1. 1
9. GAZRAT TEKNIKE DHE PAJISJET NËN PRESION
Edhe puna me gazna teknike paraqet gjithnjë rrezik per personelin dhe si e tillë kerkon perkushtim dhe
pergjegjesi për mbrojtjen në punë.Rast më të padeshirueshem është atëhere kur gazi është helmues ,I djegshem apo
eksploziv.
Veprimet të cilat duhen të ndermirren (në hapsirat e mbyllura) atëhere kur hetojmë eren e gazit janë:
-të fiket çdo burim zjarri,
-të hapen dyer e dritare,
-të nderpritet furnizimi me gaz (të mbyllet ventili),
-mos të perdoret drita e hapur,
-mos të përdoret shkrepsa,
-mos të lëshohet rryma elektrke ,
-mos të nxjerret priza elektrike nga rrjeti elektrik,
-mos të kyqet zilja elektrike,
-mos të pihet duhan,
-drita mund të ndezet vetem kur nuk hetohet era e gazit,
-mos u bazo vetem në mendimet tua por konsultohu edhe me tjeret,
-të thirret personeli I autorizuar për gazna etj.
OKSIGJENI – O2
Të gjithë ata të cilet punojnë me oksigjen duhet të dijnë:
-ti ken rrobat e pastra sidomos pa vajra sepse në kontakt me oksigjenin mund të vetndizen,
-veglat e punës,elementet nderlidhëse dhe copat për pastrim duhet të jen të pastra dhe pa yndyrna dhe vajra,
-pastrimi dhe çyndyrizimi I elementeve duhet të behet me tretje të veçanta dhe terja duhet bërë në ajer ose me
azot,
-oksigjeni nuk guxon të ruhet në mediume ku ka materjale të cilat lehtë ndezen,eksplodojnë apo vetndezen,
-rezervoari për oksigjen të gaztë me presion mbi 1.bar dhe oksigjeni I lenget duhet të jet I paster dhe pa
materje ndezese,
-vendzbrazja e oksigjenit nuk duhet të jet nga materjet qe ndezen (asfalt etj.),duhet të jet pa fuga dhe
joporoz,
-gjatë perdorimit të oksigjenit të lenget duhet kushtuar rendësi mbrojtjes së fytyres (me syza) dhe duarve (me
dorëza)për shkak të temperaturave të ulta të cilat mund të shkaktojnë merdhirjen,
-oksigjeni I paster perdoret në medicine,zhytësa dhe për djegie të sotisfikuar,
-oksigjeni I paster nuk duhet të perdoret për pastrimin e materjeve nga goma,

2. 2
-oksigjeni nuk guxon të përdoret në ato mediume ku perdoret ajri I komprimuar,gjatë punes me MDB,për pastrimin e
ashklave të drurit,për pastrimin e pluhurit (çfardo sidomos pluhurit të qymyrit) dhe të rrobave,
-oksigjeni nuk guxon të përdoret në zbrazjen e materjeve me presion,bartje pneumatike apo atestimin e enve
nen shtypje,
-në hapsirat punuese (prodhim, riparim,metalprerje, saldim,ngjitje etj.) ku ka mundësi qe të rritet koncentrimi
I oksigjenit duhet të ket sistem të ventilimit,
-në rast zjarri duhet perdorur pajisjet për fikjen e zjarrit ma materje të thata (CO2,azot etj.)të cilat duhen të
jen të testuara se paku një here në vit,
-gjatë punes me oksigjen ndalohet pirja e duhanit dhe perdorimi I flakes së hapur,
-rrobat e punës qe permbajnë oksigjen duhet të ndrrohen ose të ajrosen,
-hapsira në të cilen ruhen rrobat duhet të jenë në vendin ku rrymon ajri ashtuqe të ajrosen,
-armaturat të lidhura në sistemin e oksigjenit duhet të hapen/mbyllen ngadal,
-armaturat të lidhura në sistemin e oksigjenit duhet të testohen pas çdo pauze,
-armaturat dhe elementet tjera të lidhura në sistemin e oksigjenit duhet të pastrohen me ajër të ngrohtë,ujë të vluar ose
avull,
-pajisjet ,makinat dhe instrumentet matëse në sistemet e oksigjenit duhet të jen të posaqme (destinuese),
-kompresoret për punen me oksigjen duhet të evitojnë ndikimin e vajrave,
-nuk prerferohet qe të ndrrohen kompresoret dhe të punojnë me gazna të ndryshme,
-për izolim të pajisjeve dhe sistemit të oksigjenit (edhe rezervoarve) duhet perdorur materjalet qe nuk digjen (lesh
xhami,lesh minera,poliuretan etj.),
-ekzaminimi I rrjedhjes nepër sistemin e oksigjenit duhet bërë institucioni I autorizuar,
-nese fundrrohet vaj në sistemin e oksigjenit do të çfaqet një aromë e pakëndshme,
-pas çdo riparimi të sistemeve me oksigjen duhet larguar drurin I cili është perdorur eventualisht gjatë intervenimit
mekanik,
-mbushja/zbrazja e sistemit me oksigjen behet në mbikqyrje të personelit dhe me tabela njoftese për kujdes dhe
mosperdorim të zjarrit,
-oksigjeni medicinal duhet të mbushet bartet dhe ruhet me bombola të posaqme pa ndonjë aromë karakteristike,
-oksigjeni I gaztë gjatë frymmarrjes nuk ka ndonjë efekt të demshem pos veshtirësisë në ngopje me ajër,
-në rast të lendimeve në lekurë duhet të mbulohet varra me fasha sterile ashtuqe mos të bie në kontakt me oksigjen të
lenget ,të ndrrohet shpesh dhe mos të perdoren puder,vaj ose yndyrna për sherim,
-merdhirja eventuale e ndonje pjese të trupit nuk guxon te trajtohet me akull apo bore por të imobilizohet dhe të
vazhdoi mjekimi spitalor etj.
Objekti me të cilin është vendosur ena për oksigjen të lengët duhet të ketë tabelat e vërejtjës me këtë tekst:
- Stacioni për oksigjen të lëngët,
- Rrezik nga zjarri dhe eksplodimi,
- Ndalohet pirja e duhanit dhe përdorimi i flakës së hapur,

3. 3
- Ndalohet puna me duarë rroba apo vegla të yndyrosura,
- Ndalohet prania e jopunëtorve,
- Përdorimi i mjetëve për mbrojtjen personale është i detyruar
Mbishkrimet në tabela duhet të jenë të dukshme dhe tabelat të vendosën në vendet të dukshme.
Hidrogjeni-H
Hidrogjeni është lendë djegëse qe ka perdorim të gjërë në teknik ,perdorimi I tij paraqet veshtirësi dhe
probleme për sigurinë në punë - pasiqe ka mundesi qe të rrjedhe nëpër të qarat e sistemit për efekt të vetive
difuzive.Për efekt të sigurisë në punë me hidrogjen duhet qe:
-gjithnjë të bëhet shiqimi vizuel I sistemit,
-të behet se paku një here gjatë ndrrimit shqyrtimi I rrjedhjes -shkalla e hermetizimit nëper vendet e
mundshme bile me fluska sapuni nese nuk ka mundësi tjera,
-të shifet dhe të evitohet mundesia e formimit të xhepave (lokalizimit) të hidrogjenit sidomos mbi tubacione
të sistemit të hidrogjenit apo edhe në hapsirat e mbyllura-duhet të ventilohen keto hapsira se paku me 5 ndrrime të
ajrit në orë ashtuqe të evitohet eksploziviteti,
-nuk lejohet qe tubacionet bartese të hidrogjenit të vendosen afer tubacioneve të oksigjenit,klorit dhe
acetilenit,
-duhet qe të evitohet krijimi eventual I elektricitetit static,
-mbushja ,ruajtja dhe transporti I hidrogjenit në bombola speciale të çelikut me 40.litra,6.m 3 dhe presion deri
në 150.bar,
-deponimi I hidrogjenit do të behet në vende të posaqme ku parashef projektani dhe me lejen speciale të
inspeksionit shteteror,
-deponimi I hidrogjenit behet në hapsiratë hapura , me mbrojtje nga të reshurat dhe të ndara bombolat e
mbushura nga ato të zbraztat,
-deponija duhet ruajtur edhe nga shkarkimet elektrike dhe kontrolli vizuel duhet të jet permanent,
-deponitë e medhe (centralet me 12 ose 24 bombola) per konsumues të medhenjë ndertohen shtepiza me mure
të gjëra , me konstruksion kulmi të lehtë dhe të mbrojtura nga veprimi I diellit,
-rrjeti elektrik duhet të bëhet ashtuqe mbrojtja antieksplozive të jet primare,
-të vendosen shenjat e lajmërimit për rrezikun nga perdorimi I flakes,rreziku nga eksplodimi dhe ventilat të
hapen ngadal etj.
Monoksidi i karbonit -CO-
Edhe pse ka shumë dilemma lidhur me emertimin e ketij gazi si gaz teknik, është e arsyeshme qe të analizohet
si I tillë pasiqe në shumë vende – furrlartat jo vetem të metalurgjisë së rendë përdoret si lendë djegse sekondare pasiqe
lirohet sasi e madhe e këti gazi. Perdoret di lendë djegëse shtesë por për shkak të vetive të theksuara ngulfatëse

4. 4
kriteret e perdorimit të tij janë shumë të theksuara. Në sasira t]ë vogla mund të çfaqet , sidomos kur djegia është jo e
plotë, të motorat me djegje te brendshme dhe kaldajat e ndryshme,CO është shumë helmues CO ne ajer shnderrohel
ne CO2. CO Ildhet me hemoglobinen e gjakut te njeriut dhe sulmon sistemin nervor dhe ate kardiovaskular .
Motorat me benzin lirojne deri ne 8% CO nga produklet e djegjes . Vlere te madhe te koncentrimit te tij ka
edhe ne tymln e duhamt.
Ky gaz mund të paraqitet edhe në garazha dhe tunele –një veturë me shpejtësi levizje rreth 50 km/h liron
0,025 m3/për çdo kilometer kurse një automjet transportues deri në 0,07.Në rastet kur levizja është e ngadalsuar (në
rastet kur bëhet ekzaminimi i automjretit në pajisjet e kontrollit teknik) për efekt trafikut apo perpjetëze lirimi I CO
mund të trefishohet.
Koncentrimi vellimor I monoksidit të karbonit(CO) mbi 1% ngulfatë.
Koncentrimi i CO është
-ne zonat me komumkacion normal -25 ppm (30 mg/m3)
-ne zonat me komunikacion intenziv- 50 ppm (60 mgjm3)
-ne zonat kur kemi gazra le djegies -3% (36 000 mg/m3) dhe
-ne mediumet ku pihet dahan mbi 50 mg/m3
Dioksidi I karbonit –CO2
Dioksidi I karbonit nuk është gaz helmues në koncentrime të vogla deri në koncentrimin 0,03%. Për vlera të
ndryshme të këtij koncentrimi themi se:
-kur rritet koncentrimi I dioksidit te karbonit në ajër njeriu nuk ndihet mire, bile në koncentrimi vellimor prej
1% çfaqet rritja e frymmarrjes ashtuqe të kompenzohet marrja e oksigjenit dhe si pasojë e qendrimit të gjatë kemi
kokëdhembje intensive,
-kur çfaqet rritja e koncentrimit të dioksidit të karbonit në 3% rritet frymmarrja deri në dyfish dhe si pasojë
çfaqet zvoglimi I të ndegjuarit,theksohet kokëdhëmbje,rritet tensioni I gjakut dhe pulsi,
-me rritje deri në 5%,frymmarrja veshtirësohet dhe pas gjysem ore çfaqen shenjat e helmimit-pra preferohet
perforcim I personelit të kontrollit ose operimit sidomos ne mediume kur nuk funksionon ventilimi,
-rritja e koncentrimit 5-10% çfaq aromen e ajrit sikurse uji I gazuar karbonik , e rritë kokëdhëmbjen , çfaqen
pengesa në të pamë,konfuzitet në sjellje dhe humbje e vetdijes,
-koncentrimi mbi 10% mund të sjellë gjendje komatike dhe vazhdimi I qendrimit në këtë medium mund të
sjell vdekjen,
-për efekt të peshes specifike të dioksidit të karbonit ma të madhe se e ajrit koncentrimi është më I theksuar
afer siperfaqes së tokes-pra kur një person e humb vetdijen dhe bije duhet sa më pare qe të largohet ose ngritet më
lartë,
-në depo ku deponohet dioksidi I karbonit duhet të kët gjithnjë bombolat e shpetimit me oksigjen ashtuqe në
hapsirat pa ventilim vizita duhet bërë me percjellës,

