Streektaalconferentie 2015, Brussel. Powerpoint bij de lezing van Vincent de Rooij

1. Onzichtbare aanwezigheid:
Dialect in de hedendaagse grote
stad.
Vincent de Rooij
Amsterdam Institute for Social Science Research
University of Amsterdam
Streektaalconferentie, Brussel, 20 november 2015

2. Dialect in de randstad
• Leids, Haags, Utrechts, Rotterdams, Amsterdams zijn natuurlijk als
dialecten te beschouwen maar:
• Ze staan in vergelijking met dialecten buiten de grote steden erg dicht bij de
Standaardtaal
• In een stad als Amsterdam spreekt een meerderheid geen Amsterdams maar
Standaardnederlands (of iets wat daar heel dicht tegenaan zit)
• Spreken van Amsterdams is ook sterk gecorreleerd met lagere klasse-
oriëntatie
• Veel sprekers van Amsterdams wonen tegenwoordig buiten Amsterdam

3. Hoe moeten we ‘dialect’ begrijpen als het
gaat om de taal van de grote stad?
“Je kunt het als chauvinistisch Rotterdammer natuurlijk betreuren dat je taal
zo bepaald wordt door mensen van buiten. Maar je kunt het ook begrijpen
als een teken dat het Rotterdams de taal is van de grote stad, en een taal die
kennelijk grote aantrekkingskracht uitoefent op allerlei mensen van buiten
die stad. Een echte stad hééft geen eigen dialect in de zin van een door
duidelijke grenzen afgebakende taal. Rotterdam is altijd een meltkroes
geweest waar mensen van over de hele wereld naartoe trokken en waarheen
ze hun eigen taal meenamen. Zolang we kunnen terugkijken, is het een stad
geweest van immigranten uit Zeeland en Turkije, uit Brabant en China, en
een tijdelijk toevluchtsoord voor zeegasten van alle wereldzeeën. Geen
wonder dat de taal er een is die ook en misschien zelfs wel vooral door
buitenstaanders bezongen wordt en die ook sterk door die buitenstaanders
beïnvloed is” (van Oosterdorp 2002: 15-16, mijn nadruk, vdr)

5. parool.nl 26 augustus 2015

6. De meeste geboren Amsterdammers vind je
in de goedkopere buurten buiten het centrum
• Centrum van de stad te duur voor
lagere en laag-midden inkomens
• Leidt tot ‘onzichtbaarheid’ van
geboren Amsterdammers en
Amsterdams in grote delen van de
stad
In Amsterdam geboren personen in Amsterdam
naar buurt, 2004

7. Maar wie zijn de geboren en getogen
Amsterdammers?

12. Onzichtbare dialecten en dialectsprekers in
Amsterdam
• Een stad als Amsterdam heeft veel inwoners buiten de stad zijn
geboren en getogen
• Daarom: veel inwoners die een ander dialect spreken dan
Amsterdams
• Onzichtbare dialecten en dialectsprekers in de stad

13. Eén van de ‘onzichtbare’
dialecten van Amsterdam
De overbekende dialectkaart
van te Winkel 1898,
de witte pijl geeft aan:
geboorteplaats en woonplaats
tot 18 jarige leeftijd van V. de
Rooij
> In Amsterdam wordt
Oostzeeuwsvlaams gesproken
(als auteur spreekt met zijn
broer die hetzelfde dialect
spreekt en ook in Amsterdam
woont)

14. Waar praten we over als we het hebben over
‘dialect’ in ‘de stad’
• ‘dialect’
• ‘autochtoon’ dialect, vaak gesitueerd in slechts één of beperkt aantal afgebakende
plekken
• Dialecten van sprekers die een herkomst van buiten de stad hebben (grote
verschillen bepaald door variatie in migratie)
• On/zichtbaarheid van vele dialecten in de stad
• ‘de stad’
• (hedendaagse) steden zijn complexe stelsels:
• stelsels van sociale netwerken
• waarvan sommige elkaar doorsnijden
• en zo relatief autonome geïsoleerde clusters vormen
• stelsels van relatief zelfstandig functionerende, afgebakende en benoembare plaatsen
• waar mensen met gedeelde belangen in gezamenlijke sociale praktijken samenkomen (scholen,
kerken, werkplekken, markten, overheidsinstellingen, ziekenhuizen, etc.)
• stelsels van routes tussen die plaatsen en places of residence (thuis)

15. Beperkt zicht op urbane diversiteit
“Gerade der hohen Komplexität wegen kann der urbane Raum dem
Beobachter ein opakes Bild bieten, das ihn auf die eigene Perspektive
reduziert: Man sieht nur noch dasselbe, man geht dieselben Wege,
man bemerkt nur noch Bekanntes. Der urbane Raum kann überfordern,
ermüden, zum Rückzug bewegen. Doch behält der urbane Raum seinen
ungebrochenen Reiz als Ort der Befragung und Infragestellung eigener
Annahmen, als kommunikative Herausforderung. Die Stadt als Ort des
perspektivischen Lernens, als Ort der konstanten Irritation, bleibt
deshalb ein Raum, den es seines spezifischen Zusammenspiels der
Codes wegen zu verstehen gilt.”
(Franceschini 2007: 6)

16. Verschil tussen ‘stad’ en niet-stad
• Maar zijn voornoemde kwalificaties uniek voor de stad?
• Zien we dit niet ook in de kleinere plaatsen buiten de grote
agglomeraties?

