Багшийн ёс зүйн талаар илтгэл байна

1. ÎÐØÈË
Хүмүүсийн зан үйлийг удирдаж тэдний сэтгэхгүй болоод үйл ажиллагааны сайн
муугийн алин болохыг тодорхойлогч үнэт зүйл, ёс журмын цогцолборыг ерөнхий
тохиолдолд ёс зүй гэж ойлгодог. Ийм учраас ёс зүй нü хүний хувийн итгэл үнэмшлийн
илрэлхийлэл юм. Байгууллага бол хүмүүсийн нэгдэл, тэр нэгдлийг бий болгоход ёс зүй
чухал бөгөөд нэгж байгууллагад хамрагдсан хүмүүст ухамсартай ба ухамсаргүй ямар
нэг хэмжээний нийтлэг ёс зүй бүрддэг.
¨ñ ç¿éòýé áàéíà ãýäýã íü íèéãìèéí õýì õýìæýýíä òààð÷ çîõèöñîí áàéäëààð áèåý àâ÷
ÿâàõûã õýëäýã ó÷ðààñ àëèâàà õ¿í á¿õýí òýð äóíäàà áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä
àæèëëàäàã àæèëòàí àæèëòíóóä íü õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã, àжилäàà èäýâõè ç¿òãýëòýé õàíäàõ
íü áîëîâñðîëûí í¿¿ð öàðàé, õºãæиë, ò¿¿íèé õýòèéí èðýýä¿éã òîäîðõîéëîã÷ ýðõýì ¿¿ðýã íü
áîëîõ þì.
Ёс зүй бол цаасан дээр бичсэн хууль мөрдөх ёстой дүрэм биш. Харин нийгэмд
хэвшиж тогтсон зарчим, үнэт зүйлд үндэслэсэн байдаг. Хүний чөлөөт сонголт өөрийн
эрхээр байдаг бол эрх зүйн хэм хэмжээ хуулинд бичсэн үгээр тодорхойлогддог. Ёс
зүйн хэм хэмжээг хүн өөрийнхөө мэдэж байгаа хэмжээгээр мөрддөг бол хуулийг
мэдсэн байх ёстой гэдэг тулгалтаар хариуцлага хүлээнэ. Ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчлөө
гэхэд хүлээх хариуцлага нь харьцангуй. Менежерт ёс зүйн сонголт байнга тохиолдоно.
Амьдралын явцад тогтсон ёс зүйн хэм хэмжээг хүмүүс шийдвэр гаргахдаа
баримталдаг. Харин менежментийн практик шийдвэр гаргахад баримтлагдах ёс зүйн
зарим нийтлэг хандлага байдаг. Байгууллагаас нийгмийн өмнө хүлээсэн сайн үйл
дэмжсэн, муу бүхнийг хорьсон ёс зүйн зохицуулалт юм. Үүнээс үзэхэд ёс зүйт нийгмийг
цогцлооход байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг асар их байна. Харин байгууллагын
төлөвшил, соёлд удирдагчийн хувийн ёс зүй, менежментийн ёс зүйг менежерийн ёс
зүйтэй хэрхэн холбож байгаа нь шууд хамааралтайгаас судалгааны энэ ажлаа
боловсролын байгууллагын удирдах ажилтны ёс зүйн байдал, түүнийг илрүүлэхэд
чиглэнэ.

2. ¯íäýñëýë:
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí àñóóäëûã õóâü õ¿íèé ¸ñ ç¿éòýé õîëáîí àâ÷ ¿çýõ, ìºí
ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éä áàéãóóëëàãûí îð÷èí, õàìò îëîíòîé àæèëëàõ ìåíåæåðèéí ¿éë
àæèëëàãàà èõ íºëººòýé áîëîõ, ¸ñ ç¿éòýé õîëáîîòîé ¸ñ áóñ ¿éëäëýýñ ¿¿äñýí ìàðãààí
çºðºë人í èõ ãàðàõ áîëñîí òóë áàéãóóëëàãóóä àæèëòíóóäûíõàà ¸ñ ç¿éí àñóóäëûã îíöãîé
àíõààðàõ, íàðèéí òîäîðõîé àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãûã áèé áîëãîæ áàéãàà þì. Нийгмийн
тогтолцоо өөрчлөгдөж шинэ үнэт зүйлийг эрхэмлэх болсон нь сургуулийн амьдралд
бодит тусгалаа олж удирдах ажилтны ёс зүйг өөрөөр харахыг шаардаж байна.
Даяарчлагдаж буй дэлхий ертөнц мэдээлэл, техник дэвшил нь хүн төрөлхтний
нийтлэг соёл үнэт зүйлийг баримжаалсан хүн төвт хөгжлийн бодлогыг чухалчлах
болсон зэрэг нь судлах шаардлагатай сэдвийн нэг болоод байна.
Зîðèëãî:
Ерөнхий боловсролын сургуулийн багш болон удирдах ажилтны ёс зүйн
өнөөгийн байдлыг тодорхойлж, удирдах ажилтанд тавигдах ёс зүйн зарим шаардлагыг
тодорхойлох, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðèéí îíöëîã áîëîí ¸ñ ç¿éã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ òàëàà𠺺ðèéí ñàíàë áîäëîî ãàðãàõûã çîðèëîî.
Çîðèëò:
Ýíý çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõü çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëñýí áîëíî.
 Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éòýé õîëáîîòîé
 Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ð òºðõèéã òîäîðõîéëîõ ÿâäàë
Судалгааны арга
 Асуулгын арга, ажиглалт хийх гэсэн хоёр аргаар мэдээлэлцуглуулах
 Анализ, синтез хийх аргаар судлагдсан байдал, онолын асуудлыг уншиж
судлахад судалгааны мэдээлэлболовсруулах зэрэг
Судалгааны үе шатууд
Мэдээлэл цуглуулах
Судалгаа авах
Нэгтгэн дүгнэх
Нэгдүгээр бүлэг 1.1. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí
íýã òºðºë áîëîõ íü

3. “¨ñ ç¿é” õýìýýõ îéëãîëò íü Ãðåêèéí “Ethos”, ëàòèíû “Moris” ãýñýí îéëãîëòòîé èæèë
óòãàòàé áºãººä ºíº ýðòíýýñ ¿¿ñýëòýé øèíæëýõ óõààí þì. Ýíý ¿ã íü ýõýí ¿åäýý õ¿íèé çàí
àâèð, çàí ÷àíàð, õóâöàñíû çàãâàð, ¸ñ ãîðèì (äýã æóðàì) ãýñýí óòãûã èëýðõèéëæ áàéæýý.
Ò¿¿íèéã ¿íäýñëýã÷èéí íýãèéã Ãðåêèéí ñóóò ýðäýìòýí Àðèñòîòåëü õýìýýäýã áºãººä òýðýýð
“¨ñ ç¿é áîë õ¿íä þó õýðýãòýé, þóíààñ òàòãàëçàõ ¸ñòîéã çààæ ñóðãàäàã óõààí”1
ãýæ
òîäîðõîéëæýý. Ýä¿ãýý ñóäëàà÷èä ýíý óõààíûã ÿíç á¿ðýýð òîäîðõîéëæ áàéãàà áîëîâ÷ ìºí
÷àíàðûí õóâüä îíöûí ÿëãàà ¿ã¿é áîëîé. Òóõàéëáàë çàðèì ýðäýìòýä: “¨ñ ç¿é ãýæ õ¿íèéã þóã
ìóó, þóã áóðóó, ÿìàð þìûã ñàéí, ÿìàð þìûã çºâ ãýæ ¿çäýã òóõàéí õóâèéí èòãýë ¿íýìøèë þì”2
ãýæ òýìäýãëýæýý.
Åð ¸ñ ç¿éä ãóðâàí ãîë îíöëîã áèé.
1. Õ¿í á¿ð ººðèéí ¸ñ ç¿éòýé áàéäàã
2. Õ¿ì¿¿ñèéí çàí ¿éë áàðèìòàëäàã ¸ñ ç¿éãýýñýý õàìààðàí õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.
Æèøýý íü: íýã çàì äýýðýýñ 100000 òºãðºã îëîîä õàëààñàíäàà áóøóóõàí õèéæ áàéõàä
íºãºº õ¿í áîë ýçíèéã íü îëæ ºãºõèéã õè÷ýýäýã.
3. ¨ñ ç¿é áîë õàðüöàíãóé îéëãîëò áºãººä òóéëûí õýìæèãäýõ¿¿í áèø.
¨ñ ç¿éòýé áàéíà ãýäýã íü íèéãìèéí õýì õýìæýýíä òààð÷ çîõèöñîí áàéäëààð áèåý àâ÷
ÿâàõûã õýëíý. Õàðèí íèéãìèéí õýì õýìæýýíýýñ ãàæóóä, çîõèñã¿é çàí ¿éë ãàðãàõûã ¸ñ
ç¿éã¿é õýìýýäýã. Õ¿íèé ¸ñ ç¿é á¿ðýëäýí òºëºâøèõºä ãýð á¿ë, ¿çýë áîäîë, òóðøëàãà, ¿íýò
ç¿éë, íºõöºë áàéäàë (îð÷èí) ¿ëýìæ íºëººòýé.
Á¿ä¿¿â÷ 1.
Õóâü õ¿íèé ¸ñ ç¿é á¿ðýëäýí òºëºâøèõºä
íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áîë áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áóé
õ¿íèé ¿éë õºäëºëèéã õ¿í òºðºëõòíèé ¸ñ ñóðòàõóóíû íèéòëýã øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ
ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí þì. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éã á¿ðä¿¿ëäýã áààç íü ñîöèîëîãè þì. ̺í
ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýãò : ¸ñ ç¿é (ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é áîëîõûíõîî
õóâüä) áà óäèðäëàãà (ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìåíåæìåíòèéí êàòåãîðèéí äîòîð òîäîðõîé áàéð
ýçýëäãèéí õóâüä) îðäîã.
Á¿ä¿¿â÷ 2.
1 Ìенежмент., УБ., 2000., 25 дахь тал.,
2 Ìåíåæìåíò. ÓÁ., 2000. 415 äàõü òàë.,
Õóâü õ¿íèé ¸ñ
ç¿é
Ãýð á¿ë
Òóðøëàãà ¯íýò ç¿éë
ͺõöºë áàéäàë
(îð÷èí)
Íàéç íºõºä

4. ÕÕ çóóíû ýõýýð ¿¿ññýí ýä¿ãýýãèéí ìåíåæìåíòèéí óõààí íü ºíººäºð íèéãìèéí àìüäðàëä
ã¿íçãèé íºëººëºë ¿ç¿¿ëäýã ºâºðìºö îíöëîã á¿õèé íèéãìèéí èíñòèòóòûã áèé áîëãîæýý.
Íèéãìèéí èíñòèòóò ãýäãèéí äîð áèä òîäîðõîé çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí ¿¿äíýýñ á¿ðýëäñýí áèå
õ¿í, á¿ëýã, íèéãìèéí øèíæèéã èëýðõèéëñýí õ¿ì¿¿ñèéí íèéòëýãèéã îéëãîäîã. Íèéãìèéí
èíñòèòóò áîë òîãòâîðòîé á¿òýö, ýëåìåíò íýã á¿ð íü òîäîðõîé ¿¿ðýãòýé, ºíäºð çîõèîí
áàéãóóëàëòòàé òîãòîëöîî ìºí. Òóõàéлáàë íèéãìèéí èíñòèòóòýä ãýð á¿ë, òºð ò¿¿íèé
áàéãóóëëàãóóä, áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî ãýõ ìýò îðäîã.
Îð÷èí öàãèéí ìåíåæìåíò íü ñî¸ë, îþóí ñàíààíû ¿íýëýìæèéí òîãòîëöîî, ýðìýëçýë, àæ òºðºõ
¸ñ, àìüäðàëûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõýä íèéãýìä õ¿÷òýé íºëººëæ áàéíà. Çàí òºëºâèéí ¸ñ
ñóðòàõóóíû ò¿âøèí, íèéãìèéí íýã ãèø¿¿íèé õèéãýýä íèéãìèéí ¿éëäýë á¿õýëäýý åðºíõèé
íºõöºë áàéäëààñ ãàäíà ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¸ñ ç¿éãýýñ áàñ ¿ëýìæ õàìààðíà.
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áîë òîì àñóóäàë, ºíººãèéí íèéãýìä óëàì õóðöààð òàâèãäàæ
áàéíà. Ýíý íü ìåíåæåðèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí äàâõàðãûí ¸ñ ç¿éí àñóóäàë õóðöààð
òàâèãäàæ ýíý íü áàéãóóëëàãûí øèíæ òºëºâèéã òîäîðõîéëîõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé þì. Á¿òýö
¿¿ðãèéí îíîëûí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë íèéãýì, ò¿¿íä ÿâàãäàæ áàéãàà ¿çýãäýë, ¿éë ÿâö íü
õàðèëöàí ¿éë÷èëäýã áºãººä ýëåìåíò¿¿äèéí ã¿éöýòãýäýã ¿¿ðýã íü íèéãìèéí òîãòîëöîîíû ìºí
÷àíàð áîëäîã.
̨Ç-í óã ÷àíàðûã á¿ðýëä¿¿ëýã÷ õî¸ð äàõü òàë íü ôèëîñîôèéí ìýäëýã á¿òöèéí ýëåìåíò
áîëñîí ¸ñ ç¿é áîëäîã. ¨ñ ç¿éí ìýäëýãèéí ¿íäñýí íü ñàéí, ìóó ¿éëèéí äèàëåêòèê þì. ¨ñ ç¿éí
øèíæëýõ óõààíû ñóäëàõ ç¿éë áîë ¸ñ ñóðòàõóóí (çàí ñóðòàõóóí) áîëäîã. Èéìýýñ “¸ñ ç¿é”, “¸ñ
ñóðòàõóóí”, “çàí ñóðòàõóóí” íýã óòãà á¿õèé óõàãäàõóóíóóä þì. Ò¿¿õýíä ýäãýýð
îéëãîëòóóäûã àíãèëàõûã îðîëäîæ áàéñàí àâ÷ îð÷èí öàãèéí øèíæëýõ óõààíä ¸ñ
ñóðòàõóóíûã:
 Áèå õ¿íèéã ñàéí ç¿éëñèéí (¿íýí÷, øóäàðãà, ñàéõàí ñýòãýë, èòãýë) øèíæ¿¿äèéí öîãö
áàéäëààð òîäîðõîéëîãääîã
 Çàí ñóðòàõóóíû õýì õýìæýýã èëðýëèéí òàëààñ íü àâ÷ ¿çâýë õ¿ì¿¿ñèéí ººð õîîðîíäûí
õàðèëöààíû òîãòîëöîî áàéäàã. Òèéì áîëîõîîð íèéãýì äýõ ¸ñ ñóðòàõóóíóóäûã
ñóäëàõäàà:
 áèå õ¿íèé ¸ñ ñóðòàõóóíû ò¿âøèíã õýìæèõ
 íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû ò¿âøèíã õýìæèõ ãýñýí õî¸ð ãîë ç¿éëä òóëãóóðëàäàã.
¨ñ ñóðòàõóóíû õºãæëèéí ò¿¿õèéã ñóäëàõàä ÿíç á¿ðèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñ ñýòãýëãýýíèé
îëîí ÿíçûí áàãòààìæòàé, åðòºíöèéí òóõàé ººð ººð òºñººëºëòýé, äýëõèé äýýð áîëæ áàéãàà
¿éë ÿâäàëä ÿíç á¿ðýýð õàíääàã, ¿íýëýìæèéí ÿíç á¿ðèéí òîãòîëöîîòîé áàéæýý. ªíººãèéí
Ñîöèîëîãè / ¿íäýñ
¨ñ ç¿é
Ìåíåæìåíò
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é

