytë hedh dhe të shkrifët mbi zëniesh të shartimeve në nivele të
rrënjët e nënshartesës duke realizuar kënaqëshme.
22. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 22
të tregohet edhe në hapsirën ndërmjet
bimëve i cili duhet të pastrohet nga
barërat e këqia me dorë si dhe
shkrifërimin me kujdes për të mos
lëvizur bimët e porsa zëna. Trajtimi i
sipërfaqes me herbicide selektive është
një masë e përdorëshme për luftimin e
barërave të këqia.
Një influencë pozitive në drejtim të
rritjes, zhvillimit e sidomos në rritjen
e për qindjes së zënjeve të shartimeve
është sigurimi i lagështisë optimale në
tokë, sidomos në shtresën e shtrirjes së
sistemit rrënjor deri në thellësin 50 cm
Figura 2.2. Shartesore vitit pare ne
e cila duhet të jetë në nivelin e 80-85
vegjetacion
% të kpacitetit ujor të tokës për
lagështi.
Shkrifërimi i tokës është një nga
proceset që bëhet gjatë periudhës Për sigurimin e lagështisë së
vegjetative me qëllim pastrimin e nevojeshme gjatë vegjetacionit kryhen
sipërfaqes nga barërat e këqia të cilat ujitje sipas kërkesës dhe nevojës së
bëhen konkurente me filizat, ruajtjen e bimëve ndërsa 20 – 25 ditë përpara
lagështisë në tokë. Shkelja e tokës fillimit të shartimeve është e
gjatë kryerjes se punëve duke filluar që domosdoshme të bëhet një ujitje
nga piketimi si dhe gjatë mbjelljes së përfundimtare për të rritur aktivitetin e
nënshartesave bën të domosdoshëm lëvizjes së limfës, gjë që ndihmon në
të ndërhyet në shkrifërimin e veçimin e lëkurës me lehtësi nga druri,
saj.Punimi i tokës pas përfundimit të ndihmon në aktivizimin e kambiumit,
mbjelljes në një thëllësi 17-20 cm në mbylljen e plagës duke realizuar një
hapsirën ndërmjet rrjshtash dhe 12-15 përqindje të lartë në zënjen e
cm në afërsi të nënshartesave të shartimeve.
mbjelle me një kujdes për të mos
tronditur bimët e porsa mbjella. Po në këtë kohë fidanëritësi duhet të
bëjë dhe përgatitjen e nënshartesës .Në
Shkrifërimi nëpërmjet përdorimit të raste së gjatë vegjetacionit është bërë
kultivatorëve me mjete mekanike apo mbathja e nënshartesave duhet të bëhet
të tërhequr me kafshë ose përdorimi i zbulimi i tyre duke bërë dhe pastrimin
krahut të punës nëpërmjet kryerjes së e pjesës së mbuluar të nënshartesës me
prashitjeve kryhen sipas nevojës dhe një leckë të lagur. Në rastin kur
gjëndjes së bimëve dhe infeksioni në nënshartesat nuk kanë qënë të
tokë. Kryerja e shkrifërimeve në mbathura bëhet pastrimi i degëzimeve
intervale 15-20 ditësh është një që mundet të kenë dalë tek
shërbim i domosdoshëm. Kujdes duhet nënshartesa në lartësinë nga sipërfaqja
23. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 23
e tokës deri në 20 cm lartësi me qëllim dytë duke u emërtuar fidanishte e vitit
që deri në momentin e kryerjes së të dytë.
shartimit bima të ketë mundësi të
realizojë mbylljen e plagëve. Në rast se Në fidnishten e vitit të dytë kryhen një
bimët nuk janë pastruar nga degëzimet sërë shërbimesh agrotekike që kanë për
nuk rekomandohet që të bëhet heqja e qëllim krijimin e kushteve optimale
tyre në momentin e kryerjes së për rritjen e mirë të fidanit.
shartimit pasi influencon në uljen e
përqindejes së zënjeve pasi plagët e Fillimi i vegjetacionit në fidanishten e
shkaktuara pengojnë kallusimin në vitit të dytë çfaqet me zgjimin e
pikën e shartimit. sythave në tërësinë e fidanit duke
përfshirë edhe zgjimin e sythit të
vendosur gjatë shartimit të kryer që
përfaqëson mbishartesën. Në këtë
moment është e rëndësishme që
fidanrritësi të ndërhyjë për të detyruar
fidanin që të çele sythi i mbishartesës.
Proçesi i parë i punës është prerja e
pjesës së nënshartesës mbi sythin e
mbishartesës. Prerja realizohet në dy
mënyra.
