1) Aktywizacja społeczna i zawodowa młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym na Dolnym Śląsku
2) Projekt "Moje miejsce NGO"
3) Wywiad z Panem Piotrem Klagiem,
Dyrektorem Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej
4) Badanie „Ocena skuteczności działań w zakresie aktywizacji zawodowej osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym na Dolnym Śląsku” - fragmenty raportu przygotowanego przez Laboratorium Badań Społecznych Sp. z o.o.
Informator Dolnośląkiego Rynku Pracy i Edukacji nr 1
Informator Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacjinr 11
1. N R 11
INFORMATOR
Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji
w w w. o b s e r w a t o r i u m . c m s i k o . p l
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
2. Aktywizacja społeczna i zawodowa młodzieży
słowo wstępne zagrożonej wykluczeniem społecznym na Dolnym Śląsku
Wprowadzenie Identyfikacja osób zagrożonych wykluczeniem jest niezwy-
kle trudna. Najczęściej odwołujemy się w tym zakresie do
Zjawisko wykluczenia społecznego, określane też ekskluzją wytycznych systemu pomocy społecznej, który jako podstawę
społeczną, jest współcześnie poważnym problemem, z któ- udzielania pomocy wskazuje m.in. ubóstwo, sieroctwo, bez-
rym trudno walczyć, gdyż posiada różne wymiary, dotyka robocie, niepełnosprawność, długotrwałą lub ciężką chorobę,
wielu kategorii społecznych i jest długotrwałe. Bardzo często przemoc w rodzinie, alkoholizm lub narkomanię2.
łączy się ze zjawiskiem dyskryminacji czy marginalizacji. Jest
pojęciem do dzisiaj niejednoznacznie zdefiniowanym. Spro- W odniesieniu do kwestii zatrudnienia wskazać można na
Z ogromną przyjemnością przekazuję Państwu jedenaste wydanie Informatora Dolnośląskiego kategorie osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytu-
wadzenie wykluczenia społecznego do ubóstwa i ograniczeń
Rynku Pracy i Edukacji – kwartalnika wydawanego w ramach projektu „Obserwatorium wynikających z biedy jest nadmiernym uproszczeniem, mimo acji na rynku pracy, a więc m.in. bezrobotnych: do 25 roku
Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji”, który od dnia 1 stycznia 2012 r. realizowany jest przez że jest to silny czynnik generujący inne rodzaje wykluczenia. życia, powyżej 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych,
Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej jako beneficjenta systemowego ww. bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia śred-
Niniejsze opracowanie ukazuje zarys zjawiska wyklucze- niego, samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko
projektu. nia społecznego wśród osób młodych – do 25 roku życia, do 18 roku życia, po opuszczeniu zakładu karnego, niepełno-
z perspektywy regionalnej. Celem jest wskazanie na problem sprawnych lub długotrwale bezrobotnych3. Osoby wykluczone
Niniejsze wydanie kwartalnika, chcielibyśmy poświęcić w całości zagadnieniu jakim jest wyklucze- zagrożenia ekskluzją, jej zasięg i rolę aktywizacji społecznej w kontekście rynku pracy definiuje ustawa o zatrudnieniu
nie społeczne. Koncepcja wykluczenia społecznego pojawia się wszędzie tam, gdzie mamy do i zawodowej jako mechanizmów skutecznego zapobiegania socjalnym4.
czynienia z nierównościami społecznymi, upośledzeniem społecznym, ubóstwem. Wykluczenie oraz walki z problemem wykluczenia młodego pokolenia z życia
społeczne nie jest pojęciem wąskim, albowiem dotyka różnych aspektów życia społecznego społecznego i zawodowego.
takich jak: bieda, bezrobocie, dziedziczenie niskiego stanu rodziny, pochodzenie, poglądy poli-
tyczne, krótko mówiąc kojarzy nam się ze zjawiskiem patologii społecznej. Ludzie wykluczeni
Wykluczenie społeczne
spostrzegani są zazwyczaj jako osoby, które pozbawiane są możliwości pełnej partycypacji
w życiu społeczno-zawodowym. Często są to ludzie długotrwale bezrobotni, odbiorcy pomocy
dzieci i młodzieży
społecznej, bezdomni, niepełnosprawni, młodzież z rodzin patologicznych. W literaturze zwraca się uwagę na
różnorodność ujęć pojęcia wyklu-
Dzięki licznym badaniom więcej wiemy o złożonych wymiarach wykluczenia społecznego oraz czenia społecznego. Charaktery-
o sposobie życia ludzi nim dotkniętych. styczne elementy składające się
na to zjawisko to: nieuczestnicze-
Szczególnie uwadze Czytelników polecam fragment badania „Ocena skuteczności dzia- nie w pełni w ważnych aspektach
życia społecznego, występowanie
łań w zakresie aktywizacji zawodowej osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym na
strukturalnych i instytucjonalnych
Dolnym Śląsku”. W raporcie nacisk położony został na grupy znajdujące się w szczególnie trudnej barier naruszających zasady spra-
sytuacji, zarówno w ujęciu globalnym jako członkowie społeczeństwa, jak również jako uczestnicy wiedliwości społecznej i ograni-
rynku pracy (osoby samotnie wychowujące dzieci, osoby długotrwale bezrobotne, osoby bezro- czających prawa człowieka, w tym
botne, osoby niepełnosprawne) itp. prawa społeczne jednostek, izola-
cja lub autoizolacja pewnych grup
społecznych (np. subkultur mło-
Serdecznie zapraszam do lektury. dzieżowych, imigrantów, mniejszo-
Piotr Hańderek ści religijnych). Przyczyny eksklu-
Dyrektor CMSiKO zji leżą w stałych i uniwersalnych
czynnikach, takich jak deprywacja
materialna (niskie dochody), brak
odpowiedniego wykształcenia czy
niepełnosprawność, ale kształtują
ją także zmienne czynniki kulturowe
i cywilizacyjne, takie jak erozja więzi
rodzinnych i sąsiedzkich, gwałtowny
rozwój technologii odpowiedzialny
za wzrost bezrobocia, spadek kapitału społecznego (wzajem- Na szczególną uwagę zasługuje problem wykluczenia społecz-
nego zaufania), zła polityka społeczna i gospodarcza państwa. nego dzieci i młodzieży, bowiem w istotny sposób ogranicza
Wykluczenie jest zjawiskiem makrospołecznym, determinują ich szanse rozwojowe i rzutuje na funkcjonowanie w dorosłym
je kryteria kategoryzacji społecznej, m.in. inwalidztwo, pobyt życiu.
w więzieniu, bezrobocie, miejsce zamieszkania, wiek, przy-
należność do mniejszości, dochód, ale również indywidualne
(jest konsekwencją indywidualnych słabości, motywacji, cech
intelektualnych, charakteru)1.
