SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  65
Télécharger pour lire hors ligne
700 jaar joods leven in Sittard
Opzet lezing
   Korte voorgeschiedenis van jodendom in Europa
   1309, het begin in onze regio is triest…
   16e – 17e eeuw: gewenst én vervolgd
     - Synagoge(s?) in Plakstraat
   18e eeuw:
     - Synagoge in Molenbeekstraat
     - Begraafplaats
   Franse tijd, gelijkberechtiging begint
     - raadslid
   19e eeuw, groei en emancipatie
     - anti-joods gedrag19e eeuw
     - Een nieuwe synagoge
   20e eeuw: assimilatie en holocaust
     - Carnaval
     - Muziek
     - Taal
     - Wolf&Hertzdahl
     - AMDG
     - De vernietiging (Zondervan)
     - Nieuwe klappen: afbraak synagoges, begraafplaats
     - Toch overlevenden (Silbernberg)
   21e eeuw: hoe nu verder
Geschiedenis Joden in Europa
   313:     Edict van Milaan, rechten joden ingeperkt
   380:     Theodosius, geen joodse ambtenaren
   800:     Karel de Grote, joden bevoordeeld
   1096:    eerste kruistocht, joden vermoord
   1215:    IV Lateranen, jodenhoed
   1290:    verdrijving uit Engeland
   1306:    verdrijving uit Frankrijk
   1309:    massamoord Born
   1347…:   pestepidemie, joden zondebok
   1461:    tijdelijke verdrijving uit Gulik
   1492:    verdrijving uit Spanje
   1497:    verdrijving uit Portugal
Organisatie Joden in middeleeuwen


