De noodzaak tot verduurzaming van consumptie en productie. Poging tot probleemschetsing en globale oplossingen. Toelichting studie traject Netwerkeconomie - Greenovation Management.

1. System Shifters DUURZAME INNOVATIE WAT, WAAROM, HOE? NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 1

2. WAAROM? Duurzaamheid = Hippe hype ? Ecochic? Maar ook ecomoe, ecohypocriet, ecolui... Voor betere westerse middenklasse en hippe vogels? Duurzaamheid wordt mainstream ! NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 2

4. Eenpoging ...NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 3

5. CLIMATE CHANGE/ENERGIE

7. Mondialedaling 50-85% uitstoottegen 2050

8. VoorWesterselanden: dalinguitstoot 80-90% !!!

10. Brugge Plage ???

11. AFVAL MILIEUVERVUILING

14. + Sociale Onrechtvaardigheid

15. Klimaat - sociale rechtvaardigheid Wereldwijde uitstoot broeikasgassen Dodelijke slachtoffers klimaatverandering NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 12 Bron: www.ieet.org

16. Risicoverschil Noord-Zuid op gevolgen klimaatverandering is 1/80

17. WATERSCHAARSTE

18. Slechts 2,5 % van alle water is zoet water en 70% daarvan zit in gletsjers, 1/6 hangt direct af van water uitglestjers

19. Opraken fossiele brandstoffen (piekolie) en grondstoffen

20. Over: Koper: 57 jr Goud: 41 jr Indium: 8 jr Recycle rate: Koper: 31% Goud: 43% Indium: 0%

21. OVERBEVOLKING Bron: Museum of Natural History and Science (New York)

22. Sinds 2006: Zuidenverhuurtong. 20 miljoen hectare landbouwgrondaanbuitenlandseinvesteerdersvoorvoedsel- en biobrandstoffenproductie VOEDSEL- SCHAARSTE Tegen 2050 moet wereldvoedselproductie + 70% om bevolkingsgroei op te vangen...

23. Rijkste 20% consumeert: 45 % van alle vlees en vis 58 % van alle energie 84 % van alle papier 87 % van alle auto’s Armste 20 % doet het met: 5 % van alle vlees en vis 4 % van de energie 1 % van het papier en de auto’s. Jaarlijkse elektriciteitsconsumptie: Tsjaad: bijna 9 KWh/inwoner DR Congo: 10,5 KWh/inwoner België: 7.940 KWh/inwoner Luxemburg: 12.900 KWh/inwoner. Bron figuur: www.footprintnetwork.org

24. AFNAME BIODIVERSITEIT

25. ONTBOSSING

26. De ultieme, mooie, snelle, efficiënte groene auto om in de file te gaan blinken? vs MOBILITEIT

28. Stress ... Overbevolking Klimaatopwarming Grondstoffenschaarste Globalisatie Milieuvervuiling Water en voedselschaartse Energie-Piekolie Ontbossing Verlies Biodiversiteit Mobiliteit Sociale onrechtvaardigheid ...... NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 25

29. No Planet B !!! Ecologische voetafdruk NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 26 Bron: Footprintnetwork.org

30. No planet B !!! ‘Earth Overshoot Day’ 1986: 31 december 1990: 7 december 1995: 21 november 2006: 9 oktober 2007: 28 september 2008: 23 september 2009: 25 september! NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 27 Bron: Footprintnetwork.org

31. No planet B !!! Gem EVA/capita NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt Bron: LPR rapport (WWF) 2006 28 Bron: Footprintnetwork.org

33. www.wwf-footprint.be/nl/

34. lowimpactman.be / lowimpactman.wordpress.be

35. footrpintnetwork.orgNicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 29

36. Hoe zijn we hier aanbeland ? CONSUMO ERGO SUM THE STORY OF STUFF http://www.youtube.com/watch?v=gLBE5QAYXp8 We zitten allemaal lekker comfortabel in de spullen... maar waar komen die allemaal vandaan en wat gebeurt ermee als ze out of use zijn? NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 30

37. Hoe begon dat ook alweer? Consumo ergo sum Evolutie totale consumentenkrediet US NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 31

38. Consumo ergo sum Sterke groei van de CONSUMPTIE vanaf 2000 NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 32

39. Consumo ergo sum Vanaf januari 2005 zijn de inkomsten kleiner dan de consumptieve bestedingen (US) NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 33

40. Consumo ergo sum...

41. + Crisis Financieel systeem + verschuiving economisch macht nr Oosten (BRIC) Welvaart vs welzijn NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 35