5. íèéãýì áèå õ¿í, ò¿¿íèé ¿éëäýë, çàí òºëºâò øèíý øààðäëàãà òàâèãäàõ áîëîâ. Èéìýýñ “¿éë
àæèëëàãàà”, “¸ñ ñóðòàõóóíû ¿éë àæèëëàãàà”, “çàí òºëºâ”, “¿éëäýë” çýðýã óõàãäàõóóíûã
¸ñ ç¿é ñóäàëãààíä ºðãºí õýðýãëýäýã.
¯éë àæèëëàãàà ãýæ õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã ººð÷èëäºã àëèâàà ¿éë õºäëºëèéí íèéëáýð
öîãöûã íýðëýäýã. Òèéì ¿éë àæèëëàãààíû ñóáúåêò íü àìüä àìüòíû àëü ÷ òºðºë áîëäîã.
Õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà ãàäààä åðòºíöòýé õàðüöñàí á¿õýë á¿òýí çîðèëãî
÷èãëýëòýé ¿éë õºäëºë áºãººä ò¿¿íä þìñûí ãàäààä ¿éë àæèëëàãàà áîëîí óõàìñàðò ¿éë
àæèëëàãàà ñàëøã¿é õîëáîîòîé áàéäàã. Ýðäýìòýä íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû áàéäëûã
ñóäëàæ, ò¿¿íèé øàëòãààí íºõöëèéã òîäðóóëæ, áèå õ¿íèé áà íèéãìèéí çàí ñóðòàõóóíû
ñòàòóñûã øèíý÷ëýõ óõààëàã àðãà óõààí, øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã çààõ ÿâäàë ÷óõàë áîëîâ.
Ò¿¿í÷ëýí ¿íýëýìæèéã ìàòåðèàëëàã áà îþóí ñàíààíû èäåàëüíûé áà ¿ë ººð÷ëºãäºõ
õýìýýí àíãèëäàã. Áàñ íýã ÷óõàë àñóóäàë áîë ÷èí ýðìýëçýë áà áîäèò áàéäëûí õàðüöàà,
õ¿íèé îþóí ñàíààíû ¿éë àæèëëàãààíû óã ÷àíàð, ò¿¿íèé îþóí ñàíàà-á¿òýýë÷ áàéäàë áîëîí
îþóí ñàíàà-ïðàêòèêèéí ÷èãëýë áîëäîã.
¯éë àæèëëàãààíû îþóí ñàíàà-¿ð ä¿íãèéí ¿íäñýí øèíæ íü óõàìñàð äàõü îþóí ñàíààíû
¿íýëýìæèéí ÿíç á¿ðèéí øèíæ áîëîõ ¸ñ ç¿é, ãîî ç¿é, ñî¸ëûí ÿíç á¿ðèéí øèíæ¿¿äèéí èëðýë
áîëñîí åðòºíö, ò¿¿íèé îáúåêòèâ áîäèò áàéäëûã á¿òýýë÷ýýð òàíèí ìýäýõ íü ÷óõàë. Ýíý íü
íèéãýì äýõ ¿éë ÿâö, õºãæëèéí ç¿é òîãòîëûã èëð¿¿ëæ, òàíèí ìýäýõýä ãîë ¿¿ðýãòýé.
Îþóí ñàíàà ¿ð ä¿íãèéí ¿éë àæèëëàãàà áîë îëîëò àìæèëòûã íü îþóí ñàíààíû
ïðàêòèêèéí òîãòîëöîîíä õýðýãëýäýã, ¸ñ ç¿é, ñî¸ë, òàíèí ìýäýõ¿éí áà çàí ñóðòàõóóíû
¿íýëýìæèéã àìüäðàëä íýâòð¿¿ëýõýä íºëºº á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà þì
Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààã ýíý ºíö㺺ñ õàðâàë òýðýýð îþóí ñàíààã á¿òýýã÷ áà
ïðàêòèêò õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã íýãýí çýðýã ã¿éöýòãýíý. ªíººãèéí ìåíåæåð áîë çàõ
çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí íºõöºëä, ºðòãèéí õóóëèéí ¿éë÷èëãýý á¿ðýí òºãºëäºð溺ã¿é ¿åä
àìüäàð÷ áàéãàà áîëîõîîð ºðíºäèéí ìåíåæåðèéí ¸ñ ñóðòàõóóíûã áîëîâñðóóëñàí òóðøëàãààñ
ñóðàëöàæ ò¿¿íèé õýì õýìæýý, ñòàíäàðòûã ìåíåæåðèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí õýìæýýíä
íýâòð¿¿ëýõ ÿâäàë ÷óõàë áîëæýý.
Ì¨Ç ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é ó÷ðààñ òýð íü õ¿íèé çàí òºëºâ, ¿éëäëèéã õàòóó
õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä ººðººð õýëáýë óäèðäàõóéí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çäýã. Èéìýýñ ¸ñ
ñóðòàõóóíû ¿éëäëèéí ñýòãýë ç¿é ò¿âøíèé ¿çýë áàðèìòëàëûã: îþóí óõààíû, çîðèãèéí áîëîí
óõàìñðûí ºìíºõ øèíæèéã õàðãàëçâàë çîõèëòîé. ßëàíãóÿà ýðäýìòýí À.Èí.Òèòàðåíêî,
Å.Ë.Äóáêî íàðûí òýìäýãëýñýí÷ëýí ¸ñ ñóðòàõóóíû ¿ë çîõèöîë äîîðõ áàéäëààð çºð÷èãäºæ áóé
íºõöºëä ìåíåæåðèéí ¸ñ ñóðòàõóóíä îíöãîé àíõààðàõ õýðýãòýé áàéíà. Òóõàéëáàë,
 Îþóí óõààíû õºãæëèéí ò¿âøèí õàíãàëòã¿éãýýñ òýð íü áàéãóóëëàãûí äîòîðõè íºõöºë
áàéäàë, ¿çýãäýë, ¿éë ÿâö õèéãýýä ãàäààä åðòºíöòýé õàðèëöàõàä ÷àìëàãääàã. Ýë
òîõèîëäîëä ñýòãýë õºäëºë îþóí óõààíààñ äàâàìãàéëæ, èíãýñíýýð ìåíåæåðèéí
øèéäâýðèéã õ¿ëýýæ àâàõàä ñàäàà áîëäîã.

6.  Çîðèãèéí õºãæèë ñóë áóþó õóë÷ãàð áàéäàë (øèéäìýã áóñ, ¿ð íºëºº áàãàòàé)
ìåíåæåðèéí øèéäâýð çºâ èéìýðõ¿¿ ¿åä ¸ñ ç¿éòýé áàéæ áîëîõ àâ÷ áîäèò áàéäàëä
õýðýãæäýãã¿é.
 Ñýòãýë õºäëºëèéí èæ á¿ðäëèéí ¿éëäýë äóòàãäàëòàé.
Ìåíåæìåíòèéí õ¿ðýýíèé ¸ñ ñóðòàõóóíû àñóóäëûã áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûí íýã
ýëåìåíò áîëîõûí õóâüä íü èæ á¿ðíýýð àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é íü îíîëûí,
íîðìàòèâ áà õýðýãëýýíèé ÷èãëýëèéí ¸ñ ç¿éí çààã óóëçâàð äýýð õºãæäºã. Ìýðãýæëèéí ¸ñ
ç¿éí àãóóëãà áîë ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìºí ÷àíàðûã á¿ðä¿¿ëýã÷ îëîí àñóóëòààð
òîäîðõîéëîãäîíî. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é íü ¿éë àæèëëàãààíû òîäîðõîé òºðë¿¿äèéã èëýðõèéëñýí
õýì õýìæýý, ñòàíäàðò, øààðäëàãóóäûã áîëîâñðóóëäàã. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é áîë
ìýðãýæèëòí¿¿äýýñ àëáàí ¿¿ðãýý íýð òºðòýé áèåë¿¿ëýõýä òóñàëäàã õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí çàí
ñóðòàõóóíû õàðèëöààíû òîäîðõîé øèíæ¿¿äèéã èëýðõèéëñýí çàí òºëºâèéí ä¿ðýì áîëäîã.
Èéì ó÷ðààñ õàìãèéí ò¿ð¿¿íä õ¿íä õàíääàãààðàà ìåíåæìåíò äýýðõ ¿éë àæèëëàãààíû
ºâºðìºö òºðºë áîëäîã. Ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä “óäèðäàã÷-óäèðäóóëàã÷”, “àæèëòàí-àæèëòàí”,
“áàéãóóëëàãûí ìåíåæåð - ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ (õóäàëäàí àâàã÷)”-èéí õàрèëöààíû õýâ øèíæèéí
¿éë ÿâö òàñðàëòã¿é ÿâàãäàæ áàéäàã.
Àëèâàà ìýðãýæëèéí õàðüöàà íü ººðèéí ãýñýí ìýðãýæèë-¸ñ ç¿éí õýìæýý ñòàíäàðòòàé
áàéäàã. Ýäãýýð õýì õýìæýýã á¿ðýëä¿¿ëäýã îëîí õ¿÷èí ç¿éë áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéã
õî¸ð òîì á¿ëýãò õóâààæ áîëîõ þì.
Íýãä¿ãýýð á¿ëýã: Òóõàéí áèå õ¿íèé àëáàí òóøààë ýðõýëñýí àæëààñ ¿ë õàìààðàõ
òºðñíººñ ýõëýýä òºëºâøèæ ýõýëñýí ¸ñ ç¿éí öîãö òóëãóóð, ñàéí, ìóó ¿éëèéí òóõàé òºñººëºë
õàìààðàãäàíà.
Õî¸ðäóãààð á¿ëýã: Õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä íü õ¿íä ãàäíààñ îðæ èðñýí øààðäëàãóóä,
òóõàéí õ¿íèé àæèëëàæ áóé áàéãóóëëàãûí ¸ñ ç¿éí ä¿ðýì, äîòîîä æóðàì, ºíäºð òóøààëòàí
ìåíåæåðèéí àì øààðäëàãà îðäîã. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí òîãòîëöîî áèå õ¿íèé òîäîðõîé øèíæ¿¿ä
äýýð òóëãóóðëàäàã. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áîë õàìãèéí “çàëóó” ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí íýã þì.
Ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ¸ñ ç¿éí ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä ¿ð àøèã, àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ ò¿âøèí äýýøèëäýã. Ýíý áàéð ñóóðèéã òºëºâø¿¿ëýõ íü ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí ãîë
çîðèëò áîëäîã. ×óõàì èéì ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûã õýðõýí
õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà íü ìåíåæåð õ¿íèéã õýí áîëîõûã òîäîðõîéëäîã.
ªíººäºð äýëõèé äýýð îëîí ñàÿ õ¿ì¿¿ñ ýäèéí çàñàãò ººðèéí áàéð ñóóðèà ýçëýæ,
áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàë ýäèéí çàñãààñ ¿ëýìæ õàìààðàëòàé áîëñîí ó÷ðààñ ò¿¿íèéã
àìæèëò ÿìàð áîëîâñîí ÿàæ óäèðäàõààñ èõ ç¿éë òîäîðõîéëîãäîíî.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àøèã ñîíèðõëûí á¿òöýä ººð÷ëºëò îðæ, õýðýâ ñîíãîäîã ìåíåæìåíò,
ò¿¿íèéã òîäîðõîé ñóðãóóëèóä òåõíèêèéí òàëûã (çàð÷ìóóä, ¿¿ðýã, á¿òýö çýðãèéã)
èõýâ÷ëýí ñóäëàæ, õ¿íèé õàðèëöààã ãîë÷èëäîã ñóðãóóëèóä õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã àâ÷
¿çäýã àñàí áîë ºä㺺 òýä ìåíåæìåíòèéí íèéãìèéí ¿¿ðãèéí àñóóäëóóä, ò¿¿íèé íèéãýìä ýçëýõ
áàéð ñóóðèéã èäýâõèòýé áîëîâñðóóëäàã áîëæýý. Ýíý óòãààðàà áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûí ¸ñ
ç¿éí ÷èãëýìæèéí à÷ õîëáîãäîë óëàì á¿ð ºñºæ, ìåíåæìåíòèéã á¿õýëä íü òîäîðõîéëäîã áîëîâ.

7. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìåíåæåðèéí ¿éëäýë, çàí òºëºâèéã èëýðõèéëýõèéí ñàöóóãààð
“Ìåíåæåðèéí íèéòëýã” áîëîõûíõ íü õóâüä áàéãóóëëàãûí ¿íýëãýý, çîõèöóóëàëò, ¿ð ä¿íä
íºëººòýé. Áàñ ýíý íü áèå õ¿íèé àëáàíû ÿíç á¿ðèéí çààâàð ä¿ðýì, ìàòåðèàëëàã óðàìøóóëëûí
“çóäíààñ” õàìãààëäàã àæýý. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü õ¿í òºðºëõòíèé íèéòëýã ¸ñ ç¿éòýé
çºð÷èëääºãã¿é àâ÷ çàðèì òîõèîëäîëä ãàæèëò ãàðãàõûã ¿ã¿éñãýõã¿é. Èéì òîõèîëäîëä
øèéäâýð ãàðãàõûí òóëä ¸ñ ñóðòàõóóíû ñîíãîëò õèéõýä áýðõøýýë ó÷ðóóëäàã.
Ìåíåæìåíòèéí ïðàêòèêò õ¿í òºðºëõòíèé íèéòëýã õèéãýýä ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýýã çºð÷èõ ÿâäàë íýëýýä ãàðäàã. Áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà äàõü ¸ñ ç¿éí ¿íäñýí
çºð÷èë íü ¿éëäâýðëýëèéí àþóëã¿é áàéäëûã ¿ë õàíãàõ, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íîî ñ¿éòãýõ,
äîòîîä àâèëãàë, õóäàë çàð ñóðòàë÷èëãàà, õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí ¸ñ ç¿éí õàðèëöààã
ãàæóóäóóëàõ çýðýã õýëáýðýýð èëýð÷ áàéíà. Ìåíåæåð¿¿ä çàðèìäàà ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí
øààðäëàãà, óíèâåðñàëü áîëîí àëáàí ¿¿ðãèéí çàð÷ìóóäûí çààã ÿëãààã ñàéí ìýäýëã¿é,
ò¿¿í÷ëýí õóâèéí èòãýë, õóóëèéí õèéãýýä õóóëü áóñ àêòóóäûã õîëüæ õóòãàäàã áàéíà.
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íýëýýä îíöëîãòîé. Íýãä¿ãýýðò, ìýðãýøñýí õºäºëìºðèéí àëü ÷
òºðëèéí õ¿ðýýíä óäèðäëàãûí ººðèéí “¸ñ ç¿é” áàéæ óäèðäëàãûí åðºíõèé ¸ñ ç¿é íü ¿éë
àæèëëàãààíû á¿õèé ë òºðºëòýé õàðèëöäàã. Õî¸ðäóãààðò, ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí îíöëîã íü
áóñàä ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éòýé õàðüöóóëáàë òýðýýð íýëýýä õîæóó ÕÕ çóóíû äóíä ¿åä
¿¿ññýíòýé õîëáîîòîé. Ãóðàâäóãààðò, ò¿¿íèé íýã îíöëîã áîë ìàø õóðäàöòàé ò¿ãýí äýëãýð÷
òîìîîõîí ôèðì¿¿ä ìåíåæåð¿¿ääýý óäèðäóóëàã÷èä, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èäòýé ¸ñ ç¿éí õóâüä õýðõýí
õàðèëöàõ àñóóäëààð ñóðãàëò ÿâóóëäàã áîëñîí. Мåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë õºëñíèé
õºäºëìºð ýðõëýëò, ìåíåæåðýýñ áóñàä ôèðìèéí àæèëòíóóäòàé õàðèëöàõ, áàéãàëü îð÷íîî
áîõèðäóóëàõ, áîäèò áàéäàëòàéãàà ¿ë òîõèðîõ çàð ñóðòàë÷èëãàà õèéõ, îëîí óëñûí
áèçíåñèéí ä¿ðìèéã ãàæóóäóóëàõ çýðýã õýëáýðýýð èëýð÷ áàéäàã áàéíà.
Ãýâ÷ àëèâàà îðîí ò¿¿í÷ëýí ÎÕÓ-ûí ìåíåæåðèéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà íü çºâõºí
ýä áàÿëàã áîëîí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éòýé óÿëäóóëàõã¿éãýýð ¿ð
ä¿íã íü òîîöâîë íýëýýä òààðóóõàí ¿ç¿¿ëýëòòýé ãàðíà.
1.1. Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¸ñ ç¿éí çàð÷èì,
õýì õýìæýý
Çàð÷èì – ýíý áîë õèéñâýðëýñýí åðºíõèé ä¿ãíýëòýä òóëãóóðëàäàã õ¿ì¿¿ñò ÿìàð
íýãýí ç¿éëä ººð çàí òºðõ, ¿éë àæèëëàãàà, õàðèëöààãàà çºâ òîäîðõîéëîõîä áîëîìæ ºãäºã
îéëãîëò þì.
Ìåíåæåð ãýæ õýí áý?
Îð÷èí ¿åèéí íºõöºë äýõ àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû á¿õ øàòàíä ìåíåæåðèéí ÷àäâàð
îíöãîé íºëººëæ áàéäàã.
Ìåíåæìåíò ãýäýã íü áàéãóóëëàãûã á¿õýëä íü áà ò¿¿íèé äîòîðõ õóâü õ¿ì¿¿ñèéí
àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõûí òóëä õ¿íèé íººö áà áóñàä íººö¿¿äèéã îíîâ÷òîé çºâ óäèðäàõ
¿éë àæèëëàãàà ãýæ åðºíõèéä íü õýëæ áîëíî.

8. Ïåòåð Äðàêåð “Ìåíåæìåíòèéí ïðàêòèê” íîìîíäîî: “Ìåíåæåð áîë ÿìàð ÷ áèçíåñèéã
õºäºëãºã÷ õ¿÷ áºãººä ò¿¿íèéã îðøèí òîãòíîõîä øààðäëàãàòàé õ¿÷ þì. Óäèðäëàãàã¿éãýýð
íººö íü íººö õýâýýð ¿ëäýõýýñ áèø, õýçýý ÷ á¿òýýãäýõ¿¿í áîëäîãã¿é ãýæ õýëñýí áàéäàã.
Ìåíåæåð íü àæèëëàãñäûã óðàìøóóëàí, ò¿ëõýö ºãºõºä àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëäýãò
îðøèíî. ×óõàì ¿¿íèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñíýýð òóõàéí áàéãóóëëàãà íü àìæèëòàíä õ¿ð÷
÷àääàã ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. Áàéãóóëëàãûã çîðèëãîä íü õ¿ðãýõèéã òýä îíöîëæ ¿çäýã.
Õýäèéãýýð ìåíåæåð á¿ðèéí õóâüä îíöëîã øèíæ ÷àíàð áàéõ áîëîâ÷ ñàéí ìåíåæåðèéã
òîäîðõîéëîã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã äàðààõ çóðãààð ä¿ðñýëæ áîëíî.
Á¿ä¿¿â÷ 7.
Ìåíåæåðèéã òîäîðõîéëîã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Ìåíåæåð àæ àõóéí ¿éë õýðãèéã èäýâõòýé óäèðäàí æîëîîäîæ, àæëûí òààëàìæòàé
îð÷èíã áèé áîëãîõ áà àæèë÷èä áîëîí áàéãóóëëàãûí ºíäºð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõýä íü ò¿ëõýö ºãºõ
òºäèéã¿é áàñ òèéì áîëîìæîîð õàíãàæ ÷àääàã. Èéìýýñ ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éë íü ìåíåæåðèéã
òîäîðõîéëîã÷ ãîë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëæ áàéäàã. Åð íü àìæèëòòàé ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ áàéãàà ìåíåæåð ë óäèðäàã÷ áîëîõ ¸ñòîé3
.
Ìåíåæìåíòýä ìåíåæåðèéí ¸ñ ç¿éí çàð÷èì äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãääîã. Ìåíåæìåíòèéí
¸ñ áóþó ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çàð÷ìóóä íü àëü ÷ áàéãóóëëàãûí òîäîðõîé íýãýí ìåíåæåðò
òîäîðõîé øèéä ãàðãàõ, ÿìàð íýãýí àëõàì õèéõ, õàðèëöàí ¿éëäýë ÿâóóëàõàä õàìãèéí ãîë ¸ñ
ñóðòàõóóíû ñóóðü áîëäîã. Ìåíåæìåíòèéí îíîë÷ ïàðаêòèê íèéòèéí õ¿ëýýí çºâøººðñíººð “àëòàí
ñòàíäàðò” õýìýýí òºâ, ãîë÷ áàéäëûã íýðëýäýã. Ýíý áàéäëààñ ¿íäýñëýýä ìåíåæåðèéíõýýñ
àìüäðàë, ¿éë àæèëëàãààíäàà çààâàë áèåë¿¿ëýõ çàð÷ìóóä áèé. Òóõàéëáàë,
1. Òóõàéí ìåíåæåðèéí ÿíç á¿ðèéí íººöèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ ýðõ, ã¿éöýòãýëèéí
õóãàöààã òîäîðõîéëîõ õàðèóöëàãà, á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ øóäàðãà çàð÷èì þì.
2. Шóäàðãà áàéäàëä òóëãóóðëàäàã зарчим. Ёñ ñóðòàõóóíã¿é ÿâäàë íü
¿éë÷ë¿¿ëýã÷ áà õàìòðàí àæèëëàãñäàä á¿ä¿¿ëãýýð äàðàìò ¿ç¿¿ëýõ, ¸ñ
ñóðòàõóóí õýì õýìæýý çºð÷èõèéã øààðäàõ çýðýã áîëäîã.
3. Çàñðàí ñàéæèð÷ áàéõ çàð÷èì. Энэ ò¿âøèíãèéí ìåíåæåð, ýíãèéí àëáàí õààã÷ ¸ñ
ç¿éí àëäàà ãàðãàäàã. Õýðâýý õýí íýãýí àëäàà ãàðãàñíàà ìýäýõ þì áîë òýð äîð íü
çàñàí çàëðóóëàõ á¿õ àðãà õýìæýýã àâàõ ¸ñòîé.
3 Á.Íîðæâààí÷èã. Ï.̺íõ. Ìåíåæìåíò. ÓÁ., 1997. 8-10 äàõü òàë.
Óäèðäàí
æîëîîäîõ
ªíäºð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ
áîëîìæîîð õàíãàõ
Àæëûí òààëàìæòàé
îð÷èíã áèé áîëãîõ
ªíäºð ¿ð ä¿íä
õ¿ðýõèéã
óðàìøóóëàõ
Ìåíåæåð

9. 4. Ýíý çàð÷èì íü ìåíåæåðèéí ¿éëäýë íü áàéãóóëëàãûí áóþó ò¿¿íèé çàðèì õýñãèéí ¸ñ
ñóðòàõóóíû õºãæèëä ñàéíààð íºëººëæ áàéõ ÿâäàë þì. ¯¿íèéã äýâøèëòýò äýýð
çàð÷èì ãýäýã.
5. Ýíý áîë 5 äàõü çàð÷ìûí ëîãèê ¿ðãýëæëýë þì. Ò¿¿íèéã äýâøëèéí áàãà çàð÷èì
õýìýýäýã. Òóõàéí ìåíåæåð áàéãóóëëàãûí ¿éëäýë íü á¿õýëäýý ¸ñ ç¿éòýé áàéâàë
àëü íýãýí ¿éëäýë çºð÷èõã¿é, ºìíº íü áèé áîëñîí ¸ñ ñóðòàõóóíû õýì õýìæýý ä¿ðìèéã
çºð÷èõã¿é áàéíà ãýñýí ¿ã þì.
6. Áóñàä óëñ, ìóæèä áèé áîëñîí ¸ñ ñóðòàõóóíû òîãòâîðòîé áàéäàëä ìåíåæåð
õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ çàð÷èì þì.
7. Áîäãàëèéí ðåëÿòèâèçìûã ñî¸ëûí ðåëÿòèâèçìòàé óõààëãààð õîñëóóëàõ çàð÷èì.
Áîäãàëèéí ðåëÿòèâèçì ãýäýã íü àëáàí õààã÷ á¿ð ººðèéí ¿éëäýë, øèéäýëäýý
ìýðãýæëèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû ¿¿äíýýñ þó íü áîëîõ þó íü áîëîõã¿é âý ãýäãèéã ººðºº
¿íýëýõèéã õýëíý. Ñî¸ëûí ðåëÿòèâèçì ãýäýã íü “ñàéí” áóþó “ìóó” õýìýýõ ¿íýëãýýãýýð
íèéãìèéí áàéãóóëàë, óëàìæëàë, ñî¸ëûí ºâ íèéãìèéí àìüäðàëûí òîäîðõîé á¿ðäýë
õýñã¿¿äýýð èëýðõèéëýãäýíý.
8. Øèéä ãàðãàõ áà ìåíåæåðèéí àæèëä òóõàéí õ¿íèé áà õàìò îëíû ýõëýëèéã óõààëàã
õîñëóóëàõ ÿâäàë þì.
9. Îð÷èí ¿åèéí õóâèà áîäîõ ¿çýë áîëîí õàìòà÷ ¿çýë õî¸ðûí “íýìýõ” áà “õàñàõ”-ûã ä¿ãíýæ
¿çýõýä õàìòà÷ ¿çýë íü ýâ ñàíààíû íýãäýë, õàìòûí àæèëëàãàà, íýãýí ñàíàà, åðºíõèé
àþóëã¿é áàéäàë, õàðèëöàí áèå áèåíýý äýìæèõ, ìýðãýøèõ áîëîìæ çýðãèéã áèé
áîëãîäîã áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ ñàíàà àìèðëàíãóé áàéäàë, ¿ë áèåëýãäýõ ìºðººäºëä
òàòàí îðóóëäàã. Èéì ó÷ðààñ ìåíåæåðèéí áèåý àâ÷ ÿâàõ áà øèéäýë ãàðãàõ ãîë
÷èãëýë íü òóõàéí õ¿íèé áîëîí õàìò îëíû ýõëýëèéí óõààëàã õîñëîë áàéõ ¸ñòîé.
10. Ìåíåæåð íü ººðèéí ¿çýë áîäîëäîî ¿íýí÷ áàéõ ¸ñòîé áºãººä ººðººñºº èë¿¿ íýð õ¿íäòýé
õ¿ì¿¿ñò òàë çàñàõ ¸ñã¿é.
11. Õ¿÷ õýðýãëýõã¿é áàéõ çàð÷èì.
12. Áàéíãà íºëººëºõ çàð÷èì. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí àðãà áàðèëóóä íü ¿íäñýíäýý íèéãìèéí
ñýòãýë ç¿éí àðãàíä òóëãóóðëàäàã áîëîõîîð çîðüñîí ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä óðò
õóãàöàà õýðýãòýé.
Õýðâýý ¸ñ ñóðòàõóóíû íºõöºëèéã áèé áîëãîõ ¿éë ÿâö ò¿ð õóãàöààãààð ñààòñàí ¿åä
á¿õíèéã øèíýýð ýõëýõã¿é ãýñýí áàòàëãàà áàéõã¿é. Óðüä íü ýíý òàëààð èõ ç¿éë õèéñýí
áàéñàí ÷ ãýñýí õàìààã¿é øèíýýð ýõëýõ õýðýãòýé áîëäîã. ¯¿íä ãóðâàí ó÷èð øàëòãààí
áàéäàã àæýý.
Íýãä¿ãýýðò, õàìò îëíû óäèðäàã÷ íü ÿìàð íýãýí øèéäýë ãàðãàõûí òóëä õàìò îëíû
íèéãýì-ñýòãýë ç¿éí îíöëîãèéã ¿ë õàðãàëçàí õ¿÷ýý𠺺ðòºº àøèãòàé ñîíãîëòûã òóëãàõ
ÿâäàë ãàðäàã.
Õî¸ðäóãààðò, õ¿ì¿¿ñèéí äóíä ñºðºã ñýòãýëèéí õººðºë ìàø õóðäàí áèé áîëæ òýð íü
óäààí õóãàöààãààð õàäãàëàãääàã. Èéì ó÷ðààñ 1-ð øàëòãààíä äóðäàãäñàí íºõöºë áàéäàë

