3. • Նար-Դոսը (Միքայել Հովհաննիսյան) ծնվել է
1867 թ. Թիֆլիսում:
Նրա հայրր մանր առևտրական էր և նյութական
մեծ հնարավորություններ չուներ՝ որդուն
բարձր կրթություն տալու համար: Մանուկ
Միքայելը սկզբնական կրթությունն ստացել է
Հավլաբար թաղի Սուրբ Կարապետ վանքի
դպրոցում:
4. • Ցարի հրամանով փակվում են հայկական դպրոցները, և
նա ուսումր շարունակում է ռուսական երկդասյա
դպրոցում, այնուհետև՝ Քութայիսի նահանգի Խոնի
ուսուցչական սեմինարիայում , որը չի ավարտում՝
միջոցներ
չունենալու
պատճառով:
Վերադառնալով
ծննդավայր՝
րնդունվում
է
արհեստագործական
ուսումնարան, միակ տեղը, ուր սովորելն անվճար էր:
5. • Այստեղ նա ծանոթանում և
մտերմանում է հետագայում
անվանի բանաստեղծ Ալեքսանդր
Ծատուրյանի հետ, որին բաժին էր
ընկել նույն ճակատագիրը. երկուսն
էլ ամբողջովին նվիրված էին
գրականությանը, բայց ստիպված
էին ապրել իրենց հոգուն խորթ
միջավայրում: Այսքանով էլ
ավարտվում է ապագա գրողի
ուսումնառությունը:
• Հեշտ չի ընթացել Նար-Դոսի նաև
հետագա կյանքը: Նա երկար
տարիներ հոգնեցնող ու միօրինակ
աշխատանք է կատարել թերթերի
խմբագրություններում:
6. • Ստեղծագործելու
հնարավորություն
ունեցել է միայն
աշխատանքից ազատ սակավաթիվ ժամերին՝ արդեն հոգնած և
ուժասպառ: Սակայն բացառիկ տաղանդն ու բոլորանվեր սերը
գրականության նկատմամբ նեցուկ են եղել նրան, որ մեր
գեղարվեստական մշակույթը
հարստացնի
պատկառելի
վաստակով ու մնայուն արժեքներով:
9. • Նար-Դոսի ստեղծագործական կյանքը սկսվել է 19-րդ դարի 80-
ական թթ։ Սկզբում գրել է բանաստեղծություններ, որոնցից մի
քանիսը 1883 -88-ին լույս են տեսել «Արաքս» հանդեսում և
«Սոխակ Հայաստան»ի ժողովածուում, ապա` պատմվածքներ,
ֆելիետոններ։ Ուժերը փորձել է նաև դրամատիկական ժանրում՝
«Մայինի գանգատը» (չի պահպանվել), «Մեղր և ճանճեր» ( 1886
), «Եղբայր» ( 1887 ) պիեսները։ 1886 -ից գրել է վեպեր,
վիպակներ։ Միխո-Օհան ստորագրությամբ «Նոր դար» թերթում
հրատարակվել է նրա «Ճշմարիտ բարեկամը», որին հաջորդել են
«Նունե» ( 1886 ), «Բարերար և որդեգիր» ( 1888 ) վիպակները,
«Քնքուշ լարեր» ( 1887 ), «Զազունյան» ( 1890 ) վեպերը։ Սրանց
մեջ Նար-Դոսը առաջադրել է իր բարոյական տեսակետը,
ներկայացրել
մարդկանց,
որոնք
հասարակական
պարտքը
կատարելու գիտակցությամբ զոհում են իրենց անձնականը։ Այստեղ
գրողի նախասիրությունը քաղաքային կյանքն է։
10. • Խավարի
ու թշնամության միջավայրում մեծ չարիք են գործում
սնահավատությունը, տգիտությունը («Սաքուլն ուխտ գնաց», 1889,
«Ինչպես բժշկեցին», 1889), վայրագությունն ու կոպտությունը,
հարբեցողությունը։ Հեղինակը պատկերում է երեխաների, որոնք
մանկություն չունեն, կանանց, որոնց բաժին են ընկել հանապազօրյա
հացի հոգսը, ծանր աշխատանքը։ Յուրաքանչյուր պատմվածք մի
իսկական դրամա է։ Այդ շրջանի գործերից է «Աննա Սարոյան»
վիպակը։ Երկում պատկերված է ընտանիք, որի անդամները տան
գլխավորի՝ հոր, սնանկանալուց ու մահից հետո չեն դիմանում կյանքի
փորձություններին և, ի վերջո, կործանվում են։ Վիպակի
հերոսուհին՝ Աննան, արտահայտում է սոցիալական մի ամբողջ խավի
ողբերգությունը ։
11. • 1890-ական թվականներից սկսվում է
Նար-Դոսի
ստեղծագործության
նոր
շրջանը, որին բնորոշ է հոգեբանական
վերլուծության խորությունը:
• «Սպանված
աղավնին»
(1898 )
վիպակում գրողը պատկերել է մի կնոջ
խեղված ու ողբերգական ճակատագիրը:
Հերոսուհին՝ Սառան, կործանվում է ոչ
թե իրականությանը համակերպվելով, այլ
բարձր արժանապատվությամբ բողոքելով
բոլոր
նրանց
անունից,
ովքեր
դատապարտված են այդ հասարակության
մեջ:
12. • «Նեղ օրերից մեկը» (1904 ) և «Խմբագիրը»
(1913) պատմվածքներում առանձնակի ուժով են
դրսևորվել գրողի ցավն ու մտահոգությունը հայ
մտավորականների ճակատագրի համար:
• Նար-Դոսի
ստեղծագործությանը բնորոշ է
արդիականության
սուր
զգացողությունը,
գեղարվեստական
վարպետությունը:
Իր
գործերում նա հավատարիմ է «գրականությունն
ու լեզուն սիրում են հայրենի հող, հայրենի
ժողովրդի մթնոլորտ» սկզբունքին:
• Հայկական հեռուստաթատրոնը բեմադրել է Նար-
Դոսի «Մահը» (1988) վեպը, էկրանավորվել է
«Սպանված
աղավնին»
(2009,
«Երևան»
կինոստուդիա) վիպակը :
Կադր «Սպանված աղավնին» (ըստ
Նար-Դոսի) կինոնկարից (2008 թ.,
ռեժիսոր` Հրաչ Քեշիշյան)
13. • Նար-Դոսի անունով
Երևանում կոչվել են փողոց
և դպրոց, որի առջև
տեղադրված է նրա
կիսանդրին, փողոցներ` ՀՀ և
ԼՂՀ տարբեր քաղաքներում:
14. • Նար-Դոսի որդին՝ Նար Հովհաննիսյանը (1913–
1995), Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի մեներգիչ
էր, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ:
15. • «Բավական չէ, որ գրականությունը ցույց տա միայն այն,
և
ինչ որ կա կյանքի մեջ. պետք է ցույցէ,տա որ այն, ինչ որ
չկա,
և
ինչ
որ
ցանկալի
լինի...»:
Նար-Դոս
•«Նար-Դոսը
մեր
իրապաշտ
վեպի
մեծ,
գիտակից
վարպետներից մեկն էր: Նա .... ուշադիր հետազոտում էր,
մանրազնին դիտում, իրականության լույսի տակ, մարդկային
ալեկոծվող, ծովածավալ կյանքը՝ կրքերի բախում, շահերի
կռիվ, վիշտ, կեղեքում, տանջանքներ... հաղթողներ և
պարտվածներ՝ հասարակական թոհուբոհը...»:
,
Ավետիք Իսահակյան