Njëra mënyrë e prerjes ajo që aplikohet
edhe më shumë është prerja mbi syth
.Kjo mënyrë prerje realizohet duke
hequr pjesën e nënshartesës mbi sythin
e mbishartesës duke bërë një prerje 1-
Figura 2.3.Nënshartesë e përgatitur për 1,5 cm mbi syth në mënyrë të pjerrët
shartim në anën e kundërt të sythit. Kjo mënyrë
prerje realizohet në ato zona ku nuk
1.3.Shartesorja e vitit të dytë ëka erëra të forta të cilat mundet të
shkaktojnë edhe thyerjen e filizit të ri
Pas përfundimit të shartimit kontrolllit të shpërthyer nga sythi. Kjo prerje
të zënies të kryerjes së rishartimeve për eleminon lidhjen e filizit të ri për ti
nënshartesat që nuk kanë zënë dhënë mundësi të zhvillohet drejt, për
shartimet bima afrohet në periudhën e të evituar thyerjet që mundet të
dimrit dhe përgatitet për tu futur në ndodhin si rezultat i erërave që mundet
fazën e qetsisë dimërore. të fryjnë ose nga qëndrimi i shpëndeve
mbi filizin e njomë e të ri.
Fillimi i vegjetacionit në pranverën e
ardhëshme shartesorja e vitit të parë, Mënyra e dytë është prerja e pjesës
fidanat e shartuar në gusht shtator te mbi pikën e shartimit duke e lënë mbi
një viti më parë por që nuk kanë celur syth një pjesë të nënshartesës me një
por janë në gjumë, futen në vitin e gjatësi në rreth 10-12 cm . Kjo pjesë e
24. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 24
lënë në këtë mënyrë do të shërbejë për
të lidhur filizin e ri të njomë e për ta Në shartesoren e vitit të dytë bëjmë
drejtuar rritjene tij në fillim të edhe plehrimet suplementare kryesish
vegjetacionit, për ta mbrojtur nga me plehrat azotike të cilat përdoren
dëmtimet mekanike ose të erërave që zakonisht në dy deri ne tre duat të
mundet të fryjnë në zonë. shoqëruara dhe me prashitje. Pleherimi
i fundit nuk duhet të bëhet më von se
Ky operacion i kryer në njërën nga fundi i qershorit për të mos stimuluar
mënyrat e përmenduara me lart vë në vazhdimin e rritjes vegjetative epër të
dispozicion të pjesës së mbetur ( të një ndihmuar që fidani të piqet plotësisht.
pakice sythash) sasira të larta lënde Prerja e pjesës së nënshartesës të lënë
rezerve që shkaktojnë shpërthim edhe mbi pikën e shartimit është një proçes i
të sythave të nënshartesës.Në këtë cili duhet bërë brnëda muajit qershor
situatë e domozdoshme është që gjatë me qëllim që bima të ketë mundësi të
vegjetacionit të bëhet heqja e të gjithë mbyllë plagën e shkaktuar nga prerja
filizave të shpërthyer nga nënshartesa dhe heqja e saj.
si dhe lidhja e filizit të mbishartesës
pas pjesës së nënshartesës së lënë. Pastrimi nga mbeturinat që krijohen
Heqja e filizave përsëritet shpesh gjatë gjatë prerjes së nënshartesës është një
periudhës së vegjetacionit. Gjatë kësaj proces pune që kërkon kujdes gjatë
periudhe e rëndësishme është mbajtja e nxjerjes jashtë parcellës për të mos
sipërfaqes së tokës e pastërt nga dëmtuar filizat e mbishartesës.
barërat e këqia të cilat bëhen
konkurente për fidanin e ri si në Sipas natyrës së trajtimit të fidanave në
drejtim të kërkesave për lagështi edhe fidanishten e vitit të dytë mundet të
për lëndë ushqyese. punohet për të formuar kurorën e
ardhëshme të bimës së re. Zakonisht
Kryrja e ujitjeve për mbajtjen e sot fidanëritesit i tregëtojnë fidanat me
laëgshtisë në nivelet e kërkuara, kurorë të pa formuar për tja lënë
kryerja e shkrifërimeve për të lehtësuar fermerit që do të krijojë ngastra ta
depërtimin e ngrohtësisë në tokë në krijoj vetë formën që dëshiron ti japë
nivelin e shtrirjes së sistemit rrënjor,si bimës së re. Në këtë rast fidanëritesi
dhe për të lehtësuar shkëmbimin e punon në fidanishten e vitit të dytë që
gazrave dhe për të ruajtur lagështin të arijë të formojë një fidan të
janë shërbimet më të rëndësishme gjatë fuqishëm dhe të drejtë.