10. ¿¿ñýõýä õýçýýä ÷ áýëõýí áàéäàã. Ýíý ¿åä ýåðýã íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ îëîí ÿíçûí áýðõøýýë
¿¿ñäýã.
Ãóðàâäàõü øàëòãààí íü алèâàà õàìò îëîí ººðèéí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé õóâüä ¿ðãýëæ
õºäºë㺺íòýé áàéäàã. ßìàð íýãýí øàëòãààíààð õýí íýã íü õàìò îëîíä íýãäýæ, õýí íýãýí íü õàìò
îëíîîñ ãàð÷ áàéäàã. ßìàð íýãýí íºëººëºõ ¿éëäýë õèéõäýý õàðèó èðýõ ¿éëäëèéí õ¿÷èéã
òîîöîõ õýðýãòýé áîëäîã.
Õýðýâ óäèðäàãûí ç¿ãýýñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áóé àðãà õýìæýýã àæèë÷èä òààã¿é
õ¿ëýýæ àâñíààñ õàìò îëíû äóíä ìàðãààí ¿¿ñýæ ÷ áîëäîã. Èéìýðõ¿¿ òîõèîëäîë á¿ðò ¸ñ
ñóðòàõóóíû çºð÷èë èëðýõ ìàãàäëàëòàé ó÷ðààñ ìåíåæåð àëèâàà ýñðýã ¿éëäëèéã çààâàë
ìýäýõ ¸ñòîé áºãººä òóõàéí ìàðãààíûã óðüä÷èëàí òîîöîîëæ, çîãñîîõ àðãà õýìæýýã óðüä÷èëàí
òºëºâëºñºí áàéâàë ç¿éòýé áàéäàã.
Àæèë òºðºë人 ¸ñ ç¿éã àëäàõ ïðàêòèê ºðãºæèí ëàâøèðñíû øàëòãààíä óäèðäàã÷èä
äàðààõü ç¿éë¿¿äèéã õàìààðóóëæ ¿çäýã áàéíà. ¯¿íä:
1. ¸ñ ç¿éã ãàðãóóíä íü ãàðãàäàã ºðñºë人íò òýìöýë
2. óëèðàë òóòàì àøèãòàé àæèëëàäàã ìýò òàéëàíäàà õàðóóëàõûã ýðìýëçäýã
õàíäëàãà
3. ¸ñ ç¿éã áàðüæ àæèë õýðãýý ÿâóóëæ áóé óäèðäàã÷äàä óðàìøóóëàë áàéäàãã¿é
ÿâäàë
4. ¸ñ ç¿éã àëäàãäóóëñàí çàí ¿éëäëèéã äîîðîî øèâýð àâèð çýìëýí ÿðèëöàõààñ
õýòðýõã¿é áîëæ, åð íü íèéãýìä ¸ñ ç¿éí à÷ õîëáîãäîë åðºíõèé人 áóóðñàí ÿâäàë
5. õóâü õ¿ì¿¿ñèéí áîëîí óäèðäàã÷äûí þìûã ¿íýëæ öýãíýõ áàéð ñóóðèéã õîîðîíä íü
ýâëýð¿¿ëýõ çîðèëãîîð æèðèéí àæèëëàãñäàä áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëäýã
äàðàìò øàõàëò çýðãèéã õàìààðóóëæýý.
ªðãºí óòãààð íü àâ÷ ¿çâýë “ýçýí þó õèéæ, ººðèé㺺 õýðõýí àâ÷ ÿâàõ íü”
çàõèðàãäàãñäûíõàà çàí ¿éëä íºëººëäºã ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë ìºí ãýäãèéã óäèðäàã÷ õ¿í õýçýý
÷ ñàíàæ áàéõ ¸ñòîé. Åð íü óäèðäàã÷ õ¿í áîë ò¿¿íèé óäèðäëàãàä áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä
àëèâàà þìàíä õýðõýí õàíäàæ, ººðèé㺺 ÿàæ àâ÷ ÿâàõûí àìüä ¿ëãýð äóóðèàë òîëü ìºí4
.
1. Óðüä÷èëàí èòãýë ºãºõ çàð÷èì. ßìàð íýãýí øèéä ãàðãàõ áà ò¿¿íèéã áèåë¿¿ëýõèéí
òóëä, áèé áîëãîõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé òààëàìæòàé íºõöºë íü õàìò îëíû õ¿í á¿ðò äýýä
çýðãèéí èòãýë õ¿ëýýëãýñýí ¿åä ë áèé áîëäîã. Àæèë÷íûõàà á¿òýýë÷ èäýâõ,
÷àäâàð, ìýðãýøèë áà õàðèóöëàãàä èòãýë õ¿ëýýëãýõäýý ÿìàð íýãýí “õýðýãòýé”
ãýñýí ç¿éëèéí òóëãàëò õèéõã¿é áàéâàë çîõèíî.
2. Ìàðãààíã¿é áàéäàëä òýì¿¿ëýõ çàð÷èì. Уäèðäëàãûí àðãà áàðèë, çîõèîí áàéãóóëàëò
íü õàìò îëîí áîëîí àæèë÷äûí ìýðãýøèëä òîõèðîõã¿é áàéíà óó ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí
òîõèðîìæã¿é áàéäàë ¿¿ñýýä áàéíà óó ãýäãèéã ñóäàëæ èëð¿¿ëáýë çîõèíî.
Мåíåæåð õàìò îëíû äîòîîä áàéäàëä øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã
4 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.

11. ºãäºã. ßìàð ÷ çºð÷èë人íèéã ìàðãàëäàõ çàìààð áóñ, õàðèí õàðèëöàí áèå áèåíýý
îéëãîëöîõ çàìààð øèéäýõ õýðýãòýé.
3. Áóñäûí ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàõã¿é áàéõ çàð÷èì. Ìåíåæåð õ¿í çºâõºí õóóëèéí
õ¿ðýýíä àæèëëàõ òºäèéã¿é áóñàä ìåíåæåð, ýíãèéí àæèë÷íû ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõã¿é
áàéõ ¸ñòîé.
4. ¨ñ ñóðòàõóóíû çàð÷èì. Ìåíåæå𠺺𺺠ºíäºð ¸ñ ñóðòàõóóíòàé áàéõûí ñàöóóãààð ìºí
áóñàä àæèë÷èä áàéãóóëëàãûã á¿õýëä íü ¸ñ ç¿éí ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðãýõèéí òºëºº
÷àðìàéí àæèëëàâàë çîõèíî.5
5. ªðñºëäºã÷ºº á¿¿ ø¿¿ìæèë. Çàõ çýýëèéí õàðèëöààíû ãîë ¿íäýñ ºðñºë人í áºãººä ýíý
íü òîäîðõîé ä¿ðìèéí äàãóó ÿâàãäàõ ¸ñòîé.
Èéì òîõèîëäîëä ºðñºëäºã÷ ôèðìòýéãýý (ìåíåæåðòýé) õóâèéí óóëçàëòûã çîõèîí
áàéãóóëàõ íü óõààëàã ÿâäàë áîëíî. Òýãýýä ºðñºëäºã÷èéíõºº áàðààíû äóòàãäàëòàé òàë,
àìæèëòàíä õ¿ðýõã¿é áàéãààãèéí ó÷èð øàëòãààíûã õýëæ ºãºõ õýðýãòýé. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ
ñóðòàõóóíû äýýð äóðäñàí çàð÷ìóóä íü ìåíåæåð õ¿íä õóâèéí ¸ñ ç¿éí òîãòîëöîîãîî
á¿ðä¿¿ëýõýä ñóóðü áîëäîã. Õóâèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý íü íèéãìèéí òóõàéí õºãæëèéí
ò¿âøèíä òîõèðîõ ¸ñ ñóðòàõóóíû çàð÷ìóóä äýýð òóëãóóðëàõ ¸ñòîé. Äýëõèéí ïðàêòèêò ¸ñ
ç¿éí çàð÷èì, õýì õýìæýýã ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíä íýâòð¿¿ëýõ ÿíç á¿ðèéí àðãà
ìåõàíèçìóóä áàéäàã àæýý. Òóõàéëáàë :
à. ¸ñ ñóðòàõóóíû ä¿ðýì
á. ¸ñ ñóðòàõóóíû õîðîî
â. Ñóðãàëò
ã. Õóóëü öààçûí õîðîî
ä. Àæèë õýðãèéí õàðèëöààíû ¸ñ ñóðòàõóóíû àñóóäëûã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýã á¿õèé
çàðèì íýãýí àëáàí õààã÷èä îíîãäîíî6
.
¨ñ ç¿éí õýì õýìæýý. Ýíý áîë áàéãóóëëàãûí á¿õ àæèëòàí àæèëëàãñàä äàãàæ
ìºðäºõ ¸ñòîé ¸ñ ç¿éí åðºíõèé ¿íý öýíý “õýðýãòýé ç¿éëñ” áîëîí äýã æàÿãèéí ñèñòåìèéí
àãóóëãûí òîäîðõîéëîëò þì. ¨ñ ç¿éí õýì õýìæýýã áàéãóóëëàãûí çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõ, ¸ñ
ç¿éí õýâèéí óóð àìüñãàëûã áóé áîëãîõ õèéãýýä øèéäâýð ãàðãàõàä áàðèìòëàõ ¸ñ ç¿éí
çºâëºãººã ºãºõ çîðèëãîîð áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîéã Äýâèñ, Ôðåäåðèê íàð öîõîí òýìäýãëýñýí
áàéäàã.
¨ñ ç¿éí õýì õýìæýýãýýð çàí ¿éëä ãîë òºëºâ õîðèãëîãääîã ç¿éë¿¿äýä: õýýë õàõóóëü,
àâèëãàë, áýëýã, ìºí㺠óãààëò, ýðõ àøãèéí çºðºë人í, á¿õýëäýý õóóëü çºð÷èõ ÿâäàë,
çàâøèëò, êîìïàíèé íóóö çàäðóóëàëò, ººðèéíõºº á¿ëãèéí ãèø¿¿äòýé èòãýæ ÿðèëöàõäàà îëæ
àâñàí ìýäýýëëèéã àøèãëàõ, óëñ òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä õóóëü çºð÷èæ ºãñºí òºëáºð,
òóñëàìæ, ï¿¿ñèéíõýý ýðõ àøãèéã áîäîæ ýðõ ç¿éã çºð÷ñºí ¿éëäýë áàãòàíà. Çàðèì
áàéãóóëëàãà ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã ìºðä¿¿ëýõ àæèë÷äûí á¿ëã¿¿äèéã áàéãóóëæ
5 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.
6 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.

12. àæèëëóóëäàã ÷ ãýñýí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýí¿¿äèéã ãîë òºëºâ äýýä óäèðäëàãà áîëîâñðóóëæ
àæèëëàã÷ á¿ðò õýâëýí òàðààäàã áàéíà7
.
Ìºí ¸ñ ç¿éí çàð÷ìóóä íü:
1. Õóóëü ýðõ ç¿é
2. Ñî¸ëûí õýì õýìæýý áà çàí ¿éë
3. ¨ñ ñóðòàõóóíû çàð÷ìóóä ãýñýí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëä òóëãóóðëàäàã áèëýý.
1.3. Óäèðäëàãûí øèéäâýð áýëòãýõ àðãóóä
Íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóí, ñî¸ëûí ò¿âøèí ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ñóðòàõóóíä øóóä íºëººëæ, òýð
íü ìåíåæåðèéí àøèã, îðëîãîä áàñ õàìààðàëòàé. Õóâü õ¿íèé ñî¸ë íü òóõàéí õ¿íýýñ
áàéãóóëëàãà äîòðîî ººðèéí áîëîìæîî íýýõ ¿íäñýí íºõöºë íü áîëäîã áºãººä ýíä ýðõ ÷ºëºº îíöãîé
¿¿ðýãòýé. Õóâü õ¿íèé ñî¸ë íü õàðèëöàã÷ õ¿íèéõýý áèåý äààñàí áàéäëûã õ¿íäýòãýõòýé
ñàëøã¿é õîëáîîòîé.
Ìåíåæåð óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíäàà îëîí ÿíçûí àæëûã çýðýã ã¿éöýòãýäýã.
Òóõàéëáàë:
à/ íÿãòàëæ íàðèéâ÷ëàõ
á/ óðüä÷èëàí õàðàõ
â/ ìýäýýëýõ
ã/ ñòðàòåãèý òîäîðõîéëîõ
ä/ øèíý òàêòèê àðãà áàðèëûã áèé áîëãîõ çýðýã áîëíî.
Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû á¿õ ÷èãëýëä ¸ñ ñóðòàõóóíû ºí㺠àÿñ áàéäàã. Ýäãýýð
íü á¿õ õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõ õàðüöààòàé õîëáîîòîé. Ìåíåæåð õ¿ì¿¿ñèéí òàâüñàí çîðèëãî
áèåë¿¿ëýõýä íü òóñàëæ, òýäíèéã áîäèò áîëîìæîî á¿ðýí ãàðãàõûí òóëä ýðõ ÷ºëºº, ¿éë
àæèëëàãààíû çîõèñòîé òàëáàðûã áèé áîëãîæ ºãºõ ¸ñòîé. Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãàà íü ¸ñ
ñóðòàõóóí, ò¿¿íèé áèåý àâ÷ ÿâæ áóé áàéäàë íü á¿õýëäýý íèéãìýýñ òàâèãäàæ áóé
øààðäëàãàä íèéöýæ áàéõ ¸ñòîé. Ìåíåæåð ¿ðãýëæ àæèë÷èäòàéãàà çàõèðãààòàéãàà ìºí
ººðèéí ò¿âøíèé õàìòðàã÷èäòàéãàà õàðèëöàæ áàéäàã. Óäèðäàã÷ õ¿í òóõàéí ¿åä
õàðüöàæ áàéãàà õ¿íèé í¿äýý𠺺ðèé㺺 ãàäíààñàà õàðæ ñóðàõ õýðýãòýé. Ǻâõºí õýëæ
áóé ¿ãýý õÿíàõààñ ãàäíà ººðèéí äîõèî çàíãàà, í¿¿ðíèé õºäºë㺺í, áèåèéí áàéðëàë, çàí àâèð,
õîîëîéíûõîî ºí㺠àÿñûã ÷ çºâ òîõèðóóëàõ íü ÷óõàë.
Òºñëèéí øèéäèéã ãàðãàõûí òóëä ìåíåæåð 1-ðò ëîãèê ðàöèîíàë òóíãààí áîäîëòûã
õýðýãëýäýã áà 2-ðò, çºí áèëãèéí ìýäðýìæèéí àðãûã õýðýãëýäýã. Ìåíåæåð øèéäýë
ãàðãàõäàà ëîãèê ñýòãýëãýý, çºí áèëãèéí ìýäðýìæèéí àðãûã õîñëóóëàí õýðýãëýäýã.
Ñóäëàà÷èä çºí áèëãèéí ¿éë ÿâöûã óðàìøóóëàõ àðãóóäûã áîäîæ îëñîí áàéäàã. Ýíý òàëààð
Ýäèéí çàñãèéí óõààíû ïðîôåññîð Äæ.Ëåääèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíàà ñîíèðõîëòîé þì. ¯¿íä:
1. Çàíøñàí àñóóäëóóäàä õàíäàõäàà ñýòãýõ¿éí ñóðñàí àðãóóääàà ýðãýëçýõ
7 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.