5. 5
-mjetet personale të mbrojtje në punë (dorezat për mbrojtje nga merdhirja dhe kepucet speciale) duhet
perdorur në mediumet ku ka akull të thatë etj.
Acetileni –C2H2
Edhe acetileni si gaz teknik është lendë djegëse ku gjatë prodhimit,bartjes dhe shfrytëzimit duhet permbajtur disa
kritereve me të cilat veprojmë sigurt:
-gypat dhe elementet tjera të sistemit (baterive) të acetilenit nga bombola deri te ventili redukues kerkohet që të
testohen në presion 300.bar,
-pasiqe acetileni shumë lehtë ndezet gjithnjë duhet pas parasysh mundësinë e çfaqjes së flakes afer bomboles,
-qe të evitohet mundesia e eksplodimit në pajisjen më acetilen kerkohet qe projektanti gjatë dimnzionimit të
tubacioneve ta merr parasysh mundeinë e djegies sidomos kur tubat janë më gjërë dhe në mediumet e punës kerkohet
qe ventilimi të behet me 6.ndrrime të ajrit brenda ore,
-flaka e hapur është e rrezikshme siç paraqet rrezik edhe trupi me temperature të lartë-sidomos elektromotoret dhe
nderprersit e rrymes të punohen sipas kriterit antieksploziv,
-në sistemet e acetilenit zakonisht janë të instaluara pajisjet e ndaljes së flakes qoftë të thatë (kur diametri është I
madh ) apo edhe të lagët (kur diametric është I vogel),
-në sistemet bateri janë të vendosura poashtu edhe valvolat jokthyese,
-koncentrimi I acetilenit në ajër deri ne 5% nuk kandonjendikim esvident ne frymmarrje,
-për vlera te koncentrimit të acetilenit në ajër mbi 5% mund të çfaqen ngulqim sepse zvoglohet koncentrimi I ajrit,
-per koncentrimin 20% kemi çfaqjen e kokëdhembjes dhe frymmarrjen e veshtirësuar,
-kurse gjat koncentrimit 40% mund të krijoi mundësinë e humbjes së vetdijes dhe vdekjen.
Mediumet ftohese
Pos tjerave mediumet ftohëse përdoren edhe në klimatizimin e autmjeteve andaj mediumet ftohëse paraqesin
interesë për mbrojtjen në punë , pasiqe:
-të gjitha fluidet qe perdoren në tekniken e ftohjes paraqesin mundësinë e helmimit të organizmave të gjalla,
-është definuar saktësisht shkalla e mundësisë së veprimit të dëmshem për fluide ftohëse të ndryshme,sipas
koncentrimit maksimal të lejuar (KML),
-organet e frymmarrjes preferohen qe te mbrohen me maska të posaqme ose aparatura e posaqme me
oksigjen,
-për rastin e rrjedhjes së amonjkut duhet përdor syzat e posaqme ,
-për rastin e disa mediumeve ftohëse duhet të përdoren dorëzat e posaqme pasiqe ka mundësi qe të behet
djegia në lëkurë,
-ndikimet e mediumeve ftohëse të cilat dihen janë:

6. 6
Grupi Koncentrimi Koha e Formula
Nr. toksik vellimor në veprimi veprimit emertimi kimike verejtje
ajër %
1 1 0.5-1.0 Vdekje 5 min Dioksidi I squfurit SO2
2 2 0.5-1.0 60 min Amonjak NH3
Metilbromid CH3Br
3 3 2.0-2.5 Vdekje ose 1 orë Kloroform CHCl3
Tetraklor I karbonit CCl4
demtim
afatgjatë
4 4 2.0-2.5 Veprim I 2 orë metilklorid CH3Cl
demshem etilklorid C2H5Cl
5 4 Më shumë toksik se grupi 5 e më pak Freon 21 CHFCl2
Freon 113 C2F3Cl3
se 4.
6 5 Deri 30 P veprim të 2 orë Dioksid karboni CO2
Freon 11 CFCl3
demshem
Freon 22 CHF2Cl
7 6 Mbi 20 Nuk ka 2 orë Freon 114 CF2Cl2
veprim Freon 12 CF2Cl2
Freon 13 CF3Cl
specifik
Argoni dhe azoti
Gaznat teknike inerte kanë perdorim të gjërë në teknikë .Veporimi I mundshem I presionit të lartë gjatë prodhimit
,bartjes apo deponiomit mund të paraqet rrezik.
Objekti në të cilin është e vendosur ena për azot të lëngët ose argon duhet të ketë tabelat e vërejtjes me këtë tekst:
- Stacioni për azot të lëngët,
- Rrezik nga zjarri dhe eksplodimi,
- Ndalohet prania e jopunëtorve,
- Përdorimi i mjetëve për mbrojtjen personale është i detyruar.
Mbishkrimet në tabela duhet të jenë të dukshme dhe tabelat të vendosën në vendet të dukshme.
10. LËNDET DJEGËSE DHE MBROJTJA NË PUNË
Lëndet djegëse konvencionale të cilat perdoren në kushtet tona janë:thengjilli,mazuti,nafta,benzini,gazi I
lëngët natyral (GLN-LPG),biovaji (vaji bimor) etj.dhe jokonvencionale : lëndet djegëse radioactive.
Krahas perparsive dhe aplikueshmerisë së domosdoshme të lëndve djegëse në përgjithësi,paraqiten veshtirësi
të shumta për punen dhe shfrytëzimin e sigurtë të tyre.

7. 7
Thengjilli –nuk paraqet ndonjë vështirësi gjatë shfrytëzimit të tij nga aspekti I mbrojtjes në punë.Problem kryesor
është rrezatimi radioaktiv I cili nuk është I vogel dhe mundësia e vetndezjes së pluhurit të tij duke krijuar edhe
mundësitë e shperthimeve.
Druri – në aspektin e mbrojtjes në punë paraqet problem sidomos në ato makina ku behet perpunimi I mire I drurit
sepse mund të krijohet mundësia e shperthimeve –eksplozionit.Kjo do të thotë së në ket industri duhet kushtuar
randësi dhe perkushtim na domenin e sigurisë në punë.
Mazuti- nuk paraqet ndonjë vështirësi gjatë shfrytëzimit të tij nga aspekti I mbrojtjes në punë.
Nafta –ka përdorim të gjërë në MDB,për startimin e punës në TEC, e për nevoja tjera.
LËNDA DJEGËSE DIESEL - Karakteristikat sipas DIN: Shenja e shkurtuar-D1, D2,Koncentrimi i lejuar
3
maksimal në mg/m 100,klasifikimi sipas sjelljes në zjarr -lëng i ndezëshëm, përmbajtja e materieve të
dëmshëm 0.5 – 1%, ,klasifikimi I zjarrit të ndezshem të materies-zjarrë pa prushë dhe ngjyra - lëng i pangjyrë
RREZIKU PËR SHENDET - Lëndet djegëse diesel shkaktoin helmime akute nëse thithen avujt e tyre me
koncentrime të mëdha . Në rast të përbirjës shfaqet kokëdhëmbja , marramendja dhe dobësia. Në rast të prekjes së
lëkurës së njeriut është i mundur irritimi i lëkurës. Në rast të thithjes së koncentrimeve më të medha të avullit dhe
përbirja e lëndës djegëse diesel, duhet kerkuar ndihmën e mjekut . Në rast të derdhjes së lëndës djegëse diesel nëpër
trup duhet larë ajo pjesë me sapun dhe ujë. Gjatë punës me lëndë djegëse diesel duhet patjetër të përdorën këpucët dhe
rrobat mbrojtës.
RREZIKU NGA ZJARRI -Lënda djegëse diesel është lëng i ndezshëm. Nuk ka rrezik të madh për shfaqjen e zjarrit
në kushtet normale të punës dhe kur temperatura e lëndës djegëse dhe e ambientit sillet nën 303K. Reziqet shfaqen
kryesisht për shkak të mundësisë së përmbajtjes së fraksioneve më të lehta në lëndën djegëse diesel . Përzierja e
avullit dhe lëngut të lëndës djegëse diesel mund të ndizet:
Me flakë të hapët, me hark elektrik, me thermi të shkuqur dhe shkëndi. Këtu duhet vërejtur se lënda djegëse diesel ka
nxehtësi të lartë volumetrike, kështu që edhe sasitë më të vogla , nëse ndizen , mund të jenë shumë të rrezikshme, në
rast se kryhet fikja e zjarrit në fillim të shfaqjes së tij. Gjatë djegies krijohet në masë të madhe tymi me çrast është i
vështirsuar shpëtimi i njerzëve dhe i pasurisë si dhe aksioni i fikjes së zjarrit. Në rastet e zjarrëve të vogla, lokale, në
fillim të shfaqjes së tyre, zjarrin e fikë puntori me aparatin doracak, ndërsa në rastin e zjarrit më të madh, duhen
njësitë e specializuara për këtë të zjarrfikësve.
RREZIKU NGA EKSPLODIMI - Avujt e lëndës djegëse diesel me ajrin (0.6-2.5%) japin përzierje eksplozive. Avujt
e lëndëve djegëse diesel janë më të randa se ajri. Rreziku më i madh nga eksplodimi shfaqet në temperaturën e
ambientit mbi 313K. Eksplodimi i përzierjes mund të nxitet: me flajë të hapët , hark elektrik, thërmi të shkuqur dhe
shkëndi.

8. 8
Benzini –përdoret për MDB.Gjatë rafinimit të petroleumit si dhe gjatë transportit deri në deponim dhe deri te
konsumatori gjithnjë mund të çfaqen problerme të cilat kanë mundësi që të sjellin pasiguri në punë.
BENZINA PER MDB- karakteristikat sipas DIN: shenjat e shkurtuar-BM-98 , BM95, BM86, koncentrimi maksimal
i lejuar mg/m2 -300, klasifikimi sipas sjelljes në zjarr-lëng që ndizët dhe që digjet,-përmbajtja e materialeve të
dëmshme- 0.6gPB/100ml për BM-95 0.1%S,klasifikimi i zjarrit sipas llojit të materieve të ndezëshme-zjarr pa
prushë, zjarri nuk fiket me ujë me vrushkull të plotë , ngjyra- lëng i pa ngjyrë.
RREZIKU PËR JETË - Koncentrimet e larta të avullit të benzinës mund të sjellin deri te humbja e vetëdijes, koma
dhe vdekja. Shkaktar i kësaj është çrregullimi i punës së zemrës dhe organeve të frymarrjes. Në rastet më të lehta:
dehja, shpesh e përcjellur me halucinacione kohëshkurtëra.
Futja orale e sasisë nga 30-40ml sjellë deri te euforia, shqetësimi , konfuzioni, kokëdhëmbja dhe vjellja. Helmimet
kronike shprehen me kokëdhembje, marramendje, humbje të apetitit, neurozë,të mukozës së hundës, bronkëve etj.Vie
deri te ndryshimi i fotografisë së gjakut. Në rast të thithjes së sasive të mëdha të avullit dhe te përbirjes së benzinës ,
duhet kërkuar ndihmën e mjekut. Në rast të derrjedhjes së benzinës nëpër rroba dhe trup, rrobat duhet hequr dhe të
lahet pjesa e kontaminuar e trupit me ujë dhe sapun.Gjatë punës me benzinë motorikë duhet gjithsesi të shfrytëzohen
rrobat dhe këpucet mbrojtës.
RREZIKU NGA ZJARRI - Benzinamotorrike është lëng që ndizet lehtë dhe që digjet. Me rastin e djegies benzina
ngrohet në mbrendi, duke krijuar një shtresë hermetike e cila vazhdimisht rritet (70cm/h). Rreziku nga zjarri është
gjithmon prezent kur temperatura e lëndës djegëse sillet në mes 236-286K Përzieja e avullit dhe lëngut të benzinës
mund të ndizët me: flakë të hapët, hark elektrik, thërmi të shkuqur dhe shkëndi. Në rast të djegies më të gjatë të
benzinës, e cila krijon shtresën hermëtike, shpenzimi i mjeteve për fikjen e zjrrit dhe zgjatja e fikjes rritet. Gjatë
djegies shfaqet në masë të madhe tymi me çrast vështersohet shpëtimi i njerzve dhe pasurisë si aksioni i fikjes së
zjarrit.Në rastin e zjarrit të vogël lokal, në fillim të shfaqies së tij, zjarrin e fikë puntori me aparat doracak, ndërsa në
rastin e zjarreve më të mëdha, njësitë e specializuara për këtë qellim të specializuar.
RREZIKU NGA EKSPLODIMI- Avulli i benzinës me ajrin (1.0-5.0%) japin përzierje eksplozive. Avujt e benzinës
motorike janë më të rëndë se ajri .Rreziku nga eksplodimi lindë kur temperatura e ambientit është mbi 246K.
Eksplodimi i përzierjes mund të ngacmohet me: flakë të hapur, hark elektrik, thermi të shkuqur dhe shkëndi.
Biovaji-Vaji I bimve – paraqet edhe një hap drejtë shfrytëzimit ekologjik por edhe të sigurisë në punë nga
produktet e natyres.Prodhohet nga bimet – panxhari,luledielli etj. Shfrytëzohet për ngasje të automjteve dhe për
ngrohje.
GAZI I LËNGËT NATYROR –GLN (LIQUIEFIED PETROLEUM GAS- LPG) - është lendë djegëse qe ka
perdorim të gjërë në ato vende ku ka mundësi. GLN perdoret në industri ,automobilizem ,amvisni – për ngrohje dhe
kuzhinë. Përbërsi kryesor i tij është metani.