1) J. Czapiński, Pojęcie wykluczenia społecznego, [w:] Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków – Diagnoza Społeczna 2011, red. I.E. Kotowska, Centrum
Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2012, s. 129.
2) Art. 7. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (2009.175.1352, tekst ujednolicony ze zm.).
3) Art. 49. Ustawy dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (2008.69.415, tekst ujednolicony ze zm.).
4) Art. 1. Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (2011.43.225, tekst ujednolicony ze zm.).
3. Wskazać można wiele czynników powodujących wielowy- Zagrożenie wykluczeniem społecznym na Można postawić tezę, że ubóstwo dotyczy około 50-60 tys. nych VI „Rynek pracy otwarty dla wszystkich” i VII „Promocja
miarową ekskluzję młodego pokolenia. Do najważniejszych
należą:
Dolnym Śląsku dzieci do 19 roku życia i około 10-20 tys. młodych osób, integracji społecznej”.
w wieku 20-24 lata12.
Trudno oszacować liczbę osób młodych, zagrożonych wyklu- W kontekście aktywizowania zawodowego i społecznego mło-
1. ubóstwo rodziny – często powiązane z syndromem wyuczo- Informacje w tej materii uzupełniają dane instytucji pomocy dego pokolenia zwracają uwagę działania Ochotniczych Huf-
czeniem społecznym. Związane jest to po pierwsze, z samą
nej bezradności oraz dziedziczeniem biedy – międzypoko- społecznej dla obszaru Dolnego Śląska. W 2011 roku pomocą ców Pracy (OHP). OHP to państwowa instytucja rynku pracy,
kwestią definiowania tego pojęcia, z drugiej zaś, z dostęp-
leniowo przekazywany pasywny model życia, tolerowanie objęto ponad 97 tys. rodzin, w tym ponad 34 tys. rodzin której zadaniem jest aktywizacja społeczna, zawodowa i eko-
nością danych empirycznych, które wskazywałyby na zakres
kultury ubóstwa, ale także stworzeniem enklawy biedy. z dziećmi. Spośród tych rodzin wskazać należy na ponad nomiczna młodzieży, szczególnie w odniesieniu do młodzieży
zjawiska w ogóle, a szczególnie wśród osób młodych. Warto
Doświadczanie przez dziecko w rejonie wykluczenia wie- 9 tys. rodzin z 3 i większą liczbą dzieci i ponad 14 tys. rodzin defaworyzowanej. Organizacja koncentruje się na działaniach
przedstawić pewne wskaźniki, które zobrazują sytuację w tym
lowymiarowej deprywacji skutkuje niskimi osiągnięciami niepełnych. Świadczenie wskazujące na wspieranie dzieci, kierowanych do trzech kategorii młodych ludzi w wieku 15-
zakresie na Dolnym Śląsku.
edukacyjnymi, opuszczaniem lekcji, ucieczką do „towa- a więc posiłek dla dzieci przyznano w 2011 roku prawie 20 25 lat. Pierwsza to osoby zagrożone ubóstwem, wyklucze-
rzystwa”, które oferuje namiastkę akceptacji. W okre- Zagrożenie wykluczeniem społecznym szacuje się często bio- tys. rodzin, które liczyły ponad 82 tys. osób13. niem społecznym, patologiami, niedostosowane społecznie,
sie adolescencji „ścieżki życiowe” chłopców i dziewcząt rąc pod uwagę wskaźniki dotyczące ubóstwa. Analizując war- mające trudności szkolne. Tej młodzieży OHP oferuje akty-
rozchodzą się: dziewczęta narażone są na wczesną ciążę tości tych wskaźników dla Dolnego Śląska na tle kraju podkre- Sytuacja osób młodych na dolnośląskim rynku pracy rów-
wizację w jednostkach o charakterze opiekuńczo-wychowaw-
lub uprawianie prostytucji, chłopcy na działalność chu- ślić trzeba, że nasz region wypada tu korzystnie (tabela 1). nież jest lepsza niż ogółem w Polsce. Stopa bezrobocia osób
czym. Druga, to młodzież, szczególnie absolwenci i uczniowie
ligańsko-przestępczą (choć dzisiaj prostytucja wśród Zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem, definiowane w opar- w wieku 15-24 lata według BAEL w IV kw. 2010 roku wyno-
ostatnich klas, zagrożona bezrobociem. Trzecia, to młodzi
chłopców i przestępczość wśród dziewcząt też nie jest ciu o wskaźniki dotyczące ubóstwa, jest na Dolnym Śląsku siła na Dolnym Śląsku 22,5, zaś w Polsce 23,6. Udział bezro-
ludzie, którzy są zainteresowani pracą sezonową i zdobyciem
rzadkością). Stanowiąc dla siebie pole wybieralności part- nieco mniejsze niż ogółem w kraju. Nie oznacza to jednak, botnych w wieku 24 lata i mniej w ogólnej liczbie zarejestro-
doświadczenia zawodowego w trakcie nauki.