13. 2. Çîðèã áà àçàà ¿çýõýä äóðëàõ “Àëäàà õèéõ àéìààð áèø. Õýðâýý àëäààã õýí
íýãýí íü èëð¿¿ëýýã¿é áîë àéìøèãòàé”
3. Ñîíèðõîë, äóðñàìæ òóðøëàãà îëîí ÿíç áàéäàã. Ýäãýýð íü ÷óõàë áîëîõîîñ áèø
òóðøëàãà öóãëóóëàõàä ¿ðãýëæèëñýí õóãàöàà ãîë ç¿éë áóñ.
4. Àñóóäëûí íÿãò íÿìáàé òîìú¸îëîë
5. Ñýòãýë õººðºë, àñóóäàëä á¿ðýí “óóñàí” îðñíû ¿ð ä¿íä áóé áîëñîí ñýòãýõ¿éí
õ¿÷äýë
6. ßìàð íýãýí àñóóäëààñ ò¿ð õóãàöààãààð õîëäîõ íü øèíý çàì àðãóóäûã õàéæ
îëîõîîð òóñàëäàã. Óäààí õóãàöààãààð þìûã óõàìñàð ñýòãýëäýý òýýæ ÿâàõ íü
óõààí áîäëûã áèò¿¿ òîéðãîîð õºäºëãºäºã
7. Òàéâøèðàëò íü ìàø îëîí õ¿íä óõààëàã àçòàé ñàíààíóóä òºð¿¿ëäýã áºãººä ýíý íü
ãîë òºëºâ àìàð÷ çóãààëàõ, óíòàæ àìðàõ ¿åä áèé áîëäîã
8. Áè÷ãýýð èëýðõèéëýõ ÿâäëûã òààëàìæã¿é òåõíèê àðãà õýìæýý ãýæ ¿çäýã.
¯íýí õýðýã äýýðýý ýíý áîë á¿òýýë÷ ¿éë ÿâöûí õýñýã þì. Áè÷ãýýð èëýðõèéëýõ
¿åä çºâõºí ¿ð ä¿íã¿¿ä øàëãàãäààä çîãñîõã¿é áàñ øèíý ¿ð ä¿íã¿¿ä ãàð÷
èðäýã. Èíãýñíýýðýý õ¿í íèéãìèéí óõàìñàðò íýâòðýí îðîõ ýðõ îëæ àâäàã.
9. Õàìòðàí àæèëëàãñàä ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõ
10. Ñààòàëã¿é áàéõ. ßìàð íýãýí àñóóäëààñ ò¿ð õóãàöààãààð õîëäîõ ¿åä õ¿í
ººðèéí ýðõýý ººð ç¿éë ð¿¿ õàíääàã. Èéìýðõ¿¿ õ¿íèéã õ¿÷ýý ñàðíèóëàõ,
á¿òýýë÷ýýð óõàìñàðëàæ ñýòãýõýä ñàäàà áîëäîã.
11. Õóãàöàà äàâ÷óó áàéäàë íü çàðèì õ¿íèé á¿òýýë÷ àæèëëàãààíä òóñ áîëäîã.
12. Ãýíýòèéí òààìàãëàë øèíý òºðìºãö ò¿¿íèéã àëäàõã¿é áàéõ íü ÷óõàë. Òýäíèéã
àíõààðàëäàà àâ÷, áè÷èæ àâàõ õýðýãòýé. ßàãààä ãýâýë ñàíààíû òýñðýëò
äàâòàãäàõã¿é áàéæ áîëíî.
13. ßìàð íýãýí øèéäâýð íü çàðèìäàà õýä õýäýí àñóóäëûã òîäîðõîé áîëãîäîã. Èéì
ó÷ðààñ ýíý ãèíæèí õîëáîîã õàðæ ÷àäàõ õýðýãòýé. Ýíý íü íýã øèéäýýñ íºãººä
øèëæèõýä òóñàëäàã. Îëñîí øèéäâýð íü íÿãò íÿìáàé íàéäâàðòàé áàéõ ¸ñòîé.
Äýýð ºã¿¿ëñýí çºí áèëãèéí óðàìøèõ àðãóóä íü çàðèì òîõèîëäîëä äàâõöàæ áèå
áèåíýý îðëîõ ÿâäàë ãàðäàã. Ìåíåæåð ýäãýýð àðãóóäûã ñàéí ìýäýõèéí ñàöóóãààð ÷óõàì àëü
àðãà íü ººðò ÷èíü èë¿¿ òîõèðîìæòîé áîëîõûã ñîíãîâîë çîõèíî.
1.4. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðèéí îíöëîã
Бîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèàñ áîëîâñðîëûí òîãòâîðòîé õºãæèë, õýòèéí
õàíäëàãà, öààøäûí õóâü çàÿà øóóä õàìààðäàã þì. Íèéãìèéí á¿ëýã äýõ õ¿íèé çàí òºëºâ íü
îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýð òîäîðõîéëîãääîã. Бîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí çàí òºëºâ áîëîâñðîëûí îð÷íû áîëîí
ò¿¿íèé ãèø¿¿äèéã õàðèëöààíû ºâºðìºö áàéäëààñ õàìààðààä ººðèéí ãýñýí îíöëîãòîé
áàéäàã8
.
8 Áîëîâñðîë ñóäëàë. ÓÁ., 2004/03., 14-15 õóóäàñ

14. Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà íü íàðèéí íèéëìýë ¿éë ÿâö ó÷èð ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýã÷
÷àäâàðëàã ìåíåæåðèéã øààðääàã. Ìåíåæåð íü çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä áàéãàà íººöèéã
¿ð ä¿íòýé àøèãëàõ øèéäëèéã òóõàé á¿ðä íü ñîíãîæ, ò¿¿íèé õýðýãæèëòèéã çîõèîí
áàéãóóëæ, õÿíàæ, øèéäâýðýý áàéíãà áîëîâñðîíãóé áîëãîæ áàéäàã àëáàí òóøààëòàí ãýæ
òîäîðõîéëæ áîëîõ þì. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ãîë îíöëîã íü õ¿íèé
õºãæëèéí ýõ ñóðâàëæ áîëñîí áîëîâñðîëûí õýðãèéã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé çîõèîí
áàéãóóëæ óäèðäàõàä îðøäîã. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéã óäèðäëàãûí àëü ò¿âøèíä
õàìðàãäàõààñ øàëòãààëæ:
 ¯íäýñíèé ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåð
 Îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåð
 Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåð ãýæ àíãèëæ áîëäîã9
.
 ¯íäýñíèé ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåðò /Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí, Áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí àæèëòíóóä áîëîí áîëîâñðîëûí
õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòíóóä/
 Îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåð¿¿äýä /Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
ãàçðûí àæèëòíóóä, ñóì ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí ò¿øìýë¿¿ä/
 Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðò /Òýäíèéã äîòîð íü áàéãóóëëàãûí äýýä ò¿âøíèé
/çàõèðëóóä/, äóíä ò¿âøíèé /ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿ä/, àíõàí øàòíû ò¿âøíèé /òýíõìèéí
ýðõëýã÷èä, çààõ àðãûí íýãäëèéí äàðãà íàð/ ìåíåæåð ãýæ àíãèëæ áîëäîã/
Àíõàí øàòíû ò¿âøíèé /ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí/ ìåíåæåðò óäèðäàõ ¿éë
àæèëëàãààã õîëáîæ, óÿëäóóëàõ, ñóäàëãàà ìýäýýëëýýð õàíãàí, øèéäâýðèéí ¿íäñèéã
áîëîâñðóóëàõàä äóíä ò¿âøíèé /îðîí íóòãèéí/ ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãàà ãîëëîí ÷èãëýíý.
Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí áîäëîãî ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ, áîëîâñðîëûí
ãàäààä äîòîîä îð÷íûã õîëáîõ çîõèöóóëàëò õèéõ, ñóóðü ñóäàëãàà õèéõ çýðýã íü äýýä
/¿íäýñíèé/ ò¿âøíèé ìåíåæåðèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà þì10
.
Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ¿íäñýí ¿¿ðýã áîë áîëîâñðîëûí ò¿âøíýýñ õàìààð÷
äýâø¿¿ëýãäñýí òîäîðõîé çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä áóñäûí õàìòûí àæèëëàãàà, õ¿÷èí
÷àðìàéëòûã îíîâ÷òîé, ¿ð ºãººæòýé óäèðäàæ, çîõèîí áàéãóóëàõàä îðøèæ áàéäàã.
Бîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí ºìíº òàâèãäàæ áóé àñóóäëûí íýã áîë õ¿íèé íººö, ÷àäàâõè, òîãòâîð
ñóóðüøèëò, á¿òýýë÷ õºäºëìºð, õàíäëàãûã îíîâ÷òîé óäèðäàí æîëîîäîõ ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð
ìåíåæåðèéí ç¿ãýýñ òóõàéí íºõöºëä ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ, òýäãýýðèéí õºäºëìºðèéã çºâ
¿íýëýõ, ìýðãýæèë, áîëîâñðîëûã íü äýýøë¿¿ëýõ, íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ îíîâ÷òîé
áîäëîãî áîëîâñðóóëæ, õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ øààðäëàãà áèé áîëæ áàéíà.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí ìàêðî /òºð, ïàðëàìåíò/, ìåçî /ñàëáàð, îðîí íóòàã/, ìèêðî
/áîëîâñðîëûí íýãæ áàéãóóëëàãà/ ò¿âøíèé çîðèëãî, ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîã, îð÷èí,
õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà, òåõíîëîãè, ìåõàíèçìóóäààñ õàìààð÷ òýäãýýðèéí ºâºðìºö áàéäàë,
9 Í.Íàðàí÷èìýã. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåð. Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò ñýòã¿¿ë. Óá., 2005/1., 13 äàõü òàë
10 Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò ñýòã¿¿ëèéí 13-14 äýõ òàëä. ÓÁ., 2005/1

15. õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéöñýí áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë
øààðäàãäàæ áàéãàà áºãººä ýíý òàëààð áèä äàðààõü á¿ëã¿¿äýä òîäîðõîé àâ÷ ¿çýõ áîëíî.
ªíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí æèøýýã àâ÷ ¿çýõ þì áîë íýí ÿëàíãóÿà ìèêðî ò¿âøèíä þóíû
ºìíº óäèðäàõ àæèëòíû áèå äààí øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð, áóñäààñ ¿ë õàìààðàõ ¿çýë áîäîë,
øèéäâýðýý õýðýãæ¿¿ëýõäýý òóóøòàé áàéõûã õºõ¿¿ëýí äýìæèæ áàéäàã áàéíà. ¯¿íèé
çàðèì æèøýýã äàðààõü õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî.
Õ¿ñíýãò 2.
Ãàäààä îðíóóä äàõü ìèêðî ò¿âøíèé óäèðäàõ àæèëòíû õàðüöóóëàëò
/1990-ýýä îíû áàéäëààð/
×àäâàð ÀÍÓ Åâðîïûí îðíóóä ÇÕÓ Ìîíãîëä
Óäèðäàõ Çàõèðãààäàëò ¿ã¿é
ÀÍÓ-ûã áîäâîë
àðä÷èëàë
õàðüöàíãóé äîîãóóð
Çàõèðãààäàëòûí
àðãà áàðèë
Çàõèðãààäàëòûí
àðãà áàðèë
Óðàìøóóëàë Ñàéí Õºãæèæ áàéãàà Ñóë Ñóë
Áàã, õàìò îëîí
á¿ðä¿¿ëýõ
Äýýä çýðãýýð
õºãæñºí
Õºãæèæ áàéãàà Ñóë Ñóë
Ñîíèðõîã÷ òàëóóäûã
òàòàíîðîëöóóëàõ
Õýðýãëýã÷èéí
ñàíàëûã õàðãàëçàí
¿çäýã
Õºãæèæ áàéãàà Õºã溺ã¿é Õºã溺ã¿é
Ò¿¿í÷ëýí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä äýýä øàòíû ìåíåæåð¿¿ä íü àíõàí øàòàíä
àæèëëàãñäûí ñàíàë, áîäëûã áàéíãà õàðãàëçàí ¿çýæ, ò¿¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, àæëàà
õýòèéí çîðèëãîòîéãîî óÿëäóóëàí ò¿¿íä ÷èãë¿¿ëýõ, õàìò îëíûã á¿ðä¿¿ëýõ, á¿òýýë÷ ¿éë
àæèëëàãààã äýìæèõ, ¿éë àæèëëàãààíû ÿâö, ¿ð ä¿íã ¿íýëæ, ä¿ãíýõ ìýäëýã, ÷àäâàð,
äàäëûã ýçýìøñýí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã áàéíà.
Äýëõèéí óëñ îðíóóäàä áîëîâñðîëûí á¿õ ò¿âøíèé áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðò òàâèãäàõ
æèøèã øààðäëàãûã ¿íäýñíèé õýìæýýíä áîëîâñðóóëàí, áàòàëãààæóóëàí ìºðäºæ áàéíà.
Бîëîâñðîëûí ìýðãýøñýí ìåíåæåð íü îëîí òàëûí ìýðãýæèëòýé, àñóóäëûã îëîí øèíæëýõ óõààíû
óóëçâàð äýýð öîãöîîð îíîâ÷òîé øèéäâýðëýí çîõèöóóëàã÷ áàéõ ¸ñòîé þì.
Ìàíàé îðíû áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòàíä òàâèãääàã åðºíõèé øààðäëàãûã ÀÍÓ-ûí
áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòíûõòàé õàðüöóóëàí ¿çüå.
ÀÍÓ-ä Ìàíàé îðîíä
- ºíäºð ñî¸ë, áîëîâñðîëòîé, õ¿íëýã, òàë
á¿ðèéí àâúÿàñòàé
- óäèðäëàãûí óõààíààð ýðäýì, áîëîâñðîëûí
çýðýã, öîëòîé, áàéõûí çýðýãöýý áàãøëàõ
äàäëàãà, òóðøëàãàòàé
- óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðòàé
- õ¿íòýé õàðüöàõ àâúÿàñòàé
- ìàíëàéëàõ, óäèðäàí äàãóóëàõ
÷àäâàðòàé, ýðõ ìýäëèéã õ¿ì¿¿ñòýé
òóøààõã¿éãýýð øèëæ¿¿ëæ ÷àääàã
- áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé áàã áîëæ àæèëëàõ
àâúÿàñ ÷àäâàðòàé
- àëèâàà àñóóäëûã øèéäýõäýý õýçýý,
õààíààñ, ÿàæ òóñëàìæ äýìæëýã èðæ
îëîõ ìýäðýìæòýé
- àñóóäàëä îëîí óðãàë÷ ¿¿äíýýñ õàíääàã
- óðàãø õàðñàí òýì¿¿ëýëòýé, á¿òýýë÷,
ò¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé
- ñàíõ¿¿, òºñâèéí òàëààð ìýäëýã
÷àäâàðòàé áàéíà.
- äýýä áîëîâñðîëòé, áàãøèéí áóþó
áîëîâñðîë ñóäëàëûí ìýðãýæèëòýé
- áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ äîîøã¿é
æèë àæèëëàñàí áàéõ, áîëîâñðîëûí
óäèðäëàãààð ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëæ,
ñåðòèôèêàò /äèïëîì/-òîé áàéõ
- áàíê áîëîí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà,
èðãýäýä ºð òºëáºðã¿é áàéõ
- óäèðäàõóéí óõààí, áîëîâñðîëûí
óäèðäëàãûí îíîëûí òàëààðõ ìýäëýã
÷àäâàð
- áàéãóóëëàãà, õàìò îëíû ¿éë
àæèëëàãààã òºëºâëºõ, õýðýãæèëòèéã
çîõèîí áàéãóóëàõ, õÿíàëò-øèíæèëãýý
õèéõ, ¿ð ä¿íã òîîöîõ ÷àäâàð
- ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é,
òåõíîëîãèéí ìýäëýã, ÷àäâàð
- áàéãóóëëàãûí ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí
¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ ÷àäâàð
- àñóóäàë áîëîâñðóóëàõ, çºâ øèéäâýð
ãàðãàõ ÷àäâàð

16. - õàìò îëîí, õóâü õ¿íèé ñàíàë, áîäëûã
õ¿ëýýí àâàõ, ¿éë àæèëëàãààíäàà
òóñãàõ ÷àäâàð
- àæèë õýðãèéã õóóëü òîãòîîìæèíä
íèéö¿¿ëýí õºòëºõ ÷àäâàð
- ìýäýýëýë àøèãëàõ, áîëîâñðóóëàõ,
êîìïüþòåð àøèãëàõ ÷àäâàð
- ãàäààä õýëíèé çîõèõ áîëîâñðîëûí ò¿âøèí
- ñàõèëãà, äýã æóðàì, ñî¸ë÷ áàéäëûã
ýðõýìëýí ñàõèäàã áàéõ
- õàðèëöààíû ñî¸ëûã çîõèõ ¸ñîîð ýçýìøñýí
áàéõ
- ýð¿¿ãèéí õýðýãò õîëáîãäîîã¿é áàéõ
Ìàíàé îðîíä ìºðäºãäºæ áóé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí áîëîí òåõíèêèéí
äóíä ñóðãóóëèéí çàõèðàë, õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷èéã òîìèëîõîä òàâèãäàõ ýíýõ¿¿ øààðäëàãà
íü çºâõºí áîëîâñðîëûí íýãæ áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àæèëòàíä õàìààðàëòàé, ººð÷ëºëò,
øèíý÷ëýëò, õºãæëèéí ¿éë ÿâöûã áóñ, ñóðãóóëü, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã óäèðäàõàä
÷èãë¿¿ëñýí øààðäëàãà õýâýýð áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.
Äýýðõ õàðüöóóëàëòûã ¿íäýñëýí çàðèì òîâ÷ ä¿ãíýëò õèéâýë, íýãä¿ãýýðò, ìàíàé îðíû
õóâüä óäèðäàõ àæèëòàíä ìýðãýæëèéí õóâüä ñàéí, ýðõýëñýí àæèëäàà àìæèëò ãàðãàñàí
áàãø, ìýðãýæèëòýíã òîìèëîí àæèëëóóëæ áàéíà. Õî¸ðäóãààðò, ìýðãýøñýí ìåíåæåðèéã ÷èã
çîðèëãîòîé áýëòãýæ, ñîíãîí øàëãàðóóëæ, àæèëëóóëààã¿éãýýñ áàãàã¿é àëäàà, äóòàãäàë
ãàðãàæ, íººö á¿ðäýõã¿é áàéíà, ãóðàâäóãààðò, áîëîâñðîëûí ìýðãýøñýí ìåíåæåð
áàéõã¿éãýýñ áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû ýöñèéí ¿ð ä¿í õàíãàëòã¿é áàéíà.
ÀÍÓ-ûí åðºíõèé øààðäëàãàòàé õàðüöóóëàí ¿çýõýä ìàíàé îðíû õóâüä öààøèä îíöãîé
àíõààðàõ àñóóäàë íü íýãä¿ãýýðò, õ¿íëýã, îëîí òàëûí àâúÿàñòàé, õàìò îëíûã áàã áîëãîí
àæèëëóóëàõ, òýäíèéã ìàíëàéëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ, õî¸ðäóãààðò, ýðõ ìýäëãèéã çºâ
õóâààðèëæ, øèëæ¿¿ëæ ÷àääàã, õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé áàéõ, àñóóäàëä îëîí óðãàë÷
¿¿äíýýñ õàíääàã, ãóðàâäóãààðò, èðýýä¿é ð¿¿ õàðæ, ººð÷ëºëò, õºãæëèéã íàðèéí ìýäðýõ,
ò¿¿íä çîõèöîõ ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàëä áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéã ñóðãàæ áýëòãýõýä ÷èãëýõ
ÿâäàë áîëæ áàéãàà þì. ªíººäºð óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí õàíäëàãààñ
õàìààð÷ áîëîâñðîëûí ýðõýì çîðèëãî áîëîí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä çàð÷ìûí çàðèì ººð÷ëºëò
ãàðñíààñ áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ºìíº òàâèãäàõ àñóóäëóóä óðüä óðüäûíõààñ ÷àíàðûí ºíäºð
ò¿âøèíä ãàðààä áàéíà.
Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ºìíº òàâèãäàõ çàðèì àñóóäëóóä
1990-ýýä îíîîñ ºìíº 1990-ýýä îíîîñ õîéø
 Ñóðãàëòûí àãóóëãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ,
íîì ñóðàõ áè÷ãýýð õàíãàõ
 Á¿õ íèéòèéí äóíä áîëîâñðîë
 ªâ òýãø õ¿ì¿¿æèë
 Ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ,
òýäíèé õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ, ïðîãíîç÷ëîõ
 Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé õóâààðèëàëò,
òîãòâîð ñóóðüøèëò
 Áîëîâñðîëûí ìàòåðèàë-òåõíèêèéí áààçûã
áýõæ¿¿ëýõ
 Áàãøèéí õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëò
 Ñàíõ¿¿-òºñâèéí á¿ðä¿¿ëýëò,
 Ãëîáàëü÷ëàë /Äàÿàð÷ëàë/
 Íýýëòòýé íèéãýì, ýíõ òàéâíû áîëîâñðîë
 Ìýäýýëëèéí ýðèí, ãàäààä õýëíèé áîëîâñðîë,
êîìïüþòåð, èíòåðíåò
 Àëáàí áóñ áîëîâñðîë, çàéíû ñóðãàëò
 Òºâëºðñºí áóñ óäèðäëàãà
 Ñóðãóóëèéí ººðèéí óäèðäëàãà, ¿íýëãýý
 Áîëîâñðîëûí çàõ çýýë, ìàðêåòèíã
 Á¿ñ íóòãèéí õºãæèë
 Á¿òöèéí ººð÷ëºëò /öîãöîëáîð ñóðãóóëü/
 Ñóðãàëòûí òºëáºð, çýýë, äààòãàë
 Õóâèéí áîëîí õàìòàðñàí ñóðãóóëü

17. õóâààðèëàëò
 Õ¿¿õäèéí öýöýðëýãèéí õ¿ðýëöýý, õàíãàìæ
 Òóñëàõ àæ àõóé ãýõ ìýò
 Øàâü òºâòýé ñóðãàëò
 Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò òºñºë, õºòºëáºð
õýðýãæ¿¿ëýõ
 Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò òºñºë, õºòºëáºð
õýðýãæ¿¿ëýõ
 Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò
 Áîëîâñðîëûí ÷àíàð, ¿ð àøèã
 Ìàãàäëàí èòãýìæëýë
 Êðåäèò öàãèéí ¿íýëãýý
 Áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí ñóðãàëò
 Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò
 Áîëîâñðîëûí çºâëºë㺺 ºãºõ ¿éë÷èëãýý
 Á¿ñèéí ñóðãóóëü ãýõ ìýò
Äýýðõ õàðüöóóëàëòààñ ä¿ãíýëò õèéõýä 1990 îíîîñ õîéø áîëîâñðîëûí ¿éë
àæèëëàãààíä ìàø îëîí øèíýëýã àæëûí òºðºë, õýëáýð, íýð òîìú¸î ãàð÷ èðñýí áàéíà. Ýíýõ¿ү
øèíýëýã õºãæèë, ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõ, óäèðäàæ æîëîîäîõ òàëûí ìýäëýã, ÷àäâàð,
áîëîâñðîëûí á¿õ ò¿âøíèé óäèðäëàãóóäàä äóòàãäàæ áàéíà. Ó÷èð íü áîëîâñðîëûí
ìåíåæåðèéí ºìíº òóëãàð÷ áóé äýýðõ øèíý òóëãàìäñàí àñóóäëóóä ÷àíàðûí èë¿¿ ºíäºð
ò¿âøèíä õ¿ð÷, ºðãºæñºí áîëîâ÷ áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòíû õóó÷èí ìýäëýã, àðãà
áàðèëààð äýýðõ øèíýëýã ç¿éëèéã øèéäâýðëýõ áîëîìæã¿é þì. ¯¿íýýñ ¿¿äýýä áîëîâñðîëûí
ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëò áîäîæ òºëºâëºñºí áîäëîãûí ÷èãëýëèéíõýý äàãóó ÿâæ ÷àäàõã¿é, ýöñèéí
¿ð ä¿í íü õàíãàëòã¿é áàéíà. Èéìä ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí ¿åèéí áîëîâñðîëûí ìýðãýøñýí
ìåíåæåð íü äàðààõ ìýäëýã, ÷àäâàðûã ýçýìøèõ, õýðýãëýõ õýðýãöýý øààðäëàãà áèé áîëîîä
áàéíà.
Òàâèãäàæ áóé øààðäëàãà. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí óäèðäàõ õºäºëìºðèéí õóâààðü,
ÿëãàâàðòàé õýäèé ÷ íèéòëýã òàëóóä áèé. Îð÷èí ¿åä áîëîâñðîëûí ìåíåæåðò äýëõèé íèéòèéí
õºãæëèéí õàíäëàãààñ ¿¿äýí øèíý øààðäëàãóóä òàâèãäàæ áàéíà.
 Ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë, òîäîðõîé áóñ áàéäàë èë¿¿ ìýäðýãäýõ õàíäëàãàòàé òóë õºãæèë,
ººð÷ëºëò, õºäºë㺺íèéã öàã òóõàéä íü ñîðãîãîîð ìýäýð÷, óõààëàã çîõèöóóëàõ
 Óëàìæëàëò ¿íýò ç¿éëñ ººð÷ëºãäñºíººð õóâèéí ýðìýëçëýë, ¿íýò ç¿éëä ººð÷ëºëò îðîõ
òóë ººðèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí ¿íýò ç¿éëýý çºâ òîäîðõîéëîõ
 Ñîíãîëò õèéõ ºðãºí áîëîìæ íýýãäýæ áàéãàà òóë ¿íäýñíèé, ñàëáàðûí, îðîí íóòãèéí áîëîí
áàéãóóëëàãûí ÷èã çîðèëãûã îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ
 Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóðãàëòûí õýëáýð¿¿ä íü îð÷èí ¿åèéí ìåíåæåðò õýðýãöýýòýé
ìýäëýã, ÷àäâàðûã òýð á¿ð õàíãàæ ÷àäàõã¿é òóë ººðèéí áàéíãûí ºñºëò õºãæèëòèéã
õàíãàõ
 Ìåíåæåðèéí ºìíº òóëãàðàõ àñóóäàë óëàì ºðãºæèí íýìýãäýæ, õ¿íäðýõ õàíäëàãàòàé òóë
àñóóäëûã öàã õóãàöààíä íü ¿ð àøèãòàé, îíîâ÷òîé øèéäâýðëýõ ÷àäâàð, àðãà áàðèë
ýçýìøèõ
 Çàõ çýýëèéí ºðñºë人í íü øèíý ñàíàà, ººð÷ëºãäºæ áóé íºõöºë, îð÷èíä çîõèöîõ áàéíãûí
øààðäëàãà òàâèãäàõ òóë íºõöºë áàéäàëä óÿí õàòàí õàíäàõ
 Óëàìæëàëò äýýðýýñ äîîø ÷èãëýñýí øóãàìàí óäèðäëàãûí õîëáîîíä ººð÷ëºëò îðæ áóé òóë
ã¿éöýòãýõ, øóóä çàõèðàí òóøààõ óäèðäëàãûí àðãà áàðèëààñ òàòãàëçàõ