9. 9
Nga aspekti I mbrojtjes në punë ,perdorimi I GLN paraqet veshtirësi në sigurin e personelit për shkak të
vetive : ngulfatëse (helmuese), lehtë të ndezshme dhe eksploduese (sidomos bartja dhe depozitimi).
Supozohet qe në botë sot ka afersisht 5 milion automjete të cilat punojnëme gaz të lënget natyror , çmimi i së ciles
lendë djegse është për gjysem ma lire sesa benzini, mirëmbajtja e ketyre automjeteve është shumë më e lire. Nga
aspekti ekologjik automjeti i cili punon me GLP ndotë më pak sepse:
-nuk liron shumë tym , plumb,grimca materjale (PM),pak okside të squfurit ,CO 2 dhe hidrokarbure (CH)
-puna e motorit është ma e qetë dhe qendrushmeria e tij rritet afersisht per 35%,
-cilindrat e motorit ma pak konsumohen,
-rritet qendrushmeria e vajrave lubrifikuese,
-dyfishohet qendrushmeria e katalizatorit,
-produktet e djegies janë shumë ma pak ndotëse etj.
Me veti pothuajse te ngjajshme janë edhe të gjitha lëndet djegës:
-grupi S (gasi I rrjetit dhe kreking gasi),
-grupi N (gazi I tokes dhe gazi I naftës),
-grupi F (gaznat e lëngëta-propa,butan etj.) dhe
-gazrat e perzira 2 ose 3 –grupi I gazrave me ajër.
Sipas emertimit komercial gaznat teknike si lendë djegëse janë:
-gazi I furrave ( grotleni, gjeneratorik, I koksit,I thengjillit të gurit ,sauggas –i etj.)
-gazrat tjera (propani,butani,I vajit,I rrjetit komunal,metani,I tokes etj.).
10.1.SIGURIA GJATË PUNES ME LËNDË DJEGËSE
Prodhimi ,deponimi dhe ruajtja e lëndve djegëse paraqet shkallë rrezikut sipas normave duke filluar nga
prodhimi,vendzbrazja ,ruajtja dhe te konsumatori.
Udhëzime për punë mund të konsiderohen njësoj të rëndëshishme si për prodhimin ashtu edhe për punë në
instalimin e depos dhe në vendet e zbrazjes. Të gjitha punët mund të jenë shumë të rrezikshme dhe të damshme, sepse
mund të ketë pasoja serioze në punë , e deri te humbja e jetës së puntorëve. Udhëzimet kanë të bëjnë me përdorimin e
veglave gjatë kryerjes se këtyre veprimeve.
Zonat e rrezikut nga shperthimi i zjarrit
Zona I përfshinë - brendin e rezervoarit, shahtin mbi hapjen hyrse të rezervoarit në të cilin janë vendosur kyqjet për
mbushje, automatin për mbushje, matësin e rrjedhjes, armaturen dhe paisjen tjetër e cila përben tërsin e aparatit për
mbushje.
Zona II përfshinë –

10. 10
a) hapsirën rreth hapjes hyrese të rezervoarit nëntoksor, gypin për ajrosje dhe valvolen me rreze 3m të matur
horizontalisht dhe me lartësin 1m mbi shahtin gjegjës, valvolën dhe gypin për ajrosje të matur nga toka.
b) hapsiren e objektit për vendosjen e përsonelit të punësuar në të cilin mbahen lëngjet e ndezëshme të grupit të I , II
dhe III.
Zona III përfshinë - Hapsiren rreth terenit rrethues me gjërsi 5m horizontalisht nga skaji i zones II dhe me lartësi
0.5m matur nga toka.
a.Në Zonën II nuk guxojnë të gjinden hapjet e kanalizimit për largimin e fundrinave atmosferike, gropat dhe kanalet e
hapëta për kabllo dhe gypa.
b. Me përjashtim nga rregulloret e permendura, në zonat II dhe III lejohet hyrja dhe dalja e automjeteve pa mbledhësit
e shkendiave.
11. MATERJE TE RREZIKSHME
Materiet e rrezikshme janë ato materie te cilat para prodhimit, transportimit (te mbrendeshem), shfrytzimit
manipulimit jane shum te rrezikshme dhe te damshme per shendetin e njeriut, por edhe mund te shkaktojn dame ne te
mira materjale. Do te thotë ato mund ta dëmtojnë mesin jetsor dhe te punës, te gjitha këto materie ne te llojit dhe
grupeve mund te ndahen ne baze te normave ndërkombëtare te cilat baze rregullojnë përdorimin e tyre transportimin
dhe deponimin. Me këto rregullore dhe marrëveshje janë përfshi mase 50.000 materie te rrezikshme te cilat I ndajmë
ne 9 klasa dhe atë:
Klasa 1a Matjet eksplozive;
Klasa 1b lëndet për mbushje te materieve te rrezikshme;
Klasa 1c Mjetet për mbushje, lëndet e ndryshme;
Klasa 2 Gazrat e ndryshëm, ne gjendje te lënget dhe nën presion;
Klasa 3 Lëngjet e ndezshme;
Klasa 4.1 Materiet e ndezshme te ngurta;
Klasa 4.2 Materiet e vetndezshme;
Klasa 4.3 Materiet te cillat ne kontakt me ujin krijojn gazra te ndezshem;
Klasa 5.1 Materiet oksidues;
Klasa 5.2 Materiet peroksid okside;
Klasa 6.1 Helmet;
Klasa 6.2 Materiet helmues – ndotëse;
Klasa 7 Materiet radioaktive;
Klasa 8 Materiet korodive brejtëe;
Klasa 9 Materiet te tjera te rrezikshme;

11. 11
Klasa 1-Materiet e forta kimike te cilat kane karakteristika veprime te jashtme (ramje apo ferkim) eksplozivet
kimike lirojnë energji ne formë nxëhsije apo gasra .Ne baze te shpejtisë me te pillen zhvillohet procesi dallohen
eksplozivet progresive (reaksioni është i jashtëm).Ne materiet eksplozive bëjnë pjesë - nitroceluloza, lënda e pare e
barutit, peroksidi benzoli, përzija e amonjumnitratit dhe amonjum kloridit, dinamiti, trinitrotoluolli etj.Ne lenden
mbushe materieve eksplozive hajn pjese shtypini për ndezje, municion për armatim luftarak, gjuetie etj.Ne mjetet për
ndezje hajn pjesë shkrepat sigurues ne baza kloratit te kaljumit dhe fosforit, shtapini ngadalshem, ndezsi elektrik pa
detonim.Mjetet eksplozive bëjnë pjesë mjetet piroteknike për lodra, si janë petardët, mjetet pluhurore, materie
raketore, materje ne form tymi etj.
Klasa 2-Gazrat ne ketë formë kanë temperaturën kritike ma te vogël se 50 C apo shtypje te avullit ma te
madhe se 3 bar. Materiet - gazrat ndezës lidhen me oksigjenin dhe ndizen ne prezencën burimit te ndezjes. Ne baze
kushteve te përpirjes këto gazra me oksigjenin ( ajrin) mund te eksplodojnë derisa koncentrimi i tyre është ne mes te
kufirit te lartë dhe te ulte te eksplozivitetit. Rreziku është ma madh deri sa kufiri i ulet i eksplozivitetit është ma i
vogel, deri sa intervali ne mes te kufirit te lartë dhe te ultë zgjerohet.Veprimi i famshëm i gazrave ne njeri varet prej
llojit se sa mund te jete helmues, frymëzënës, apo narkotik. pos keti veprimi ndoni prej gasrave ne gjendje te langet
ku mund te shkaktojn lendime për shkak te temperatures se ultë.
Klasa 3-Lëngjet e ndezshme janë lëngjet te cilat ne temperature prej 50 shkallesh shtypja e avujve është ma e
ulet se 3 bar, gjersa pika e ndezjes ma e vogël se 100 C.. Ne lëngjet e ndezshme hajn pjesë edhe materiet te cilat ne
temperaturën prej 15 C janë ne gjendje te lënget.Lëngjet e ndezshme lehte dhe shpejt avullohen gjersa avujt e tyre te
përbërë me ajrin lehte ndezën (apo edhe eksplodojnë) dhe nëse është prezent burimi i ndezjes (shkëndija elektrike, apo
për shkak te elektricitetit statik, lëndve të nxehtë, ndezja e cigare, flaka e hapur e te tjera).Avujt e lëngjeve te
ndezshme janë ma te rënd se ajri, do te thotë koncentrohen ne pjeset e poshtme te hapësirës mund te ndezën nga
burimi i ndezjes edhe nga nji largësi e konsiderueshme.Hapësira nga e cila bahet deponimi apo toçitja e landve te
langta te ndezshme mvarsisht nga shkalla e rrezikshmeris nga shkaktimi dhe zgjerimi zjarrit ndahen ne tri zona:
Zona I zona e madhe e rrezikshmëri,
Zona II zona e rritjes se rrezikshmeris dhe
Zona III zona rrezikshme.
Ne zonat e lartpërmendura nuk guxon te gjinde materja apo paimi i cili mund te shkaktoj zjarr apo mundon
zgjerim te njëjte.Ne këto zona është e ndaluar: Mbajtja e flakës se hapur,Te punohet me flakë te hapur (duke salduar
dhe te ngjashme),Pirja e duhanit,Te punohet me mjete te cilat shkaktojnë shkendia, Te vendosen përqus te ndryshëm
elektrik.
Ne zona te rrezikshme ne vende te dukshme me ligjet ne fuqi duhet dhe e obliguar është te vendosen shenjat e
rrezikut me përmbajtje nga pikat e larteshenura.Gjithashtu ne zona te rrezikut instalimet duhet te jen ne “EX”
instalim. Mjetet transportues, te cilat transportojnë lendet e lehtendezshme duhet apo te obliguar janë te bejn
përtokzimin gjat ngarkim shkarkimit, si dhe te vendos perfshisin ao terheqsin e shkendijave ne gypin fryers. Gjersa

