1) Informacja o Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej 2) Kierunek Austria czy Niemcy? obszar współpracy w ramach sieci EURES 3) Konsekwencje otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników i pracodawców z Dolnego Śląska 4) Konferencja podsumowująca zakończenie badań zrealizowanych w ramach projektu „Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji”

1. NR9
publikacja bezpłatna
INFORMATOR
Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji
w w w. o b s e r w a t o r i u m . c m s i k o . p l
1
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

2. słowo wstępne
Z ogromną przyjemnością przekazuję Państwu dziewiąte wydanie Informatora Dolnośląskiego
Rynku Pracy i Edukacji – kwartalnika wydawanego w ramach projektu „Obserwatorium
Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji”, który od dnia 1 stycznia 2012 r. realizowany jest przez
Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej jako beneficjenta systemowego ww.
projektu.
Mobilność zawodowa pracowników i ich rodzin w dużej mierze wpływa na sprawne funkcjonowa-
nie Jednolitego Rynku Unii Europejskiej, którego jedną z fundamentalnych zasad jest swobodny
przepływ osób wyrażający się między innymi w równym traktowaniu obywateli Unii w dostępie do
pracy. Przystąpienie Polski do UE spowodowało, że Polacy masowo zaczęli wyjeżdżać za granicę
głównie w celach zarobkowych. Migracja w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy, albo w ogóle pracy,
niemalże stała się strategią życiową dla osób, które nie mają możliwości znalezienia godnego
zatrudnienia. Emigracja Polaków od 2004 r. przybrała duże rozmiary, jednocześnie w kolejnych
latach zmieniała również kierunki wyjazdów, co było efektem liberyzacji coraz większej liczby ryn-
ków pracy przez kraje UE. Wiodącym kierunkiem w szczycie wyjazdów migracyjnych po akcesji
Polski do Unii Europejskiej były Wielka Brytania i Irlandia. Austria i Niemcy jako ostatnie kraje tzw.
„starej Unii”, wprowadziły swobodny przepływ pracowników. Największe emocje wśród naszych
rodaków wzbudzało otwarcie niemieckiego rynku pracy. Tradycyjnie jeszcze przed wejściem
Polski do Unii Europejskiej, Niemcy utrzymywały silną pozycję jako głównego kraju docelowego
polskich emigrantów zarobkowych. Szczególne znaczenie w wyjazdach do Niemiec miała praca
sezonowa, która była najbardziej dostępną formą zatrudnienia.
Z dniem 1 maja 2011 r. upłynął okres obowiązywania uregulowań przejściowych, dotyczących
swobody przepływu pracowników między innymi z Polski do Niemiec i Austrii, oznacza to, że
dzięki uzyskaniu szerokiego dostępu do niemieckiego i austriackiego rynku pracy, dzisiaj bez
obowiązku posiadania pozwolenia na pracę, możemy swobodnie podejmować zatrudnienie na
terenie obu krajów.
W niniejszym wydaniu Informatora, uwadze Czytelników polecam szczególnie fragment raportu
„Konsekwencje otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników i pracodawców z Dolnego
Śląska”, który określa między innymi atrakcyjność potencjału dolnośląskiej siły roboczej i ocenę
współpracy gospodarczej pomiędzy Polską, a Niemcami po dacie 1 maja.
Serdecznie zapraszam do lektury.
Paweł Timler
Dyrektor CMSiKO
2

3. O
d początku bieżącego roku projekt „Obserwatorium Obserwatoriów Terytorialnych. Centrum ma stanowić fundament dla
Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji” jest realizo- utworzenia w przyszłości dolnośląskiego Regionalnego Obserwatorium
wany przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Terytorialnego. Proces powołania w przyszłości Regionalnego
Obywatelskiej – wojewódzkiej samorządowej instytucji Obserwatorium Terytorialnego w oparciu o potencjał organizacyjny,
kultury, które zostało powołane z myślą o stworzeniu wyspecjalizowa- techniczny i intelektualny Centrum będzie przebiegać znacząco spraw-
nej jednostki zajmującej się szeroko rozumianym monitorowaniem dol- niej i efektywniej niż w przypadku powoływania tej instytucji od pod-
nośląskiego regionu w różnych aspektach społecznych oraz dostarcze- staw. W tym ujęciu dorobek Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury
niem informacji o zmianach i procesach społeczno-kulturowych, jakie Obywatelskiej będzie w przyszłości z powodzeniem wykorzystany dla
w nim zachodzą. Centrum tworzy młody zespół pracowników, którzy prowadzenia statutowej działalności Regionalnego Obserwatorium
specjalizują się w naukach społecznych i angażują się w sprawy kultu- Terytorialnego, w tym kształtowania i aktualizacji strategii rozwojowych
ralno-społeczne Dolnego Śląska. Organem opiniującym i doradczym, Dolnego Śląska.
który kreuje kierunki działania i opiniuje projekty badawcze Centrum
Wśród statutowych celów Centrum znajduje się między innymi: upo-
jest Rada Programowa, którą tworzą profesorowie wrocławskich uczelni
wszechnianie kultury obywatelskiej wśród mieszkańców Dolnego
wyższych.
Śląska, pobudzanie aktywności społeczno - kulturalnej, pomoc w zakre-
Celem Centrum jest chęć zapewnienia władzom regionu, urzędnikom sie opracowywania planów rozwoju i polityki społeczno-kulturowej,
Urzędu Marszałkowskiego oraz samorządowcom stałego dostępu do popularyzacji wiedzy o procesach społeczno-kulturowych zachodzą-
informacji i wiedzy na temat bieżących i przewidywanych postaw, pro- cych na Dolnym Śląsku oraz prowadzenie działalności edukacyjnej słu-
cesów i trendów społeczno – kulturowych zaobserwowanych wśród żącej budowaniu świadomości kulturowej i obywatelskiej mieszkańców
mieszkańców regionu. Stały monitoring i precyzyjny opis zjawisk, ten- województwa dolnośląskiego.
dencji oraz trendów jest koniecznym warunkiem budowy skutecz-
Serdecznie zapraszamy Państwa do szerszego zapoznania się z dzia-
nych strategii rozwoju, oraz cenną podpowiedzią w codziennej pracy
łalnością Centrum, jak również do odwiedzania strony internetowej
Samorządu Województwa Dolnośląskiego.
Centrum pod adresem www.cmsiko.pl.
Idea powstania Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury
Obywatelskiej wpisuje się w zamierzania, plany i wytyczne rządu na
temat tworzenia w Polsce na poziomie regionalnym tzw. Regionalnych

4. P
rzystąpienie Polski do UE umożliwiło skorzystanie z przy- wadzano dodatkowe regulacje umożliwiające natychmiastowe podjęcie
wileju uczestnictwa w europejskim rynku pracy poszcze- pracy bez ograniczeń czasowych m.in. osobom z wyższym wykształce-
gólnych państw EOG/UE. Akcesja była rozwiązaniem ocze- niem, w szczególności legitymującym się dyplomem inżyniera, osobom
kiwanym przez wielu poszukujących pracy, bezrobotnych, z wykształceniem w zakresie opieki nad osobami starszymi, gospody-
a także pracujących na terenie Polski, którzy swoją karierę niom domowym czy też pracownikom, mogącym udokumentować
zawodową planowali kontynuować poza granicami kraju. Wraz z datą roczne legalne zatrudnienia na terenie Niemiec. Trochę inna sytuacja
01.05.2004 r. Publiczne Służby Zatrudnienia w Polsce przystąpiły do miała miejsce w Austrii, gdzie aby podjąć legalne zatrudnienie w rol-
sieci Europejskich Służb Zatrudnienia EURES i rozpoczęły poprzez dzia- nictwie, gastronomii czy zawodach medycznych należało skorzystać
łalność doradców Eures realizację usługi międzynarodowego pośredni- z tzw. kontyngentów, czyli puli miejsc pracy przyznanych pracodawcy,
ctwa pracy i doradztwa nt. warunków życia i pracy na terenie państw który chciał zatrudnić obywateli spoza UE lub z tzw. nowych Unitów
EOG/UE. w danym landzie.
Gdy 01.05.2004 r. dostęp do swoich rynków pracy uwolniły Irlandia
i Wielka Brytania wielu Polaków – zarówno fachowców jak i pracowni-
ków niewykwalifikowanych, udało się na Wyspy w poszukiwaniu lep-
szych warunków pracy, wyższych zarobków czy w końcu satysfakcjo-
nującego i dającego perspektywę rozwoju zawodowego. Przez kolej-
nych 7 lat poszczególne kraje członkowskie tzw. „starej Unii” korzystały
z zasady 2+3+2, regulując dostęp do swoich rynków pracy dla obywa-
teli państw nowoprzyjętych. W tym czasie w Niemczech i Austrii trwały
dyskusje na temat konsekwencji decyzji o swobodnym dostępie do
rynku pracy. Polityki narodowe, stanowiska rządów poszczególnych
krajów związkowych, nastroje społeczne i sytuacja gospodarcza dopro-
wadziły do sytuacji, w której Austria i Niemcy były krajami, które w oba-
wie przed ogromnym zainteresowaniem ze strony pracowników z tzw.
8 zachowały prawo do ochrony własnych rynków pracy do końca trwa-
nia zasady 2+3+2. Przez 7 lat członkostwa Polski w UE, prowadzono
wiele obserwacji, badań, szacunków, podejmowano wiele dyskusji na
temat celowości takiej polityki oraz nt. rzeczywistych konsekwencji
otwarcia tych rynków pracy. Zastanawiano się, co ostateczna swoboda
w dostępie do niemieckiego i austriackiego rynku pracy spowoduje na
rynkach tych państw oraz na polskim rynku pracy, jakie zachowania
wywoła, które z obaw okażą się rzeczywiste, które nadzieje nie znajdą
urzeczywistnienia. Media zagraniczne, w szczególności niemieckie, roz-
pisywały się o potencjale polskiego rynku pracy, o fachowości pracow-
ników z Polski, a także o ich dużym zainteresowaniu migracją zarobkową
do zachodniego sąsiada. Jakie zmiany zatem przyniosła data 01.05.2011 r.? Czym charakteryzują
Data 01.05.2011 r. była bardzo oczekiwana po obu stronach granicy. się niemiecki i austriacki rynek pracy, czym mogą przyciągnąć poten-
Z jednej strony pracodawcy niemieccy cierpiący na niedobór fachow- cjalnego poszukującego pracę Polaka, czego należy oczekiwać, na co
ców, z drugiej kandydaci do pracy, zmotywowani lepszym wynagrodze- się przygotować? Najważniejsze zmiany dotyczą swobody w dostępie
niem, z trzeciej zaś nastroje społeczne wywołane sytuacją gospodarczą do rynku pracy.
– temu wszystkiemu przyglądali się fachowcy, analitycy, eksperci rynku Przed podjęciem decyzji o migracji zarobkowej, do któregoś z tych
pracy. Nie oznacza to, że przed majem Polacy nie podejmowali zatrud- państw warto przyjrzeć się sytuacji, jaka w nich panuje. Doradcy Eures
nienia w Austrii czy Niemczech. Szczególnie Niemcy od zawsze były współpracują ze sobą w sieci obejmującej wszystkie kraje EOG/UE,
popularnym kierunkiem migracji zarobkowej, z dużą tradycją zatrudnie- pozyskując także innych partnerów społecznych z obszaru rynku pracy,
nia sezonowego oraz w charakterze pracownika gościa. Z czasem wpro- edukacji i przedsiębiorczości. Posiadają więc dostęp do wiarygodnej