18.  Õ¿íèé íººö, ò¿¿íèé ñîíãîëò, òýäýíòýé àæèëëàõ àñóóäàë èë¿¿ õóðöààð òàâèãäàõ òóë
õ¿íèé íººö, õàðèëöààíû àñóóäëûã çºâ çîõèñòîé øèéäâýðëýõ, àæèëòíóóäûí ìýðãýæëèéã
áàéíãà äýýøë¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãààíû àãóóëãà. Óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà íü àãóóëãûí õóâüä òºëºâëºõ
/òîäîðõîé çîðèëãî òàâèí, ò¿¿íä õ¿ðýõ àðãà çàìûí õóâèëáàðóóä áîëîâñðóóëàí, ò¿¿íýýñ àëü
îíîâ÷òîéã ñîíãîí øèéäâýð ãàðãàõ ãýõ ìýò/, çîõèîí áàéãóóëàõ /çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ¿éë
àæèëëàãààã á¿ëýãëýõ, àæëûí õýñã¿¿äýä õóâààõ, õýñýã á¿ðò ¿éë àæèëëàãààãàà
õóâààðèëàõ ãýõ ìýò/, õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéã õàíãàõ /õ¿íèé íººöèéí ñîíãîí á¿ðä¿¿ëýëò,
ñóðãàëò, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýëò, äýìæëýã, èäýâõæ¿¿ëýëò, õºäºëìºðèéí ¿íýëãýýã çîõèîí
áàéãóóëàõ ãýõ ìýò/, ìàíëàéëàõ /àæèëòíóóäûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí áèåëýëòýíä óäèðäàìæ
ºãºõ, ÷èãë¿¿ëýõ, àæèãëàí çºâëºõ ãýõ ìýò/, õÿíàõ /òºëºâëºãººíèé áèåëýëò, ¿éë
àæèëëàãààíû õýâèéí áàéäëûã õÿíàæ øèíæëýõ, çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä øààðäëàãàòàé
çàñâàð, çîõèöóóëàëò õèé ãýõ ìýò/ òîäîðõîé ÷èã ¿¿ðãèéã áàãòààíà.
Õóâèéí ÷àíàð. Óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà íü ìåíåæåðèéí õóâèéí øèíæ ÷àíàðààñ
èõýýõýí õàìààðàëòàé11
. Ð.Ñòîãäèëëà 3500 îð÷èì ñóäàëãààíû àæèëä õàðüöóóëñàí
ñóäàëãàà õèéñíèé ä¿äí ìåíåæåðèéí äàðààõ øèíæ¿¿äèéã ãàðãàæýý.:
- ªºðòºº èòãýëòýé áàéõ íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíä õî¸ð ¿íäñýí ÷èãëýëýýð ýåðýã íºëºº
¿ç¿¿ëäýã. Íýãä¿ãýýðò, ìåíåæåðèéí õóâèéí ¿éë àæèëëàãàà, øèíæ ÷àíàðûã
òîãòâîðæóóëæ, òýãñíýýð ãàäíààñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íºëººëºëä ñààä áîëäîã.
Õî¸ðäóãààðò, óäèðäëàãàíä áàéãàà õ¿ì¿¿ñ íü ìåíåæåðèéí áàéäëûã ìàø ñàéí îéëãîæ
ìýäýãäýã. Õýðýâ óäèðäàã÷èéí ¿éëäýë ñºðºã áàéâàë áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë
àæèëëàãààíä èëýðíý.
- Äàâàìãàéëàõ øèíæ. Áóñàä õ¿ì¿¿ñò íºëººëºõ, ººðèéí ýðõøýýëäýý îðóóëàõ ÷àäâàð,
óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààí äàõü çîõèöóóëàëòûí ¿íäýñ áîëîõ çàñàãëàëûí õàðèëöààã
õýðýãæ¿¿ëýõýä ýíý ÷àíàð ÷óõàë þì. Äàâàìãàéëàë íü óäèðäëàãûí õ¿íä ñóðòàëò
õàðèëöààíû óðüä÷èëñàí íºõöºë áîëîõ òàëòàé. Ãýõäýý äàâàìãàéëàõ øèíæ á¿õèé
òóðøëàãàòàé ìåíåæåð õóó÷èíñàã àðãûã àðä÷èëñàí îðîëöîîíû àðãàòàé õîñëóóëàí
õýðýãëýñíýýð àæèëòíóóäûí áîëîìæèéã èë¿¿ àøèãëàæ ÷àääàã áàéíà.
- Íàéäâàðòàé áàéõ íü èõýíõäýý “õýëñýíäýý õ¿ðýõ”, ¿éë àæèëëàãààã àìæèëòàíä õ¿ðãýõ,
àìëàñàí àæèë, ¿¿ðãýý ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ ãýñýíòýé óòãà àäèë. ¯¿íã¿éãýýð óäèðäàõ ¿éë
àæèëëàãàà ýåðýã ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é áºãººä ìåíåæåðò õàíäàõ áóñäûí õàíäëàãà ÷ ýðñ
ººð÷ëºãäºíº.
- Íèéöòýé áàéõ íü áóñàäòàé õàðüöàõ ÷àäâàð þì. Ýíý íü õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààíû
åðäèéí òîõèîëäëîîñ ýõëýí õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõ óðëàãò ñóðàëöàæ õýðýãæ¿¿ëýõ
õ¿ðòýë ºðãºí îéëãîëò ìºí. Èéì øèíæ á¿õàèé ìåíåæåð õàðèëöàà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí
àðãà, ýâ ä¿é ñàéòàé áàéäàã.
11 Ï.Óâø. Óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîã /Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíòèéí çàðèì
àñóóäàë/ ÓÁ., 2001., õ 28

19. - Àìæèëòàíä õ¿ðýõ ñýäýë, àâõààëæ ñàìáàà. Ýíý õî¸ð ÷àíàð íü õàðèëöàí õîëáîîòîé áºãººä
øàëòãààí, ¿ð äàãàâðûí ø¿òýëöýýíä îðøèíî. Àìæèëòàíä õ¿ðýõ ñýäýë íü
Ä.Ìàêêëåëëàíäàãèéí ¿çýæ áàéãààãààð îþóí óõààíû õºãæëèéí ºíäºð ò¿âøèí á¿õèé
õ¿ì¿¿ñò áàéäàã õýä õýäýí îíöëîãòîé.
1. ººðèé㺺 õýò ýðñäýëä îðóóëàõã¿é áàéõ, íàðèéí öýãíýñýí, áèåëýãäýæ áîëîõ çîðèëãî
òàâèõûã õè÷ýýäýã õ¿ì¿¿ñ íü, ýðñäëèéã õÿíàëòàíä áàéëãàõûã ýðìýëçäýã.
2. èéì ÷àíàðûã ýðõýìëýäýã õ¿ì¿¿ñ àæëûí õàðèóöëàãà, àìæèëò òýäíèé õ¿÷èí
÷àðìàéëò, àâúÿàñ ÷àäâàðààñ õàìààðíà ãýäãèéã ñàéí îéëãîæ áàéäàã.
3. ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ ººðèéíõºº àæëûí àìæèëòûí òàëààðõ ìýäýýëëèéí ýðãýõ õîëáîîíîîñ äºëæ
áîëãîîìæëîõã¿éãýýñ ãàäíà ººðèéíõºº øèéäâýð, ¿éë àæèëëàãààíûõàà òóõàé
ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâàõûã õè÷ýýäýã.
- Ñýòãýë õºäëºëèéí òîãòâîðòîé áàéäàë íü óäèðäàõ õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã áèé
áîëãîõîîñ ãàäíà ýíý áàéäàë íü áóñäàä íºëººòýé áàéäàã.
- Áèå äààñàí øèíæ íü õ¿íèé áàéð ñóóðü, ñîíèðõîë, ýðõ àøèã, ñàíàà áîäëûí õàðüöàíãóé
õàìààðàëã¿é, òîãòâîðòîé áàéäàë þì. Õýðýâ ìåíåæåð íü “äýýðýýñ” áîëîí “äîîðîîñ” èðýõ
äàðàìòûã ñºðºí çîãñîõ äîòîîä òîãòâîðòîé, õ¿÷òýé íººöã¿é áîë óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà
ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàëä îðäîã áàéíà.
- ÷àäâàð. Óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû åðºíõèé ÷àäâàðò îþóí óõààí, áóñäûã îéëãîõ,
ñóðàõ ÷àäâàð, èäýâõ, ººðèé㺺 çîõèöóóëàõ ÷àäâàð îðíî.
- Òóñãàé ÷àäâàðóóä íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû àìæèëòòàé øóóä õîëáîîòîé, òóñãàé
÷àäâàð õýäèé÷èíýý ºíäºð áàéõ òóñàì ¿éë àæèëëàãàà èë¿¿ á¿òýýìæòýé áàéíà.
Óëìààð óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãäýæ áóé ÷àäâàðóóäûã òàíèí ìýäýõ,
çîõèöóóëàõ, õàðèëöààíû ãýñýí ãóðâàí õýñýãò õóâààí ¿çýõ áîëîìæòîé.
Òóñãàé ÷àäâàðóóä
Òàíèí ìýäýõ ÷àäâàð Çîõèöóóëàõ ÷àäâàð Õàðèëöààíû ÷àäâàð
Ñýòãýöèéí øèíæ¿¿ä
Çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ, òààìàãëàë
äýâø¿¿ëýõ, òºëºâëºõ, øèéäâýð ãàðãàõ,
ººðèé㺺 ä¿ãíýæ öýãíýõ ãýõ ìýò
Õ¿íèéã îéëãîõ, áèå áèåý õ¿ëýýí
çºâøººðºõ, ÷èãëýõ, àäèëòãàõ,
ÿðèà ºðí¿¿ëýõ, ñîíñîõ ãýõ ìýò
Ýäãýýð íü äàðààõ ÷àäâàðóóäààð áàÿæèæ áàéäàã:
1. Çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ ÷àäâàð íü çîðèëãî òîäîðõîéëîõ, ãîë àñóóäëûã ãàðãàæ àâàõ,
çîðèëãîî òàéëáàðëàí îéëãóóëàõ ãýñýí õî¸ð õýñãýýñ á¿ðäýíý.
2. Òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ ÷àäâàð íü ìåíåæåð èðýýä¿éãýý ºíãèéí õàðàõ, ¿éë ÿâöûí
ºðíºëèéã òààìàãëàõ, èéìýýñ óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààã èäýâõòýé òààìàãëàëûí
¿¿äíýýñ õºòëºõºä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.
3. Òºëºâëºõ ÷àäâàð íü çºâõºí ººðèéíõºº áèø óäèðäëàãàä áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéíõýý
¿éëäëèéã òºëºâëºõ ÷àäâàð þì. Ýíý íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû ãîë õýñýã áºãººä
òàíèí ìýäýõ õèéãýýä õ¿íèé õóâèéí ÷àäâàðûí ýöñèéí ¿ð ä¿íãýýð òîäîðõîéëîãäîíî.
4. Øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð. Øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâö íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû
ãîë õýñýã áºãººä ýíý ÷àäâàð íü áóñàä ÷àäâàðààð íºõºãääºãã¿é, ººðººð õýëáýë
øèéäâýð çîõèõ ò¿âøèíä ãàðãàõã¿é áîë õîð õîõèðîë èõ áàéíà ãýñýí ¿ã.