 Lokale, synagogale gemeenschappen
 Geen toegang tot gilden: daarom bijvoorbeeld in
  handel en geldlening (vgl Lombarden)
 Positie t.a.v. adel en geestelijkheid:
   - Adel: bescherming tegen betaling (nuttig ivm geldverkeer)
   - Geestelijkheid: anti-joods (moordenaars van Jezus)
Joods leven in Limburg
   De sporen van joods leven in Limburg gaan ruim 700 jaar terug. In Maastricht bestond
    al vóór 1295 een synagoge mét mikwe, gelegen in de Platea Judeorum (de
    Jodenstraat). Als gevolg van pogroms verdwenen de joden uit Limburg. De pogroms
    begonnen in 1309 (Born) en culmineerden als gevolg van de pest-epidemie na 1349.
    Tussen 1350 en 1600 verbleven er weinig joden in het huidige Limburg. Als gevolg van
    de territoriale versnippering van wat nu Limburg is verschilde het beleid ten aanzien van
    de joden van gebied tot gebied. In de Oostenrijkse delen van Limburg hield men zich
    streng aan het uitwijzingsplakkaat van Alva uit 1570. Dit in de Spaanse tijd ontstane
    decreet bleef van kracht, zodat zich geen joden konden vestigen in de Opper-Gelderse
    steden Roermond en Venlo. Daarom trokken de joden naar het Gulikse en Staatse
    zuiden, waar te Sittard en Heerlen de eerste joodse vestigingen in de nieuwe tijd
    ontstonden. Daarnaast kwamen er kleine vestigingen langs de handelsroutes tussen
    Rijn- en Maasland en aan de wegen langs de Maas. Maastricht hield haar poorten
    echter gesloten. Pas met de komst van de Fransen in 1794 werden de joden wettelijk
    gelijkgesteld en werden de toelatingsverboden en beperkingen opgeheven. Toen
    konden er joodse gemeenten ontstaan in Maastricht, Roermond en Venlo. Verder
    waren er reeds kleine joodse gemeenten in Eijsden, Meerssen, Vaals, Valkenburg,
    Gulpen, Heerlen, Beek, Sittard, Grevenbicht en Gennep. In de loop van de negentiende
    en twintigste eeuw ontstond er een bloeiende joodse gemeenschap in Limburg.(Kunnen
    2003)
1309 – 2009
herdenking massamoord joden te Born
In regio in 13e eeuw al joden, mogelijk eerder.
In 1215 op het Concilie van Lateranen bepaald dat de joden als kenteken een spitse
                    hoed moesten dragen. Later een gele ring.
Joods leven in sittard.700 jaar
In Born in 1309 door bendes die een kruistocht wilden organiseren het
 kasteel afgebrand, nadat daar 110 joden uit de omgeving hun toevlucht
       hadden gezocht bij de vertegenwoordiger van de landsheer,
                           Jan van Valkenburg.
  In andere plaatsen, bijvoorbeeld Jemappes werden ze wel gered door
bescherming van de hertog van Brabant, elders ook door bisschoppen of
                                kloosters
Kroniek van Tiel
In Duitsland, Brabant,
Vlaanderen en Henegouwen en
Holland heeft in 1309 een grote
 menigte mensen zich met het
  Kruis getooid en overal in de
landen vele joden vermoord. Zij
    hebben het kasteel Born
verwoest, waarbij 110 joden zijn
           vermoord.
15e en 16e eeuw
   Rond 1420 stierf de lijn der Gulikse hertogen uit en
    erfde het “huis Berg‘ de goederen en het land. In
    1461 werden de joden uit het land van Jülich
    uitgewezen. Niet erg veel later kon men toch weer
    terugkeren, want in 1514 werd in Gulik door Hertog
    Johann III bepaald dat de joden een gele ring op
    hun kleding moesten dragen. Tot het Land van
    Gulik hoorden onder meer Sittard, Broeksittard,
    Munstergeleen, Born en Grevenbicht. Volgens een
    Sittardse kroniek bestond begin 16e eeuw al een
    synagoge in de Plakstraat (huisnummers 6 en 8).
    De gemeenschap zou tussen de vijf en tien
    gezinnen moeten tellen, maar mogelijk kerkten ook
    joden uit omliggende plaatsen daar. De hertog van
    Gulik verbood in 1554 joden zich in zijn land op te
    houden, maar het is zeer de vraag in hoeverre
    hieraan gehoor is gegeven. In elk geval werd vanaf
    1582 te Sittard weer een groep joodse slagers
    vermeld.
17e eeuw,
 Vanaf 1595: Geleitschein, soort
  vrijbrief (tegen betaling…) min of
  meer vergelijkbaar met
  pachtovereekomsten, voor 6, 12
  of 16 jaar…
 Vanaf ca 1620 weer langzaam
  enkele joodse gezinnen in de
  stad
 Geen Geleitschein? Dan ‘pack-’
  of ‘betteljuden’
Joods leven in sittard.700 jaar
18e eeuw
 Vanaf 1715
  begrafenissen op
  joodse begraafplaats
  op voormalig fort
  Sanderbout
Joods leven in sittard.700 jaar
18e eeuw
 In 1725 toestemming van de
  hertog om een huissynagoge
  te vestigen
 Krefeld van oudsher
  hoofdplaats voor onze regio
Joods leven in sittard.700 jaar
Franse Tijd

 Gelijkberechtiging, meteen al een raadslid
   - Moses Levy
 Registers van naamsaanneming van Sittard verloren
  gegaan
 Toename sterk: In 1794: 49 joden, in 1808: 72
 Toch discriminatie: aanvragen van patenten (alleen in
  departement v.d. Roer)
   - 8 slagers, 4 paardenhandelaren, 2 handelaren in stoffen, 2
     opkopers
   - Namen: Rosendahl, Hertz, Hertzdahl, Levenbach,
     Grünefeld, Fränkel, Egger, Sternheim, Goldstein,
     Waldhausen, Horn, Hartog, Silbernberg…
Register van naamsaanneming verloren…
Volkstelling 1799 Roerdepartement, Arrondissement Aachen, Kanton Sittard: Joodse inwoners.
(naar "Monografieën uit het Land van Sittard" deel 3)

Volgnr.: naam:         leeftijd:  beroep:    kinderen onder 12:        Sinds wanneer in Sittard (aantal jaren)
(* aantal jaren in deze plaats woonachtig)

Sittard (binnenstad)
154Hertz Hertzdahl        36      Boucher      2kk ook genoemd Rosendahl                    1 jaar in Sittard
155      Lena -           34      Femme                                                     8 jaar in Sittard
156Beer Hertzdahl         36      Frere            ook genoemd Rosendahl
157Finke Hertzdahl        20      Servante
158Judith Hertzdahl       18      Servante