17. De sociale semiotiek van ‘dialect’ en z’n
sprekers
• De- en reterritorialisering
• Het Amsterdams bestaat volop buiten Amsterdam:
• Amsterdammers die buiten Amsterdam wonen
• Amsterdams in de populaire muziek
• Lokale initiatieven die gericht zijn op behoud van immaterieel erfgoed
• (stereo)typing (cf. Pittsburghese)
• Het social type van de Amsterdamse lefgozer
• Commodificering (.amsterdam TLD, Jordanese levenslied)
• Het Amsterdams als verhandelbaar product

18. Echte Amsterdammers registreren nu hun
.amsterdam domein
• Recente campagne om met behulp van Amsterdams dialect
.amsterdam domeinnamen te verkopen
• Speelt in bestaande sociale stereotypen
• De PR Miep https://youtu.be/2mZQvRjwmuY
• Creatieve alleskenner https://youtu.be/iCGCrik5Psc
• De aannemer https://youtu.be/jEm5Ag_GLDs

20. Mokums.nl: een complex mix van erfgoedbeheer,
commodificering, stereotypering, en
reterritorialisering van alles wat Amsterdams is
Disclaimer
MokumsNL is een verzameling van zaken zie zich afspelen in Amsterdam. Met name zijn wij op zoek naar alledaagse dingen die toch uniek zijn, soms zo
uniek dat niemand erbij stil staat dat ook dit Amsterdam is.
Wij steken al jaren veel tijd in de site en het resultaat wordt ook gewaardeerd. De NOS, CNN en diverse bladen en blogs hebben wij van input voorzien.
Soms krijgen wij daar geld voor, soms exposure, maar vaak ook is het een uitruil van informatie of links. Als wij iets van een ander gebruiken is dat met
toestemming maar verreweg het meeste op onze site is door ons zelf gemaakt.
Zeker, alles is een product van wat je al eens gezien of gehoord hebt, dat zal bij ons ook zo zijn maar er is een verschil. Wij schrijven op een bepaalde
manier die grote groepen aanspreekt, kort en bondig met foto's ter illustratie. Zonder de hulp van onze vrienden en lezers is MokumsNL niks maar wij
trekken er wel altijd zelf op uit om een verhaal rond te maken.
De foto's zijn dan ook altijd eigen werk, in het begin gebruikten wij wel eens foto's waarvan wij dachten dat die rechtenvrij waren maar door de jaren
heen bleek dat dat toch niet altijd het geval is. Wij hebben inmiddels leergeld betaald (letterlijk.) Maar wat voor ons geldt werkt andersom natuurlijk net
zo. Alles wat op MokumsNL staat is ons eigendom, ook al is de input van anderen noodzakelijk geweest voor een bepaald onderwerp.
Vraag het ons als je iets wilt gebruiken, van geval tot geval bekijken wij of we dat willen. In de meeste gevallen zullen wij geen toestemming geven als er
geen enkele tegenprestatie tegenover staat.
Hetzelfde geldt als ons gevraagd wordt ergens aandacht aan te besteden. Als wij een restaurant of evenement bespreken zijn we er zelf geweest en
hebben we netjes betaald, wij worden nooit betaald voor een goede recensie. Dat houdt MokumsNL transparant en eerlijk.
Op De Dokwerker en Het Verraad van Anne Frank hebben wij ook veel unieke informatie staan, als iemand iets 'leent' of herschrijft kan ik daar weinig
tegen doen en dat zou ik zelfs ook niet willen want zo werken wij zelf ook. Maar wij geven er wel altijd een draai aan die aanspreekt, de manier van
werken is dus ons eigen ding en daarbij hoort dat het exclusief moet blijven.
Omdat ook wij brood moeten kopen is op alles een uitzondering te maken maar echt, alleen na overleg.
Bel of mail ons als je informatie wilt: 06 - 2555 1644
MAIL JOPIE EN CARRIE
Mocht je zelf van mening zijn dat er op deze site iets staat dat van jou is dan is dat zonder opzet gebeurd en zullen wij dat in overleg aanpassen.
Bron: http://www.mokums.nl/sitemap.php

24. In plaats van een conclusie
• Wat leert de stad ons dat van belang is voor de studie van dialect en
streektaal?
• Sprekers en dus ook de dialecten die ze spreken zijn meer dan ooit mobiel
• Dus focus van onderzoek moet zijn: dynamische netwerken van sprekers
• Welke doelen hebben we in het onderzoek van dialect en streektalen?
• ‘Oude’ uitgangspunt van ‘salvage’ dialectologie: kritisch kijken naar de verborgen
agenda’s daarvan
• Durven uitkomen voor het gegeven dat alle keuzes in onderzoek uiteindelijk politiek
gemotiveerd zijn en politieke consequenties hebben
• Welke actieve rol voor sprekers is er in dit onderzoek?
• Nieuwe manieren van documenteren van talige kennis en praktijken geven
mogelijkheid om sprekers meer te laten zijn dan klassieke informanten