5. oferty informacyjnej oraz do aktualnych ofert pracy. Przyjrzyjmy się scy zainteresowani niemieckim rynkiem pracy dotyczy branż. Która
więc najpierw rynkowi pracy naszego zachodniego sąsiada. Niemiecki jest najważniejsza, która daje największe szanse na zatrudnienie, kogo
rynek pracy jest uwarunkowany ciągłymi zmianami w strukturze wie- szukają niemieccy pracodawcy i jakie stawiają wymogi? „Nie chodzi
kowej społeczeństwa, podziałem aktywności zawodowej ze względu szczególnie o Polaków, zapotrzebowanie dotyczy tych obszarów, któ-
na płeć oraz regionalną aktywnością ludności ze względu na obszar re są szczególnie trudne do obsadzenia, wówczas pracodawca zgłasza
zamieszkiwania. Zmiany demograficzne widoczne szczególnie w zja- wolne miejsce pracy w Agencji Pracy” – mówi niemiecki doradca Eures.
wisku starzenia się społeczeństwa obserwowane w wyniku spadającej Wyraźnie podkreśla się fakt, że dostęp do rynku jest swobodny i każda
liczby narodzin w stosunku do liczby zgonów oraz wzmożonej migracji oferta jest możliwa do realizacji także przez pracobiorcę z Polski. Przy
Niemców na zachodnie tereny kraju, odczuwalne są już od ponad 10 lat. czym przedstawiciel Izby Przemysłowej IHK wskazuje branże, które cha-
Rok 2003 był rokiem przełomowym, kiedy to liczba mieszkańców kraju rakteryzuje niedobór pracowników m.in. branżę medyczną, inżynierów,
znacząco zmalała. Przesuwająca się struktura wiekowa społeczeństwa informatyków, kierowców oraz pracowników sezonowych w rolnictwie,
zauważalna jest poprzez zmniejszone uczestnictwo osób młodych a przedstawiciel Izby Rzemieślniczej HWK dodaje jeszcze branżę bu-
w stosunku do osób starszych w świecie pracy. Ma to ogromny wpływ dowlaną i elektryczną oraz zawody rzemieślnicze.
na sytuację na rynku pracy i na udział w nim wykwalifikowanej siły
roboczej w tym fachowców dysponujących aktualną wiedzą i nowo-
czesnymi umiejętnościami i kompetencjami. Według danych Instytutu
Rynku Pracy i Badań Zawodowych potencjał osób czynnych zawodowo
w Niemczech może w ciągu niespełna 40 lat zmniejszyć się z 45 do
27 milionów. Różne badania i programy wskazują, że w kolejnych
10 latach niedobór fachowców w Niemczech może wynieść od 2 do
5 milionów osób, z czego prawie połowa dotyczy osób z wyższym
wykształceniem, a ok. 600 tys. osób z niskimi kwalifikacjami.
O sytuację na niemieckim rynku pracy zapytani zostali także dorad-
cy Eures z Agencji Pracy w Budziszynie oraz przedstawiciele Izby
Przemysłowo-Handlowej i Izby Rzemieślniczej w Dreźnie. Stopa bez-
robocia wyraźnie wskazuje na ważny aspekt podziału na zachodni
i wschodni rynek pracy w Niemczech. Średnio 7,3% to 3,08 miliona osób
bezrobotnych, przy czym w Niemczech zachodnich stopa bezrobocia
stanowi 7%, a wschodnich 11,3%. Pani Simona Schiemenz, doradca Eures
pracująca w Saksonii w Agencji Pracy (odpowiednik polskiego urzędu
pracy) podaje, że najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w grupie
wiekowej pomiędzy 40, a 50 rokiem życia, było to 800 tys. osób. Drugą
dotkliwie dotkniętą bezrobociem grupą są osoby młode w wieku 15-25
lat. Specjalista z Izby Rzemieślniczej w Dreźnie, Pani Jana Westphaelinger,
zwraca uwagę, że najbardziej problematyczne jest pierwsze wejście,
a potem powrót na rynek pracy. W tym kontekście data 01.05.2011 r. mo-
gła budzić obawy polityków, jak i mieszkańców, szczególnie reprezen-
tujących zagrożone bezrobociem obszary czy grupy wiekowe. Eksperci „Najważniejszym wymogiem, a jednocześnie problemem dla kandy-
z Agencji Pracy, Izby Rzemieślniczej i Przemysłowo- Handlowej zapytani datów z Polski jest bariera językowa” – mówi Zygmunt Waroch z Izby
o to, czy na niemieckim rynku pracy zauważalne są jakieś zmiany po Przemysłowo-Handlowej. Potwierdzają to zgodnie eksperci z Agencji
otwarciu dostępu do niego dla wszystkich klientów, zgodnie przyznają, Pracy i Izby Rzemieślniczej. Wielu kandydatów, w tym także fachowców
że data ta nie odegrała tak istotnego znaczenia, jakie pierwotnie było jej ma przez to ograniczoną możliwość podjęcia pracy. Pracodawca ocze-
przypisane. „Liczba zatrudnionych obcokrajowców lekko wzrosła, a na kuje kandydata, który będzie komunikował się w języku niemieckim. Nie
obszarze działania Agencji Pracy w Budziszynie, graniczącej z Polską wystarczy angielski, którego znajomością niejednokrotnie legitymują
i Czechami wzrost liczby zatrudnionych z tych krajów UE wyniósł się fachowcy szczególnie ci, którzy pierwsze doświadczenia migracyjne
z 740 do 971 osób. Na dzień 30.06.2011 r. w Niemczech pracowało ok. zdobyli na Wyspach. Język niemiecki potrzebny jest by przejść proces
2 miliony pracowników pochodzących z innych krajów, z tego 129 rekrutacji, by móc odbyć szkolenia np. BHP, by skutecznie współpra-
651 Polaków i 17 303 Czechów”. „Rok wcześniej liczba pracowników cować, by integrować się z innymi członkami załogi, w końcu by czuć
z Polski wyniosła 101 834, a z Czech 14 341” – mówi Simona Schiemenz. się bezpiecznie także od strony prawno-socjalnej na terenie Niemiec.
Przedstawiciel Izby Przemysłowo- Handlowej w Dreźnie, oddział Dlatego bardzo często kandydaci z Polski poszukują prac pomocni-
w Goerlitz, znaczącej zmiany sytuacji nie zauważył, a Izba Rzemieślnicza czych, rezygnując z możliwości pracy w swoim zawodzie.
w Dreźnie wskazuje, że ustąpiły obawy dotyczące polskiej konkurencji Kolejnym problemem jest także nieodpowiednie przygotowanie do
na rynku przedsiębiorstw, w szczególności małych firm w stosunku do realizacji oferty oraz sposób aplikowania niezgodny z wymaganiami
tych działających na terenie Saksonii. Pytanie, jakie stawiają sobie wszy- pracodawcy. Często zdarza się, że kandydat po otrzymaniu oferty