203Moises Hertzdahl       52      Md (Marchand)                                             geboren
204Lena Sandi             55      Femme
205Barme. Hertzdahl       19      Fils
206Zara Hertzdahl         17      Fille
207Hertz Hertzdahl        15      Fils
208 Ester Wolff           16      Pensionair                                                4 jaar in Sittard
209 Rachel -              17      Servante                                                  4 jaar in Sittard

270Levi Hertzdahl         47      Frippier (uitdrager) 2kk ook genoemd Rosendahl            geboren
271Judith Gampers         44      Femme                                                     23 jaar in Sittard
272Veronica Hertzdahl     16      Fille
273Meijer Hertzdahl       13      Fils

458Abraham Lezer          45      -                                                         11jaar in Sittard
459Mar.Ann. Hertzdahl     29      Femme

642Salmon Moises          59      Boucher                         = Sternheim               39 jaar in Sittard
661Godschalk Levij        77      -                     1kk   = familie Horn        geboren
662 Marianne              50                                                        31 jaar in Sittard
663 Leib Levy             27      Fils
664Samson Levy            15      Fils
665Rachel Levy            18      Fille

686Salmon Hertz           58      Boucher                                           34 jaar in Sittard
687 Sara Levy             56      Femme
688Compel. Hertz          24      Fils
689Vechel? Hertz          29      Fille                 1kk
690    Siporn             24      Femme                 1kk
691    Moises             30      Dominisque            1kk                         2 jaar in Sittard
692     Sibille           27      Servante                                          3 jaar in Sittard

883Moises Levij           53      Boucher                     = familie Levenbach   26 jaar in Sittard
884Hend. Levij Eger       44      Femme
885 Jos. Levij            20      Fils
886 Ab. Levij             16      Fils
887 Sal. Levij            14      Fils
888 Bill. Levij           22      Fille

965Leib. Joachim          42     Marechand                    = Joachim Grünefeld   8 jaar in Sittard
966 Sibil Levij           48     -                                                  25 jaar in Sittard
967 Gertr. Levij          19     Fille (stiefdochter)
968 Dan. Levij            15     Fils (stiefzoon)             = familie Egger
(969Helene Meijers**      17     Servante)
__________________
41 + 7 kk = 48 Joden (in 1806 werden 72 geteld)
19e eeuw


 Groei en emancipatie
   - Beroepen: in 1849: 16 kooplieden, 8 slagers, 2 kramers, 2
     modenisten, 1 blikslager, 1 kleerverkoper, 1 horlogier, 1
     onderwijzer, 1 veearts
   - Emancipatie vordert, maar wel pesterijen zo nu en dan, met
     name rondom religieuze feesten: HEP HEP (Hierosolyma
     est perdita = Jeruzalem is verloren gegaan..)
   - Nieuwe synagoge in 1853, vanwege gestage groei naar ca
     150 leden van de gemeente
   - Opnieuw nauwe banden met opperrabbinaat Krefeld na
     ‘affaire’ Landsberg, opperrabbijn van Limburg
Joods leven in sittard.700 jaar
Joods leven in sittard.700 jaar
Joods leven in sittard.700 jaar
Joods leven in sittard.700 jaar
20e eeuw
 Assimilatie en holocaust
   - Joden namen volledig deel aan samenleving, sterk
     aangepast aan omgeving:
   - Lid van fanfare, harmonie, Swentibold, Carnaval (Marotte)…
   - Ad Majorem Dei Gloriam in notulenboek, erg katholiek…
   - Versierden zelfs de processieroute mee
   - Taal nog deels jiddish
   - Wolf&Hertzdahl voorbeeld van succesverhaal
   - De vernietiging (Zondervan)
   - Toch overlevenden
   - Na de oorlog nieuwe klappen: afbraak synagoges, ruiming
     begraafplaats
Joods leven in sittard.700 jaar
Alfred
Horn als
 Zefke
 Mols
Carnaval
ca 1930
Ad Majorem Dei Gloriam
Jiddisch
 Zittesj
Handelsgeest: voorbeeld Kledingimperium
              Hertzdahl…
Wolf&Hertzdahl
De holocaust
Anti-Joodse maatregelen in chronologische volgorde
                           Bron: http://www.amsterdam2000.nl/zuidelijkewandelweg/tijdtijn/razzia's2.htm
                                            Website: 'The Holocaust: Lest we forget'




15-05-40   De Nederlandse Strijdkrachten leggen de wapens neer en geven zich over aan de binnenvallende
           Duitse troepen. Geleidelijk aan zal land en bevolking in grote duisternis vallen.