periudhës së vegjetacionit. Numri i
shkrifërimeve varion nga kushtet Në rastin kur në fidanishten e vitit të
klimatike dhe ujitjet që dytë do të krijohet kurora atëhere
aplikohen.ëZakonisht fidanishtes së fidanëritesi lastarin kryesor e le te
vitit të dytë i kryhen 4 deri në 6 rritet lirisht ndersa deget e
shkrifërime. Me ritjen e mbishartesës parakoheshme qe mundet te kenë
shkriferimet mundet të kryhen edhe me shpërthyer i pincon në 4 – 5 gjethe.
mjete motorike.Thellësia e tyre shkon
nga 10 deri në 12 cm.
25. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 25
Pas përcaktimit të tipit të kurorës si mbajtjes së tokës të shkrifët, të
dhe të lartësisë së saj fidanëritësi sigurimit të lagështise së nevojëshme
përgatit një kallam në masën e lartësisë në tokë nëpërmjet kryerjes së ujitjeve
së trungut duke i shtuar edhe 10- 15 me qëllim rritjen e fidanit në kushte
cm ( psh 60 cm lartësia e kurorës i optimale. Një kujdes duhet të tregohet
shtohet dhe 10-15 cm, hapsirë kjo që edhe në drejtim të trajtimeve
do të zënë degët skeletore) kallami fitosanitare për të patur fidana të
përgatitet me gjatësi 70-75 cm. hapsirë shëndetëshëm dhe të pastërt.
që planifikon 5-6 sytha ku do të japin
degët e para skeletore). 1.3. Shartesorja e vitit të tretë
Në mbështetje të zhvillimit të fidanave Janë fidanat që vinë nga fidanishtja e
në 10 ditorin e parë të muajit qershor vitit të dytë. Zakonisht në këtë vit në
për zonën e ngrohtë dhe nga fundi i fidanishte vazhdojnë fidanat e e
muajit për zonën e ftohtë realizon farorëve, (molla, dardha,) fidanat e
prerjen e fidanit në lartësinë e agrumeve, fidanat e species së arres
përcaktuar sipas gjatësisë qe i ka dhe fidanat e gështenjës. Në
përgatitur kallamin. Prerja bëhet që shartesoren e vitit të tretë, punohet për
sythi i fundit të shohë nga drejtimi i të përfunduar formimin e kurorës te
kundërt i kryerjes së shartimit dhe me nisur që në vitin e dytë. Gjatë
pjerësi nga ana e sythit të fundit. Pas vegjetacionit degët e ardhëshme të
shkurtimit të fidanit në lartësinë e kurorës lihen të rriten lirisht. Si edhe
formimit të kurorës në bimë kemi një në rastin e fidanishtes së vitit të dytë
shpërthim i bujshëm të sythave anësor edhe në këtë rast shërbimet
ku nga ato të majës përzgjidhen rreth agroteknike synojnë në kryerjen e
4-5 llastarë që do të shërbejnë për prashitjeve, luftimin e barërave të
degët e para skeletore ndërsa të tjerat këqia, kryerjen e ujitjeve, kryerjen e
më poshtë shkurtohen në masën e 3-5 plehërimeve suplementare, spërkatjet
gjetheve, me qëllim ntrashjen e kundër sëmundjeve dhe dëmtuesve të
kërcellit. Nga fundi i Gushtit këto të ndryshëm të pemëve frutore. Kryerja
fundit hiqen plotësisht duke lënë vetëm me rigorozitet i shërbimeve
degëzimet që do të na japin degët e agroteknike pasqyrohet në prodhimin
para skeletore të kurorës së ardhëshme. e fidanave frutor konform standarteve.
Pas këtyre veprimeve, kryesisht fidanat Pemtorja mëmë e nënshartesave
e bërthamorëve janë të gatshëm për t’u gjenerative
shkulur dhe për t’u mbjellë në Për të siguruar sasinë e nevojëshme të
pemëtore. Ndërsa ato të faroreve, farërave për prodhimin e nëshartesave
arroreve, agrumeve, ullirit, kalojnë në të ndryshme të specieve frutore është e
shartesorën e vitit të tretë. Gjatë rëndësishme krijim i pemtoreve me
vegjetacionit një kujdes tregohet në bimet mëmë për sigurimin e
drejtim të kryerjes së shërbimeve farërave.Përllogaritja e nevojave për
agroteknike për të mbajtur sipë faqen bimë mëmë mbështetet mbi strukturën
të pastërt nga barërat e këqia, të e shartimeve që duhet të bëhet. Në
26. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 26
praktikën e gjërë nuk aplikohet ngritja eleminuar mbjellja e bimëve mëmë për
e pemtores me bimët mëmë të prodhimin e farërave .
specieve të ndryshme për prodhimin e
farërave.