6. pracy zamiast zastosować się do życzenia pracodawcy i np. złożyć CV Austriacy nie zmagają się z problemem starzejącego się społeczeństwa
w formie pisemnej za pomocą poczty elektronicznej, próbuje nawiązać na taką skalę, jak nasz zachodni sąsiad. Dużo więcej troski poświęca
rozmowę telefoniczną bądź spontanicznie udaje się na osobiste spot- się tematowi dobrej jakości kształcenia. Szczególny nacisk kładzie się
kanie z pracodawcą. „Jest to często element dyskwalifikujący” mówi na kształcenie zawodowe tak, by odchodząca na emeryturę aktualnie
Simona Schiemenz doradca Eures. Pracodawca określając formę apli- pracująca kadra była w przyszłości zastąpiona przez dobrze wykwalifi-
kowania wybiera dla siebie najdogodniejszą, dlatego tak ważne jest, kowanych fachowców. Migracja zarobkowa Austriaków nie jest szcze-
aby się do niej dostosować. Zastanawia także fakt, czy niemieccy pra- gólnie widoczna, charakteryzuje się raczej przemieszczaniem w ramach
codawcy w jakiś szczególny sposób zabiegają o pozyskanie poszukiwa- danego landu do dużych ośrodków akademickich, w celach edukacyj-
nych pracowników np. z Polski, starając się stworzyć dogodne warunki nych. Wyjątek stanowi Wiedeń, gdzie duża część Austriaków pozostaje
pracy, proponując atrakcyjne wynagrodzenie czy preferencyjne pakiety po zakończonej edukacji i podejmuje zatrudnienie. Gospodarka austria-
socjalne? Wszyscy zapytani partnerzy wskazali, że takie działania nie są
im znane, a nawet byłyby niemile widziane i stanowiłyby naruszenie
przepisów dotyczących równego dostępu do rynku pracy i równego
traktowania. Oznacza to, że na niemieckim rynku pracy obowiązuje
zasada równego traktowania pracowników rodzimych oraz zagranicz-
nych. Co więc przyciąga Polaków do Niemiec, czemu wciąż podejmują
wysiłek znalezienia pracy za zachodnią granicą? Dużą motywacją są
zarobki. W Niemczech nie ma wszakże pojęcia płacy minimalnej, która
obowiązywałaby ustawowo we wszystkich branżach i zawodach. Mimo
to różnego rodzaju regulacje prawne wprowadziły tzw. umowy tary-
fowe, a także dla niektórych grup zawodowych szczególne regulacje
dotyczące płacy ustawowej. Według danych Urzędu Statystycznego
z Wiesbaden, średnie wynagrodzenie brutto wszystkich zatrudnionych
w pełnym i niepełnym wymiarze czasu wyniosło w III kwartale 2011 r.
3068 euro. Jana Westphaelinger z HWK podaje kilka branż, w których
mamy do czynienia z uregulowaną płacą minimalną w rzemiośle. Są
to: pracownicy budowlani, dekarze, elektrycy, personel do sprzątania
budynków, fryzjerzy. Instytut Badania Gospodarki podaje, że średni
dochód netto to 2700 euro, z czego do dyspozycji jednego gospodar-
stwa domowego po opłaceniu kosztów żywności i mieszkania zostaje
ok. 135 euro.
Czy Polska postrzegana dotąd jako kraj wysyłający może być atrakcyj-
nym miejscem pracy dla obywateli UE? Zapytani eksperci z Niemiec
zgodnie przyznają, że polski rynek pracy nie jest jeszcze w obszarze
zainteresowania pracobiorców, poszukujących pracy czy nawet bezro- cka rozwija się raczej równomiernie, a jedną z jej podstawowych gałęzi
botnych, nie stanowi także zagrożenia dla niemieckiego pracodawcy. jest turystyka, stąd rynek pracy charakteryzuje się przeważającą ilością
Z jednej strony wynika to m.in. z faktu braku fachowców na obszarze przedsiębiorstw rodzinnych. Bezrobocie w Austrii wynosiło w 2011 roku
pogranicza po niemieckiej stronie, z drugiej zaś z wciąż dużych dyspro- 6,7%, a w styczniu 2012 r. odnotowano 8,6%. Wynika to z sezonowości
porcji finansowych. Z powodu różnicy wynagrodzeń polski rynek pracy pewnych branż takich jak budownictwo czy rolnictwo. Zjawisko bezro-
nie jest jeszcze atrakcyjny dla Niemców, a jak dodają eksperci z izb, bocia dotyka w równym stopniu osoby poniżej 25 roku życia (7,3%), jak
Polską jest zainteresowanie jedynie wśród niemieckiej kadry zarządzają- i osoby powyżej 45 roku życia (6,7%). Najbardziej dotkliwie odczuwalne
cej pracującej na zlecenie niemieckich firm w Polsce. Simona Schiemenz jest teraz w zawodach budowlanych i w przemyśle.
z Agencji Pracy dodaje jeszcze jedną istotną przeszkodę – barierę języ- Czy data 01.05.2011 r. miała wpływ na kształtowanie się sytuacji na
kową „konieczność posługiwania się językiem kraju docelowego w tym austriackim rynku pracy? Na to pytanie eksperci odpowiadają zgod-
samym stopniu dotyczy Polaków, co Niemców”. nie, że zmiany te nie są szczególnie widoczne ani dotkliwe. Natomiast
A jak wygląda sytuacja w kontekście otwarcia austriackiego rynku pracy? w obszarze zainteresowania pracowników z Polski są przede wszyst-
Czy oddalona od nas raptem o 350 km Austria jest krajem atrakcyjnym kim zawody związane z branżą rolniczą, hotelarsko-gastronomiczną
dla migrantów z Polski, czy austriacki rynek pracy ma do zaoferowania oraz z przemysłem i rzemiosłem. W styczniu 2012 r. odnotowano
oferty pracy w branżach, w których Polacy poszukują zatrudnienia, 22 268 pracujących w Austrii Polaków. Są wśród nich przedstawiciele
czy proponowane warunki pracy i płacy są konkurencyjne? O pomoc zawodów medycznych, pracownicy świadczący usługi, finansiści, infor-
w uzyskaniu aktualnych i wiarygodnych informacji zwróciłam się do matycy, pracownicy budowlani i produkcyjni, rolnicy i hotelarze.
austriackich doradców Eures z Górnej Austrii Pani Petry Rosenstingl Czego oczekują pracodawcy austriaccy od zatrudniających się Polaków?
oraz z kraju salzburskiego Pani Gerlinde Fuchsberger. Obie przyznają, że Podobnie jak w Niemczech, podstawowym wymogiem jest znajomość
zmiany demograficzne dotykające Austrię nie są wrażliwym tematem. języka niemieckiego umożliwiająca komunikację z pracodawcą oraz