01-07-40   Joden moeten de luchtbescherming verlaten.

06-09-40   De Secretarissen-Generaal van de diverse Overheids Departementen beloven geen joden meer in
           overheidsdienst te benoemen.


05-10-40   Overheidspersoneel moet Ariër-verklaring tekenen.

22-10-40   Joodse ondernemingen moeten zich melden bij de Wirtschaftsprüfstelle.

21-11-40   Aankondiging gaat uit, waarbij joden uit hun overheidsfuncties worden ontheven.
Joods leven in sittard.700 jaar
0-01-41
                Registratieplicht voor joden.
5-02-41
                Artsen moeten opgeven of zij van joodse bloede zijn of niet.
3-02-41
                Vorming van de Joodse Raad voor Amsterdam.
2 en 23-02-41
                Razzia's in Amsterdam.

2-03-41
                Verordening betreffende de benoeming van een Verwalter - (Duitse) Beheerder in joodse bedrijven.

1-03-41
                Oprichting van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung - Centraal Kantoor voor Emigratie van
                Joden.
1-04-41
                Het eerste nummer van het Joods Weekblad verschijnt.
1-05-41
                Joden mogen maar beperkt werkzaam zijn in vrije beroepen. Joden worden verplicht om hun
                radiotoestellen in te leveren.
4-06-41
                Bewegingsvrijheid van joden wordt beperkt
1-06-41
                Weer razzia op joden in Amsterdam.
8-08-41
                Verordening inzake joods geldelijk vermogen en grondbezit.
1-09-41
                Joodse kinderen moeten naar aparte, Joodse, scholen.
5-09-41
                Plakkaten met opschriften "Verboden voor Joden" verschijnen. Joden mogen geen bezoeken meer
                brengen aan parken, dierentuinen, cafés, restaurants, hotels, pensions, schouwburgen, cabarets,
                variétés, bioscopen, sportinrichtingen, concerten, openbare bibliotheken, leeszalen of musea.

7 en 08-10-41
                Razzia's op joden in de Achterhoek, Arnhem, Apeldoorn en Zwolle.

1-11-41
                Joden moeten verenigingen waar ook niet-joden lid van zijn verlaten.
3-11-41
                In Amsterdam worden joodse markten ingericht.
7-11-41
                Joden mogen zonder verlof of reisvergunning niet meer reizen of verhuizen.
01-01-42   Joden mogen geen niet-joods huishoudelijk personeel meer hebben.


09-01-42   Openbaar onderwijs is voor joden verboden.


10-01-42   Eerste joden vertrekken uit Amsterdam naar speciale joodse werkkampen in Nederland.




17-01-42   Zaandamse joden moeten naar Amsterdam verhuizen. Begin van de concentratie van joden in het
           Judenviertel - Joden kwartier in Amsterdam.



23-02-42   Autorijden voor joden verboden. Persoonsbewijzen voor joden moeten van een "J" voorzien zijn.




25-03-42   Joden mogen niet meer met niet-joden trouwen, Buitenechtelijke seksuele omgang met niet-joden zal
           zwaar gestraft worden.



26-03-42   Het is verboden huisraad uit woningen van joden te verwijderen.


24-04-42   Een groot aantal joodse slagerijen moet sluiten.
12-05-42         Joden mogen geen rekening meer hebben bij de postgiro dienst.
29-05-42         Joden mogen niet meer vissen en kunnen geen visakte meer aanvragen.
05-06-42         Volledig reisverbod voor alle joden.
12-06-42         Joden mogen geen groenten in niet-joodse winkels kopen. Elke sport voor joden is verboden.