Sot është kufizuar përdorimi i
nënshartesave gjenerative për kushtet e
ndërtimit të pemtoreve, për kushtet
klimatiko toksore, për zgjtjen e
periudhës së rinisë dhe hyrjes me
vonesë në prodhim te fidanave me
nenshartesë gjenerative etj
Në praktikën e prodhimit të fidanave
Figura 2.4. Bimë mëmë për marje të
me nënshartesë gjenerative është farërave
ndjekur një praktikë e përzgjedhjes në
krahina të ndryshme për specie të
ndryshme të pemëve frutore të bimëve
të cilat përdoren si burim për sigurimin
e farërave. Kështu eksperienca shumë
vjeçare ka bërë që për specien e
mollës të grumbullohet fara nga molla
e egër e pyllit në zonat tipike të
kultivimit të saj, të dardhës të
grumbullohet fara e dardhulkës ose e
goricës në zonat tipike të rritjes së tyre,
për farën e kumbullës të grumbullohet
fara e mirabolanës së verdhë me pjekje
të vontë etj. Në këto raste është
27. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 27
Pemëtorja mëmë e nënshartesave vegjetative për specien e mollës të
vegjetative cilat identifikohen me shkronjat EM
dhe me numrat romak EM I, EM II,
EM III, deri në EM XVI.
Me punën e më vonshme të këtij
stacioni u seleksionuan dhe u
zgjodhën 27 nënshartesa të tjera të
cilat u studiuan dhe u klasifikuan sipas
fuqisë së rritjes duke u etiketuar me
numra arab M 1,M 2,M 3, deri në M
27.
Studimet e më vonshme në stacionin e
East Malling veçuan 15 nënshartesa
vegjetative që paraqesin një rezistence
ndaj morrit të përgjakshëm duke i
emërtuar Malling-Merton që u
emërtuan me shkronjën MM 101,MM
102 deri në MM 115.
Përdorim në praktikë i këtyre
nënshartesave veçoi si më të
përshtatshmet numrat MM 104, MM106
Kohët e fundit në vend të
( më e përhapura në bote), MM109 dhe
nënshartesave të prodhuara nëpërmjet
MM 111.
mbirjes së farërave, po përdoren
gjerësisht nënshartesat vegjetative të
Bimët e prodhuara me nënshartesa që
ardhura nga rrënjëzimi i pjesëve
vinë nga rrënjëzimi i pjesëve vegjetative,
vegjetative. Puna sistematike me
kanë aftësinë të japin bimë me rritje të
nënshartesat vegjetative ka nisur që në
shpejtë, me kurorë të reduktuar, me
fillimet e këtij shekulli.
kohë të shkurtër të futjes në prodhim të
Një punë sistematike per krijimin e plotë duke ruajtur shume mirë aftësitë
nënshartesave te mollës është bërë ne gjenetike të mbishartesës, etj.
stacionin e East Mallingut ne Angli ku
janë seleksionuar 16 tipe nënshartesash
28. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 28
Figura 2.5. Bimë mëmë lajthie
Pemtorja mëmë e kultivarëve të kontrolluar si nga ana gjenetike ashtu
fisnikëruar edhe nga ana fitosanitare. Mbajtja
pastert nga ana fitosanitare realizohet
Për realizimin e prodhimit të fidanave
nepermjet testimeve te here pas
frutorë të specieve të ndryshme perve
hereshme qe i kryhet bimeve mema ne
komponentit të nënshartesës ku burim laboratoret e testimit fitosanitar.Ne
mundet të jenë filizat e rjedhur nga rastet e paraqitjes se shenjave infektive
mbirja e farërave ose individe te atehere bimet i nenshtrohen
rrjedhur nga rrënjëzimi i nënshartesave shendetesimit deri sa testimi te
me mënyrë vegjetative komponenti i rezultoje pozitiv.Llogaritja e numrit te
dyte dhe më i rendesishmi qe do te bimeve qe mendohet te sherbejne per
perfaqesoje bimen e ardheshme eshte sigurimin e kalemave varet dhe
mbishartesa. Ato perfaqësojne individ perllogaritet ne baze te sasise se
me vlera te larta ekonomike te fidanave qe duam te
preferuara. Per kete ne fidanishte ne prodhojme.Perpara ngritjes se
perberej te saj duhet te perfshihet edhe pemtores me bemet mema per cdo
siperfaqja e bimeve meme te kultivuara specie qe do te prodhohen fidana
qe do te perdoren si burim per prodhim percaktohet struktura e kultivareve e
materiali per shartim. mbi kete baze percaktohet edhe numri i
bimeve mema.