12. 12
puna e motorit dhe paimeve për nxemje te kabinës duhet te jete e ndërpre, pos nëse motori i mjetit transportues
nevojitet për ta future ne punë pompën apo te paimeve tjera për zbrazje.
Klasa 4- Materiet ndeze te forta janë ato materie te cilat kur janë ne gjendje te terur, mund lehte te ndezën ne
kontakt me flaken apo shendin (fosfori, celuloidi, nitroceluloza, fosfori i kuq etj). Materiet e vetndezshme ndezen ne
kontakt me ajrin apo ujin pa ndihme apo me burimet e ndezjes ( fosfori bardh dhe i zi, mbeturinat te hudhura
nitroceluloza, filmat, pamuku dhe lecka te perlyra).Materiet te cilat bin ne kontakt me ujin zhvillojnë krijon gazra te
ndezshëm e te njëjtët ndezen ne kontakt flaken dhe shkëndija.Këto materjale janë: Natriumi, kaliumi, kalciumi,
kalcium karbit, alkalin silici etj.me shembullin e reakcionit te kalcium karbidit me uji eshte shum eksploziv.
Klasa 5- Materiet oksidues ne kontakt me materie te tjera mund te shkaktoj zjarr (hloridi, përflorati,
përoksidet alkali, metalet dhe përzirjet e tyre).Peroksidet organike janë materie organike me shkallë te lartë oksidimit
te cilat mund te shkaktojnë shumë pasoja për shëndeti e njeriut dhe dëme tjera materiale. Numri i madh te peroksideve
organike janë te prirur për ngritjen e temperaturës pran te cilles mund te eksplodojnë. Për shkak te stabilitetit ndoni
nga to mund te deponohen dhe te transportohen ne temperature te ulte.
Klasa 6-Helmet janë materie sintetike, biologjike apo me prejardhje natyrore dhe preparate te prodhuar nga
këto materie te cilat futen ne organizmin e njeriut permes te kontaktit, mund te rrezikojnë jetën dhe shëndetin e njeriut
si dhe te dëmshme për rrethinën. Helme llogariten materiet te cilat kur futen ne organizmin e njeriut me sasi te vogël
do te bëjnë ndryshime ne funksionet normale ne organizëm, apo vjen deri te dëmtimet e përkohshme apo te
vazhdueshme. Mvarsisht nga dozat e marrura ne organizem helmet ndahen ne kater grupe (I,II,III dhe IV). Ku ma
te rrezikshme janë helmet e gupes se I, ku nevojitet sasi shumë vogël te depertoi ne organizëm dhe te shkaktoj
vdekjen për shkak te helmimit. Helmimi mund te jetë akut- kur për kohe te shkurt ne organizëm merret sasi e
madhe e materieve helmues. Kur sasi te vogla futen ne organizëm për nji kohë te gjate te materieve helmues ato do te
ndikojnë ne mënyrë kronike. Disa nga materiet helmues mund te jenë eksplozive, te ndezshme apo oksidues, dhe si
te tilla mund te shkaktojnë zjarr, disa prej tyre mund te kenë edhe veti te brejtjes. Materjet helmuse jane ato materje
te cillat përhapin erë te pakandshme e cilla futet ne organizem ku përmbajn ne vete mikrroorganizma toksike për te
cillat dihet se mund te shkaktojn smundje ngjitse te njerzit dhe kafshet ( lekura e fresket apo e vjeter, hedhurinat pas
prodhimit, tutkalli, fekaljet dhe mbeturina te tjera).
Klasa 7- Materiet radioaktive janë ato materie te cilat përmban atome radioaktive. Radioaktivitet do te thotë
aftësi e nji trupi për te emitua rreze radioaktive , ky është nji proces ku ne te cilin trupi gjatë imitimit shkatërrohet.
Rr ezatim nga rrezet alfa (qendra e atomit te heljumit) neqofse keto rreze depertojn ne organizem shum jane te
rrezikshme per shendetin e njeriut. Rrezatimi nga rreze beta ( elektroni ) ka veprim te madh me mundesi te jonizimit
duke u futer ne trup per disa centimetra. Rrezatimi nga rrezet gama përbehet prej valve elektromagnetike me vale

13. 13
shumë te shkurta këto rreze depërtoj neper trup por shkalla e jonizimit është shumë ma e vogël. Materiet radioaktive
janë ato materie me te cilat aktiviteti specifik kalon 74 bekerela (0,02 mikrokiri) për gram.
Klasa 8 -Materiet koreduse brejtese janë ato materje te cillat ne kontakt me materie tjeter apo organizma
shkaktojn ndryshime apo demtime. (acidi sulfurik, acidi azotik, bromi, natrium hloridi, hidroksidi, elementat
halogen) .Materiet koredive ne kontakt me organizmin e njeriut shkakton dëmtime te mdha ne lëkur, sy, organet e
frymarrjes pos kesaj, disa raste mund te shkaktojn temperature te madhe. Zhvillimit i gasrave dhe avujve, si dhe
shkaktim te zjarrit apo eksplozivit.Te nji numer i madh materjeve koreduse (acide dhe baza) koncentracioni ma i
vogel mund te shkaktoj pasoja te rrezikshme Neutralizimi i acideve bahet përms te bazave.
Klasa 9- Materiet tjera te rrezikshme janë ato materie te cilat gjate transportimit paraqesin rrezik dhe te cilat
nuk mund ti radhisim ne klasat e lartëshenura (azbesti, akulli that, materjet magnetike etj.) . Materiet rrezikshme
mund te llogariten lëndët e para prodhues materie dhe hedhurina - neqofëse kanë veti të atyre materjeve.
12. MBROJTJA NGA ZJARRI - PAJIMET PËR MBROJTJE NGA ZJARRI DHE TEMPËRATURA
Këto pajime kanë aplikim mbrojtjen e përsonelit të rrezikuar apo të ndoni sendi me vlerë nga zjarri e
gjithashtu nga temperature e jashtëmase.
Në keto grupe paimesh bëjnë pjesë: rroba mbrojtëse (të azbestit dhe tempeksi) dhe mbshtjellësit nga azbesti
apo tempeksi.
Rrobat nga azbesti-Rrobat e azbesti përbahen nga pantollanat, bluza, kapela, dorzat dhe qizmet. Rrobat e
azbestit mbrojn nga nxëhtësia duke ju falenderuar ngjyres se ndritshme e cilla zmbraps rrezatimin e rrezeve. është
konstatuar se me rroba te azbestit nuk mund te hyhet ne zjarr, por me to mund te punohet ne afersi te zjarrit, e
randesishme është edhe gjendja shendetsore e përsonit I cilli ka veshur
Rrobat mbrojtëse tempeks -Për dallim nga rrobate azbestit rrobat tmpeks janë punuar nga pelhura e thurur
shpesh ne vek, te lyra me ngjyr speciale të bardhë qe shkelqen apo janë te mveshura me foli speciale të
shkelqyshmëris së lartë. Këto rroba kanë aftësi ma te madhe për reflektimin e nxehtësis kurse sipërfaqja e lëmuar
siguron izolimin thuja të plotë. Me to mund te kalohet edhe nëpër zjarr dhe të qendrohet aty deri ne 20 sekonda . Me
këto rroba mund te punohet afer zjarrit me temperature deri 1500 C, dy tri metra larg kjo temperature zvoglohet prej
90- 95% andaj kjo temperature është durushme për zjarrfiks.

14. 14
Mbshtjellsit e azbestit-Mbshtjellsit e azbestit ashtu edhe ato tempeks, kanë detyrë krysore të mbrojnë disa
sende nga zjarri gjatë shpetimit. Gjithashtu këta mbshtjells mund te përdoren edhe për mbulimin e përsonave qe I
nxjerrim nga zjarri .
12.1.APARATET E DORES PËR FIKJE TË ZJARRIT.
Aparatet e dores për fikje të zjarrit janë paime shum praktike te cilat sherbejn për shurje të zjarrit fillestar.
Pesha e qdo aparati veq e veq nuk mund të kaloj peshen mbi 20 kg. nese është I mbushur.
Këto aparate aktivizohen permes te shtypjes qe çdoher duhet të domionoj ne aparat apo shtypjes e cilla duhet
të mbretroj ne momentine e aktivizimit. Keto paime përdoren për mbrojtje nga zjarri ne puntori të ndryshme, depo,
si dhe objekte të ndryshme.
Sipas materjalit te cilin e bartin ne vetë aparatet për fikje këto aparate I ndajm në:
Aparate për fikje të lënget,
Aparate për fikje me shkumë,
Aparate për fikje të thatë,
Aparate përfikje me dioksid karboni, dhe
Aparate për fikje me tetraklor karboni
Aparatet për fikje të lëngët- Këto aparate sherbejnë për fikjen e të gjitha zjarreve qe janë ne fazen e pare
fillestare pos derivative të naftes, stabilimentet elektrike dhe materjeve qe ne kontaktë me uji zberthehen dhe formojn
gazra helmus, djegse apo eksploduse. Pos kësaj këto aparate nuk përdoren për fikje te zjarreve ne ato materje me të
cillat lengu I cilli del nga aparati mund të bëjë dëmë. Këto aparate ndahen në:Aparate te mbushura me uji bazik dhe
aparate te mbushura me uji të paster Nga ana e jashtme e enës gjinden dy dorza për bartje dhe veshëz për varje. Ne
brendi te enes gjindet gypi përqus gjysem rrethor I cilli është ngjitur për buzez dhe qon deri ne anen tjeter të enës.Ne
fytin e aparatit vendoset shportëza ne form site e plumbit e cilla sherben për vendosjen e ampules me thartinë.Për
mbushjen e ketyre aparateve sherben një qese sodë bikarboni dhe një ampulë e qelqt në të cillen gjindet e koncentruar
thartira sulforike. Ne rastë te përdorimit të aparatit, ate duhet tundur mire, të kthehet mbrapshtë ne menyrë qe meshusi
të jetë në anen e poshtme. Me tër aparatin I mshohet mshusit për ndonjië mjeti të forte. Keshtu keputet siguresa,
thehet ampula e qelqit, thartira sulforike përzihet me sodden bikarboni duke krijuar reaksioni kimik qe krijojnë gazra
te cillet shtynë (bejn presion) qe lengu të del nepër buzez.Meniher pas përdorimit aparatin duhet pastruar dhe mbushë.
Aparati dorës për fikje me shkum kimike- Me aparatin e shkumes kimike mund te fiken të gjitha zjarret pos
atyre të ne stabilimente elektrike. Përdoret posaqerisht për fikjen e lengjeve qe ndizen lehtë( benzina, vaj).Aparati I
dorës për fikje me shkum kimike përbahet nga pjeset e njejta, ku te njejtat vellime për mbushje, punohet nga I njejti
materjal si aparati për fikje të langet UK, me te vetmin dallim se ky ka nji enë të brendshme me vellim prej 1.51.
Aparati I dorës për fikje të thatë “C”-Aparati për fikje të that mund te përdoret për fikje të te gjitha zjarreve,

15. 15
mandej edhe zjarret ne stabilimente elektrike me tension te lartë. Mase shpeshti përdoren për fikje të derivative te
langta qe ndizen lehtë dhe zjarreve ne bybloteka , muze etj.
Ne bazë te standaredeve ekzistuse aparatet për fikje te thatë kanë këto madhesi:C-1, C-2, C-3, C-6, C-9 dhe
C-12.
Numri pas shkronjes C tregon sasin e pluhrit për fikjene aparat.Punohet edhe aparate me mbushje prej 1,5 kg pluhur.
Mbushjet për këto aparate janë paqetime origjinale të pluhrit për fikje me pëshë të caktuar dhe dyoksidit të
komprimuar në bombolën e qelikt. Pluhuri për fikje të thatë nuk pranon lageshtinë por edhe nuk e përqon rrymën.
Pluhëri për fikje në sasi të caktuar hudhet ne enën e aparatit pastaj mbyllsi me bombollën me CO 2 te komprimuar
lidhur me enë. Para mbylljës se enes duhet vertetuar se a është ne rregull pllaka mbyllse e gomes. Në raste të
aktivizimit te aparatit veprohet sipas udhzimeve të prodhusit. Gazi me ndihmen e shtypjes hynë ne aparatë dhe e shtyn
pluhrin qe te del me shtypje nëper zorrën e gomës dhe nepër fishkallë deri ne vendin kun e e orjentojmë.
Me kete aparati mundë të fiken të gjitha zjarret, mandje edhe zjarret ne stabilimentet elektrike me tension të
lartë. Aparati CO2 përbahet nga : Bombolla e qelikt ne të cilen gjinden dioksidi I karbonit I komprimuar ne gjendje te
lëngët, ventillit për shtypje te madhe me ventill sigurus, zorres shtytse (përcjellse) të armiruar dhe fishkalles
ekspanzione Brenda bomboles se qelikt gjindet zorra vertikale e ne anen e jashtme zorra për bartje. Ne pjesen e
poshtme te aparatit gjindet hallka e metalit. Keta aparata te dores prodhohen me madhesi prej 1-6 kg. Mbushja e
aparatave me dioksid karboni kryhet ne ndermarrjet qe prodhojn gazra te komprimuar. Kur te perdoret aparati fiskaja
nxiret nga vendi I vetë dhe hapet ventilli ne bombolë. Dioksidi karbonit kalon nëpër gypin vertical me shtypje të lartë
e pastaj nëpër zorren përcjellëse ne fishkallë, nga e cilla del fisku I dioksidit të karbonit pjesrishtë I lëngët e pjesrisht
në form të pluhrit te bores e qe ka një temperature prej minus -79 C.
Haloni si mjet për fikje të zjarrit është paraqitur shum vonë dhe ka nji përvoj disa vjeqare. Haloni është gas I
cili ne bombollë është ne gjendje të langet nga se është I shtypur. Përbahet nga atomet e bromit, karbonit dhe florit,
andaj dhe shkurtesa “BrCF” janë simbolet e ketyre elementave kimike. Është mjaftë efikas ne fikjen thuja të gjtha
zjarreve. “BrCF” nuk përqon rrymën dhe për atë përdoret edhe për fikje të zjarreve ku ka rrym nenë tension deri ne
1000,000 volt, është mjaft efikas për shurje te zjarrit edhe ne paimet elektronike nuk le kurfar gjurme.Haloni mund te
përdoret aty ku përdoret edhe dioksidi I karbonit, por është shum ma efikas se ai. Aprati me halon mund te mbushet
ne bomboll prej 1,2,3,6 madje edhe 12 dhe 25 kg. Konstrukcioni është I njejt si të aparatet e tipit “C” ( me pluhur).
Ne enen e jashtme vendoset sasija e caktuar e BCF (haloni) I cili nxirret nga aparati me shtypjen e gazit inert
azotit.Haloni 1211 I cili nxirret nga aparati me shtypjen e gazit inert azotit. Haloni1211 nuk është toksik (helmus)
për njerz andaj dhe preferohet për përdorim.
12.2.MJETET PËR DOZIMETRI DHE DETEKCION