nerów, tworzą związki, z których dzieci, jeśli nie będzie że problem ubóstwa nie dotyczy terenu województwa dolno- wanych bezrobotnych w 2011 roku w naszym województwie
interwencji, powielą los rodziców5; śląskiego. Fakt, że 5,1%, a więc niemal 150 tys. osób żyje wyniósł 16,7, podczas gdy w kraju 21,014. Nie zmienia to jed- Wsparcie dla młodzieży zagrożonej wykluczeniem świadczone
poniżej ustawowej granicy ubóstwa, a więc posiada dochód nak faktu, że w 2011 roku jako bezrobotnych zarejestrowa- przez OHP polega na budowaniu systemu pomocy dla grup
2. wykluczenie edukacyjne – to bariery w dostępie i uczestni- nych było 24 tys. osób w wieku 24 lata i mniej15. Oczywiście najsłabszych, organizowaniu i wspieraniu form wychodzenia
mniejszy niż 351 zł na osobę w rodzinie (477 zł w gospodar-
ctwie w kształceniu, jak społeczne i kulturowe (wyniesiony nie wszystkie z tych osób należą do zagrożonych wyklucze- z ubóstwa, bezrobocia i patologii społecznych. Ze względu
stwie jednoosobowym), jest alarmujący.
z domu brak aspiracji edukacyjnych, środowiskowe wzory niem społecznym, ale z jednej strony na rynek pracy wchodzą na charakter zadań OHP tworzy system pomocy realizowany
wczesnej samodzielności), psychologiczne (niska samo- osoby z rodzin ubogich i wykluczonych, a brak zatrudnienia przez grupy jednostek: o charakterze opiekuńczo-wycho-
ocena, brak wiary w siebie), ekonomiczne (brak środków powoduje, że dziedziczą one biedę i wykluczenie, z drugiej wawczym (Centra Kształcenia i Wychowania, Ośrodki Szkole-
na dojazdy, pomoce szkolne, brak zrozumienia ze strony Tabela 1. Wskaźniki zagrożenia ubóstwem dla Polski i Dolnego
Śląska w roku 2011 w procentach strony problemy ze znalezieniem pracy przy braku wsparcia nia i Wychowania, Hufce Pracy, Środowiskowe Hufce Pracy)
nauczycieli i rówieśników, narażanie się na upokorzenia ze strony rodziny niechybnie prowadzą do ubóstwa i wyklu- oraz realizujące zadania na rzecz rynku pracy (Centra Eduka-
związane z brakami zniechęcają i w konsekwencji sprzy- czenia społecznego. cji i Pracy Młodzieży, Mobilne Centra Informacji Zawodowej,
Wskaźniki Polska Dolny Śląsk
jają wypadaniu z systemu szkolnego)6; Młodzieżowe Biura Pracy, Młodzieżowe Centra Kariery, Punkty
Granica ubóstwa Aktywizacja społeczna i zawodowa
3. trudna sytuacja na rynku pracy – rodziców, ale i samych Pośrednictwa Pracy, Kluby Pracy)16. Podkreślić należy, że
skrajnego
osób młodych, skutkujące bezrobociem, czy zjawiskiem (minimum
6,7 4,7 jako mechanizmy walki z wykluczeniem jednostki o charakterze opiekuńczo-wychowawczym również
working poor – a zatrudnienie w formach niestandar- dużą uwagę przywiązują do zapewnienia swoim podopiecznym
egzystencji) społecznym szansy samodzielnego funkcjonowania na rynku pracy.
dowych generuje także wykluczenie finansowe (w tym
oszczędnościowe lub kredytowe). Często wynika to z nie- Relatywna Aktywizacja społeczna i zawodowa (ekonomiczna) to bar-
16,7 13,6
dostatecznego wykształcenia7; granica ubóstwa dzo istotny element nie tylko walki z istniejącym zjawiskiem Aktywizacja społeczna i zawodowa
4. wielodzietność rodzin bądź samotne rodzicielstwo;
Ustawowa
6,5 5,1
wykluczenia, ale też działanie dające możliwość zapobiega- młodzieży w praktyce dolnośląskich
granica ubóstwa nia ekskluzji. Uznaje się, że aktywizacja zawodowa powinna
zostać poprzedzona aktywizacją społeczną. Samo określenie
Ochotniczych Hufców Pracy
5. patologie w rodzinach, powodujące zaniedbywanie obo- Urealniona
wiązków rodzicielskich, co prowadzi do tego, że dzieci aktywizacja dotyczy „pobudzania”, „motywowania” jednostek Aktywizacją społeczną i zawodową młodzieży zajmują się
ustawowa granica 11,4 9,3
wychowują się poza rodziną; do określonych działań w obszarze życia społecznego i rynku instytucje rynku pracy, pomocy społecznej oraz organizacje
ubóstwa
pracy. Oddziałuje się tu różnymi metodami: poradnictwa, pozarządowe. Świadczą one usługi osobom potrzebującym
6. opuszczanie instytucji opiekuńczo-wychowawczych (np. * granica urealniona wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyj- szkoleń, staży, czy wsparcia finansowego, celem zaś jest wsparcia, w tym młodzieży, bardzo często też z myślą o mło-
rodzin zastępczych, domów dziecka, ośrodków terapii nych od czasu określenia kwot granicy ubóstwa, czyli od IV kwartału 2006
przerwanie bierności i korzystania z pasywnych form pomocy dych zagrożonych wykluczeniem prowadzą one projekty, które
uzależnień), co łączy się często z wykluczeniem miesz- roku.
socjalnej (przede wszystkim zasiłków). dają szansę na przezwyciężenie trudnej sytuacji i podjęcie
kaniowym8; Źródło: Ubóstwo w Polsce w 2011 r. (na podstawie badań budżetów gospo-
zatrudnienia. Najczęściej są one sprofilowane i skierowane do
darstw domowych), GUS, Warszawa 2012, s. 4-5, 15. Od wielu lat podejmowane są lokalne, regionalne i ogólnopol-
7. przestępczość (rodziców bądź młodych osób), co może określonej kategorii młodych ludzi (np. niepełnosprawni, usa-
skie działania na rzecz inkluzji społecznej i zawodowej młodych
się łączyć z przebywaniem w zakładzie wychowawczym modzielniani wychowankowie placówek, wykluczeni uczestni-
ludzi. To projekty realizowane przez podmioty sektora publicz-
lub karnym – staje się to swoistym „piętnem”. czący w grupach kibicowskich, bez wykształcenia i zawodu),
Wykluczenie społeczne to całkiem realny problem, który doty- nego, prywatnego oraz organizacje sektora pozarządowego.
