1. Kimia ne Jeten e perditshme
Punoi : Orven Bregu
Klasa 3-2
2. C’eshte Kimia ? ? ?
Kimia eshte shkenca ose me sakte ajo dege e
shkencave natyrore qe merret me studimin e
ndertimit te vetive te materies dhe transformimeve
te saj. Eshte studimi I vetive dhe struktures se
atomeve te perberjeve dhe molekulave , te
perzierjeve te ndryshme dhe te tretesirave si
elemente baze te natyres dhe si ato kombinohen per
te formuar stadet e ndryshme te materies qe na
formojne cdo gje qe na rrethon.
3. Pak histori rreth kimise
Zanafilla e zhvillimit të kimisë daton nga periudhat më të
lashta, që nga egjiptianët e vjetër. Shumë aspekte të
zhvillimit të kimisë hasen në kohën e Greqisë së vjetër.
Padyshim, zbulimi i zjarrit paraqet një nga të arriturat
shumë të rëndësishme të kimisë.
Egjiptianët e lashtë punonin artin e kimisë "lagështisë"
deri në 4.000 vjet më parë. Qytetërimet e lashta kanë
përdorur teknologjitë që formuan bazën e degëve të
ndryshme të kimisë të tilla si;. Nxjerrjen e mineraleve
metalike, duke e bërë qeramikën dhe tullat për ndërtim,
fermentues të birrës dhe verë, duke i bërë pigmentet
për kozmetikë dhe pikturë, nxjerrjen e kimikate nga
bimët për mjekësi dhe parfume, duke e bërë djathinë,
kosin, e produkte qumështi si mazën e hirrën , lecka
tekstili, për rrezitje lëkure, duke i bërë yndyrë në sapun,
duke e bërë xhamin, dhe duke e bërë
lidhjet si bronzi, etj..
4. Ku perdoret kimia ne jeten e perditshme ?
Perdorimi I kimise ne jeten e perditshme ka nje game shume te gjera duke
filluar qe nga industrite e ndryshme dhe deri ne organizmin tone ku kryhen
shume funsksione te ndryshme
Deget e ndryshme ku perdoret kimia
Mjekesi
Agrikulture
Gjeologji
Biologji
Kompjutera (Teknologji)
Gjygje
Industri
Etj
5. Mjekesi
Nje perdorim I kimise eshte
ne mjekesi . Perdorimi I
barnave te ndryshem tek
pacientet . Ne nje studim
mjekesor trupi reagon ndaj
barnave te ndryshem dhe
me ane te te cilave mund te
sherohet .Me ane te nje testi
per gjakun ne mund te
gjejme substancen kimike e
cila mund te jete shkaktar I
nje semundje,
6. Agrikulture
Per prodhimin
e nje fare ose
bime ne kushte
te ndryshme ne
krijojme
fertilizues per
rritjen e bimes.
Ne baze te
aciditetit dhe
tokes
7. Gjeologji
Per zbulimin e
elemente qe jane
present ne nje
shkemb dhe ne
cilin nivel eshte .
Per zbulimin e
metaleve dhe ne
cilen shtrese te
nentokes jane
ato
8. Biologji
Ne biologji kimia eshte e rendesishme per studimin e qelizes ,metabolizmit , enzimave
, hormoneve fotosintezes . Ne cdo trup te gjalle kemi uje , karbohidrate proteina dhe
yndyrnave
Trupi I njeriut
Trupi yne eshte nje makine tejet e nderlikuar. Ka me mijera vjet qe njerezit perpiqen te
kuptojne si funksionon trupi yne e megjithate shume mistere nuk jane zgjidhur si p.sh.
si punon truri yne, perse na ze lemza.
Po nje gje tashme e dime me siguri: trupi yne perbehet nga uji, karboni dhe disa
elemente te thjeshta kimike, qe mund te gjenden ngado. Ne te vertete, te gjithe
atomet e domosdoshme per ndertimin e trupit te njeriut, mund t'i gjeni ne oborrin e
shtepise suaj.
Imagjinoni sikur te ndertoni nga fillimi nje trup njeriu, duke perdorur perberesit me te
thjeshte te mundshem. Per kete do t'ju duheshin vetem 13 elemente kimike.
9. Trupi I njeriut
1. 65 % Oksigjen.
Elementi oksigjen ze dy te tretat e trupit tuaj, kryesisht ne formen e ujit (H2O). Ju gjithashtu thithni oksigjen nga ajri sa here qe
merrni fryme.