16. 16
Kohes se fundit qdo her ma shum janë present gazërat ndezes ne industri këta gazra te përzir me ajrë bajn
përzirje eksplozive , aty ku ndodhen ne mes të zones se ulet dhe të lartë të eksplodimit , ku mund te ekzistoj ndoni
burim I temperatures ne afersi dhe ne ate vje deri të eksplodimi këta gazra janë pa ngjyrë shije dhe erë , prezenca e
tyre veshtir të zbulohet apo hetohet.
Zbulimi i hershem dhe me kohë I këtyre gazrav do të thotë mbrojtje e mesit të ambientit.
Mjetet për zbulimin e hershem te këtyre gazrave quhen detector të gazit apo eksplozimeter i cili regjistro gjdo
tejkalim kufirit të lejushemeris ne ajr apo atmosfer 20% të kufiri i fundit.
Eksplozimetri zbulon se a ka ardhe deri te tejkalimi i prezences se ketyre gazrav, dhe verteto se
koncentracioni gazit ne hapsir është ne mesin e kufirit të lartë dhe të ulet.
Metodat e detekcionit te gazit bahen principe te ndryshme kimike dhe fizike
Detekcioni I gazrav reagensav kimike,
“ djegjes katalitike,
“ ne bazë të sinjalizimit terrmik
“ “ principit gazrav defuziv
“ gjysem perqus elektrik.
Nga varshmerija e përdorimit eksplozimetrat ndahen:
Te levizshem për raste të shqyrtimit
Stacionar me sonda të detektimit
Detektoret me sonda funkcionojn ne shtepizë me pjesen e lartë të shtepizës ndodhet nji dalje qe mundson
cirkulim të ajrit, ky tip I detektorve është I lidhur me central dhe alarm, ne pjesen e saj të parë ndodhen, indikatoret
me dritë alarm dhe indikatoret me za alarm.Ne raste të detekcionit të gazrave janë të kyqur si drita dhe zeri, disa nga
mjetet për dozimetri dhe detekcion
Disa nga llojet e dozometrave të levizshem
Detektoret e tymit mund te jen:

17. 17
a) lajmrusit jonizus te zjarrit te cillet reagojn ne prodhime te djegjes te cillet ndikojn ne ndryshimet jonizuse te
rrymave ne komoren radioactive te lajmrusit.
b) lajmrust optic te tymit te cillet reagojn nga produktet e djegjes te cillet qojn deri te apsorbimi apo shperndarja e
drites infra te kuqe.
c) lajmrusit e gasit, te cillet reagojn ne prodhimet e gasit qe vin nga djegja gjegjsisht temperatura.
d) lajmrusit e flakes te cillet reagojn rrezet e emitura prej flake. Neqofse fazat e vazhdimit mund te llogariten.
Neqofse ne fazen e zhvillimit te zjarrit mund te llogaritet me tymim ne fillim te zjarrit(ku zhvillimi tymit,
temperatures se vogel, rrezatim te flakes) shfrytzohen detektoret e tymit.
Ne qoftse ne faze e vazhdimit te zjarrit mund te llogarisim me shpejtsi te zhvillimit te zjarrit, (zhvillim ishpejt
I tymit, pak temperature dhe rrezatim te flakes) shfrytzohen detektoret e tymit terrmik dhe kombinimet e tyre.
Detektoret jonizus te tymit reagojn ne produkte jo te pashme te ndezjes, te cillet janë present te shumica e
zjarreve ne fazen fillestare, ku me kete mundson zbulimin e zjarrit ne fazen fillestare pa mbrri permasa te medha..
Detektori foto elektrik I drites, reagon ne produktet e djegjes ne madhesi 2 deri ne 20 milimetra (mikrrona)
posaqerisht janë te përshtatshemper zbulimin zjarret te cilat tymojn, te cillat ngadal zhvillohen. Punon ne princip te
detektimit grimcat reflektuse te drites, shembullin e zbulusit te drites. Pjeset e tymit depertojn ne detektor dhe
reflektojn driten I cilli bjen foto transmetus I cil percjell signal te posaqem.
Vvv
2.0.RREZIQET E PËRGJITHSHME, DËMTIMET DHE
MASAT MBROJTËSE NË HAPËSIRËN PUNUESE
Teknologjia bashkëkohore, automatizimi dhe modernizimi i proceseve prodhuese për çdo ditë e ndërrojnë qëllimin e
caktuar (destinimin) të punës së njeriut. Punëtori për kohë të njëjtë është i detyruar t’i kontrolloj në punë më shumë
makina, që shpejtë dhe në mënyrë precize të reagojë në sistemet ekzistuese komanduese. Do të thotë, prodhimtaria
moderne në njërën anë e lehtëson veprimtarinë nga aspekti i mundit fizik, ndërsa në anën tjetër, i rritet obligimi dhe
përgjegjësia, sepse në këtë situatë punëtori paraqitet si kontrollues i prodhimtarisë. Kualiteti dhe kuantiteti i
prodhimeve drejtpërdrejt varet nga profesioni dhe aftësive punuese të punëtorit i cili e kontrollon procesin
teknologjik. Në suaza të këtyre obligimeve dhe programit, duhet të mbahet aftësia punuese e punëtorit në nivelin me
të cilin realizohet efekti i programuar.
Në shëndetin dhe aftësive punuese të punëtorit në masë të madhe ndikojnë faktorët e hapësirës punuese. Këta faktorë
në relacionin NJERI-MAKINË lajmërohen si të lidhura prej të cilave shumë varet efekti i punës, përkatësisht ata
lajmërohen si faktor ergonomik të cilët drejtpërdrejt ndikojnë në aftësinë punuese, e me këtë në tërësinë e
prodhimtarisë. Kërkesat për kualitetin e prodhimtarisë më të madh mund të arrihet nëse, përpos tjerash, duhet pas

18. 18
kujdes edhe në vlerën e faktorëve të cilët e kushtëzojnë konformitetin e hapësirës punuese në të cilën çdo ditë e më
tepër rritet kujdesi për kualitet.
Duhet pas parasysh edhe faktin se prodhimtaria bashkëkohore nga secili punëtorë kërkon personin komplet
(profesional, të shëndetshëm, kreativ ndaj punës, etj.), dhe se aftësia punuese e njeriut në prodhimtari krejtësisht nuk
varet nga hapësira punuese, veç edhe nga masës së mirë të hapësirës jetësore në përgjithësi (kushtet e banimit,
raporti në familje, pushimi dhe rekreacioni, etj.).
Procesi teknologjik dhe operacionet e punës ndikojnë në vlerat e faktorëve të hapësirës punuese dhe do të jenë burim
i rreziqeve dhe dëmeve. Për këtë arsye punëtori duhet ta njoh mirë procesin e punës dhe teknologjik edhe atë jo vetëm
në rrethin e veprimit, por edhe më gjerë. Njohja e procesit teknologjik nënkupton njohjen e: karakteristikën e
materialit, mjetet e punës dhe mënyrën punuese të regjimit të punës dhe teknologjik.
Pasi që se secila teknologji e punës ka specifikat e veta, është e nevojshme që me këto të njihen punëtorët, kuadri
teknologjik në organizatën punuese.
Faktorët që ndikojnë në gjendjen e hapësirës punuese në reparte janë: faktorët mikroklimatik, rrezatimi i nxehtësisë,
ndriçimi, zhurma, vibrimet, rrezatimi, gazrat, avulli, pluhuri toksik dhe interno, rreziqet mekanike, rreziku nga rryma,
etj. (figura 1).
MIKROKLIMA
Nd riçim i Pluhuri
FAKTORË E
T
Zhurm a d he vibrim e t HAPËSIRËS Ga zrat to ksike
PUNUESE
Rreza tim i Avulli, p luhuri
Rreziq e t m e ka nike
R ziqe t ng a rrym a
re
Figura 1
1. MIKROKLIMA
Gjatë punës njeriu mund ta arrij efektin optimal, nëse e ndien vetën komod, përkatësisht, kur hapësira aty ku punon i
plotëson kushtet e caktuara klimatike i cili nuk do të shkaktojnë pakomoditet fizik ose psikik. Kur flitet për kushtet
klimatike të punës, në rend të parë mendohet klimën e punës, përkatësisht mikroklimën.
Me mikroklim nënkuptojmë gjendjen fizike dhe vetit e ajrit të atij ambienti të cilën e karakterizojnë këta faktor:
- temperatura e ajrit,
- lagështia relative e jarit,
- shpejtësia e rrymimit e ajrit.

19. 19
Përpos këtyre faktorëve, në mikroklim ndikon edhe rrezatimi i nxehtësisë në hapësirën punuese.
Këta faktorë e kushtëzojnë mikroklimën në hapësirën e punës. Veprimi i tyre mund të jetë i dëmshëm më së tepërmi
duke u shfaqur bashkërisht, sepse këta faktorë janë të ndërlidhur në mes veti.
Ekziston vlera e caktuar e faktorëve e cila e kushtëzon që mikroklima varësisht nga zona të jetë e përshtatshme për
punë. Në atë zonë efekti i punës është më i madh, dhe quhet zona komfore.
Mikroklima mund të jetë në zonën jashtë zonës komfore. Kjo vërtetohet duke i hulumtua dhe analizuar faktorët, të
cilën e bënë ekipi profesional i institucionit.
Secila organizatë punuese është e obliguar ta bëjë hulumtimin periodik të mikroklimës në periodën e nxehtë dhe të
ftohtë.
Në bazë të kësaj, do të vijë deri te njohuria se a janë vlerat e faktorëve të cilat e kushtëzojnë mikroklimën në suaza të
kërkesave të Rregullores së masave të përgjithshme dhe normave të mbrojtjes në punë të objekteve të ndërtimtarisë të
dedikuara hapësirave punuese dhe ndihmëse, përkatësisht se mikroklima është në zonën komfore ose jashtë asaj zone
të periodës së nxehtë ose të ftohtë.
Tani në pika të shkurta do t’i përshkruajmë faktorët të cilët e kushtëzojnë mikroklimën.
Temperatura e ajrit
Vlera e temperaturës së ajrit në hapësirën punuese varet nga temperatura e jashtme, procesit teknologjik, trupave
nxehëse në repart, ajrimit, etj. Në periodat e ftohta, që puna të kryhet pa pengesë, temperatura e ajrit duhet të jetë:
prej 17 deri 22oC për të lehtat, prej 15 deri 17oC të mesmet dhe prej 13 deri 15oC për punët fizike të rënda. Në
periodat e nxehta temperatura e ajrit në hapësirën punuese duhet të jetë: prej 20 deri 28 oC për të lehtat, prej 22 deri
23oC të mesmet dhe prej 17 deri 20oC për punët fizike të rënda.
Vlerat e përmendura të temperaturës së ajrit mund të mbahen në cilën do periodë duke e kondicionuar ajrin. Por,
nëse temperatura e ajrit është mbi vlerat e kërkuar, do të vijë te ngrohja e ambientit të punës. Praktika ka treguar se
numri i lëndimeve rritet kur temperatura e ajrit është shumë e ulët ose shumë e lartë. Organizmi i punëtorit e ka
mundësin që në kufijtë e caktuar i përshtatet dhe i akordohet të disa vlerave jo normale të temperaturës në hapësirën
punese. Secili organizëm njëjtë nuk mund t’i përshtaten, dhe kjo më së tepërmi varet nga lodhja fizike të cilën e
kërkon puna e caktuar.
Posaçërisht puna vështirësohet aty ku rritet temperatura, sidomos te fonderitë, shkritoret, farkëtaret, etj., përkatësisht
aty ku ka burime të rrezatimit të nxehtësisë. Puna në hapësirën me temperaturë të lartë të ajrit e shpejton dhe e rritë
frekuencën e frymëmarrjes me të cilën shkakton rritjen e djersitjes së organizmit të punëtorit, e me këtë e humbë
sasinë e nevojshme të kripës dhe lëngjeve nga organizmi.