co umożliwia dostosowanie prowadzonych działań do zidenty-
czy wielu młodych ludzi. Gdyby założyć, że zagrożenie ubó- W odniesieniu do aktywizacji zawodowej wskazać należy na
fikowanych potrzeb młodzieży.
stwem jest takie samo dla wszystkich kategorii wiekowych, znaczenie powiatowych urzędów pracy, a w przypadku akty-
Wykluczenie społeczne bardzo często wiąże się z niemożnoś- wizacji społecznej i zawodowej instytucji pomocy społecznej, Wydaje się jednak, że najistotniejszą rolę w zakresie akty-
to można wyliczyć, że prawie 40 tys. osób w wieku do 24 lat
cią uczestniczenia w pełni w życiu społecznym i zawodowym. a także organizacji pozarządowych działających na rzecz mło- wizacji społecznej i zawodowej odgrywają Ochotnicze Hufce
żyje w ubóstwie, w tym jest około 8,5 tys. osób w wieku 15-
Ta kwestia jest niezwykle istotna w przypadku osób młodych, dzieży zagrożonej wykluczeniem. Pracy. Na obszarze Dolnego Śląska działalność prowadzi Dol-
19 lat i 10,5 tys. w wieku 20-24 lata9. Jednak wyniki badań
które dopiero wkraczają w dorosłe życie. W ich przypadku nośląska Wojewódzka Komenda Ochotniczych Hufców Pracy
wskazują, że w Polsce zagrożenie ubóstwem dzieci i mło- Działania na rzecz młodzieży zagrożonej wykluczeniem finan-
ekskluzja będzie miała wpływ na całe dorosłe życie, stąd we Wrocławiu, której podlegają kilkadziesiąt jednostek orga-
dzieży jest znacznie silniejsze niż dorosłych. W 2011 roku sowane są również ze środków Europejskiego Funduszu Spo-
konieczne jest podejmowanie aktywnych działań na rzecz nizacyjnych17.
około 10,5% osób do lat 18 żyło poniżej ustawowej granicy łecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki:
integracji i aktywizacji zawodowej i społecznej młodych wyklu-
ubóstwa10. Gdyby ten wskaźnik odnieść do Dolnego Śląska priorytetu I „Zatrudnianie i integracja społeczna” (fundusze Ważną rolę w systemie wspierania młodzieży zagrożonej
czonych.
to w ubóstwie żyłoby około 60 tys. osób do 19 roku życia11. dla Ochotniczych Hufców Pracy) oraz priorytetów regional- wykluczeniem odgrywają Ośrodki Szkolenia i Wychowania,
5) W. Warzywoda-Kruszyńska, K. Kruszyński, Dziedziczenie biedy i wykluczenia społecznego – w perspektywie lokalnej polityki społecznej, [w:] Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce, Polski 12) Ibidem
Raport Social Watch 2010, Kampania Przeciw Homofobii, Warszawa 2011, s. 54-55. Młodzież zagrożona wykluczeniem społecznym a używanie substancji psychoaktywnych. Raport
13) Statystyki pomocy społecznej. Statystyka za rok 2011, MPiPS, http://www.mpips.gov.pl/pomoc-spoleczna/raporty-i-statystyki/statystyki-pomocy-spolecznej/statystyka-za-rok-2011/,
z badania, PBS DGA Spółka z o.o., Warszawa, Sopot, 2009, s. 6-7, http://www.cinn.gov.pl/portal?id=166545, 10.08.2012.
25.08.2012.
6) Por. E. Tarkowska, Ubóstwo dzieci w Polsce, [w:] Ubóstwo…, op. cit., s. 57-62.
14) Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności, GUS, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/pw_kwart_inf_aktywn_ekonom_ludnosci_4kw_2011.pdf, 25.08.2012, s. 9; Rynek
7) Należy wspomnieć o nowej kategorii w Unii Europejskiej: NEET. To osoby w wieku 15-24 lata, które nie pracują, nie uczą się i przez to są bardziej zagrożone wykluczeniem. W ramach tej pracy w Województwie Dolnośląskim w 2010 r., Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2011, s. 150-151.
grupy szczególnie zagrożone są osoby nieaktywne zawodowo, długotrwale bezrobotne, słabiej wykwalifikowane, osoby niepełnosprawne lub dotknięte problemami ze zdrowiem psychicznym
15) Bank…
oraz imigranci. Zob. Młode osoby a praca, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, 2011, s. 9, http://www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2011/40/pl/1/EF1140PL.
pdf, 12.08.2012. 16) Ochotnicze Hufce Pracy, www.ohp.pl, 26.08.2012.
8) Por. P Olech, Wykluczenie mieszkaniowe, [w:] Ubóstwo..., op. cit., s. 113-128.
. 17) Ibidem.
9) Obliczenia własne na podstawie: Ubóstwo w Polsce w 2011 r. (na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych), GUS, Warszawa 2012, s. 15; Bank Danych Lokalnych GUS.
10) Ubóstwo w Polsce…, s. 10.