2. 18 % Karbon.
Pothuajse nje e pesta e trupit tuaj eshte karbon - i njejti element nga i cili perbehet qymyri, diamanti dhe grafiti i lapsit. Atomet e
karbonit krijojne zinxhire te gjate, duke formuar boshtin e te gjitha molekulave me komplekse brenda jush.
3. 10 % Hidrogjen.
Hidrogjeni eshte elementi me i zakonshem ne gjithesi e njekohesisht ka edhe atomet me te vogla.
4. 3 % Azot.
Nje thes me pleh kimik permban thuajse te njejten sasi azoti sa nje trup mesatar njeriu.
Azoti eshte nje nga perberesit kryesore te muskujve tuaj. Ai eshte edhe perberesi kryesor i ajrit.
10. Trupi I njeriut
5. 1 % Fosfor.
Ky element ben qe te ndizen flake kunjat e shkrepesve. Ai gjithashtu forcon dhembet dhe kockat tuaja, formon membranat
e qelizave dhe ndihmon ne transmetimin e energjise.
6. 0,35 % Kalcium.
Sapuni i tualetit perbehet nga kalciumi. Kalciumi gjithashtu i mban levizjet e trupit tuaj te baraspeshuara kimikisht.
7. 0,15 % Klor.
Klori eshte nje gaz i gjelber vdekjeprures, qe perdoret per te prodhuar zbardhuesit. Ne trupin e njeriut, ai lidhet me
natriumin duke formuar kripen e gjelles (klorurin e natriumit).
8. 0,15 % Natrium.
Natriumi eshte gjysma tjeter e klorurit te natriumit (kripes). Natriumi i ben levizjet e trupit tuaj po aq te kripura sa edhe uji i
detit.
9. 0,05 % Magnez.
Drita e bardhe ndriçuese e fishekzjarreve vjen nga djegia e magnezit. Ne trupin tuaj magnezi forcon sistemin tuaj imunitar
dhe ndihmon ne gjallerimin e nervave dhe tkurrjen e muskujve.
11. Trupi I njeriut
10. 0,25 % Squfur.
Squfuri eshte nje pjese e zevendesueshme e proteinave dhe ndihmon ne mpiksjen e gjakut. Ështe
gjithashtu shkaktari i eres se keqe te gazrave trupore, vezeve te prishura apo pellgjeve me uje te
ndenjur.
11. 1,6 % Kalcium.
Kalciumi eshte elementi qe i ben te forta guaskat e detit, shkumesin dhe mermerin. Ai ben te njejten
gje me dhembet dhe kockat tuaja dhe, gjithashtu, mban ne pune zemren dhe muskujt tuaj.
12. 0,008 % Hekur.
Ne gjakun tuaj ka hekur te mjaftueshem sa per nje gozhde. Hekuri, kur lidhet me oksigjenin behet i
gjakut, dhe kjo eshte arsyeja pse gjaku dhe ndryshku jane te kuq.
13. 0,00004 % Jod.
12. Trupi I njeriut
Ne trupin tuaj ka me pak se nje maje luge jod,
megjithate, pa te do te vdisnit. Jepini jod larvave dhe
ato kthehen ne bretkosa.
Per nje trup te perkryer ju nevojitet gjithashtu nje sasi
e vogel bakri, zinku, mangani, kobalti, litiumi,
stronciumi, alumini, silici, plumbi dhe arseniku. Nje
trup mesatar permban edhe rreth 90 miligram uran.
Trupin e njeriut nuk do te mund ta ndertoni kurre
vetem duke perzier elementet kimike. Kjo do te ishte
njesoj si te prisje nje stuhi ne nje fushe mbeturinash te
ndertonte nje avion reaktiv. Per ta bere kete, duhet te
filloni te punoni me blloqe ndertimi te pershtatshme.
Blloqet me te vogla te ndertimit jane njesi
mikroskopike te quajtura qeliza, por do t'ju duhet te
grumbulloni rreth 100 trilion te tilla dhe t'i rregulloni
ato sipas nje skeme pamundesisht te nderlikuar.
13. Kompjutera (Teknologji)
Sic e dime cdo kompjuter ka
mikrocipe . Mikrocipet behen
prej silikoni e cila kerkon shume
njohje per ta krijuar ate .Gati cdo
qark eshte I bere nga plastika