42. paying with dollars and respect March 12, 2010 The strength of consumers never has been bigger than today. Imagine them mining the current potential to evolve towards a radically modified system of value transfer. Is it time to re-think economic growth? 'The crisis doesn't only make us free to imagine other models, another future, another world. It obliges us to do so.' President Nicolas Sarkozy, Paris, September 2009

44. Begrippen MVO Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een continu verbeteringsproces waarbij ondernemingen vrijwillig op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde manier in de gehele bedrijfsvoering opnemen, waarbij overleg met de stakeholders, of belanghebbenden, van de onderneming deel uitmaakt van dit proces. Profit: de economische dimensie van ondernemen. Goederen en diensten voortbrengen met winst als maatstaf voor de maatschappelijke waardering ervan. People: de sociale dimensie van ondernemen. De gevolgen van ondernemen voor mensen binnen en buiten de onderneming. Planet: de milieudimensie van ondernemen. De effecten van ondernemen op het natuurlijke leefmilieu. NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 38

45. Begrippen Transitie Een transitie is een structurele maatschappelijke verandering die het resultaat is van op elkaar inwerkende en elkaar versterkende ontwikkelingen op het gebied van economie, cultuur, technologie, instituties en natuur en milieu. In het begin van een transities gaan veranderingen vaak traag, hetgeen met een S-curve gevisualiseerd kan worden. Na een ‘take off’ komt een versnelling, en uiteindelijk volgt een stabilisatie als de omslag is voltooid. Bij transities kan verder op zowel macro-, meso- als micro-niveau sprake zijn van veranderingsgerichte activiteiten (J. Rotmans). NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 39

47. II. SOLUTIONS DUURZAME INNOVATIE NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 41

48. Waar zijn we ? Globale herbalancering ? Post carbontijdperk ? Oosterse Renaissance? Duurzaamheidsrevolutie? NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 42

49. Innovatie INNOVATIE is everywhere INNOVATIE = VALUE STREAMS cfr Schumpeter & disruptive innovation, creative destruction INNOVATIE is HOT NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 43

50. De zesde innovatiegolf Geert Noels - Econoshock Zes innovatiegolven golf 5: Software, netwerken, biotech, ICT golf 6: Nano, HE, duurzame technologie, klimaatbeheer piek rond 2025 Bron: www.econoshcok.be NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 44

51. Begrip Duurzameinnovatie Eenmogelijkedefinitie: Een aspect van duurzameontwikkelinggericht op producten en productiewijzen, en de economische, ecologische en socialeeffectendaarvan. Duurzameinnovatiebetrefttelkens de heleketenvanafgrondstofwinning, via productie en consumptie tot restverwerking. Duurzameinnovatiewordtgerealiseerd door kenniscreatie. Duurzaamheid is daardooreenrelatiefbegripomdat de inzichten in watduurzaam is voortdurendwijzigen. Het innovatieprocesmoetdaaromzozijningerichtdatverduurzamen de basishouding is. NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 45

52. Innovatie Duurzame Product innovaties: zie bvb Systeeminnovaties PRODUCT INNOVATIE SYSTEEM TRANSITIE NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 46

53. Innovatie - Consumptie Technologie onvoldoende voor transitie (cfr rebound effect) ! GEDRAGSVERANDERING SYSTEEMINNOVATIES Processen ! Duurzame Consumptie NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 47

54. Duurzaamheidstransitievereist: Gedrag, attitude, socialenormen, structuren Erkomtwat op gang (vboverheid, voeding, energie, bouwen) vsvbreizen Duurzame Productie Duurzame Consumptie NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt REBOUND EFFECT 48

56. of beide ?

57. Gedragveranderingvoorandersconsumeren ?PUSH Negatieve boodschap Sexy, fun, beschikbaar NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt vb C2C Braungart (“Afval is voedsel”) PULL 49

59. Samen energie besparen leuker dan alleen

60. Energiemeester: tips en informatie

61. Tussentijdse energieborrels: maak verandering plezant

62. Enorm succes in Vlaanderen: 105 gemeenten, 346 wijken, 3340 gezinnenNicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 50

64. Duurzameaankoop, SCM, reverse logistics, green marketing, bewustwording, MVO, recycling, ketentransparantie, afvalscheiding, subsidiebeleid, ...