11) Obliczenia własne na podstawie: Ubóstwo w Polsce…, Bank…
4. CZŁOWIEK - NAJLEPSZA INWESTYCJA
PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO
które oferują wsparcie, opiekę, wychowanie i kształcenie zawodowych, uzupełnianiu kwalifikacji i przekwalifikowywaniu
młodzieży, która ma trudną sytuację materialną, rodzinną, młodzieży, w szczególności w formie warsztatów i szkoleń.
niepowodzenia szkolne, wywodzącej się ze środowisk patolo- Działają w Bolesławcu, Wołowie i Miliczu.
gicznych. Podkreślić należy, że ośrodki oferują pobyt z zakwa-
Podkreślić należy, że Ochotnicze Hufce Pracy zrealizowały
terowaniem, umożliwiają młodzieży ukończenie gimnazjum
wiele projektów i nadal realizują działania finansowane ze
i szkoły zawodowej, a pobyt i nauka są bezpłatne. Na Dolnym
środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Fundu-
Śląsku ośrodki działają w Mysłakowicach i Ząbkowicach Ślą-
szu Społecznego, a wiele z wymienionych tu jednostek OHP
skich. W Mysłakowicach działa też Rejonowy Ośrodek Szkole-
powstało właśnie dzięki środkom europejskim. OHP realizuje
nia Zawodowego Młodzieży (ROSZM), który zajmuje się szko-
projekty systemowe: OHP jako realizator usług rynku pracy
leniami młodzieży wymagającej przekwalifikowania stosownie
(w ramach tego projektu powstała sieć instytucji wspiera- Celem projektu jest rozwój usług społecznych posiłki. Ponadto uczestnicy skorzystają z indy- zastępcze, które posłużą przezwyciężaniu ich
do potrzeb lokalnego rynku pracy. Natomiast w Oleśnicy OHP
jących młodzież), Nowoczesne kompetencje kadry Ochotni- przezwyciężających indywidualne bariery widualnego wsparcia psychologicznego. indywidualnych barier w integracji społecznej
prowadzi Centrum Kształcenia i Wychowania, które oferuje
czych Hufców Pracy, Nowe Perspektywy, w integracji społecznej w tym w wejściu w tym w wejściu na rynek pracy. Stąd chcemy
- Wizyty w organizacjach pozarządowych dzia-
Młodzieżowa Akademia Umiejętności 2. na rynek pracy skierowanych do młodzieży oprzeć się na doświadczeniach naszego nie-
łających we Wrocławiu- hospitacje różnych
Dwa ostatnie są skierowane stricte do w wieku 16-25 lat opuszczającej lub przebywa- mieckiego partnera i skonfrontować niemie-
młodzieży zagrożonej wykluczeniem spo- organizacji pozarządowych i obserwowanie
jącej w całodobowych placówkach opiekuńczo z bliska, na czym polega ich praca. ckie i polskie rozwiązania systemu socjalnego
łecznym. OHP prowadzi również projekt
EIPD – nowa jakość doradztwa, który ma - wychowawczych lub rodzinach zastępczych w tej kwestii. W celu przeniesienia dobrych
2. Samodzielne realizowanie pomysłów
podnieść szanse na rynku pracy mło- z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we praktyk z systemu niemieckiego na grunt
przez uczestników przy wsparciu grupy
dzieży zagrożonej wykluczeniem poprzez Wrocławiu. Projekt skierowany jest do 24 osób, polski, ściśle współpracujemy z naszym part-
polegające na :
podniesienie jakości usług doradczych18. w tym 14 kobiet i 10 mężczyzn opuszczających nerem niemieckim i wymieniamy się doświad-
lub przebywających w całodobowych placów- - Uczestniczeniu w wizytach studyjnych we czeniami. Opracowywane są ekspertyzy ze
kach opiekuńczo - wychowawczych lub rodzi- wrocławskich organizacjach pozarządowych, strony partnera niemieckiego i analiza prawna
które mają służyć jako inspiracja do własnych
Podsumowanie nach zastępczych w wieku 16 -25 lat korzysta- ze strony stowarzyszenia TRATWA odnośnie:
jących z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy działań.
Społeczna i zawodowa aktywizacja mło- •usług społecznych oferowanych w niemie-
Społecznej Wrocław. - Przygotowaniu indywidualnych projektów-
dzieży zagrożonej wykluczeniem jest nie- ckim i polskim systemie socjalnym, które są
zwykle ważnym zadaniem państwa. Mło- Naszym celem jest pokazanie naszej mło- uczestnicy zrealizują samodzielnie 12 projek-
tów, które zaplanują, przeprowadzą i rozliczą. skierowane do młodzieży przebywającej lub
dzi obywatele mają bowiem przed sobą dzieży innej strony dorosłości. Przełamanie
kilkadziesiąt lat aktywności zawodowej, Przewidziano środki finansowe, które otrzy- opuszczającej placówki opiekuńczo-wycho-
ich nieufności wobec dorosłych. Przekonanie
a umożliwienie im zdobycia wykształce- mają uczestnicy na zrealizowanie swoich gran- wawcze i rodziny zastępcze.
ich, że mają wiele możliwości samorozwoju
nia, kwalifikacji poszukiwanych na rynku i wpływ na to jak wykorzystają swój poten- tów.
pracy i znalezienia zatrudnienia przesą- • zasad subsydiarności inaczej pomocniczości
cjał. Chcemy, by nauczyli się samodzielnie - Odbyciu wizyty studyjnej do niemieckiej istniejącej w niemieckim systemie socjalnym
dza o ich przyszłym zawodowym sukce-
podejmować decyzje i działania nie ocze- organizacji partnerskiej. Uczestnicy poznają, według, której to organizacje pozarządowe,
sie.
kując, że „coś się im należy” i aby odczuli, że w jaki sposób organizacje pozarządowe a nie jednostki administracji publicznej odpo-
Osoby młode z rodzin ubogich, zagrożo- robienie czegoś z innymi dla innych potrafi w Niemczech pracują z młodzieżą o podobnej
nych wykluczeniem, często patologicznych zwykle mają prob- wiedzialne są za realizację usług socjalnych.
edukację i wsparcie młodzieży wykluczonej w systemie sta- dać niesamowitą satysfakcję. Przedstawienie sytuacji życiowej.