Ne kete aspekt per te realizuar nje pune
te sukseseshme pemtorja meme per Sherbimet agroteknike per bimet
sigurimin e materialit te mbisharteses mema te planifikuar per sigurimin e
duhet te te jete mbjelle me material te kalemave nuk ndryshon nga sherbimet
29. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 29
e nje pemtoreje te zakoneshme.Ne kete se tyre , ku te ihet rradha e vensosjes se
rast bemet mema duhet te kene nje kultivareve, numri i bimeve per cdo
ngarkes më të vogël prodhimi dhe të kultivar me qellim ruajtjen e pastertise
aplikohet një krasitje me rende per te varietore ne momentin e marjes se
stimuluar nxjerjen e kalemave . materialit per shartim.
Bimet meme te ,mbjella duhet te
shoqerohen me nje skem te mbjelljes
Figura 2.6. Bime mëme e kultivuar
Farishtja
Është ajo pjesë e fidanishtes që përdoret për mbjelljen e farërave kryesisht të
specieve farore për të prodhuar nënshartesa.
Mbjellja e farërave zakonisht bëhet në vllaja të ftohta, në shtretër të nxehtë, ose në
serra. Nga 1 m2 farishte të faroreve mund të merren rreth 25-30 filiza farore ose
rreth 25-30 mijë filiza për 1000 m2.
30. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 30
Figura 2.7. Fare e mbjelle ne farishte me shpërndarje
Figura 2.8. Fare e mbjelle ne farishte me rreshta.
31. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 31
Capëtorja
Është ajo pjesë e fidanishtes që përdoret për mbjelljen e copave për prodhimin e
nënshartesave vegjetative por që përdoret edhe për prodhimin e fidanëve për ato specie të
cilat shumëzohen me copa si fiku, ftoi,shega, lajthia etj.
Figura 2.9. Copa shege të rrënjëzuara në capëtore
1.5. Qarkullimi bujqësor ne fidanishte
Në pjesët përbërëse të fidanishtes futen dhe ngastrat, fushat që shërbejnë për bërë
qarkullimin bujqësor. Ky eviton mbjelljen e të njëjtës kulturë në të njëjtin vend
(parcelë) për disa vjet rresht.
Kultivimi për disa vjet rresht në të njëjtën tokë shkakton: lodhjen e tokës” si rrjedhim,
fidanët pakësojnë zhvillimin e tyre dhe paraqesin shenja degjenerimi ose prekje në
masë nga dëmtues dhe sëmundje, ku bëhen burim infeksionesh për fidanët e tjerë.
Sot për të gjitha speciet frutore egzistojnë nënshartesa vegjetative .
Përdorimi i këtyrë nënshartesave kanë edhe anë negative të cilat mundet të rjeshtohen si
jetëgjatësia e shkurtër e bimëve, kërkojnë toka të të pasura në elementë ushqyes, kërkojnë
toka të shkrifta dhe të thella,zhvillojnë një sistem rrënjor te cekët e për pasojë kërkojnë toka
të ujitëshme etj.
32. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 32
Lodhja e tokës vjen nga faktorë të ndryshëm ndërmjet të cilëve janë:
a. Mungesa e lëndëve ushquese sidomos e mikroelementëve dhe ndryshimet në
vetitë fizike të tokës
b. Infeksioni në masë nga parazitët shtazor si nematodat, veçanërisht
(Pratylenchus rantspenet) të cilët e kanë bazën nga kultivimi i bimëve në të njëjtin
vënd për shumë vjet
c. Grumbullimi i lëndëve helmuese të grumbulluar nga rrënjët
ç. Prania në tokë e parazitëve bimor ( kërpudhave) dhe e formave virusale
Veç kësaj kultivimi i fidanëve në të Ndër kulturat barishtore që
njëjtin vend për disa vjet me radhë përmirësojnë strukturën e tokës dhe
shpie në varfërimin e tokës nga lëndët pjellorinë e saj ( sidomos me azot)
ushqyese, prishjen e strukturë së tokës. është jonxha, kulturat e tjera
Për të evituar lodhjen e tokës duhet leguminoze dhe perimet me përjashtim
të lakrës. Koha që do të qëndrojë
ndërruar kulturat frutore ndërmjet tyre
kultura dhe skemat që do të përdoren
p.sh. pas kulturave farore mbillen
janë të ndryshme. Ato varen nga koha
bërthamoret. Në veçanti toka
që do të qëndrojë fidani në fidanishte
përmirësohet në strukturë dhe
dhe mundësitë që ka ekonomia.
pasurohet me lëndë ushqyese, duke
mbjellë kultura barishtore (sidomos Lodhja e tokës e shkaktuar nga
përmirësuese, leguminozet), për infeksionet e parazitëve, përveç
qarkullim për një periudhe 1 deri në 3 qarkullimit bujqësor mundet të
vjet. mënjanohet edhe me përdorimin e
Në të njëjtin vend kultura duhet të vijë fumigandëve që ndahen në fumigandë
pas tre – katër vjetësh. nemacid dhe fungicid.