20. 20
Nëse hapësira e punës është e tejngrohur dhe e ngopur (ngimë) me avull të ujit, atëherë dhënia e nxehtësisë dhe
këmbimi me rrethin është e pa mundur dhe mund të vij deri te goditja e nxehtësisë.
Në figurën 2 është treguar ndikimi në ndjenjat komode dhe gjendjen psikofizike të njeriut rritja e temperaturës së ajrit
në hapësirën punuese.
Temperatura e nxehtësisë komfore aftësia e plotë
20oC për punë
21
22 jo komode
çrregullim i
23 e brengosur
lehtë psikik
24 vështirësitë për ruajtjen e zjarreve
25 rënia e efektit të punës mendore
26
Temperatura e ajrit
27 rritja e gabimeve në punë
28 rënia e produktivitetit te punët precize çrregullimi
29 rritja e numrit të fatkeqësive psikofizik
30
31
32 rënia e produktivitetit gjatë punës së rënd
32 çrregullimet ujit dhe kripës në organizëm çrregullimi
34 çrregullimi i rënd i qarkullimit të gjakut fizik
35 rezistenca e madhe dhe rreziku i shterjes
mundësia më e madhe e qëndrueshmërisë çrregullimi
40 kufiri i temperaturës fizik
Figura 2
Aftësia punuese në shumë raste varet nga temperatura efektive, e kjo vartësi është treguar në figurën 3. Temperatura
efektive është e përshtatshme për paraqitjen gjendjen e nxehtësisë të ajrit të secilës hapësirë punuese, sepse ai i
përfshinë të dy faktorët që janë shumë të rëndësishëm për ndërrimin e gjendjes së hapësirës punuese.
Duhet pas parasysh se temperaturat e ulëta gjithashtu janë të pa përshtatshme për punë. Gjatë paraqitjes së gjatë të
temperaturës së ulët te punëtorët, mund të ndodhë deri te ngrirja e ndonjë pjese të organizmit të tij. Prezenca e tillë
paraqitet gjatë punës te ngurrëtat dhe në repartet tjera atje ku kërkon vetë procesi teknologjik.
Figura 3

21. 21
Për mbrojtjen e punëtorëve në reparte ku është temperatura e lartë ose e ulët, përdoren rrobat mbrojtëse.
Detyra e rrobave mbrojtëse është që t’i mbrojnë nga ftohti ose nga nxehti, i ofron punëtorit komfor të caktuar.
Përdorimi i rrobave mbrojtëse nuk duhet të kenë ndikim negativ ndaj efikasitetit dhe manipulimit në punë. Roli i
rrobave mbrojtëse gjatë këmbimit të temperaturës të ajrit është treguar në figurën 4 edhe atë nën: a) përdorimi i
rrobave mbrojtëse në kushtet e temperaturës së ulët dhe b) përdorimi i rrobave mbrojtëse në kushtet e temperaturës
së lartë të ajrit.
Në figurën 4a) shihet se rrobat mbrojtëse në kushtet e temperaturës së ulët (puna në ngrirës, e të ngjashëm) e kanë
rolin e mbrojtjes së organizmit të punëtorit nga temperatura shumë e ulët e temperaturës së punës. Ku lakorja e
ndërrimit të temperaturës gjatë kalimit të nxehtësisë nëpër shtresën e rrobave do të rritet deri në temperaturën e
trupit (37oC), çka do të thotë se shtresa mbrojtëse e rrobave pengon rënien e shpejtë në ndikimin e saj në organizëm,
d.m.th. e mbron organizmin.
Figura 4
Në figurën 4b) situata është e kundërta, përkatësisht roli i rrobave të mbrojtjes ka rolin e mbrojtjes së organizmit nga
temperaturat e larta në vendin e punës. Sigurimi i temperaturës së nevojshme të ajrit në hapësirën punuese, e bënë që
rrobat mbrojtëse të mos përdoren, ku aftësia punuese e punëtorit do të jetë më e lartë.
Lagështia e ajrit
Lagështia e ajrit në hapësirën punuese ashtu edhe temperatura varen nga procesi teknologjik dhe nga kushtet e
jashtme meteorologjike. Për hapësirën punuese është me rëndësi lagështia relative ajrit. Vlera optimale e lagështisë
relative e ajrit, pa marr parasysh periodën gjatë vitit, është prej 40 deri 60%. Ajri me lagështi të tillë mundëson punë
të papenguar.
Lagështia e ajrit jashtë këtyre kufijve është e dëmshme për shëndetin e punëtorit dhe me te ai e zvogëlon aftësinë
punuese. Lagështia relative e lartë në hapësira punuese përcillet me temperaturë të ulët dhe sillen sëmundjet e
ndryshme. Në disa degë industriale, si për shembull në tekstil (në disa reparte), procesi teknologjik kërkon vlerën e
lartë të lagështisë së ajrit. Për shkak të dëmit nga lagështia në organizmin e njeriut, më se e nevojshme janë masat

22. 22
mbrojtëse. Kjo do të arrihet me futjen e ajrit të thatë (në hapësirat e lagështa), zvogëlimin e kohës së punës në
ndërrim, automatizimin e prodhimtarisë e të ngjashëm.
Shpejtësia e rrymimit të ajrit
Rrymimi i ajrit në hapësirat punuese është faktor i rëndësishëm i mikroklimës, sepse ndikon në këmbimin e ajrit. Në
çdo hapësirë punuese është e domosdoshme të bëhet ndërrimi i ajrit që nuk është i pastër. Atmosfera punuese ndytët
për shkak të: procesit teknologjik, qëndrimi i gjatë i punëtorit në hapësirë, ajrosja, pluhuri dhe avullosja. Aftësia
punuese e njeriut në kushtet e tilla do të zvogëlohet, prandaj është e nevojshme që në atmosferën e punës të kemi ajër
sa më të pastër. Kjo arrihet me ventilimin natyror dhe artificial. Nën ndikimin e sistemit ventilues dhe temperaturës së
ajrit do të ndërrohet edhe shpejtësia e rrymimit të ajrit.
Është e dëshirueshme që shpejtësia e rrymimit të ajrit në vendet e punës nuk duhet ta kaloj 0.5 m/s. Kësaj vlere të
shpejtësisë më së lehti arrihet me ventilim artificial. Sa më mirë e kryer dhe e vendosur e ventilimit artificial do të
siguroj përzierje normale të ajrit, largimin e avullimeve të ndryshme dhe pluhurit, dhe futjen normale të ajrit të
freskët. Formimin e kushteve të punës të cilat i përgjigjen njeriut në masë të madhe varen nga zgjedhja e mirë e
shpejtësisë së rrymimit (figura 5).
28
C
ë rm
ep
26 ri
fo
m
ko
24 f iri së le
ht ë
Ku në s
ë pu
22 m et
emp eratura e a jrit
litsh
e vo
te t nd
20 u sh në t ë rë
K
ë r pu
m ep
itsh
18 v ol
te
h te
Kus
16
T
0
0.2 0.4 0.6 0.8 10 m /s 1.2
S ejtësia e lëvizjes së a jrit
hp
Figura 5
Nëse shpejtësia e rrymimit të ajrit është mbi kufirin e lejuar, ajo do të ndikoj jo mirë në aftësinë punuese të punëtorit,
sepse vjen deri te ftohja jo e barabartë e pjesëve të trupit të njeriut. Në këto kushte shpesh vjen deri te sëmundje të
ndryshme (ishijazi, reuma, ftohja, etj.) dhe çrregullimi i adaptimit normal të njeriut. Më ndihmën e shpejtësisë së
rrymimit të ajrit mund të caktohet aftësia punuese në secilin vend të punës varësisht nga parametrat mikroklimatike.
Në këtë rast, së pari është e nevojshme të matet shpejtësinë e rrymimit të ajrit me katatermometrin.

23. 23
Me katatermometrin praktikisht në vendin e punës caktohet sasia e nxehtësisë (H) në xhula (e reguar në shkallë K) të
cilin mundet që 1 cm2 e sipërfaqes e trupit të njeriut në një sekondë t’ia kthej ajrit për rreth. Në bazë të vlerës së K
Nga grafiku në figurën 6 përcaktohet aftësia punuese në atë vend të punës. Si shembull të përcaktimit të këtillë mund
të na shërbej rasti i kanali i fonderisë së furrës së lartë ku vlera e matur me katatermometrin është H = 9 K . nga
grafiku pastaj shihet se në atë vend të punës gjatë një ndërrimi (8 orë) aftësia punuese do të jetë 62%. Çka do të thotë
se puna efektive gjatë një ndërrimi është 8 × 0.62 = 4.96 orë, përkatësisht 5 orë. Për shkak të rritjes së kushteve jo
të mira mikroklimatike punëtori në vendin e punës do të jetë efektiv vetëm 5 orë gjatë një ndërrimi.
Ky shembull qartë tregon se sa kanë rëndësi dhe ndikim faktorët mikroklimatik në
aftësinë punuese dhe se është e nevojshme të kemi kujdes në problemin e rregullimit dhe
të përshtatjes të parametrave mikroklimatik dhe fiziologjik të mundësive të njeriut.
Figura 6
Ndërrimi i ajrit
Mënyra më e mirë e formimit të kushteve optimale të mikroklimës në hapësirat punuese është ndërrimi i ajrit.
Është tejet e nevojshme në industri ku proceset teknologjike janë burim i shkaktimit të vendit të punës së njeriut. Ajri i
cili futet në hapësirën punuese para së gjithash duhet të jetë i pastër dhe të ketë temperaturën e caktuar, varësisht
nga perioda vjetore, dhe në suaza të Rregullores.
Në fund, kujtojmë se veprimi kompleks i përnjëhershëm i parametrave të ndryshëm të mikroklimës edhe më tepër e
potencon veprimi e vetë jo të mirë në aftësinë e punëtorit. Por, gjatë formimit të rrethit të punës nuk duhet humbur
nga shikimi vepruesit tjerë ergonomik si që janë: ndriçimi, avullimet e ndryshme dëmtues të shëndetit, ajrosje,
zhurma dhe vibrimet e të ngjashëm.
Rrezatimi i nxehtësisë
Në aftësinë punuese të punëtorit në repartet e nxehta në masë të madhe ndikon faktori i mesit punues. Faktori direkt
që ndikon në mikroklim në rrethin e punës, në repartet e nxehta, është rrezatimi i nxehtësië, nën ndikimin e rrezatimit
të nxehtësisë do të ndërrohen edhe vlerat: e temperaturave, lagështisë relative, si dhe shpejtësia e rrymimit të ajrit në
rrethin e punës. Intensiteti i rritur i rrezatimit të nxehtësisë formon kushte jo të
mira të mikroklimës, e cila ndikon jo këndshëm në aftësitë punuese dhe në shëndet
të punëtorit. Optimalizimi i faktorit të rrethit punues në repartet e nxehta kërkon
Figura 7

24. 24
njohjen komplekse të problemit të rrezatimit të nxehtësisë dhe ndërmarrjen e masave të mbrojtjes nga veprimi i tij i
rrezikshëm dhe i dëmshëm (figura 7).
Çka është rrezatimi i nxehtësisë
Trupat e nxehtë të ngurtë deri në temperaturë të lartë të mjaftuar do të skuqen, përkatësisht fillojnë të emitojnë
ndriçim të dukshëm. Por, edhe gjatë temperaturave të ulëta ata emitojnë energjinë në formë të valëve të nxehta. Në të
vërtet, është e njohur mirë se dallimi në mes valëve të nxehta dhe të dukshme kushtëzohet vetëm me specificitetin e
aparateve fiziologjike të shqisës së tonë të dëgjimit dhe nuk do të kenë kurrfarë lidhje me natyrën e njërit dhe valës
tjetër.
Sasia e energjisë e cila ndahet në formë të valëve të nxehtësisë do të varet ashpër nga temperatura e trupit dhe
paraqet rrezatim të nxehtësisë.
Rrezet e nxehtësisë pa pengesë kalojnë nëpër ajrin e qetë dhe të lëvizshëm. Ata mund t’i shmangen rrymimit të ajrit.
Trupi i thithë, i dëbon ose i lëshon rrezet e nxehtësisë. Pjesa e dëbuar dhe e lëshuar e ruan rrezatimin derisa pjesa e
thithur gati në tërësi kalon në nxehtësi.
Burimi i rrezatimit të nxehtësisë në rrethinën e punës
Burimi i rrezatimit të nxehtësisë mund të ndahet në të lëvizshëm dhe jo të lëvizshëm, dhe të pa lëvizshmit mund të jenë
të hapur dhe të mbyllur.
Burimet jo të lëvizshëm i rrezatimit të nxehtësisë janë: furrat për përfitimin dhe shkrirjen e metaleve, furrat për
përfitimin e xhamit (qelqit), të gjitha operacionet dhe proceset te të cilët vjen deri te rritja e ndarjes së nxehtësisë.
Burimet e lëvizshëm të rrezatimit të nxehtësisë janë: detalet e derdhura të nxehta, prodhimet nga farkëtimi, llamarinat
e petëzuara, zgjyrë, etj.
Rrezatimi i nxehtësisë te burimet e hapura (burimi i nxehtësisë në formë të flakës) vepron pandërprerë me intensitet të
lartë nga ai burim. Në praktik gjithnjë është kujdesur që sipas mundësisë, burimi i hapur të transformohet në të
mbyllur. Në prodhimtari burimet më të shpeshta të rrezatimit ku sipas konstruksionit janë shumë të ndryshëm.
Intensiteti i rrezatimit të këtyre burimeve nuk është i njohur por spektri i rrezatimit është shumë kompleks.
Në figurën 8 në mënyrë skematike janë treguar disa nga burimet e rrezatimit të nxehtësisë në procesin e fitimit të
hekurit dhe çelikut.