cjonarnym (z zakwaterowaniem) oraz dochodzącym. lemy z ukończeniem szkoły, zdobyciem kwalifikacji zawodo- Na bazie tych opracowań i ekspertyz powsta-
im możliwości, jakie daje wolontariat w orga- - Udziale w warsztacie wyjazdowym przygo-
wych i podjęciem zatrudnienia. Przy braku wsparcia ze strony nie raport przedstawiający model rozwoju
Podkreślić należy też znaczenie Środowiskowych Hufców nizacjach pozarządowych pozwalający na towującym do projektu międzykulturowego-
rodziny najczęściej powielają model funkcjonowania swoich usług społecznych skierowanych do naszej
Pracy, które prowadzą szeroki zakres działań o charakterze zdobycie nowych doświadczeń i umiejętno-
rodziców, a więc skazują się na bezrobocie i pogłębiające ubó- podsumowującym całoroczną pracę oraz grupy docelowej służących przezwyciężaniu
opiekuńczym, wychowawczym, kształceniowym i doradczym ści oraz praktyczną wiedzę, która może przy-
stwo oraz wykluczenie. opracowanie projektu międzykulturowego, ich indywidualnych barier w integracji spo-
i oferują całodzienną opiekę w ramach świetlic środowisko-
dać się w ich przyszłej pracy. Konfrontując się który będzie realizowany podczas polsko-nie-
wych. Zapewniają one młodzieży zagrożonej wykluczeniem Bezrobocie groźne jest nie tylko dla młodzieży pochodzącej łecznej w tym w wejściu na rynek pracy, który
z młodzieżą usamodzielniającą się chcemy mieckiego spotkania młodzieży.
wszechstronne wsparcie. W regionie dolnośląskim hufce z rodzin ubogich i zagrożonych wykluczeniem. Każdy młody wdrażany będzie w projekcie.
znajdują się w Dzierżoniowie, Legnicy, Górze, Jeleniej Górze, człowiek, który przez dłuższy czas po ukończeniu szkoły nie stworzyć przestrzeń do ich rozwoju. To, co jest
3. Przygotowanie do usamodzielnienia: CO UDAŁO NAM SIĘ ZREALIZOWAĆ DO TEJ
Wołowie i Środzie Śląskiej. Działa też 14 Hufców Pracy, które potrafi znaleźć pracy zniechęca się i staje się negatywnie dla nas najważniejsze to tożsamość grupy, dla
tego dysponujemy różnorodnymi zadaniami - Uczestnicy zostaną wolontariuszami we PORY:
oferują możliwość kontynuacji nauki i zdobywania kwalifikacji nastawionym do rynku pracy. Przy braku wsparcia ze strony
zawodowych. rodziny młodzi ludzie bardzo łatwo popadają w ubóstwo w projekcie, które dają przestrzeń do rozwoju. wrocławskich organizacjach pozarządowych- Zaadaptowaliśmy na potrzeby naszych uczest-
i wykluczenie, bezrobocie zaś uniemożliwia młodzieży usamo- Aby osiągnąć nasze założone cele w projek- pomożemy im wybrać organizacje pozarzą- ników pomieszczenia w budynku Zajezdni
Z perspektywy problematyki rynku pracy ważna rola przypada dowe, w których będą mogli pracować.
dzielnienie się i niezależność od rodziców. cie, podzieliliśmy proces 9 miesięcznej pracy przy ul. Legnickiej 65 we Wrocławiu. Powstała
Centrom Edukacji i Pracy Młodzieży, które znajdują się we
Wrocławiu, Jeleniej Górze, Wałbrzychu i Legnicy. Jednostki Inwestowanie w aktywizację młodzieży powinno być prioryte- z uczestnikami na trzy etapy. - Uczestniczyć będą w polsko-niemieckim Kawiarenka, w której od września 2012 odby-
te prowadzą działania między innymi w zakresie pośredni- tem, jest bowiem inwestycją, która przyniesie nie tylko efekt 1. Wprowadzenie do procesu grupowego: spotkaniu młodzieży- podczas wyjazdu w góry wają się warsztaty, spotkania i inne aktywno-
ctwa pracy dla młodzieży, poradnictwa zawodowego, szkoleń krótkookresowy, ale zaowocuje również w przyszłości dobrym nasi uczestnicy razem z niemiecką młodzieżą ści, w które aktywnie zaangażowani są nasi
- Udział w trzydniowym wyjeździe w góry
zawodowych, organizowania krótkoterminowego zatrudnienia statusem na rynku pracy. Przedstawione w artykule Ochot- o podobnej sytuacji życiowej zrealizują projekt uczestnicy .
uczniów i studentów czy wakacyjnych hufców pracy. Ofertę nicze Hufce Pracy prowadzą na rzecz młodzieży aktywne mającym na celu zintegrowanie uczestni-
międzykulturowy. W sierpniu 2012 zakończyliśmy rekrutację do
kierują nie tylko do młodzieży zagrożonej wykluczeniem, ale działania, ale o młodych ludziach pamiętać powinny wszystkie ków, którzy będą uczestniczyć w warsztatach
pobudzających ich kreatywność i pracę zespo- Udział w projekcie i realizacja powyższych naszego projektu. Nasi uczestnicy to dwanaś-
tej starają się szczególnie pomagać. W ramach Centrów instytucje rynku pracy. Zwiększy to szanse młodzieży, kate-
działają: 4 Młodzieżowe Biura Pracy, 9 Punktów Pośredni- gorii, której ciągle trudniej znaleźć zatrudnienie. łową. W ramach warsztatów przewidziano dla zadań jest szansą na kontynuacje działań poza cioro młodych ludzi w wieku 16-20 lat, w tym
ctwa Pracy, 13 Klubów Pracy, 4 Mobilne Centra Informacji uczestników udział w współtworzeniu kawia- projektem. Zależy nam na stworzeniu modelu 7 kobiet i 5 mężczyzn. W kolejnym roku 2013
Zawodowej i 16 Młodzieżowych Centrów Kariery. renki, miejsca spotkań uczestników projektu rozwoju usług społecznych skierowanych do rozpoczniemy rekrutację kolejnej grupy
dr Dorota Moroń,
we współpracy z dr Martą Makuch i ich znajomych, w którym organizować będą młodzieży przebywającej lub opuszczającej uczestników.