Si skemë orientuese për farishten mundet të përdoret:
Skema A
Në vitit e I, II, III mbillet me jonxhë. Në vitin e IV, V, VI mbillen filizat dhe
quhet shartesore e vitit të parë, shartesore e vitit të dytë dhe shartesore e vitit të
tretë
Skema B
Në vitit e I, II, III mbillet me jonxhë. Në vitin e IV, V, mbillen filizat të
kulturave bërthamore dhe quhet shartesore e vitit të parë dhe shartesore e vitit të
dytë për bërthamoret
Skema C
Në vitit e I, II, mbillet me kultura perimore, Në vitin e III farishte , Ne vitin e IV
farishte bërthamore
Kur nuk ka mundësi të zbatohet qarkullimi për arsye të sipërfaqes së kufizuar të
prodhimit të fidanave toka e fidanishtes duhet të ndërohet ne çdo 4-5 vjet.
33. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 33
Pyetje:
1. Si realizohet themelimi i fidanishtes?
2.Si themelohet dhe cilat janë shërbimet të cilat kryhen në
fidanishten e vitit të pare?
3. Cilat janë shërbimet të cilat kryhen në fidanishte në vitin e dytë?
4.Cilat janë shërbimet dhe praktikat bujqësore që realizohen në
shartesoren e vitit të tretë?
5. Cili është roli i pemtores mëmë të nënshartesave gjenerative?
6. Cili është roli i Pemtores mëmë të nënshartesave vegjetative?
7. Cili është roli i pemtores mëmë të kultivarëve të fisnikëruar?
8. Çështë farishtja dhe coptorja, për cfarë shërbejnë ato?
9. Cilët janë faktorët që cojnë në lodhjen e tokës?
10. Pse realizohet qarkullimi bujqësor dhe si ndikon ai në
përmirësimin e cilësisë së tokave?
34. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 34
III. KAPITULLI I TRETË
1. Prodhimi fidanave me farë
1.1.Teknologjia e nxjerjes së farës dhe ruajtja e tyre deri në mbjellje
1.2. Tharja e farërave
1.3. Konstatimi i mbijshmërisë së farërave
1.4. Shtratifikimi i farërave
1.5. Mbjellja e farërave dhe shërbimet agroteknike pas mbjelljes
1.5.1Thellësia e mbjelljes së farërave
1.5.2.Përcaktimi i parametrave për mbjellje
KAPITULLI III
1. Prodhimi fidanëve me farë të vonët, zgjidhen bimë të
shëndetshme, me prodhim të bollshëm
1.1. Teknologjia e nxjerrjes së dhe të përvitshëm. Kështu nga molla e
farës dhe ruajtja e tyre deri në egër, mollçinka, farërat merren nga
mbjellje bimë që kanë prodhimtari të lartë dhe
si fare të bollshme. Te bërthamoret si
kumbulla e egër, farërat më të mira
Farërat që përdoren për prodhimin e
merren tek nga mirabolana e verdhë
filizave merren nga bimët mëma që
me pjekje të frutave sa më vonë. Nga
janë përcaktuar që më parë ose që
qershia e egër, shfrytëzohen llojet e
mundet të jenë mbjellë si bimë mëmë
qershive që kanë frutat me ngjyrën të
në fidanishte. Zakonisht për sigurimin
kuqe në të çelur dhe në fazën e pjekjes
e burimit të sasisë së farërave që
së plotë.