25. 25
Figura 8
Në kompleksin e tërësishëm të rrezatimit është e nevojshme të dallohen rrezatimet e drejtpërdrejta nga burimi primar
(nga masat metalike e tejnxehura dhe nxehura dhe flaka) dhe rrezatimi sekondar (nga muret e nxehura të furrave,
detaleve, pajisjeve dhe dyshemesë).
Disa nga këta burime të rrezatimit gjithmonë veprojnë në punëtor, si për shembull: prerja e metalit të nxehur,
farkëtimi dhe shtancimi, rrezatimi nga muret e furrave, armatura e metaleve, etj., si dhe lëshuara e kohëpaskohshme
dhe derdhja e metalit, hapja periodike e dyerve të furrës, etj.
Rrezatimi i nxehtësisë dallohet për kah intensiteti, hapësira, kohës së veprimit si nga kahja e rrjedhës së rrezatimit në
raport ndaj pozitës së trupit të punëtorit. Për shembull, nëse rrjedhja bazike e rrezatimit të nxehtësisë nga burimi
primar është i drejtuar kah gjoksi i punëtorit, atëherë rrjedha e rrezatimit sekondar mund të jetë i drejtuar me kahe të
kundërt. Rrethana e tillë mjaftë do ta komplikojë përpunimin konstruktiv të pajisjes mbrojtëse.
Në prodhimtari intensiteti maksimal i rrezatimit del nga rrezatimi jokontinual të furrave për nxehje dhe furrave për
shkrirje në momentin kur hapen dyert, gjatë kalimit të masave të skuqura nëpër kanale, gjatë zhvillimit të metaleve,
elektrolizës së aluminit dhe nga operacionet e ngjashëm.
Rrezatimet sekondare janë të përhershme nga detalet, dyshemesë dhe pajisjeve me më pak intensitet, sepse në ato
raste temperatura e sipërfaqes rrezatuese është më e vogël. Por edhe ky rrezatim nuk duhet të neglizhohet, sepse në
këto raste sipërfaqet rrezatuese janë shumë të mëdha, ndërsa vendi i punës është relativisht i përafërt me këto
sipërfaqe.

26. 26
Transmetimi i nxehtësisë nga burimi i rrezatimit në punëtor
Transmetimi i nxehtësisë në njeri mund të bëhet në këto mënyra:
- me rrezatim (direkt),
- konveksion (thithjen dhe kontakti me ajrin e nxehtë),
- vënia në veprim e nxehtësisë (kontanti me detalin e nxehur).
Figura 9
Veprimet e dëmshme të rrezatimit të nxehtësisë në organizmin e
punëtorit
Energjia e rrezatuar nga pjesa spektrale e nxehtësisë të cilën e thith sipërfaqja e trupit të njeriut (si dhe trupat tjerë)
kryesisht transformohet, në nxehtësi, ku pjesa e së cilës vepron në organizmin e njeriut.
Reaksioni i njeriut në rrezatimin e nxehtësisë është shumë subjektiv. Pikëpamjen që e ka bërë Koh (1957) janë
përcaktuar këto reagime mesatare të njeriut:
Tabela 1. Reaksioni i njeriut nga rrezatimi i nxehtësisë
Intensiteti i rrezatimit të
Reaksioni
nxehtësisë
(4.1868 J/cm2min)
0.09 – 0.14 Ndjeshmëria e vogël e nxehtësisë
0.29 – 0.38 Nxehtësia është e ndjeshme
1.43 – 3.30 Ndjehet përvilmi
4.30 – 8.17 Ndjehet dhimbja
Në vendin e punës punëtori është nën ndikimin më shumë ose më pakë në ngarkesën fizike varësisht nga procesi
teknologjik. Në organizmin e njeriut gjithnjë vepron procesi i produktit të nxehtësisë, rezultat i së cilës është formimi
së sasisë së caktuar të nxehtësisë e cila e mirëmban temperaturën e organzimit preh 38 deri në 37 oC. Nxehtësia e
prodhuar varet nga lloji i punës dhe nga aktiviteti i punëtorit. Për shembull, në pozitën e qetësisë punëtori prodhon
293 kJ/h, gjatë kryerjes së punës së rënd fizike prodhon më tepër se 921 kJ/h, ndërsa gjatë kryerjes së punës së lehtë
fizike prodhon prej 418.6 deri në 502.42 kJ/h.
Në kushtet e prodhimtarisë ndikimi i energjisë së nxehtësisë do të ruhet para së gjithash gjendja e lëkurës së njeriut.
Ndjeshmëria e lëkurës së njeriut në rrezatimin e nxehtësisë caktohet në bazë të strukturës spektrale të burimit të
nxehtësisë, veprimi intensivë dhe zgjatja e saj në vendin e pjesës së lëkurës së rrezatuar dhe gjendjen funksionale të
organizmit.

27. 27
Rritja e temperaturës në pjesët e rrezatuara të lëkurës do të jetë reaksioni i caktuar direkt të organizmit të njeriut në
veprimin e radiacionit të nxehtësisë. Intensivi minimal i rrezatimit të nxehtësisë e cila shkakton në ndjeshmërinë e
nxehtësisë është 1.55×10-3 J/cm2 min.
Ndjeshmëria e dhimbjes dhe e djegies, dhe ndjeshmëria e padurueshëm lajmërohet gjatë rritjes së temperaturës së
lëkurës deri në 46oC. Nëse rrezatimi vazhdon edhe më tej, mund të vijë deri te djegmja.
Në tabelën 2 është treguar koha e durueshme e veprimit të rrezatimit të nxehtësisë të intensiteteve të ndryshme, gjatë
temperaturës së burimit prej 800 deri 1600oC.
Tabela 2. Koja e durueshme veprimit të rrezatimit të nxehtësisë
Intensiteti i rrezatimit të
2 3 4 5 7.5 10 12.5 15 17.5 20 25
nxehtësisë 4.1868
J/cm2 min
1-3
150 – 305
39 – 59
27 – 38
12 – 27
6 – 15
5 – 11
4–8
3–7
3–6
1–5
Koha e durueshme në
sek.
PROVAT DHE PËRCAKTIMI I EFIKASITETIT TË MJETEVE MBROJTËSE TË STABILIMENTEVE
TERMOENERGJETIKE DHE HIDRAULIKE

28. 28
I. HYRJE
Enët dhe stabilimentet, të cilat punojnë nën shtypje, mund të ndahen në dy grupe themelore dhe atë:
A. Enë të palëvizshme dhe stabilimente
B. Enë të lëvizshme
Në enë të palëvizshme dhe stabilimente bëjnë pjesë:
- Kaldaja e avullit
- Enët e avullit
- Tejngrohësit e avullit
- Ngrohësit e ujit
Në enë të lëvizshme bëjnë pjesë:
- Bocat
- Buret
- Enët
- Kaldajat e lëvizshme të avullit.

29. 29
Definicioni i kuptimeve, karakteristikave e disa enëve dhe llojeve e ekzaminimeve, janë përcaktuar me Rregulloret
mbi normativat teknike dhe atë:
- Me Rregulloren mbi normat teknike për sendërtimin dhe përdorimin e kaldajave të avullit, enëve të
avullit/të shpallur në Fletoren zyrtare të RSFJ, numër 7/1957, përmirësimet janë dhënë në Fletoren zyrtare
të RSFJ numër 22/1957, ndrësa ndryshimet dhe plotësimet në Fletoren zyrtare të RSFJ numër 3/1958.
- Me Rregulloren mbi normat teknike për sendërtimin dhe përdorimin e enëve të lëvizshme e të mbyllura për
gazra të komprimuar të lëngët dhe nën shtypje të tretur/të shpallur në Fletoren zyrtare të RSFJ numër
6/1957, përmirësimet janë dhënë në Fletoren zyrtare të RSFJ numër 22/1957 ndërsa ndryshimet dhe
plotësimet ne Fletoren zyrtare të RSFJ numër 3/1958/.
Me dispozitat të këtyre normativave teknike ndër të tjera është përcaktuar se edhe çfarë me cilin emër të enës
dhe stabilimentit nënkuptohet.
A. ENËT E PALËVIZSHME DHE STABILIMENTEVE
A.1 KALDAJAT E AVULLIT
Me kaldaja të avullit nënkuptohet secila anë e mbyllur në të cilën zhvillohet avulli i ujit me shtypje mbi atë të
atmosferës.
Mirëpo dispozitat e Normativave teknike nuk i përkasin:
- kaldajave të vegjël të avullit tek të cilët produkti nga numri i atmosferëve të mbipresionit punues të lejuar
dhe numrit të litarëve të përmbajtjes punues të lejuar dhe numrit të litarëve të përmbajtjes së
gjithmbarshëm të kaldajes me avull nuk kalon 20, me kusht që këto kaldaja mund të jenë të furnizuara me
nga një valvul të sigurisë, me një tregues dhe monometër,
- kaldaja e avullit në të cilën mbishtypja nuk kalon 0.5 stimosfera, me kushtë që ekziston sigures e cila
nguron se mbi presionin maksimal lejuar mos të tejkalohet.
A.2 ENËT E AVULLIT
Më enë të avullit nënkuptohet ena hapësira e së cilës mbushet me avull të ujit ose avull nën shtypje të prodhuar jashtë
enës ose të mbetur nga përmbushja e enës për shkak të ndryshimeve kimike të rrethojës së enës mbizotëron ose mund
të zënë fill shtypja më e madhe se gjysma e atmosferës.
- dispozitat e Normativave teknike nuk i përkasin,

30. 30
- enëve të hapura të ngrohjes indirekte me rrethojë të mbushur me avull të ujit, nëse përmbajtja (mbushja)
nuk është e lëngët dhe nuk bëhet e lëngët as në temperaturë tek e cila përmbajtja mund të ngrohet dhe nëse
shtypja e avullit në hapësirë të rrethojës nuk kalon 0.5 atmosfera.
A.4 NGROHËSIT R UJIT
Me ngrohës të ujit nënkuptohet ena e mbyllur në të cilën ngrohet uji në presion mbi atë atmosferik.
Mirëpo, dispozitat e Normativave teknike nuk i përkasin ngrohësve të ujit në të cilët mbi presion nuk kalon 0.5
atmosferik.
B. ENËT E LËVIZSHME
B.1 BOCAT
Me bocë nënkuptohet çfarëdo boce diametri i jashtëm i të cilave është më i vogël se 420 mm ndërsa gjatësia 2 m.
B.2 BURET
Me bure nënkuptohet çdo bure me masa të ndërtuara për rrokullisje, me përmasa të çfarëdoshme, të vëllimit prej 100
deri në 1000 litra.
B.3 ENËT
Më enë nënkuptohet çfarëdo ene me përmasa të çfarëdoshme e cila sendërtohet në automjet.
Mirëpo dispozitat e gazrave teknik nuk i përkasin.
- enëve për mbushje me shkrirje të amoniakut në një nënshtypje, nëse shkrirja nuk përmban më tepër se 35%
të amoniakut.
- enëve të vogla pa tegel, vëllimi i të cilëve nuk është më i madh se sa 220 cm3 .
B.4 KALDAJAT E LËVOZSHME TË AVULLIT
Ndonëse bëjnë pjesë në enët e lëvizshme dhe stabilimenteve definicioni i detyrave dhe përshkrimi i punëve për to janë
të përbashkëta me kaldajat e palëvizshme të avullit. Disa dallime, janë në formën e shmangies së disa punëve, ose
përmes të disa punëve specifike të cekura posaçërisht në material i cili i përgjigjet disa enëve dhe stabilimenteve.
C. LLOJET E KONTROLLAVE DHE EKZAMINIMET
Bazuar në kushtet me të cilat punojnë (presioni i rritur, temperatura e rritur, dëmtimet e mundura gjatë transportimit)
me normativë precizohet e tëra ajo që mund të parashihet tek sendërtimi si dhe gjatë eksploatimit në mënyrë që të
sigurohet kushtet e sigurta të punës. Këto kushte duhet t’i sigurojë prodhuesi dhe shfrytëzuesi ndërsa përcaktimin e
ekzistimit të këtyre e bëjnë institutet dhe inspektorati kompetent, gjatë kontrollimit.
Në varësi të kohës kur ato bëhen, dallojmë tri lloje të kontrollave:

31. 31
- kontrollimi i parë, i cili bëhet pas sendërtimit të kryer ndërsa para lëshimit në eksploatim,
- kontrollimi i rregullt, i cili bëhet saktësisht në periudhat e caktuara kohore të cilat për secilin lloj të enëve
janë të përcaktuara me normativë.
- Kontrollimi jo i rregullt, i cili bëhet pas riparimit të vogël apo të madh si dhe gjatë zhvendosjes.
Sipas natyrës së vetë kontrollimi mund të përfshijë:
- ekzaminimin me shtypje të ujit të ftohët,
- kontrollimi i brendshëm,
- kontrollimi i jashtëm.
Për secilin lloj të enëve dhe secilën kontroll përshkruhet se çfarë përfshihet në kontrollim dhe ekzaminim, dhe se çfarë
procedimi duhet të ndërmerret gjatë kësaj.
II. DEFINICIONI I DETYRËS
A. PËR ENË TË PALËVIZSHME DHE STABILIMENTE
1. Kontrollimi i parë
Kontrollimi i parë përfshinë:
- ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët,
- kontrollimi i brendshëm,
- kontrollimi i jashtëm,
- kontrollimi i karakteristikave konstruktive dhe dokumentacionit.
Tek kaldajat e lëvizshme te avulli kontrollimi i jashtëm nuk është i obligueshëm përveç nëse gjatë kontrollimit të
brendshëm nuk vihet në dukje se a është e nevojshme bërja e ndryshimeve dhe përmirësimeve kështu që me
kontrollim të jashtëm konstatojmë se a janë bërë ato apo jo.
Kontrollimi i parë bëhet:
- pas sendërtimit (vendosjes) në vendin e eksploatimit dhe para lëshimit në punë,
- pas bërjes së rekonstruktimit e cila është bërë në bazë të lejes së organeve kompetente,
- pas në ndërrimit të vendit të punës.
2. Kontrollomi i rregullt
Kontrollimi i rregullt përfshinë:

32. 32
- ekzaminimin me shtypjen e ujit të ftohët,
- kontrollimin e jashtëm,
- kontrollimin e brendshëm.
Këto kontrollime dhe ekzaminime bëhen gjatë periudhës së eksploatimit në afatet saktësisht të caktuar dhe atë.
- ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët me kontrollim të obligueshëm të brendshëm, një në gjatë vite,
- kontrollimi i brendshëm bëhet në çdo tri vit (një herë gjatë ekzaminimit në shtypje të ftohët, e një pa të,
radhazi).
Tek kaldaja e lokomobilëve të cilët përdoren vetëm për sjelljen e fryteve bujqësore, kontrollimi i brendshëm bëhet pas
12 viteve. Nëse dyshohet se ekziston ndonjë prishje e llamarinës në brendinë e kaldajes, ose nëse shfrytëzuesi këtë e
kërkon, shikimi i brendshëm bëhet edhe para kësaj kohe. Atëherë kur kaldaja i bënë 12 vite vjetërsie, kontrollimi i
brendshëmëhet për çdo tri vite, dhe gjatë çdo kontrollimi të dytë bëhet edhe ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët.
Gjatë kësaj duhet pasur kujdes se gjatë kontrollimit të brendshëm, të gjitha tubat e zjarrit duhet të nxirren në çdo 12
vite. Në rastin e nxjerrjes së këtyre tubave përnjëherë, duhet të bëhet kontrollimi i brendshëm.
3. Kontrollimi jo i rregullt
Kontrollimi jo i rregullt përfshinë:
- ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët,
- kontrollimin e brendshëm,
- si dhe kontrollimin e jashtëm në rastin kur në bazë të ekzaminimin me shtypje të ujit të ftohët ose gjatë
kontrollimit të brendshëm konstatohet se është e nevojshme që të bëhet ndonjë riparim i vogël ose
ndryshim në stabiliment apo ndërtesë, përkatësisht në impiantin e ndërtesës, pas së cilës nuk është e
nevojshme përsëritja e ekzaminimit me shtypje të ujit të ftohët. Kontrollimi i jashtëm mëketë rast paraqet
sprovimin e kryerjes së operimeve të cekura më parë.
Kontrollimi i jashtëm bëhet:
- para lëshimit në punë (repart) të stabilimentit i cili para kësaj ka qenë dy ose më shumë vite jashtë
përdorimit,
- kur stabilimenti ka qenë i flakëruar ose ka mbetur pa ujë, dhe me këtë rast një pjesë e tij është tejngrohur,
me ose pa dëmtime të dukshme të sipërfaqeve. Në këtë rast mund të kërkohet edhe ekzaminimi i materialit,
- nëse stabilimenti është dëmtuar dhe se janë bërë disa nga këto riparime,
a) ndryshimi i një pjese apo e tërë tuba e flakuesit, rrjedhimisht e një pjese tjetër diametri i së cilës është
edhe më i madh se 102 mm,

33. 33
b) - ndryshimi mbi 15% të numrit të gjithmbarshëm të ankorave apo bulonave të plafonit,
- mbi 25% të numrit të gjithmbarshëm të tubave të ujëngrohjes,
- mbi 50% nga numri i gjithmbarshëm i tubave të tymit,
c) ndryshimi i një pjese të llamarinës së kaldajes, pavarësisht nga madhësia e saj,
d) ndryshimi i më së paku të 15 ribatinave të njërës apo tjetrës ose më së paku 25^ të numrit të
gjithmbarshëm të ribatinave në një tërësi,
e) nëse riparimi është bërë me saldim,
f) nëse në sipërfaqen e kaldajës janë vënë në dukje shtreresat, poret, gërvishtet dhe dëmtimet tjera. Në
këtë rast mund të kërkohet edhe kryerja e ekzaminimit të materialit.
Në rastin kur tek kaldaja e lëvizshme e avulli ndërrohet një mur i flakëruesit, një pjesë e llamarinës ose me saldim
bëhet riparimi i vendit të dëmtuar duhet të bëhet kontrollimi jo i rregullt.
B. PËR ENË TË LËVIZSHME
1. Kontrollimi i parë
- ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët,
- kontrollimin e brendshëm,
- kontrollimin e jashtëm,
- provën e karakteristikave konstruktive dhe të dokumentacionit.
Kontrollimi i parë bëhet para përdorimit të çdo ene të re të rivendosur (sendërtuar).
2. Kontrollimi i rregullt
Kontrollimi i rregullt përfshinë:
- ekzaminimin me shtypje të ujit të ftohët,
- kontrollimin e brendshëm,
- kontrollimin e jashtëm.
Ky kontrollom bëhet në afat saktësisht të caktuar ndërsa kërkesën për këtë e bënë shfrytëzuesi i enës. Ekzaminimi më
shtypje të ujit të ftohët dhe kontrollimi i brendshëm bëhen njëkohësisht. Afatet për kryrjen e këtij kontrolli janë për
çdo:
- 5 vit për enë të ndërtuar me çelik,

34. 34
- 3 vit për enë të ndërtuara apo me çelik i legiruar,
- 2 vit për enë të cilat janë të dedikuara për mbushje me gazra agresiv (klori, hidrogjeni i kolorit, dyoksidi i
sumporit, fosgeni, azoti, tetraoksidi, hidrogjeni i Lumpurit, sluoridi i borit, gazi ndriçues, gazi i tokës,
thartira e sumporit etj.).
Enët për acetilen, si dhe të gjitha enët tjera janë të mbushura me masa poroze, i nënshtrohen kushteve të veçanta të
ekzaminimit.
3. Kontrollimi jo i rregullt
Kontrollimi jo i rregullt përfshinë:
- ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët,
- kontrollimin e brendshëm,
- kontrollimin e jashtëm,
Ky kontrollim bëhet sipas nevojës që paraqitet, jashtë afateve të caktuara kohore.
III. PËSHKRIMI I PROCEDIMEVE TË KONTROLLIMIT
A. PËR ENË TË PALËVIZSHME DHE STABILIMENTEVE
A.1 EKZAMINIMI ME SHTYPJE TË UJIT TË FTOHËT
Ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët bëhet me qëllim të vërtetimit mbi moslëshuarjen e enës dhe gjendjes së formës
së saj.
Gjatë ekzaminimit me shtypje të ujit të ftohët presioni provues duhet të jetë:
- 1.3 ×P – shtypja punuese, por më së paku 1 bara mbi te,
- 1.5 ×P – për stabilimente tek të cilat brendësia nuk është sa duhet e dukshme, por gjithashtu më së paku 1
mbi presioni punues,
- 1.2 ×P – për stabilimentet të cilët përbëhen prej tubave pa tegela, edhe nëse brendësia nuk është sa duhet e
dukshme. Kjo vlen edhe për kaldaja me koka të ribatinuara.
Tek kaldaja me presione të larta duhet të sprovohet se ngarkesës gjatë ekzaminimit nuk arrin kufirin tërheqjes së
materialit.
Kontrollimi me shtypje të ujit të ftohët matet me anë të manometrit kontrollues të organit te i cili bëhet kontrolla.
Presioni mbahet në atë nivel për kohë prej 5 minutash pas kësaj kohe ai bie në shtypjen e lejuar të presionit të ujit. Ky
presion mbahet në veprim aq gjatë deri sa të zgjatë koha e kontrollimit.

35. 35
Ekzaminimi i suksesshëm nëse në stabilimentin e avullit nuk janë tregu çarjet, nëse nuk ka ndryshime të dukshme të
formës të cilat mbesin edhe pas ekzaminimit të përfunduar dhe nëse nuk është vënë në pah rrjedha.
Pikosja në tërsinë e llamarinës me ribatina, apo lëshimit në stilat e ujëtreguesëve dhe armaturës tjetër, të cilat nuk
pengojnë në mbajtjen e presionit, nuk ndikojnë në vlerësimin e ekzaminimeve.
Ekzaminimi gjatë të cilit në tegelat e salduar vërehet dukuria e pikosjes konsiderohet si i pasuksesshëm.
Pas eliminimit të gabimeve të vëna në dukje tek ekzaminimi me shtypje të ujit të ftohët i cili konsiderohet si i
pasuksesshëm, bëhet sërish ekzaminimi i njëjtë.
A.2 KONTROLLIMI I BRENDSHËM
Kontrollimi i brendshëm konsiderohet si i suksesshëm nëse në muret e stabilimentit nuk vëhen në dukje.
- shtresimi i materialit, gërvishtjet dhe çarjet,
- dëmtimet nga korrozioni i cili mund të rrezikon sigurinë,
- deformimet dhe dëmtimet tek të cilat është ardhur për shkak të tejngrohjes,
- dëmtimet e ribatinave, ankorave, bulonave të plafonit dhe pjesëve tjera,
- jo rregullsia me tegelat e salduar.
Mbas eliminimit të gabimeve të vëna në dukje gjatë kontrollimit të brendshëm i cili konsiderohet si jo i suksesshëm
shkohet në kontrollimin e sërishëm.
Gjatë bartjes së kontrollimit të brendshëm në veçanti i kushtohet kujdes gjendjes së mureve, ribatinave, ankorave,
bulonave të plafonit dhe lidhjeve tjera. Kontrollohet gjendja e tubave të flakruesit, tymit dhe atyre të ujit, gurit,
kaldajes, kanaleve të tymit, rrjetës furnizuese, tubave lidhëse ndërmjet kalas dhe ujëtreguesit. Gjithashtu konstatohet
qëndrueshmëria pjesëve tjera të kadajës si dhe vetive kimike dhe fizike të ujit furnizues.
A.3 KONTROLLIMI I JASHTËM
Kontrollimi i jashtëm llogaritet si i suksesshëm nëse në stabilimentin nuk vërehen:
- shtresimet e materialit, gërvishjet dhe çarjet,
- dëmtimeve nga korrozioni e cila mund të rrezikojë sigurinë,
- deformimet dhe paraqitja e poreve te disa elemente,
- pasaktësia, dëmtimet ose mungesa e armaturës e cila është e parashikuar,
- pasaktësia në tegelat e salduar.