20. 5. Õàðèëöààíû ÷àäâàðóóä íü õ¿íèé íèéãìèéí èäýâõ, íèéöòýé áàéäàë, áóñäûã ñýòãýë
ç¿éí õóâüä îéëãîõ, ¿íýëæ öýãíýõ, õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààã çºâ çîõèöóóëàõ
çýðãýýñ á¿ðäýíý.
Хàìòûí àæèëëàãààíû ÿíç á¿ðèéí àðãà áàðèëûã îíîâ÷òîé õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé áîëíî.
¯¿íèé òóëä Óäèðäëàгûí /îëîí äàìæëàãàò, õ¿íä ñóðòàëò ãýõ ìýò/ ýðõ ìýäëèéí áîëîí õàìòûí
àæèëëàãààíû /áàã, îðîëöîî/ àðãà áàðèëûí øèíæ ÷àíàðûã õàðüöóóëæ ¿çüå.
Ýðõ ìýäëèéí àðãà áàðèë Õàìòûí àæèëëàãààíû àðãà áàðèë
Øèéäâýð ãàðãàõ áîëîí õÿíàëò íü äýýä ò¿âøèíä
òºâëºðíº
Óäèðäëàãà íü òîõèðîî, õàðààò áàéäàëä
òóëãóóðëàñàí ºðººñãºë øèíæòýé
Òºâëºðñºí ýðõ ìýäýë, ìýäýýëýë, øàãíàë,
óðàìøèë, øèéòãýëòýé
Òîãòîëöîî íü õóâü õ¿íèé áàéð ñóóðèéã
òóëãóóðëàñàí ºðñºë人íòýé
Áàéãóóëëàãûí òàâüñàí çîðèëãîä õ¿ðýõòýé
õîëáîîòîé ¿¿ñýõ õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà õàìãèéí
÷óõàë
Øèéäâýð áà õÿíàëòûí á¿õ øàòàíä á¿õ
ãèø¿¿äèéí õîîðîíä õàðèëöàí õàìààðàëòàé
õàìòûí àæèëëàãàà òîãòîíî.
Àæèë ¿¿ðýã íü áàéíãà ºðãºæèæ îëîí íèéòòýé
îéð äîòíî áîëíî.
Òºâëºðñºí áè ýðõ ìýäýë, ìýäýýëýë óðàìøëûí
òîãòîëöîîòîé
Õ¿í á¿ð ¸ñ ñóðòàõóóíû áîëîí ¿¿ðýã
äààëãàâðûí õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.
Á¿ëãèéí çîðèëãîä îðóóëæ áàéãàà õóâü íýìýðò
òóëãóóðëàñàí õàìòûí àæèëëàãàà ãîëëîíî.
Áèå áèåèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãà ¿éë
àæèëëàãààã õ¿ëýýí çºâøººð÷ äýìæèõ óóð
àìüñãàë òîãòñîí áàéíà.
Õàðèí Ðîæåð Õîðîìñîí ìåíåæåðèéí àðãà áàðèëûã ýðõ ìýäýëä òóëãóóðëàñàí, ¿¿ðýã
äààëãàâàðò òóëãóóðëàñàí, çîðèëãî ÷èã ¿¿ðýã áóþó àìæèëòàíä òóëãóóðëàñàí, õàìò îëîí
áóþó äýìæëýãò òóëãóóðëàñàí àðãà áàðèë õýìýýí 4 àíãèëñàí áàéíà.
Á¿ä¿¿â÷ 8.
Óäèðäàõ àðãóóä
- Óäèðäàõ àðãóóä. Ìåíåæåð õ¿í ººðèéí óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíûõàà ÿâöàä áóñàä
õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, òýäíèé õîîðîíäûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã çîõèîí
áàéãóóëäàã.
- Çàõèðãààíû àðãà íü ýðõ ìýäýë, õàðèóöëàãà, øèéòãýëä ¿íäýñëýãäýõ áºãººä 5 ãîë
íºëººë뺺ñ á¿ðäýíý.
à. Çîõèîí áàéãóóëàëòûí íºëººëºë íü õàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîé çîõèîí
áàéãóóëñàí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã áîëîâñðóóëàí áàòàëãààæóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöàä
¿íäýñëýãäýíý.
á. Çàõèðàõ íºëººëºë íü çàõèðãààíû óäèðäëàãûí õ¿ðýýíä ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýã ìºðäºí,
òîäîðõîé çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý.
Ýäèéí çàñãèéí
àðãà
Çàõèð-ãààíû
àðãà
Íèéãìèéí àðãà
Ñýòãýë ç¿éí
àðãà

21. â. Õàðèóöëàãà òîîöîõ, øèéòãýõ áàðèëûã ¿éë àæèëëàãààíû çºð÷èë, ñàõèëãà, äýã
æóðàì çºð÷èãäñºí òîõèîëäîëä õýðýãëýõ íü õàìò îëíû ýìõ æóðàìä çîõèõ íºëººòýé áàéäàã.
ã. Ìàòåðèàëëàã øèéòãýë, õàðèóöëàãûã àæèëòíóóäûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà àëäñàí,
áàéãóóëëàãàä ýä ìàòåðèàëûí õîõèðîë ¿ç¿¿ëñýí çýðýã çºð÷ëèéí ¿åä îíîãäóóëíà.
ä. Çàõèðãààíû øèéòãýë, õàðèóöëàãûã çàõèðãààíû áîëîí òºðèéí õóóëü òîãòîîìæèéã
çºð÷ñºí òîõèîëäîëä îíîãäóóëíà.
- Óäèðäëàãûí çàõèðãààíû àðãà íü áàéãóóëëàãûí çîðèëãîä ÷èãë¿¿ëýí õàìò îëíûã çîõèîí
áàéãóóëàõ, òýäíèé ¿éë àæèëëàãààã æóðàìëàí, ¿ð ä¿í, ¿ð àøèã, õºäºëìºðèéí ñàõèëãà
áàòûã äýýøë¿¿ëýõ, óäèðäëàãûí øàòëàí çàõèðàãäàõ ¸ñûã õýâø¿¿ëýõ çýðýãò ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé.
Ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëýã÷ áîë ìåíåæåð áàéäàã. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ãîë õ¿íèé
íººö áîë áàãø. Õýäèéãýýð ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãàà íü ìåíåæåðèéíõòýé òºñýé áîëîâ÷ á¿ðýí
óòãààðàà òèéì áèø þì. Бàãø õ¿í çºâõºí ìýäýýëëèéã äàìæóóëàã÷ áîëîîä çîãñîõã¿é çîõèîí
áàéãóóëàã÷, çîõèöóóëàã÷, õºãæ¿¿ëýã÷ áàéõ ¸ñòîé. Áàãø, ìåíåæåð õî¸ðûí ¿éë
àæèëëàãààã çàðèì æèøýýãýýð õàðüöóóëàí ¿çüå.
Áàãø Ìåíåæåð
Ñóðàã÷äûíõàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàíçîõèîí
áàéãóóëàã÷
Ñóðãóóëèéíõàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí
çîõèîí áàéãóóëàã÷
¯éë àæèëëàãààíû çîðèëãî
Ñóðàëöàãñäûã ñóðãàíõ¿ì¿¿æ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ: áèå
äààñàíàæèë,àìüäðàëä áýëòãýõ
Íèéãýì áîëîí õýðýãëýã÷äèéíõýðýãöýýã õàíãàõ,
áàéãóóëëàãûíîðøèí òîãòíîõ õàðèóöëàãûã õ¿ëýýõ
¯íäñýí çîðèëò
Ñóðàã÷äûã õºãæ¿¿ëýõ,ººðºº õºãæèõ,ñóðàëöàãñäàä
ìýäëýã, ÷àäâàð,äàäàë òºëºâø¿¿ëýõ
Áàéãóóëëàãûíàæèëëàãñäûíá¿òýýë÷ ïîòåíöèàëûã
õºãæ¿¿ëýõ, õàìò îëîí á¿ðä¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãààíû îáúåêò
Ñóðàëöàãñäûíõàìò îëîí Áàéãóóëëàãûíõàìò îëîí
Ìýðãýæëèéí ÷àäâàð
1. Ñóðàëöàãñäûíñýòãýíáîäîõ ÷àäâàð,îíöëîãèéã òàíèí
ìýäýõ
1. õàìò îëíû ñýòãýë ç¿éã çîõèñòîé òàíèí ìýäýõ ÷àäâàð
2. çîðèëãîî îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ,çîðèëò äýâø¿¿ëæ,
ñóðãàëò-õ¿ì¿¿æëèéíàæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ
÷àäâàð
2. óÿí õàòàí,á¿òýýë÷ ñýòãýëãýý,íºõöºë áàéäëûã çºâ
¿íýëýõ ÷àäâàð
3. ººðèé㺺 óäèðäàõ ÷àäâàð 3. ººðèé㺺 óäèðäàõ ÷àäâàð
4. á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà 4. öàãèéã çºâ çîõèñòîé àøèãëàõ
5. ººðèéí ìýäëýã, òóðøëàãûã äàìæóóëàõ ÷àäâàð 5. õóâèéíòîäîðõîé ¿íýò ç¿éëñ, çîðèëãî
6. õàðèëöàõ,íºëººëºõ ÷àäâàð 6. áàéíãà áèå äààíõºãæèõ
7. ñóðàëöàãñäûíáîëîíººðèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí
áàéãóóëàõ ÷àäâàð
7. áóñäàä íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàð
8. àñóóäëûã òîäðóóëæ,ñóäëàõ,øèéäâýðëýõ ÷àäâàð 8. ººðèéí ìýäëýã, òóðøëàãûã áóñäàä äàìæóóëàõ
9. ìýðãýæëèéíºíäºð ìýäëýã 9. àæëûí á¿ëýã á¿ðä¿¿ëýõ ÷àäâàð
Äýýðõ õàðüöóóëàëòààñ ¿çýõýä áàãø, ìåíåæåð õî¸ðûí ¿éë àæèëëàãààíä èæèë
òºñòýé ç¿éë èõ áàéãàà þì. Ó÷èð íü áàãø, ìåíåæåð õî¸óëàà õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëàã÷èä þì. ªíººãèéí áîëîâñðîëûí ìåíåæåð íü áîëîâñðîëûí õºãæèë, ººð÷ëºëòèéã
çºâõºí ººðèéí îðíû õýìæýýíä, ýñâýë íýãýí ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãûí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çýõ áóñ,
äýëõèé äàõèíû áîëîâñðîëûí ¿¿ä õààëãà íýýãäýæ, äàÿàð÷ëàëûí àñóóäàë ºðãºí ÿðèãäàæ
áàéãàà ºíºº ¿åä ººðèéí îðíû áîëîí ñàëáàð, áàéãóóëëàãûí àñóóäëûã îëîí óëñûíõòàé
õàðüöóóëæ, ä¿ãíýí ¿íýëæ, îíîâ÷òîé õºãæëèéí çàãâàð, õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëæ ÷àääàã
áàéõ ç¿é ¸ñíû õýðýãöýý, øààðäëàãà áèé áîëæ áàéãàà þì.

22. Нýãæ áàéãóóëëàãûí äàâóó òàë áîë ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí ¿éë ÿâöàä ºðãºí õ¿ðýý
õàìðàõ áîëîìæòîéãîîñ ãàäíà èë¿¿ ºíäºð ò¿âøèíã áîäâîë øèíýëýã ç¿éë íýâòð¿¿ëýõýä óÿí
õàòàí áàéõ áîëîìæ èë¿¿òýé áàéäàã. ªíººäºð á¿õèé ë ñàëáàðò, òýð òóñìàà áîëîâñðîëûí
ìåíåæåð¿¿äýýñ íýí òýðã¿¿íä àëèâàà õºãæèë, ººð÷ëºëòèéã óðüä÷èëàí õàðæ, òºëºâëºæ,
ïðîãíîç÷èëîõ èäýâõ ç¿òãýëòýé, óÿí õàòàí, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýý, ñàíàà÷èëãàòàé áàéõ, öàã
¿åý ìýäýð÷ çîõèöîí äàñàõ, íººö áîëîìæèéã çºâ çîõèñòîé, ¿ð ºãººæòýé àøèãëàõ, òîäîðõîé
íºõöºë áàéäàëä õàìãèéí îíîâ÷òîé çºâ, øóóðõàé øèéäâýð ãàðãàõ, á¿òýýë÷ õàìò îëíûã
á¿ðä¿¿ëæ, áóñäûã ìàíëàéëàõ çýðýã ÷àäâàðûã àìüäðàë øààðäàæ áàéíà.
Õî¸ðäóãààð á¿ëýã: ÅЪÍÕÈÉ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ БАГШ, ÓÄÈÐÄÀÕ ÀÆÈËÒÍÛ
¨Ñ ǯÉÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀЛ
2.1. Ñóäàëãààíû àæëûí ¿íäýñëýë
Íèéãìèéí õºãæëèéí õóðä íýìýãäýæ, ìýäýýëýë òåõíîëîãè, îþóíû ¿éëäâýðëýëä
òóëãóóðëàõ áîëñíîîð áîëîâñðîëûí ¿¿ðýã, õýðýãöýý óëàì íýìýãäýõ áîëëîî. Ерөнхий
боловсролын ñóðãóóëèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿¿õýä òýäíèé ýöýã, ýõ àñðàí õàìãààëàã÷äàä
õ¿ðãýõ ¿¿ðýãòýé. Òýðõ¿¿ ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ãýäýã ¿ãèéí óòãà ó÷ðûã òîäðóóëñíààð
сургуулийн óäèðäàõ àæèëòíû áàãøèéí àæëûí ìºí ÷àíàð ãàð÷ èðíý.
Áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý ãýäãèéí öààíà áàãà, дунд, өсвөр íàñíû õ¿¿õäèéí ñóð÷
áîëîâñðîõ ºñºí áîéæèõ íºõöºë áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ ñóðàëöàõ, õºãæèõ ¿éë àæèëëàãààíä
íü äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý ãýñýí óòãà àãóóëàãäàæ áàéãàà áèëýý. Ýíý нь сургуулийн
óäèðäàõ àæèëòàí, õàìò îëîí, áàãøèéí àëü àëèíûõ íü ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã þì. Õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààíäàà õàíäàõ õàíäëàãà íü çºâõºí ò¿¿íèé èòãýë ¿íýìøëýýñ õàìààðàõã¿é, ººðèéíõ
íü àæèëëàæ, àìüäàð÷ áóé îð÷èí õàìò îëíû òºëºâøèë óäèðäëàãûí àðãà áàðèëààñ èõýýõýí
øàëòãààëäàã. Иймээс óäèðäëàãûí àðãà áàðèë óÿí õàòàí, óõààëàã, õ¿ì¿¿íëýã, àðä÷èëñàí
øèíæòýé áàéõûí õèðýýð òóõàéí õàìò îëíû íººö äàé÷ëàãäàæ õ¿í á¿ð èäýâõòýé á¿òýýë÷ýýð
àæèëëàõ òîãòâîðòîé õºãæèõ áîëîìæ á¿ðäýõ ó÷èðòàé.
Ñóäàëãààíû çîðèëãî:
Ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèëä òîõèîëäîæ áóé
áýðõøýýëèéã èëð¿¿ëýõ àðãà áàðèëûã øèíý÷ëýõ, îíîâ÷òîé áîëãîõ àñóóäëûã õºíäºæ
ãàðãàõàä îðøèíî.
Ñóäàëãààíû çîðèëòóóä:
 ЕБС – èéí багш, óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèëûã øèíý÷ëýõ
 ЕБС – èéí багш, óäèðäàõ àæèëòíû àæëûí îíöëîãèéí òóõàé ìýäëýãèéã òîéìëîí ãàðãàõ
 ЕБС – èéí óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð àñóóäàë
äýâø¿¿ëýõ
Ñóäàëãààíû îáüåêò:
 Эрдэнэмандал ахлах сургуулийн багш, óäèðäëàãûí àðãà áàðèë
Ñóäëàõ ç¿éë:
Сургуулийн á¿òýö, óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèë, ìåíåжер болон багшийн ¸ñ ç¿é