W ramach OHP działają też 3 Ośrodki Szkolenia Zawodo- Instytut Politologii
wydarzenia kulturalne oraz przygotowywać placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny
wego, które koncentrują się na podnoszeniu kwalifikacji Uniwersytetu Wrocławskiego
18) Ochotnicze Hufce Pracy. Dolnośląska Wojewódzka Komenda, www.dolnoslaska.ohp.pl, 26.08.2012.
5. CZŁOWIEK - NAJLEPSZA INWESTYCJA
Wywiad z Panem Piotrem Klagiem,
PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO
Dyrektorem Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej
W ramach współpracy ponadnarodowej na latoryjną pomoc, szkolenia, doradztwo. Jest cej lub opuszczającej rodziny zastępcze i pla- Agnieszka Kryjak, Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury istotnie na jego dalsze życie. Natomiast jeśli zasoby te są ograniczone,
przełomie maja i czerwca 2012 r. zrealizowali- łącznikiem między rodzinami zastępczymi, cówki opiekuńczo- wychowawcze.”- Stanisław Obywatelskiej zachodzi ryzyko, że stan deprywacji potrzeb może mieć charakter per-
śmy dwie wizyty studyjne w niemieckiej orga- a Urzędem ds. Młodzieży. Druga wizyta stu- Grzegorski/ prawnik. (AK.): Na czym polega wykluczenie społeczne? manentny i znacząco zmienić całe życie tej osoby i jej bliskich.
nizacji partnerskiej Paritätischer Braunschweig. dyjna w Brunszwiku miała charakter syste- „Leistung statt Eingriff, Prävention statt Oczywiście, istnieje szereg przyczyn – jednostkowych i strukturalnych,
Piotr Klag, Dyrektor Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej
W wizytach uczestniczyli: przedstawiciele mowo/strukturalny. Uczestnicy mieli okazję Reaktion - Grundprinzipien, Standards und które zwiększają ryzyko wykluczenia społecznego. Do najważniejszych,
spotkać się z m.in. z przedstawicielami Urzędu (PK.): Termin „wykluczenie społeczne” jest pojęciem złożonym i wielo-
Miejskiego Ośrodka Pomocy we Wrocławiu, ausgesuchte Hilfen nach dem SGB8 (idiom wg opinii pracowników służb społecznych, należą: fizyczna lub psy-
ds. Młodzieży z Brunszwiku. Dowiedzieli się, wymiarowym, stąd też trudno podać jednoznaczną definicję tego zja-
pracownicy projektu „Moje miejsce NGO” będący sztandarowym hasłem niemieckiego chiczna niezdolność jednostki do uczestnictwa w życiu społecznym
w jaki sposób administracja publiczna współ- wiska. Generalnie, istota wykluczenia polega na niemożności jednostki/
z ramienia stowarzyszenia TRATWA oraz systemu pomocy społecznej, który można (71,85% wskazań), uzależnienia (70,59%), niski poziom wykształcenia
pracuje z organizacjami pozarządowymi. grupy/zbiorowości/społeczności do realizowania własnych scenariuszy
przedstawiciele jednostek administracji pub- tłumaczyć- Wsparcie zamiast interwencji, pre- (60,08%), przekazywany z pokolenia na pokolenie zwyczaj/ wzorzec
W niemieckim systemie socjalnym to organi- życiowych i zaspokajania potrzeb przy wykorzystaniu posiadanych zaso-
licznej oraz tłumacz. Pierwsza wizyta studyjna wencja zamiast reakcji - zasady ogólne, stan- korzystania z pomocy instytucjonalnej (55,88%), brak odpowiednich
zacje pozarządowe realizują zadania związane bów indywidualnych i istniejących zasobów/warunków systemowych.
miała charakter praktyczny. Uczestnicy dowie- dardy i wybrane rodzaje wsparcia na podsta- kwalifikacji (54,62%), niechęć jednostki do dokonania zmiany warunków
z pracą socjalną nie administracja publiczna. Oczywiście, owe scenariusze muszą się mieścić w ramach określonych
dzieli się, w jaki sposób w praktyce funkcjonuje wie księgi VIII kodeksu socjalnego)”. -Janine życia (51,68%), brak ofert pracy na otwartym rynku (33,19%), przemoc
W kodeksie socjalnym określone są zakresy norm społecznych czy uwarunkowań prawno-formalnych. Wykluczenie
niemiecki system socjalny i jak wygląda współ- Stöckel we współpracy z Larsem Fisherem/eks- (31,93%), brak wsparcia ze strony rodziny i bliskich (30,25%) oraz brak
obowiązków krajów związkowych, administra- społeczne można również ujmować jako brak lub ograniczenie możli-
praca pomiędzy administracją publiczną, perci partnera niemieckiego. kompetencji indywidualnych pozwalających jednostce na dokonanie
cji rządowej i administracji samorządowej oraz wości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytu-
a organizacjami pozarządowymi w kwestii „Stosowanie zasady subsydiarności w syste- zmiany (30,25%). Przyczyny te zazwyczaj nie występują pojedynczo,
znajduje się zapis o tym, że państwo ceduje na cji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich,
realizacji powierzonych im zadań, zapoznali się mie zlecania zadań publicznych w Niemczech lecz tworzą bardziej złożone syndromy, wzmacniając wzajemne oddzia-
organizacje pozarządowe zadania związane a w szczególności dla osób ubogich. Z badań DOPS przeprowadzonych
z metodami pracy z młodzieżą przebywającą „-Krzysztof Balon/ ekspert partnera niemie- ływanie, co znacznie utrudnia integrację społeczną osób zagrożonych
z pracą socjalną. W Niemczech to organizacje w 2010r. wśród dolnośląskich kadr służb społecznych wynika, iż wyklu-
w rodzinach zastępczych, placówkach opie- ckiego. marginalizacją i zmarginalizowanych.
pozarządowe oferują różne wszechstronne czenie społeczne najczęściej jest postrzegane jako ubóstwo i niemoż-
kuńczo-wychowawczych. Uczestnicy odwie-
formy pomocy dla młodzieży, dzieci z rodzin CO WYDARZY SIĘ W NAJBLIŻSZYM CZASIE ność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, ograniczenie
dzili organizacje pozarządowe z Brunszwiku,
zastępczych tzn. pomoc stacjonarną, ambula- W NASZYM PROJEKCIE: uczestnictwa w życiu gospodarczym, społecznym i kulturowym, ale (AK.): Czy pomiędzy wykluczeniem społecznym, a ubóstwem
Goslar, Edemunssen m.in. Stowarzyszenie
toryjną, mieszkania chronione i prowadzą też Od września 2012 ruszamy z warsztatami, również rozpad więzi społecznych przejawiający się w alienacji i utracie możemy postawić znak równości?