nevojiten për prodhimin e filizave fara
që do të shërbejë për këtë punë merret
Në përgjithësi frutat për të gjitha
në rrethe ku bimët e specieve që do të
speciet merren në periudhën e pjekjes
shërbejnë si burim për farë kanë pjekje
teknike ose pjekjes së plotë. Frutat e
35. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 35
vjelura shtrohen në shtresa 30 – 40 cm Tharja e farërave ka një rëndësi të
ku lihen për një periudhë kohe deri sa madhe dhe të veçantë për ruajtjen e
të fillojë fermentimi por më asnjë rast fuqisë mbirëse. Kështu farërat
temperatura nuk duhet ti kalojë më shpëlahen disa herë me ujë të pastër
shumë se 30- 40 grade C pasi kemi dhe të rrjedhshëm. E gjithë sasia e
dëmtime të fuqisë mbirëse dhe pasi farës së përftuar në këtë mënyrë hapet
konstatohet se fermentimi ka avancuar për tu tharë mbi një beze në vende të
dhe tuli është zbutur duke krijuar në hijezuara në një shtresë të hollë në
këtë mënyrë një masë në formën e rreth 1 cm. Farërat përzihen disa herë
qullit ose të peltes. Në këtë kohë në ditë për të ndihmuar në tharjen e
frutat vendosen në një govatë dhe tyre sa më mirë. Pas tharjes dhe
shtypen Kjo masë e përfituar në këtë pastrimit nga mbeturina dhe lëndë të
mënyrë kalohet në sita të posaçme në huaja të cilat nuk duhet të kalojnë më
vartësi të madhësisë së farëravë. Ky shumë se 1-2 % , ndërsa niveli
veprim vazhdohet deri sa e gjithë lagështisë të mos i kalojë më shumë
masa të ketë kaluar nëpër sitë dhe mbi se 15-16 % për farërat e faroreve dhe
sitë të ketë mbetur vetëm fara. 18-22 % për farërat e specieve
bërthamore farërat futen në qese ku
Veçimi i farërave nga frutat mundet të shënohet lloji i farës, pesha, treguesit e
realizohet edhe me anën e përdorimit cilësisë së farës për fuqi mbirëse,
te gazit sulfuror. Kjo mënyrë e të pastërti dhe vendoset në rafte për tu
nxjerrit të farërave kërkon që frutat të ruajtur deri në momentin e
vendosen në arka dhe të futen në një shtratifikimit në rastin kur farërat do të
dhomë ku të mbyllet në mënyrë mbillen në pranverën e vitit të
hermetike. Në brendësi të dhomës ardhshëm ose deri në momentin e
vendoset një mangallë me qymyr ku mbjelljes në farishte ose në vijë
mbi mangallë me anë të një gypi hidhet fidanishte në vjeshtë gjatë muajve
për tu djegur 3 – 4 kg squfur për një nëntor dhjetor.
sasi prej 10 kv frutash. Dhoma
rekomandohet të mbahet e mbyllur për Farërat sipas specieve kanë treguesit
rreth 20 – 25 orë. Pas kësaj kohe cilësor të tyre që dallohen edhe në
dhoma hapet ajroset mirë dhe pastaj pamje të jashtme. Kështu farat e
merren frutat e futura në arka të cilat shëndetshme janë me një ngjyre tipike
nën veprimin e gazit sulfuror janë të species, me një madhësi uniforme.
zbutur në mënyrë të njëtrajtshme sikur
të jenë pjekur në temperatura të larta. Sasia e frutave që nevojitet për të
Nxjerrja e farave veprohet si dhe në siguruar farën është e ndryshme për
rastin që vepruam më parë ku frutat i speciet ndryshme të pemëve frutore .
qenë nënshtruar fermentimit. Kështu për të siguruar 1 kg farë molle
nevojiten rreth 100-120 kg mollëçinke,
1.2. Tharja e farërave për të prodhuar 1 kg farë dardhulke
nevojiten 100 – 130 kg fruta gorice
ose dardhe të egër, ndërsa për te
prodhuar i kg farë pjeshke nevojitet
36. Prodhimi i Fidanëve të Pemëve Frutore dhe Hardhisë 36
25-30 kg fruta pjeshke, për të gjendje fara futen në thasë bezeje me
prodhuar 1 kg farë kumbulle nevojiten peshë 25 – 40 kg dhe para vendosjes
10 15 kg fruta , për të prodhuar 1 kg së tyre në vende te mbrojtura dhe të
farë qershie nevojiten 10 kg fruta, për freskëta. Farërat duhet t’ju nënshtrohen
të prodhuar 1 kg farë mëzhdrave analizave laboratorike.
nevojiten 10-15 kg fruta mëzhdrave,
për të prodhuar 1 kg farë kajsie
1.3. Konstatimi i mbijshmërisë së
nevojiten deri në 10 kg fruta, për të
farërave
prodhuar 1 kg farë hurme nevojiten 6-
8 kg fruta. Në realitet këto janë norma
orientuese dhe që janë në vartësi të Për të patur një dijeni të plotë për
raportit tul bërthamë në kultivarët e cilësinë e farës së përftuar ajo i
ndryshme të pemëve frutore. Në këtë nënshtrohet provave laboratorike.