26-06-42         De Joodse Raad wordt ingelicht over deportatie van Joden naar het Oosten.
30-06-42         Joden mogen na 20.00 uur 's avonds niet meer op straat zijn. Zij mogen niet meer fietsen.


06-07-42         Telefoneren voor joden verboden, joden mogen niet meer by niet-joden op bezoek.


15-07-42         De eerste deportatie trein met 1137 slachtoffers vertrok vanuit Hooghalen naar Birkenau.


17-07-42         Een groot aantal straten in Den Haag en Scheveningen wordt voor joden verboden. Joden mogen slechts winkelen
                 tussen 3 en 5 uur 's middags.

31-07-42         Joden mogen niet meer in kapsalons komen
08-1942          Joden in Nederland gedurende de gehele maand augustus aan razzia's onderworpen
                 op 2 augustus worden Katholiek geworden joden opgepakt. Daaronder Edith en Rosa stein (in Echt) en
                 Louise Löwenfels (in Geleen)
                 Op 25 augustus worden alle arbeidsgeschikten (tussen 16 en 60 jaar) opgepakt om te gaan ‘werken’.
08-09-42         In Den Haag mogen joden niet meer op publieke banken zitten.
15-09-42         Studieverbod voor joodse studenten.
02 en 03-10-42   Razzia's op joodse werkkampen.
November 1942
                 Razzia’s in Limburg op huizen, velen worden opgepakt
16-01-43         De eerste joden komen in Vught aan.

21-01-43         Ontruiming van het joodse krankzinnigengesticht Het Apeldoornse Bos.

05-02-43         Joden mogen geen brieven of verzoekschriften aan Duitse instanties zenden. Alle post moet via de
                 Joodse Raad gaan.


04-1943          De joden uit de provincie Noord Brabant moeten zich naar het Kamp Vught begeven.

7/8 april 1943   Alle Limburgse oudere en zieke joden worden op transport gesteld

05-05-43         Brief van dr. Harster, SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei, betreffende de eindoplossing
                 van het jodenvraagstuk. Algemene richtlijn: De Reichsführer SS Heinrich Himmler wenst dat in de
                 loop van dit jaar zoveel joden als menselijkerwijs mogelijk is, naar het Oosten op transport worden
                 gesteld



26-05-43         Grote razzia op joden in Amsterdam.

20-06-43         Weer grote razzia op joden in Amsterdam.

29-09-43         Laatste grote razzia op joden in Amsterdam.

12-1943          Er wordt een begin gemaakt met het oproepen van gemengd gehuwde joden voor werkkampen. Het
                 joodse vraagstuk in Nederland wordt beschouwd als opgelost.
Gedeporteerde en niet meer teruggekeerde Joden uit Sittard
Lijst samengesteld door gemeente-archivaris Offermans en gepubliceerd in "Sittard in Crisis- en Oorlogstijd" door A.E.L. Jonkergouw.
Zie opmerkingen onderaan de lijst.
        Naam                                                      Voornamen                                                             Geboren
1      Van Blijdenstein                                            Nathan Bernhard                                                     05-08-1871
2      Van Blijdenstein-Kransberg                                  Sophia                                                              08-07-1884
3      Claessens                                                   Jozef                                                               22-03-1907
4      Claessens-Hirsch                                            Cilly                                                               15-12-1907
5      Colthof                                                     Levie                                                               03-10-1890
6      Colthof                                                     Rozina                                                              24-06-1918
7      Schlesinger                                                 Alexander                                                           26-12-1912
8      Goldsteen-Lebenstein                                        Elfriede                                                            08-04-1913
9      Golstein                                                    August                                                              27-05-1881
10     Golstein                                                    Wilhelmina                                                          23-11-1870
11     Gotz                                                        Jacob Ralf                                                          01-11-1913
12     Hertz                                                       Joseph                                                              26-07-1884
13     Hertz-Isaac                                                                                                                     17-09-1859
14     Hertz                                                       Salli                                                               27-03-1873
15     Hertz-Seligmann                                             Bertha                                                              03-07-1877
16     Hertz                                                       Louis                                                               14-03-1906
17     Hertz                                                       Siegfried                                                           30-01-1915
18     Hertz                                                       Jacob Jacques                                                       21-02-1919
19     Hertz                                                       Philip                                                              17-03-1870
20     Hartog                                                      Gudula Rozette                                                      02-04-1908
21     Heumann                                                     Albert                                                              08-04-1892
22     Heumann-van Dijk                                            Sara                                                                17-04-1888
23     Heumann                                                     Emanuel Victor                                                      25-06-1932
24   Horn                  Alfred Moritz Nathan   19-05-1884
25   Horn-Rosenberg        Eva                    03-05-1897