7. kolegami z pracy. Duży nacisk kładziony jest na integrację pracownika należy wziąć pod uwagę poza aspektem finansowym różne czynniki,
z zespołem oraz w życiu społecznym. Austria słynie z dobrze zorgani- np. mentalność, kulturę pracy, język. Austriacy niechętnie opuszczają
zowanego życia społecznego, z zaangażowania mieszkańców w funk- własny kraj w poszukiwaniu zatrudnienia, z jednej strony sytuacja
cjonowanie różnego rodzaju stowarzyszeń, klubów, kół zainteresowań. gospodarcza nie zmusza do migracji, z drugiej przekonują, że mieszkają
Ponadto cenione jest doświadczenie oraz kwalifikacje do wykonywa- w najpiękniejszym zakątku Europy.
nia zawodu. Niejednokrotnie osoba legitymująca się doświadczeniem Doradcy Eures Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy współ-
zawodowym w danej branży ma szansę na otrzymanie pracy, mimo pracując w ramach sieci Europejskich Służb Zatrudnienia z doradcami
braku kierunkowego wykształcenia. Wykształcenie jednak nie jest bez z Austrii i Niemiec oraz innymi partnerami społecznymi przygotowują
znaczenia, ma ogromny wpływ na wysokość wynagrodzenia. W Austrii i aktualizują informatory nt. warunków życia i pracy w obu tych krajach.
nie można, podobnie jak w Niemczech, wskazać jednej kwoty stawki Materiał dostępny jest także na stronie internetowej Ministerstwa Pracy
minimalnej, która obowiązywałaby we wszystkich branżach. Dlatego i Polityki Społecznej www.eures.praca.gov.pl. Ponadto realizują usługę
można wskazać tylko średnie wynagrodzenie roczne wszystkich zatrud- międzynarodowego pośrednictwa pracy w formie projektów rekruta-
nionych, które w roku 2009 r. wyniosło brutto 27 780, a netto 18 939 euro cyjnych, począwszy od przyjęcia zarejestrowanej oferty pracy, skoń-
rocznie. Stawki wynagrodzenia są regulowane umowami ramowymi, czywszy na przeprowadzeniu rozmów kwalifikacyjnych z kandydatami
umowami zbiorowymi, które praktycznie są stosowane w każdej branży
i dla każdej ustalane indywidualnie. Wysokość wynagrodzenia zależy
więc od kilku czynników – przede wszystkim wykształcenia, rodzaju
wykonywanej pracy, stażu pracy w danej branży. Poszukujący pracy ma
jednak pewność, że stawka zostanie zaproponowana przez pracodawcę
już na etapie rejestracji oferty pracy i wynikać będzie z przepisów doty-
czących danej branży. Oczywiście pracodawca zawsze może zapropo-
nować lepsze warunki płacowe, niż te ustawowo narzucone. Pod wzglę-
dem wynagrodzenia Austria ma propozycje kuszące dla poszukujących
pracy, np. 13-stą i 14-stą pensję przysługującą proporcjonalnie do prze-
pracowanego w danym roku kalendarzowym czasie.
Na pytanie, czy austriacki rynek pracy jest dla Polaków atrakcyjny,
obie doradczynie przyznają, że tak. W niektórych branżach takich jak
np. turystyka, pracodawca poza przysługującym wynagrodzeniem
zapewnia nieodpłatne zakwaterowanie i wyżywienie. Podobnie jest
w rolnictwie, gdzie pobierana jest tylko opłata ryczałtowo. To niewąt-
pliwie ogromna zaleta pracy w tych branżach. Natomiast pracodawcy
austriaccy nie tworzą preferencyjnych warunków zatrudnienia z myślą
o pracownikach spoza Austrii. Podobnie jak w przypadku Niemiec
byłoby to uznane za dyskryminację pracowników rodzimych. Zasada
równego traktowania bez względu na płeć, wiek, wyznanie czy pocho-
dzenie ma tutaj zastosowanie. W Austrii zlecono właśnie badania nt.
liberalizacji przepisów względem dostępu do austriackiego rynku pracy
dla 8 nowych krajów członkowskich UE, w tym Polski, z uwzględnieniem
sytuacji w poszczególnych regionach Austrii. Analiza ta niewątpliwe na rzecz pracodawców zagranicznych. Oferty pracy dostępne są na
dostarczy odpowiedzi m.in. na pytanie, czy data 01.05.2011r. wpłynęła stronie www.eures.dwup.pl. Organizowane są także targi i giełdy pracy,
na kształt austriackiego rynku pracy i co jest faktorem przyciągającym dni informacyjne i warsztaty dla osób zainteresowanych podjęciem
migrantów z tzw. „nowej Unii” oraz „wskaże zawody, w których poszuki- pracy za granicą. Ponadto doradcy Eures z DWUP wraz kolegami z AMS
wani są obywatele tych państw” dodaje Petra Rosenstingl, doradca Eures przygotowali nowatorski projekt skierowany do uczniów szkół zawo-
z AMS (odpowiednik polskiego urzędu pracy) z Linz. Zainteresowanie dowych kształcących się w zawodach hotelarsko-gastronomicznych,
Polaków austriackim rynkiem pracy wzrasta, dotychczas Austria nie była umożliwiając im odbycie praktyk zawodowych u austriackich praco-
kierunkiem częstych migracji zarobkowych Polaków. Natomiast pro- dawców. Obecnie pracujemy wspólnie z Izbą Gospodarczą z Salzburga
jekty rekrutacyjne na rzecz polskiego rynku pracy nie są realizowane. nad kolejnymi projektami skierowanymi do zatrudnionych w Polsce
„Nie miałam zapytań dotyczących warunków życia i pracy w Polsce, nie fachowców, którzy chcieliby w branży turystycznej podnieść swoje
są mi znane przypadki podejmowania zatrudnienia przez Austriaków kwalifikacje, zdobywając nowe umiejętności podczas pobytu w Austrii,
w Polsce, przynajmniej nie za pośrednictwem sieci Eures” – mówi pozostając jednocześnie w zatrudnieniu u polskiego pracodawcy.
Gerlinde Fuchsberger, doradca Eures z AMS Bischofshofen. Oczywiście
tak długo, jak długo będą widoczne dysproporcje finansowe w obu Alicja Przepiórska
krajach, polski rynek pracy nie będzie atrakcyjny dla obywateli UE. - Koordynator Zespołu
Dodatkowo rozważając kwestie zainteresowania polskim rynkiem pracy ds. Eures DWUP

8. Dotychczasowe efekty otwar- ckiego rynku pracy. W związku
cia niemieckiego rynku pracy z tym, będąc bezpośrednio
po 1 maja 2011 r. zaobser- zainteresowanymi zwiększe-
wowane w ramach przepro- niem bazy klientów chcących
wadzonych badań są jak na wyjechać, aktywnie działały
razie niewielkie, a formalne zarówno na rynku niemieckim,
otwarcie nie przyczyniło jak i polskim. Polskie agen-
się jak na razie do istotnego cje pracy utworzyły swoje
wzrostu wyjazdów mieszkań- przedstawicielstwa, zatrudniły
ców Dolnego Śląska i ogólnie swoich przedstawicieli han-
Polaków do Niemiec. Wśród dlowych na terenie Niemiec.
badanych agencji pośredni- Zapewniły sobie współpracę
ctwa pracy po stronie niemie- Aktywność niemieckich pracodawców osób kontaktowych w celu
ckiej występowały głównie pojedyncze apli- oraz niemieckich i polskich agencji pracy przekazywania informacji o zapotrzebowaniu
kacje osób z Polski, ale zdarzali się rozmówcy, w zakresie poszukiwania pracowników na na pracowników. Polskie agencje pracy pozy-
którzy od 1 maja nie otrzymali żadnej aplikacji Dolnym Śląsku na rynek niemiecki skiwały też kontrahentów po stronie niemie-
z Polski. Respondenci zaznaczali, że otrzymują Aktywność pracodawców niemieckich nakie- ckiej.
zapytania z krajów Europy Wschodniej, ale rowana na dolnośląski i szerzej polski rynek Aktywność dolnośląskich pracowników
bezpośrednio z Polski zapytania są pojedyn- pracy związana z otwarciem rynku niemie- i osób poszukujących pracy związana
cze. Również organizacje niemieckich praco- ckiego, jeśli już miała miejsce, to rozpoczynała z otwarciem niemieckiego rynku pracy
dawców wskazywały na niższy niż oczekiwany się często wcześniej niż z dniem 1 maja 2011 r.
Zainteresowanie dolnośląskich pracowników
poziom napływu aplikacji z Polski, po części – w tym sensie data formalnego otwarcia rynku
pozyskaniem zatrudnienia na terenie Niemiec
tłumacząc to jednak, że duża liczba osób nie była sztywną granicą. Mogło tu wchodzić
było przez polskich respondentów oceniane
z Polski pracowała już w Niemczech, na róż- w grę nawet prawie roczne wyprzedzenie,
w zróżnicowany sposób. Z jednej strony, część
nych zasadach, przed oficjalnym otwarciem na ogół respondenci mówili o rozpoczęciu
badanych podkreślała wyraźne zwiększenie
rynku pracy. Wielu Polaków już pracuje w usłu- działań przygotowawczych na przełomie lat
się zainteresowania rynkiem niemieckim (także
gach. Dodatkowo, jak wskazywali respondenci 2010/2011. Wcześniejsze prowadzenie działań
w okresie bezpośrednio poprzedzającym
z obszarów przygranicznych, we wschodnich było konieczne, aby umożliwić rozpoczęcie
1 maja 2011r.), które objawiało się zwiększe-
Niemczech zainteresowanie Polaków pracą realizacji lub zlecania konkretnych procesów
niem liczby osób pytających o pracę, większa
jest dodatkowo niższe, gdyż Polacy częściej rekrutacyjnych już z dniem otwarcia rynku
frekwencja na wszelkiego rodzaju spotkaniach
poszukują lepszych ofert na zachodzie kraju. pracy w Niemczech.
informacyjno - konsultacyjnych (dni dorad-
O ciekawym zjawisku z zakresu zaintereso- Działania, prowadzone zarówno bezpośred- cze) i rekrutacyjnych (targi pracy) dotyczą-
wania rynkiem niemieckim wspominało kilku nio przez przedstawicieli niemieckich firm, jak cych zatrudnienia na niemieckim rynku pracy.
przedstawicieli agencji działających szerzej na i przez niemieckie agencje pracy, polegały na: Z drugiej strony, wielu respondentów mówiło
całym europejskim rynku pracy. Chodzi o spe- • zdobywaniu informacji o polskim rynku o umiarkowanej skali zainteresowania, bądź
cyficzną grupę pracowników z Polski, którzy pracy (o jego specyfice, uwarunkowaniach nawet pojedynczych przypadkach.
wyemigrowali zarobkowo w ramach Unii prawnych, dostępności odpowiednich
Branże, które zatrudniały Polaków, to przede
Europejskiej, ale nie do Niemiec. W przypadku pracowników, czynników motywujących
wszystkim: działalność związana z zakwatero-
tej grupy pojawiły się sygnały, że część osób do wyjazdów, zasad współpracy z polskimi
waniem i usługami gastronomicznymi, branża
może chcieć nie tyle powrócić do Polski, ale kontrahentami),
informacji i komunikacji, transport i gospodarka
zmienić kraj zatrudnienia na Niemcy jako znaj- • nawiązywaniu współpracy z polskimi
magazynowa oraz branża budowlana. Ponad
dujący się bliżej ojczyzny. agencjami pracy i komunikowaniu potrzeb
połowa firm z tych branż (a w przypadku
Migracje w odwrotnym kierunku z Niemiec rekrutacyjnych.
branży budowlanej 26% firm) zatrudniała pra-
do Polski jak wykazały przeprowadzone ana- Równolegle wobec aktywności niemie- cowników z Polski. Jeśli zaś chodzi o branże,
lizy występują w znikomej skali i nie posiadają ckich firm i pośredników, także pośrednicy które zatrudniły polskich pracowników po
istotnej roli. Dodatkowo zwrócono uwagę na na Dolnym Śląsku, a przynajmniej ich pewna 1 maja 2011 r., to są to branże: budowlana oraz
fakt, że otwarcie niemieckiego rynku pracy część, aktywnie działała na rzecz rozpoczęcia handel. Nie zaobserwowano istotnych różnic
1 maja 2011 r. nie było dla tego kierunku migra- realizacji usług na rzecz kontrahentów niemie- w udziale firm, które kiedykolwiek zatrudniały
cji momentem przełomowym, gdyż faktyczne ckich. Według wielu respondentów (zarówno Polaków, pomiędzy landami wschodnimi
otwarcie polskiego rynku pracy dla Niemców samych przedstawicieli agencji, jak i organiza- a zachodnimi.
nastąpiło już wcześniej. Jedynym znaczącym cji pracodawców i strony związkowej), to właś-
obszarem zatrudnienia Niemców w Polsce nie podmioty świadczące usługi rekrutacyjne
wydaje się być zawód nauczyciela języka dla niemieckich firm mogą być potencjalnie
obcego (niemieckiego). największymi beneficjentami otwarcia niemie-