Remenhof Stiftung, które prowadzi komplek-
ośrodki szkolno-wychowawcze. dzięki którym będziemy budować tożsamość szacunku społecznego. Szczegółowe zestawienie poglądów respon- (PK.): Ubóstwo jest jednym z podstawowych przejawów wykluczenia
sowy ośrodek na terenie, którego znajdują się:
grupy i pobudzać kreatywność młodzieży, dentów nt. definicji zjawiska wykluczenia społecznego przedstawia społecznego, jednakże nie można bezpośrednio postawić znaku rów-
Na przełomie czerwca i lipca 2012 dwójka
• mieszkania chronione dla młodzieży naszych animatorów odbyła miesięczny staż oraz przekazywać narzędzia do realizowania poniższy wykres: ności pomiędzy ubóstwem a wykluczeniem społecznym. Z dużą dozą
usamodzielniającej się, w niemieckich organizacjach pozarządo- własnych pomysłów. Pod koniec września 2012 prawdopodobieństwa można przyjąć, iż większość osób ubogich to
wych: w Stowarzyszeniu Remenhof Stiftung odbędzie się wyjazdowy warsztat integrujący. osoby, które można zaliczyć do kategorii wykluczonych społecznie,
• szkoła dla młodzieży, z problemami Podczas wyjazdu w góry wykorzystamy przy- jednakże nie wszystkie osoby wykluczone będą jednocześnie osobami
w Brunszwiku, w DROBS Goslar [Poradni ds.
wychowawczymi, w tym z agresją, godę, jako czynnik sprzyjający rozwojowi oraz ubogimi. Zjawisko wykluczenia społecznego jest zjawiskiem bardziej
Młodzieży i Uzależnień], w Jugendzentrum
edukacji człowieka. W październiku zaangażu- złożonym i wielowymiarowym, stąd nie można pomiędzy ubóstwem
• mieszkanie chronione dla rodzin Lamme w Brunszwiku.
jemy się w zorganizowanie turnieju piłki nożnej a wykluczeniem społecznym postawić znaku równości.
z dysfunkcjami. W lipcu dołączyła do nich trójka koordynato-
przeciwko rasizmowi, w którym wezmą udział
rów rodzinnej pieczy zastępczej z MOPS, któ-
drużyny z różnych mniejszości narodowych.
Stowarzyszenie pomaga młodzieży z rodzin rzy uczestniczyli w tygodniowym stażu. Dzięki (AK.): Kto jest najbardziej zagrożony wykluczeniem społecznym?
Nasi uczestnicy będą mieli okazję sprawdzić
zastępczych, ośrodków szkolno-wychowaw- stażom ich uczestnicy mogli podpatrzeć (PK.): Wśród osób i kategorii społecznych najbardziej zagrożonych
się w roli organizatorów. Początek projektu to
czych usamodzielnić się poprzez prowa- metody pracy z młodzieżą i dowiedzieli się, wykluczeniem społecznym badani przedstawiciele kadr służb społecz-
również ożywienie kawiarenki, którą uczest-
dzenie mieszkań chronionych oraz udziela w jaki sposób w praktyce organizacje pozarzą- nych wskazywali najczęściej:
nicy projektu będą współtworzyć, animować
pomoc ambulatoryjną młodzieży i rodzinom dowe współpracują z administracją publiczną.
oraz organizować warsztaty dla młodszych
z problemami wychowawczymi. Organizacja Powstały do tej pory trzy ekspertyzy opisujące osoby długotrwale bezrobotne 84,81
podopiecznych.
Kompetenz für Menschen [Centrum zasadę subsydiarności i pracę z grupą doce- dzieci i młodzież ze środowisk dysfunkcyjnych 74,68
Kompetencji] powołana jest do pomocy rodzi- lową:
osoby uzależnione 74,68
nom zastępczym oferuje mobilną i ambu- „System wsparcia dla młodzieży przebywają-
osoby bezdomne 64,98
osoby biedne 53,59
osoby opuszczające zakład karny lub ich rodziny 51,48
Adres Biura Projektu:
PPM „Zajezdnia” osoby o niskich kwalifikacjach 49,37
ul. Legnicka 65 Źródło: badania własne DOPS. osoby chore psychicznie 46,84
54-206 Wrocław (AK.):Jakie są przyczyny procesów marginalizacji?
osoby niepełnosprawne fizycznie lub umysłowo 43,04
Tel. 71 349 96 18 (PK.): Wykluczenie społeczne jako zjawisko wielowymiarowe, na jakimś
osoby długotrwale korzystające z pomocy społecznej 38,40
etapie ludzkiej egzystencji może dotknąć każdego człowieka. Kwestią
Adres stowarzyszenia :
kluczową w tym przypadku jest, jakimi zasobami dysponuje jednostka ofiary przemocy 32,07
Centrum ds. Katastrof i Klęsk Żywiołowych „TRATWA” i jakie jest w stanie zmobilizować, by przezwyciężyć niekorzystny splot
mieszkańcy terenów popegeerowskich 31,22
ul. Henryka Probusa 9/4 okoliczności. Jeśli człowiek dysponuje odpowiednim potencjałem,
50-242 Wrocław można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że jego trudno- osoby starsze 29,54
ści będą mieć charakter przejściowy, a ich konsekwencje nie wpłyną
www.tratwa.org