26   Horn                  Leopold                08-04-1921

27   Horn                  Oscar                  22-05-1922

28   Horn                  Rudolph Leopold        04-03-1937

29   Horn                  Sientje                15-09-1926

30   Horn                  Eduard                 29-01-1896

31   Horn-Windmuller       Pauline                28-04-1902

32   Horn                  Leopold Ludwig         28-05-1930

33   Kassel-Gerechter      Irma Laura             10-07-1904

34   Koopman               Benjamin               27-07-1876

35   Koopman-Mok           Sara                   06-08-1875

36   Koopman               Elisabeth              27-12-1906

37   Koopman               Sara                   21-04-1931

38   Lebenstein-Rübsteck   Johanna                29-07-1877

39   Lebenstein            Julie Irma             05-04-1911

40   Stein-Salomon         Lilly                  27-03-1881

41   Stein                 Brunetta               15-09-1903

42   Spreekmeester         Jacob Marcus           19-06-1903

43   Weiss-Rathheim        Erna                   12-08-1902
44   Wolf              Herman          14-02-1895
45   Wolf-Franken      Regina Elisa    11-07-1895
46   Wolf              Hermonius       27-08-1927
47   Wolf              Maurits Levie   09-08-1926
48   Wolf              Silvain         07-10-1902
49   Wolff             Abraham         03-12-1868
50   Wolff-Wolff       Bertha          20-04-1875
51   Wolff             Romain          31-07-1906
52   Wolff             Sylvain         24-11-1897
53   Wolff             Herman          13-11-1896
54   Wolff-Koopman     Rozette         11-10-1900
55   Wolff             Benjamin        11-08-1936
56   Wolff             Isaac           27-10-1928
57   Wolff-Michaelis   Martha          15-12-1865
58   Wolff             Max             24-01-1880
59   Wolff-Serphos                     24-10-1888
60   Wolff             Dini            20-02-1923
61   Wolff             Sigmond         26-10-1887
62   Wolff             Hedwig          08-10-1892
63   Wolff             Ida             25-04-1896
64   Wolff             Rosalia         16-10-1885
65   Windmuller-Hoffmann   Bernardine               13-11-1877
66   Zondervan             Benoit                   05-09-1896
67   Zondervan-Hertz       Estella                  04-10-1892
68   Zondervan             Hermine                  20-01-1931
69   Zondervan             Henri                    31-05-1898
70   Zondervan-Schloss     Gertrude Maria Johanna   07-07-1901
71   Zondervan             Herman Benoit            10-10-1935
72   Zondervan             Ivonne Ruth              01-10-1931
73   Zondervan             Jozef                    20-10-1856
74   Moses                 Albert                   22-09-1890
75   Pakula                Chaim                    27-05-1895
76   Pakula                Hella                    04-08-1921
77   Pakula-Pakula         Lipsza                   26-04-1896
78   Pakula                Ida                      25-11-1922
79   Pakula                Siegfried                02-10-1926
80   Van Praag             Mayer Marcus             16-05-1871
81   Van Praag-Moses       Aaltje                   25-04-1870
82   Renberg-Wolff         Selma                    04-01-1894
83   Renberg               Alex                     10-02-1924
84   Rosenberg             Ascher gen. Lehmann      18-04-1866
85   Rosenberg-Rosenberg   Elle                     13-04-1871
86    Sassen               Herman           21-08-1907