9. Zawody, w których polscy pracownicy byli POZOSTAŁE POWIATY pracy „na czarno” polskich pracowników
zatrudniani przez badane firmy, to przede w Niemczech przed 1 maja 2011 r., rozkładały
wszystkim: się względnie równomiernie, z niewielką prze-
• Zawody z grupy rzemieślników i robotni- wagą głosów mówiących o małej skali zjawiska
ków przemysłowych – głównie: pracownicy (prawie 30% badanych). Zdaniem niespełna
budowlani, robotnicy drogowi, 1/5 badanych było to zjawisko o skali większej
• Zawody na poziomie techników i personelu niż średniej (dużej lub bardzo dużej), zaś 10% to
średniego szczebla – głównie: elektrycy, pracodawcy mówiący o skali umiarkowanej.
elektrotechnicy, spedytorzy, handlowcy,
• Zawody z grupy pracowników usług i sprze-
Rysunek 2. Jak duże było zjawisko pracy „na
dawców – głównie: barmani, kelnerzy, pra-
Źródło: Badanie mieszkańców Dolnego Śląska czarno” polskich pracowników w Niemczech
cownicy ochrony osób i mienia.
(P8) wrzesień/październik 2011 przed otwarciem niemieckiego rynku pracy?
W badaniu ilościowym zapytano mieszkańców
Dolnego Śląska o doświadczenia emigracyjne,
Mobilność o charakterze „szarej strefy”
w tym dotyczące Niemiec. Pytania dotyczyły
– badania jakościowe
zarówno indywidualnych wyjazdów ankie-
towanego respondenta, jak również innych Większość badanych z Dolnego Śląska podzie-
członków danego gospodarstwa domowego. lała opinie, że wprowadzenie możliwości swo-
W przypadku odpowiedzi dotyczących sytua- bodnego i zarazem legalnego zatrudnienia
cji indywidualnej, spośród tych badanych, któ- w Niemczech dla polskich pracowników może
rzy wyjechali kiedykolwiek do Niemiec: spowodować zmniejszenie się liczby Polaków
• w powiecie zgorzeleckim (17% badanych) pracujących na terenie RFN „na czarno”,
Źródło: Badanie pracodawców niemieckich
w przypadku jedynie dwóch respondentów zarówno z racji zalegalizowania pobytu przez
(P10) wrzesień/październik 2011
wyjazd miał miejsce po 1 maja 2011 roku, osoby dotychczas funkcjonujące w „szarej
• w pozostałych powiatach odsetek osób strefie”, jak i z racji tego, że najprawdopodob-
niej nowi emigranci zarobkowi w przeważają- Jeśli chodzi o ocenę wpływu otwarcia nie-
o takich doświadczeniach emigracyjnych
cej części będą zatrudniani w sposób legalny. mieckiego rynku pracy na pracę Polaków „na
wyniósł 19% (wśród 20% populacji, która
Opierając się na własnym doświadczeniu i wie- czarno” to największą grupę (poza niezdecy-
w ogóle wyjeżdżała do pracy do Niemiec).
dzy ogólnej, respondenci podkreślali uniwer- dowanymi) stanowili pracodawcy mówiący
Jeśli chodzi o gospodarstwa domowe, to
salność istnienia zjawiska „szarej strefy” i fakt, o braku takiego wpływu i stabilizacji sytuacji na
w powiecie zgorzeleckim na 27% gospo-
że brak możliwości legalnego zatrudnienia tym samym poziomie sprzed 1 maja. Spośród
darstw domowych, w których jeden z człon-
i konieczność pracy na czarno nie były barierą tych respondentów, którzy byli zdania, że jaki-
ków wyjeżdżał zarobkowo do Niemiec prawie
czy czynnikiem zniechęcającym do emigracji kolwiek wpływ nastąpił, większość badanych
1/3 była takich, że wyjazd miał miejsce po
dla części osób dotychczas, a więc podobnie (70%) twierdziła, iż był to wpływ obniżający
1 maja. W pozostałych powiatach, analogiczne
zjawisko to może nie zostać całkowicie wyeli- poziom zjawiska. Przeciwnego zdania było 7%
wartości wyniosły odpowiednio: 25% i 27%.
minowane także po otwarciu niemieckiego ogółu respondentów.
Rysunek 1 Czy ktoś z pozostałych członków
rynku pracy. W zebranym materiale badaw- Rysunek 3. Jak według Pana/i po otwarciu
Pana/Pani gospodarstwa domowego praco-
czym pojawiały się też opinie mówiące o prze- niemieckiego rynku pracy zmieniło się zjawi-
wał w Niemczech po pierwszym maja?
ciwnym wektorze wpływu otwarcia niemie- sko pracy na czarno polskich pracowników
(pytanie kierowane do tych respondentów, ckiego rynku na zatrudnienie „na czarno” – sta- w Niemczech?
w których gospodarstwach domowych bilizacji, bądź nawet zwiększeniu skali zjawiska.
występowały osoby pracujące kiedykolwiek Przyczyną miałyby tu być, według badanych,
w Niemczech) zbyt duże koszty zatrudnienia legalnego dla
niemieckiego pracodawcy (według respon-
POWIAT ZGORZELECKI denta dwa razy większe koszty) i długotrwa-
łość prawnych procedur związanych z legali-
zacją zatrudnienia oraz zmniejszenie stopnia
kontroli nad zatrudnieniem Polaków – czynnik
dotyczący branży rolniczej. Źródło: Badanie pracodawców niemieckich
(P10) wrzesień/październik 2011
Respondenci niemieccy wypowiadali się na
temat zarówno przeszłego jak i prognostycz-
nego aspektu zjawiska „szarej strefy zatrudnie-
nia”.
W aspekcie przeszłym, oceny co do skali
9