65. Technologie!! cfr Clean Tech HE (Electrawinds, Enfinity, Energy ICT, VynckeEnergietechniek, ...), Internet of Things, RFID, smartphone apps, smart grids,

66. LokaleProductiecfrbiovoeding, rapid 3D printing, cfr. video iMade vbnNicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 51

67. Onze producten moeten tot meer welzijn van onze klanten leiden. Dan ontkom je er niet aan om zuinig te zijn op grondstoffen, milieu en het klimaat Het streven naar duurzaamheid maakt je ook concurrerend: minder energieverbruik bij productie, minder verpakkingsmateriaal en componenten zonder giftige stoffen leiden tot meer effectiviteit. Wij willen marktleider zijn op het gebied van duurzaamheid Bovendien zal de klant duurzaamheid in toenemende mate meewegen bij zijn aankopen.

69. Creëertafval en schadelijkeemissies

70. “cradle to grave”

71. Competitie: tegenelkaar

72. Based on efficiency: “minder”

73. Inspired by “lineairdenken”NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 53

74. Inspiratie: C2C alsinnovatieplatform 3 BASIS PRINCIPES: 1° AFVAL = VOEDSEL BIO of TECH cyclus Nutriëntenwordenopnieuwnutriënten 2° ENERGIE= GEBRUIK ZON / RENEWABLES 3° CELEBRATE DIVERSITEIT (Bio-, cultureel, conceptueel,…) "De industrie moet ecosystemen - het biologische metabolisme van de natuur - beschermen en verrijken. Tegelijkertijd moet zij een veilig, productief technisch metabolisme in stand houden voor hoogwaardig gebruik en de circulatie van minerale, synthetische en andere materialen." Bron: MBDC NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt

76. Consumptie is nietmeerschadelijk

77. Economischegroei is verantwoord

78. Brugtussenondernemers en milieubeschermers

79. Ruimtevoorvernieuwing van bedrijfsmissiesNicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt

80. C2C ECO-EFFICIËNTIE vs ECO EFFECTIVITEIT MORE GOOD, NOT JUST LESS BAD RECYCLING vs DOWNCYCLING en UPCYCLING NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt SAMENWERKING / OPEN DATA

81. C2C... Kringlopen sluiten... NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 57 VIDEO: C2C platform

82. C2C NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 58

84. Sceptiscisme vs optimisme Karl Popper: wetenschapsfilosoof liberale democratie Maar ook bekend om : “ Optimism is a moral duty” NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 60

85. Optimism is a moral duty ... http://masdarcity.ae/en/ NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 61

86. Optimism is a moral duty ... NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt JULLIE… 62

87. De groene economie... Crisis scheptkansen ! Duurzaamheidhoortaantrekkelijk, sexy tezijn ... Diensteneconomie: Leasingconcepten, van verbruikersnaargebruikers, systeeminnovaties! Cfrstudie OVAM verdiensting Globaalprobleem, globaleoplossing, blik op de wereld! ”Treating products as capital goods will create more jobs because repair, renovation, disassembly and remanufacturing are inherently more labor-intensive than original equipment manufacturing. These activities (...) are less repetitive and standardized. For workers they will be more interesting and will require higher levels of skill.” (Ayres, 2008) Arbeidsintensief, hogerewaarde, opleiding en vorming NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 63

88. Conclusie Welke vakken ? MVO, Ecologische Economie, Energie Economie, Green IT, Duurzaam bouwen, duurzame bedrijventerreinen, Mens en Ecologie, duurzaamheidsrapportering, probleemoplossend denken en creativiteit, duurzame innovatie, duurzaam ondernemen ... De groene economie, duurzame innovatie en greenovation & Netwerkeconomie = a PERFECT MATCH ! NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 64

89. CHANGE… NIEUWE UNIEKE OPLEIDING: HOWEST/ NETWERKECONOMIE/ GREENOVATING ORGANISATIONS WWW.HOWEST.BE/NETWERKECONOMIE NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt

91. Skills, competenties, waarden, kennis, attitude

92. Integratie in het bedrijfslevenNicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 66

93. Netwerkeconomie Greenovation Competenties Samenwerking, Co-creation, zievb SCM voor reverse logistics cfr. Emergent collectives vbklimaatwijken, transitiewijken etc. Lateraaldenkenvslineair , overzicht, processen, helicopter view Creativiteit & pro-actiefOndernemerschap, actiegericht Linken ! Systeemdenken ! Complexiteit van duurzaamheid vb HE: Smart grid: ICT toptech, Zie ICT pijler NE Internationaal (netwerken) open geest, blik op de wereld NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 67

94. The End ... of ... The Beginning? Dank voor uw aandacht ! Nico Storme Nico.storme@gmail.com Nico.storme@howest.be Tel 0478/600317 Twitter, skype: nicostorme NicoStorme @ System Shifters Brugge, 19/6/2011 HOWEST NETWERKECONOMIE GreenovationMgmt 68