Nëpërmjet kryerjes së analizave arrihet të nxirren këto tregues:
a. Pastërtia e farës,
b. Fuqia mbirëse
c. Pesha e 1000 farërave.
Cilësia e farërave mundet të përcaktohet me disa mënyra e konkretisht:
- nga shenjat e jashtme,
-me anë të ngjyrosjes,
-me anë të mbirjes artificiale.
Mënyra e parë e përcaktimit të cilësisë së farërave varet nga gjendja e
kotiledoneve, nga ngjyra e tyre të cilat duhet të kenë një ngjyrë të bardhë. Lëkura
duhet të ketë ngjyrën karakteristike të species. Në qoftë se fara shtypet me gurë ajo
nuk duhet të thërrmohet por duhet të shtypet. Farat e shëndetshme zakonisht janë
më të rënda dhe kur i fusim në ujë ato fundosen.
Mënyra tjetër në përcaktimin e cilësisë së farës bazohet në aftësinë që kanë qelizat
e vdekura të embrionit të ngjyrosen më shpejt se qelizat e gjalla. Kjo metodë
kërkon trajtimin e farës me indikokarminë
Në një kampion prej 100 fara të marrë orë. Pas kësaj farërat nxirren shpëlahen
në mënyrë të përzier nga kontingjenti i dhe vendosen mbi një letër thithëse
farës që disponohen futen në ujë për 20 dhe analizohen. Farat e shëndetshme
- 24 ore. Nxirren nga uji hiqet nuk ngjyrosen ndërsa farat e dobëta
mbulesa e farës me kujdes pa dëmtuar ngjyrosen me ngjyrë blu. Mbi bazën e
kotiledonet e sidomos embrionin. Në rezultateve nxjerrim fuqinë mbirëse të
këtë gjendje farat trajtohen me farës ose përcaktojmë sasinë e farës së
indikokarminë të përgatitur në raport 1: shëndetshme.
500 ose 1: 1000 me ujë distile për 2-3
37. Specia Koha pjekjes frutave Koha shtratifikimit të farës
Dardha Tetor 10 dite pas nxjerrjes
Molla Tetor 10 dite pas nxjerrjes
Pjeshka Gusht shtator Tetor
Qershia Qershor korrik Korrik
Kajsia Gusht Gusht
Kumbulla butë Gusht Gusht
Kumbulla egër Korrik Korrik
Arra Shtator Tetor
Lajthia Shtator Tetor nëntor
Gështenja Tetor Tetor nëntor
Nespola Maj Nuk shtratifikohet
Mushmolla Tetor Nëntor
Tabela 3.1. Koha pjekjes dhe e shtratifikimit (A. Morettini)
Mënyrë tjetër dhe me e sigurt për
treguesin e fuqisë mbirëse është dhe Farërat e specieve të ndryshme të
prova e mbirjes së farërave. Për këtë pemëve frutore nga vjelja deri në
merret një kampionaturë fare nga sasia momentin e mbirjes në vartësi të llojit,
e farës së nxjerrë , zhvishet dhe të kushteve të ruajtjes dhe të
vendoset mbi një letër thithëse të lagur shtratifikimit kalojnë një periudhë më
në një pjatë pjetri. Mbulohet me një të gjatë ose më të shkurtër qetësie ose
letër tjetër thithëse të lagen dhe gjumi fiziologjik gjatë të cilit bëhet
vendosen ne termostat në një edhe plotësimi i pjekurisë.
temperaturë në 20 -23 gradë C për 15-
20 ditë. Nxirren dhe analizohen farërat Përpara se të fillojë mbjellja e farërave
e mbira. është e domosdoshme që ato të
përgatitet për mbjellje.
Në këtë mënyrë fara mbahet në vende
të thata dhe në një temperaturë Trajtimi i farërave përpara mbjelljes
konstante rreth 150C. Lagështira e ajrit mundet të bëhet me disa mënyra.
nuk duhet të kalojë mbi nivelet 60- Mënyrat mekanike të përgatitjes së
65%. Para vendosjes në fara duhet të farërave për mbjellje përdoren
dezinfektohet me preparate kundër kryesisht për farërat që kanë një
dëmtuesve dhe sëmundjeve mbulesë të fortë dhe kjo mënyrë
kërpudhore. Teprica e lagështirës apo konsiston ne thyerjen e mbulesës. Kjo
thatësira më e madhe, bën që farërat të mënyrë teknikisht është e aplikueshme
humbin se tepërmi fuqinë mbirëse. por në praktikën e gjërë të mbjelljes së
1.4. Shtratifikimi i farërave farërave për prodhimin e filizave nuk