10. Zapotrzebowanie ze strony niemieckich Zawody/branże, w których koncentrowało się między przedsiębiorstwami po obu stronach
firm – zawody i branże zainteresowanie niemieckich pracodawców granicy istnieje, rozwija się, rozwija się prze-
Wymieniane przez badanych z Dolnego – opinie respondentów niemieckich: pływ towarów i usług oraz dokonywane są
Śląska konkretne przykłady zawodów i branż, • personel medyczny, paramedyczny inwestycje, współpraca oceniana jest dobrze.
w których niemieckie firmy poszukiwały pra- • inżynierowie Przyczynia się ona również do rosnącego zain-
cowników w okresie po 1 maja 2011 r. zostały • wykwalifikowani robotnicy teresowania gospodarką polską przez firmy
wyszczególnione poniżej. Wyszczególnione • pracownicy budowlani niemieckie.
pozycje nie oddają całości zaistniałego zapo- • elektrycy Możliwą konsekwencją otwarcia niemieckiego
trzebowania, gdyż wielu respondentów • technicy rynku pracy i rosnącej współpracy gospo-
mówiło o bardzo szerokim wachlarzu ofert, • pracownicy produkcyjni przy taśmie darczej może być, zauważalny już obecnie
z którego ciężko wyodrębnić obszary dominu- • handlowcy w pewnym stopniu, wzrost zainteresowania
jące. Na uwagę zasługuje fakt znacznej liczby • pracownicy sektora usług inwestowaniem w Polsce (i w szczególności na
przykładów zapotrzebowania na wykwalifiko- • opiekunki do osób starszych, Dolnym Śląsku) przez niemieckie firmy celem
wany personel techniczny i specjalistów. osób niepełnosprawnych wykorzystania dostępnej dolnośląskiej siły
• pracownicy sezonowi do sadownictwa roboczej na miejscu, bez konieczności migra-
• operatorzy CNC cji do Niemiec. Ta forma skorzystania z pol-
Zawody/branże, w których koncentrowało się
• pracownicy ubezpieczeniowi skich pracowników jest o tyle korzystniejsza
zainteresowanie niemieckich pracodawców
• sprzątacze dla niemieckich pracodawców, że umożliwia
– opinie respondentów polskich:
• pracownicy branży IT. im realne ograniczenie kosztów, w przeciwień-
• wykwalifikowani robotnicy
Jak wynika z przeprowadzonych badań, jedy- stwie do sytuacji, gdy zatrudniają legalnie pol-
• pracownicy produkcyjni przy taśmie
nie 6% przedsiębiorstw potwierdziło fakt skich pracowników w Niemczech, na warun-
• pakowacze
zatrudnienia pracowników z Polski po 1 maja kach niemieckich.
• magazynierzy
oraz 18% firm zatrudniało Polaków po tej dacie
• pracownicy sezonowi do sadownictwa
z racji kontynuacji zatrudnienia dokonanego
• opiekunki do osób starszych,
w okresie wcześniejszym. Ponad 70% nigdy
osób niepełnosprawnych
nie zatrudniało pracowników z Polski.
• sprzątacze
• inżynierowie
• informatycy Ocena współpracy gospodarczej mię-
• personel medyczny, paramedyczny dzy Dolnym Śląskiem a Niemcami (w tym
• spawacze regionami przygranicznymi)
• elektrycy Ocena współpracy gospodarczej między
• operatorzy CNC Dolnym Śląskiem, a Niemcami wskazała na
• górnicy istotną rolę współpracy gospodarczej pomię-
• planiści i technolodzy produkcji. dzy przedsiębiorstwami z obu krajów. Wraz
zobowiązywaniem unijnych zasad swobod-
nego przepływu towarów usług, kooperacja
Fragmenty raportu końcowego dotyczącego badania „Konsekwencje otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników i pracodawców
z Dolnego Śląska”, realizowanego w ramach projektu „Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji”
współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
10

11. W
dniu 31.01.2012 r. w Auli Ossolineum we Wrocławiu odbyła się czwarta Konferencja upowszech-
niająca wyniki badań realizowanych w ramach projektu „Obserwatorium Dolnośląskiego
Rynku Pracy i Edukacji” współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego, a zarazem pierwsza organizowana przez Centrum Monitoringu
Społecznego i Kultury Obywatelskiej jako nowego beneficjenta systemowego ww. projektu.
Celem konferencji było przedstawienie wyników dwóch badań tj.:
- „Konsekwencje otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników i pracodawców z Dolnego Śląska”
oraz
- „Analiza struktury, uwarunkowań i perspektyw rozwoju alternatywnych form zatrudnienia na Dolnym Śląsku”
W konferencji wzieło udział około 90 osób, reprezentujących różne instytucje działające na Dolnym Śląsku
m.in. przedstawiciele powiatowych urzędów pracy, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego,
Urzędu Statystycznego, Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego,
Kuratorium Oświaty, Ośrodka Aktywizacji Zawodowej we Wrocławiu, biur karier, ochotniczych hufców pracy
oraz przedstawiciele edukacji i pracodawcy.
Spotkanie otworzył Pan Paweł Timler – Dyrektor Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej,
który przywitał wszystkich przybyłych uczestników i przedstawił program konferencji.
Konferencja została podzielona na dwa bloki tematyczne. W pierwszej części przedstawiciele firmy Ageron
Polska, Pan Michał Zieliński oraz Pan Przemysław Musiński zaprezentowali wyniki badania, dotyczące konse-
kwencji otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników i pracodawców z Dolnego Śląska. Głównym
celem badania było zbadanie sytuacji w obszarze rynku pracy i edukacji po otwarciu niemieckiego rynku pracy
dla Polaków w kontekście wyzwań i kierunków rozwoju dolnośląskiego rynku pracy.
W dalszej części spotkania firma The Gallup Organization Poland reprezentowana przez Panią dr Joannę
Konieczną-Sałamatin, Pana Jędrzeja Stasiowskiego oraz Pana Macieja Pańków, przedstawiła wyniki badania na
temat analizy struktury, uwarunkowań i perspektyw rozwoju alternatywnych form zatrudnienia na Dolnym
Śląsku. Na wstępie prelegenci omówili definicję alternatywnych form zatrudnienia oraz miejsce AFZ w modelu
flexicurity. Poruszono również kwestie związane z upowszechnieniem AFZ w województwie dolnośląskim
z perspektywy pracodawców, pracobiorców i instytucji rynku pracy.
Zachęcamy Państwa do zapoznania się z prezentacjami przedstawionymi podczas konferencji, które znajdują
się na stronie projektu Obserwatorium pod linkiem: http://obserwatorium.cmsiko.pl/
11

12. Migracje ludności są przejawem aktywności ludzi od zarania dzie- Tabela 1 Otwieranie się rynków pracy krajów UE-15 dla polskich
jów. Podlegają one zmianom zarówno w czasie, jak i przestrzeni pod obywateli
wpływem wielu czynników nadających im różną skalę, dynamikę L.p. Kraj Data otwarcia rynku pracy
i charakter. Mają one wymiar praktyczny i teoretyczny .
1. Irlandia maj 2004
Teoretyczny aspekt migracji, które w szerokim znaczeniu rozumiane
są jako ruchliwość przestrzenna, ze względu na złożoność tego zja- 2. Szwecja maj 2004
wiska, znajduje odzwierciedlenie w zainteresowaniu wielu nauk co 3. Wielka Brytania maj 2004
rodzi trudności w stworzeniu jednej kompleksowej i satysfakcjo-
4. Finlandia maj 2006
nującej teorii objaśniającej zachowania związane z mobilnością.
Większa zgodność istnieje w zakresie kryteriów mobilności, za które 5. Grecja maj 2006
przyjmuje się kryteria: przestrzenne, miejsca zamieszkania (pobytu), 6. Hiszpania maj 2006
czasu, aktywności1, to jednak sprawia, że zjawisko migracji ma wie-
7. Portugalia maj 2006
lowymiarową, różnorodną postać.
Wielość determinant tworzących obraz współczesnego świata 8. Włochy lipiec 2006
powoduje, że również migracje kształtowane są przez ogół warun- 9. Holandia maj 2007
ków społeczno-cywilizacyjnych, do których zalicza się głównie:
10. Luksemburg listopad 2007
postęp społeczno-ekonomiczny, rozwój środków komunikacji,
zależność i współpracę gospodarczą z nakładającymi się na nie 11. Francja lipiec 2008
racjami ideologicznymi, politycznymi i religijnymi2. Obecne mega- 12. Belgia maj 2009
trendy w postaci globalizacji i postępu technicznego generują wiele
13. Dania maj 2009
skutków a w nich obok zmian biegunów i tempa wzrostu gospodar-
czego, występuje problem bezrobocia, który sprawia, że najczęst- 14. Austria maj 2011
szym powodem migracji są przyczyny ekonomiczne. 15. Niemcy maj 2011
Wśród wielu typologii migracji szczególne znaczenie w kontekście
Źródło: Opracowanie własne
teoretycznym i praktycznym, zajmują migracje międzynarodowe
W okresie poprzedzającym akcesję w krajach EOG pracowało legal-
z uwagi na szereg wywoływanych przez nie implikacji demogra-
nie około 400 tys. osób, a szacunki nielegalnie pracujących to 200-
ficznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych i kulturowych
250 tys. osób. Większość z tych wyjazdów miała charakter sezonowy
mających obustronne znaczenie dla krajów wysyłających jak i przyj-
i sezonowość stała się wyznacznikiem polskiej emigracji zarobkowej
mujących.
po zniesieniu obowiązku wizowego przez kraje Europy Zachodniej
Z tego punktu widzenia kluczową rolę odgrywają dwie kategorie
po 1989 roku5. Ubogość statystyk migracji okresowych z Polski
migrantów: pierwsza to osoby opuszczające kraj w celu osiedlenia
uniemożliwia ocenę tego procesu po tej dacie początkującej trans-
się poza jego granicami oraz migranci zarobkowi. Polska należy do
formację ustrojową. Wprowadzanie mechanizmów z wszelkimi kon-
krajów, w których splot wielu czynników o złożonej naturze „wypy-
sekwencjami wynikającymi z ich funkcjonowania jak na przykład zja-
chał” z kraju całe rzesze Polaków, a od ponad wieku była obszarem
wisko bezrobocia, skłoniło niektórych demografów do sformułowa-
w Europie Środkowej i Wschodniej o największym strumieniu osób
nia stwierdzenia, że migracje zarobkowe z Polski są bardzo wrażliwe
wysyłanych do wielu krajów Europy Zachodniej i Ameryki Południo-
na sytuację na polskim rynku pracy6. Argumentem przemawiającym
wej, będąc zasobem siły roboczej dla nich3, co w rezultacie spowo-
za jego słusznością były wartości wskaźników bezrobocia, które na
dowało, że diaspora polska należy do najliczniejszych na świecie (wg
początku drugiej dekady przemian w latach 1999-2004 były najwyż-
szacunków wynosi ok. 16 mln osób).
sze spośród krajów kandydujących do UE, a wejście Polski w struk-
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. wraz z możli- tury unijne faktycznie wzmogło falę wyjazdów. Potwierdzeniem
wością swobodnego przepływu kapitału i osób spowodowały jedną tego faktu są dane dotyczące skali migracji z Polski na pobyt stały
z największych emigracji w powojennej historii Polski4, mimo iż na (tabela 2), których apogeum przypada na lata 2006 i 2007. Problem
początku tylko trzy kraje otworzyły swoje rynki pracy dla polskich wyjazdów zarówno na pobyt stały jak i wyjazdów sezonowych czy
obywateli (tabela 1). wyjazdów zarobkowych o charakterze sezonowym był silnie spola-
ryzowany regionalnie.
1) A. Górny, P. Kaczmarczyk, Uwarunkowania i mechanizmy migracji zarobkowych w świetle wybranych koncepcji teoretycznych. Instytut Studiów Społecznych Uniwersytet
Warszawski, Seria: „Prace migracyjne”, nr 9, Warszawa 2003
12 2) T. Bieroń, Współczesne migracje zarobkowe jako problem moralny W: Wyjazdy zarobkowe szansa czy zagrożenie? Perspektywa społeczno-moralna. Red. K. Glombik,
P. Morciniec, Uniwersytet Opolski, ”Człowiek Rodzina Społeczeństwo“, Opole 2005
3) K. Iglicka, M. Ziółek-Skrzypczak, Migration Information Source, Wrzesień 2010
4) Ibidem
5) M. Duszczyk, J. Wiśniewski, Analiza społeczno-demograficzna migracji zarobkowych Polaków do państw EOG po 1 maja 2004 roku, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa marzec 2007
6) Zob. m. in. M. Okólski, W: K. Maruszewska. Motyw zarobkowy w polskiej emigracji okresu przemian społeczno-gospodarczych, WSB Poznań

13. Tabela 2 Roczna wielkość migracji z Polski na pobyt stały Wyjazdy na pobyt stały do Niemiec w niejednakowym stopniu
(w tys.) dotykały poszczególne regiony w Polsce. W 2010 r. województwem,
Lata Emigracja w którym zanotowano najwięcej wyjazdów na pobyt stały do Nie-
miec było województwo śląskie – 2245 osób, drugim w kolejności
2004 18,9
było województwo opolskie 1508 wyjazdów, trzecim województwo
2005 22,2 dolnośląskie – 714, kolejnym pomorskie 542. Porównanie danych
2006 46,9 z tab. 3 i tab. 4 uwidacznia skalę polsko – niemieckich powiązań
migracyjnych. Zarejestrowane odpływy ludności na pobyt stały
2007 35,5 tylko pozornie mają charakter marginalny a to dlatego, że nie
2008 30,1 uwzględniają przypadków wyjazdów na stałe bez wymeldowania,
mając charakter ciągły i kumulatywny oraz pokazując ubytek iloś-
2009 18,6
ciowy nie obrazują strat jakościowych ludności i ich skutków zwłasz-
2010 17,4 cza demograficznych. Z zaprezentowanych powyżej danych wynika
Źródło: Roczniki demograficzne z lat 2005-2011, GUS jednoznacznie fakt zdominowania migracji międzynarodowych
przez migracje czasowe o charakterze zarobkowym do Niemiec.
Według GUS w 2005 r. najwięcej wymeldowań w stosunku do liczby
Tabela 3 Emigracja Polaków na pobyt stały do Niemiec
ludności (30-70 na 10 tys. mieszkańców) odnotowano na Śląsku Opol-
skim, niektórych gminach na Warmii i Mazurach, przygranicznych Lata Liczba osób
gminach z okolic Szczecina i Zielonej Góry.7 Przypadek wojewódz- 1990 11 587
twa opolskiego i województwa warmińsko – mazurskiego znajduje
1995 18 161
wytłumaczenie w losach tych obszarów i pochodzeniu ludności – jej
strukturze narodowościowej - ułatwiających powstawanie silnych 2000 20 472
powiązań z niemieckim rynkiem pracy. W przypadku gmin zlokali-
2005 12 646
zowanych przy granicy z Niemcami a zwłaszcza tych z przejściami
granicznymi, które jeszcze przed zmianami systemowymi pełniły 2006 12 646
rolę swoistych „wrót” do lepiej opłacanej pracy. Niemcy były zatem 2007 12 646
głównym krajem docelowym na długo przed otwarciem swojego
2008 12 646
rynku pracy dla Polaków (rysunek 1). Podstawą legalnych wyjazdów
do Niemiec ludności polskiej był dokument potwierdzający nie- 2009 12 646
mieckie pochodzenie. Po 1 maja 2004 roku Niemcy mimo restrykcji 2010 6 818
były najczęstszym kierunkiem migracji zarobkowych Polaków, gdyż
Źródło: Roczniki demograficzne z lat 1991-2011, GUS
zezwalała na nie polsko-niemiecka umowa o wymianie pracowni-
ków, dotycząca krótkookresowych pobytów związanych głównie
z pracą w rolnictwie. Jej skala szacowana była na poziomie 250 tys.
osób rocznie.
Rysunek 1 Główne kierunki dla polskiej emigracji zarobkowej przed i po akcesji jako procent wszystkich Emigracji
Źródło: http://translate.googleusercontent.com/translate_c?hl=pllangpair=en|plrurl=translate.google.plu=http://www.migrationin-
formation.org/charts/poland-sep10-fig2.cfmusg=ALkJrhivet10mrF10W5niss0H25JMhB4ew
7) Ibidem
1

14. Ogólna liczba ludności nieobecnej w związku z wyjazdem na pobyt W 2010 r. agencje wysłały do pracy poza Polskę o ponad 7 tys. mniej
czasowy w latach 2002-2010 do Niemiec wynosiła według danych osób niż w 2009 r. i prawie 60 tys. mniej niż w 2007 r.
NSP z 2002 r. i szacunkowych (zawartych w tabeli poniżej) od 294 Migracje Polaków do Niemiec na tle innych kierunków migracji
tys. Osób w 2002 r. do 455 tys. osób w 2010 r. i jak widać szczyt cechuje wyraźna odmienność, na którą składają się następujące jej
wyjazdów przypadł na lata 2007 i 2008. Zauważyć też można, iż cechy: relatywnie największe rozmiary, głównie przygraniczny cha-
pogarszająca się sytuacja na polskim i innych rynkach wspólnoty rakter, krótkotrwały czas i częstotliwość wynikająca z sezonowości
europejskiej przyczyniła się do ponownego nasilenia się wyjazdów oferowanej przez Niemców pracy. Specyfika ta kształtuje profil spo-
do tego kraju w 2010 r. łeczno-demograficzny migrantów, który w długiej polsko- niemie-
ckiej historii tego zjawiska nie ulegał większym przeobrażeniom
w przeciwieństwie do ogólnokrajowego.
Tabela 4 Ogólna liczba ludności nieobecnej z powodu wyjazdu Profil społeczno-demograficzny polskich migrantów sezonowych
na pobyt czasowy do Niemiec w latach 2002-2010 w Niemczech przed akcesją Polski do Unii Europejskiej, opracowany
Lata w tys. osób przez E. Kępińską. 8 wskazuje na to iż, migranci sezonowi, zazwyczaj
mężczyźni byli starsi od innych kategorii migrantów a największy
2002 294
ich odsetek mieścił się w przedziale wiekowym 30-39 lat – 32,2%
2004 385 i 40-49 lat – 31,1%. Wiek łączył się też z dominacją stanu cywilnego
małżeńskiego (3/4 całej grupy to małżonkowie, z których ponad
2005 430
połowa mieszkała na terenach miejskich (54%) i w małych miastach.
2006 450 Kolejną składową profilu migranta jest wykształcenie wśród pracow-
2007 490 ników sezonowych, według cytowanych badań największy udział
mieli pracownicy z zasadniczym zawodowym 47,7% i średnim ukoń-
2008 490
czonym 30,0%, natomiast w grupie emigrantów krótkoterminowych
2009 415 w wieku 20-64 lat grupa osób legitymujących się wykształceniem
2010 455 średnim ukończonym wynosiła 40,9%, zasadniczym zawodowym
Źródło: NSP z 2002 r. i dane z roczników statystycznych województw 18,5%, w porównaniu do pracowników sezonowych odsetek osób
z lat 2005-2011, GUS z wyższym wykształceniem był wyższy o 9,8% i wynosił 15,2%.
Nieco odmiennie wyglądał przeciętny migrant z Polski. Według infor-
W obu analizowanych kategoriach migrantów przyczyny załamania macji GUS z 2009 r. liczba ludności czasowo nieobecnej (w związku
się tendencji należy upatrywać w kryzysie gospodarczym, z któ- z wyjazdem za granicę na okres ponad 3 miesiące) w Polsce wynosiła
rym borykały się kraje UE o czym świadczą między innymi rzadsze 68 848 osób. W tej kategorii migrantów największy odsetek stano-
wyjazdy Polaków przy pomocy agencji zatrudnienia. Jest to zwią- wiły osoby płci męskiej – 70% ogółu, w wieku od 20-39 lat stanowiąc
zane z mniejszą liczbą ofert pracy, ale też co niebagatelne, rozwija- 71% wolumenu tej grupy9. Największe rozmiary czasowej nieobec-
jącą się siecią migracyjną rodaków, ułatwiającą poszukiwania pracy ności zaobserwowano w województwie śląskim 9 518 osób za nim
na własną rękę (rys. 2). plasowały się województwa: małopolskie – 8043 osoby, podkarpa-
ckie – 7240 osób i dolnośląskie – 6636 osób.
Rysunek 2 Kraje, do których agencje zatrudnienia kierowały Analizowana kategoria migrantów jest inną, węższą od tej zawartej
Polaków, lata 2007-2010 (w %) w tabeli 4, gdyż uwzględnia tylko nieobecnych w kraju ponad 3 mie-
siące, a dane z tabeli 4 obejmują zarówno osoby czasowo nieobecne
(ponad 3 miesiące) oraz pracowników sezonowych zatrudnionych
na okres do 3 m-cy, którzy stanowią zdecydowanie najbardziej
liczną grupę wyjeżdżających.
Ostatnie badania CBOS zatytułowane „Praca Polaków za granicą”
przeprowadzone miedzy 29 września a 5 października 2011 r. na
grupie 1099 osób wskazują, że nadal główną przyczyną wyjazdów
są względy ekonomiczne, a w przeciwieństwie do wcześniejszych
lat podejmują je nie tylko osoby z wyższym wykształceniem, które
wówczas stanowiły grupę dominującą. Z badań tych wynika także,
że połowa badanych wyjechała na nie dłużej niż trzy miesiące, te
krótkie migracje to zazwyczaj wyjazdy sezonowe do Niemiec10.
Zatem nie uległ zmianie, ani główny kierunek migracji, ani ich cha-
Źródło: Dane MPiPS rakter, zmianie uległa ich skala.
Według niemieckich prognoz utrzymanie wzrostu gospodarczego
na poziomie 3,5 proc. PKB z 2010 r. wymagać będzie zatrudnienia
8) Na podstawie badań OBM UW 2002, Polskiego Sondażu Społecznego 2002 ora NSP 2002, w: E. Kępińska, Migracje sezonowe z Polski do Niemiec, Mechanizmy rola rodziny i według płci,
Studia migracyjne, Ośrodek Badań nad Migracjami, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008
1 9) Rocznik Demograficzny, GUS, Warszawa 2010
10) M. Piątkowska, Emigracja nam spowszechniała, „Gazeta Wyborcza”, 7 listopada 2011

15. 300-400 tys. osób11 przede wszystkim w deficytowych zawodach szereg skutków pozytywnych i negatywnych dla obszarów wysy-
związanych z gastronomią oraz wynikających ze starzenia się nie- łających migrantów. Jednym z istotniejszych, na które w sytuacji
mieckiego społeczeństwa zawodach takich jak: pielęgniarki, fizjote- niekorzystnych ogólnych tendencji demograficznych związanych
rapeuci, opiekunowie ludzi starszych. Liczne programy kształcenia z ruchem naturalnym, są te wynikające z ruchu wędrówkowego,
zawodowego skierowane do ludzi młodych w wieku 16-25 lat rów- a zwłaszcza migracji zagranicznych, które znacząco wpłynęły na
nież z Polski o dualnym charakterze kształcenia (teoria + praktyka) kształtowanie się liczby ludności zamieszkującej tereny przygra-
niczne o silnym powiązaniu z niemieckim rynkiem pracy.
Możliwość pracy i dochody z niej uzyskiwane stabilizują sytuację
ekonomiczną ludności , która sprzyja przyrostowi naturalnemu. Brak
miejsc pracy działa w kierunku „ wypłukiwania obszarów z ludzi
młodych (w wieku zdolności do pracy i do prokreacji), aktywnych
i dobrze wykształconych poprzez wzrost ich odpływu w tym migra-
cji zagranicznych, co w połączeniu ze spadkiem przyrostu natural-
nego przyczynia się do depopulacji tych terenów.
Migracje definiowane jako zjawisko o wymiarach czasowo-prze-
strzennych ze względu na ich dużą zmienność jest trudno mierzalne.
Wobec czego szacunki dotyczące skali, charakteru, natężenia zjawi-
ska i jego struktury w zależności od źródła danych wykazują istotne
różnice.
Nie ulega wątpliwości, że migracje z Polski były i są fenomenem
ekonomicznym, gdyż zarobek stanowi decydujący o niej motyw. Od
lat główny kierunek migracji to Niemcy, co jest przejawem silnych
powiązań polskiej gospodarki z gospodarką niemiecką i jej rynkiem
pracy. Podstawą wyjazdów zarobkowych Polaków do Niemiec były
umowy regulujące różne rodzaje prac: kontraktowe umożliwiające
okres zatrudnienia przez 2-3 lata, prace w charakterze pracowników
z maksymalnym okresem zatrudnienia – 18 miesięcy, sezonowe
trwające do 3 miesięcy i związane z zatrudnieniem przygranicznym.
Oprócz tego tworzona od powojnia sieć migracyjna spowodowała,
że rozmiary wyjazdów zarobkowych łącznie z sezonowymi do Nie-
miec były największe. Po 1 maja 2004 r. zmieniły się nieco preferencje
migracyjne Polaków i Niemcy jako kraj docelowy stopniowo ustępo-
wał Wielkiej Brytanii i Irlandii, aczkolwiek pod względem wyjazdów
za wynagrodzeniem i pomoc w znalezieniu zakwaterowania przez
zarobkowych nadal zajmowały czołowe miejsce.
3,5 roku nauki oraz czynniki przyciągające jak: bliskość geograficzna,
różnice płacowe, poziom rozwoju gospodarki, network, rozpoznanie Cechą charakterystyczną tych wyjazdów było i jest to, że wiążą się
niemieckiego rynku pracy, zabezpieczenie społeczne, nie spowodo- one z podejmowaniem przez Polaków pracy, którą nie są zainte-
wały jak wynika z dostępnych dotychczas informacji, nasilenia się resowani Niemcy. Migracje do Niemiec zatem nie były tymi, które
migracji zarobkowych po otwarciu niemieckiego rynku pracy dla spowodowały „drenaż mózgów” - ten charakter właściwy był migra-
Polaków w maju 2011 r. cjom do Wielkiej Brytanii i Irlandii w pierwszych latach po otwarciu
przez nie rynków pracy dla Polaków.
Zaznaczyć jednak należy, że krótki okres czasu oraz brak pełnych
i wiarygodnych danych uniemożliwia rzetelną ocenę tego zjawi- Dlatego też otwarcie niemieckiego rynku pracy uwidocznić może
ska, zarówno od strony tendencji, skali i struktury. Potwierdzają to swój wpływ na polski rynek pracy w dłuższej perspektywie. Nato-
również wyniki badań zawarte w raporcie końcowym z badań nad miast retrospektywne spojrzenie na wyjazdy zwłaszcza, aktywność
konsekwencjami otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowni- w zakresie migracji zarobkowych ludności obszarów przygranicz-
ków i pracodawców z Dolnego Śląska12. Wielkości szacunkowe czy nych pozwala na dostrzeżenie ich wpływu na kształtowanie się tam
też badania wyrywkowe pozwalają jednak sądzić, że exodusu siły sytuacji demograficznej.
roboczej na niemiecki i austriacki rynek pracy po ich otwarciu nie
było i wynika to nie tylko z przyczyn wcześniej wymienionych ale też
z faktu poszukiwania przez niemieckich i austriackich pracodawców prof. Agata Zagórowska
specjalistów ze znajomością języka niemieckiego, co zamyka drogę Katedra Rynku Pracy i Kapitału Ludzkiego
wielu osobom poszukujących jakiejkolwiek pracy w Polsce. Politechniki Opolskiej
Polsko-niemieckie więzi migracyjne rozpatrywane w długim prze-
dziale czasowym pod kątem ich charakteru i rozmiarów przyniosły
11) K. Iglicka, Wyzwania dla pomorskiego rynku pracy w związku z otwarciem niemieckiego rynku pracy dla Polaków 1 maja 2011 roku. Eures
12) Konsekwencje otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników i pracodawców z Dolnego Śląska. Raport końcowy projektu systemowego „Badania współfinansowany
w ramach Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 1
Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji, Wrocław 2011

16. 1
Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej
ul. Korfantego 27, 53-021 Wrocław, tel./fax. 71 729 85 89
www.cmsiko.pl, www.obserwatorium.cmsiko.pl, e-mail: biuro@cmsiko.pl