87    Sassen-Lindeman      Betje            16-12-1913

88    Sassen               Salomon          28-01-1938

89    Sassen-Falkenstein   Wilhelmine       08-06-1874

90    Sassen               Isaak            14-02-1880

91    Sassen-Winter        Laura            15-09-1877

92    Sassen               Albert           01-01-1920

93    Sassen-Alexander     Dorothea Julia   19-03-1915

94    Sassen               Jacob Ernst      31-08-1936

95    Sassen               Nathan Herman    12-08-1940

96    Sassen               Joseph           10-05-1870

97    Sassen-Cahn          Julia            01-02-1865

98    Sassen               Joseph           10-12-1905

99    Sassen-Benedik       Bertha           04-07-1903

100   Sassen               Carla            24-09-1933



101   Sassen               Jacques          09-01-1931
102   Schellevis-Goudsmit         Jansje           03-10-1886



103   Schellevis                  Barend           26-07-1913



104   Schellevis                  Mozes            02-03-1917



105   Schellevis                  Rachel           15-10-1920



106   Schwarz                     Albert           23-08-1876



107   Schwarz-Wihl                Hedwig           07-12-1879



108   Silbernberg                 Philip           05-11-1902



109   Sillbernberg-van der Stam   Jenetta          07-09-1902



110   Soesman                     Alphons          11-09-1872



111   Soesman-Beesman             Sara Josephina   11-11-1880



112   Soesman                     Charles          14-01-1904



113   Soesman                     Jules            20-12-1873



114   Soesman-Kahn                Mathilde         08-01-1877
Heel lang blijft het ‘normale’ leven doorgaan, ook
   al verdwijnen en meer en meer leven van de
joodse gemeente, tot de bladzijdes leeg blijven…
Augustus 1940: 77 families…
Juli 1942: 64 families…
Augustus 1942: 45 families…
October 1942: 33 gezinnen…
April 1943: 0 gezinnen….
Meeste Sittardse joden kort na aankomst
     vergast in Sobibor, een vernietigingskamp




De
Voorbeeld vernietiging, Henri Zondervan
Joods leven in sittard.700 jaar
Joods leven in sittard.700 jaar
Enkele onderduikers overleven…
In de oorlogsjaren kwam een einde aan een gelukkige periode voor het joodse
leven in Limburg. De nazi’s hebben ervoor gezorgd, dat het merendeel van de
joden in Limburg werd vermoord. Diegenen die deze verschrikking overleefden,
hoefden de eerste jaren na de oorlog niet te rekenen op steun of sympathie van de
niet-joodse Nederlanders en de Nederlandse overheid.
De tijd van de wederopbouw was hard en steun of
Sympathie kwam pas geleidelijk op gang. Slechts
Door enorme wilskracht was het mogelijk, dat de
gedecimeerde joodse gemeenschap na de oorlog
de draad weer kon oppakken. Kort was de
vreugde van de bevrijding, vanwege het niet te
verdringen besef van de diepe wonden die de oorlog
had geslagen. Mannen, vrouwen en kinderen, soms
hele families waren weggevoerd en niet teruggekeerd. Desondanks is men
voortgegaan en heeft de joodse gemeente moed geput uit geloofsovertuiging en
traditie. Thans wonen er in héél Limburg nog slechts ongeveer honderd joden en is
er nog maar één joodse gemeente. Deze gemeente houdt haar diensten in de fraai
gerestaureerde synagoge in Maastricht.
(Kunnen 2003)
Joden anno nu…


 Gewoon, mensen, met
  hun eigen(tijdse) sores…..
Gelukkig zijn de in de oorlog wél geredde
archivalia, bibliotheek en religieus materiaal
    nog bewaard, én getuigenissen van
 overlevenden, met daarin de verhalen van
           hun overleden familie…
        10232. Auteur/Hoofdwoord: Wijnperle,
        Nathan
        Titel: Zou ik het willen overdoen? Het
        levensverhaal van een joodse
        overlevende / Nathan Wijnperle ; met inl.
        en medew. van Jac Lemmens . - Sittard :
        Stichting Charles Beltjens, 1996
Joods leven in sittard.700 jaar
Joods leven in sittard.700 jaar
Joods leven in sittard.700 jaar
Nog wat nazien of nalezen?




http://members.home.nl/w.brasse/genealogie
_joods_bronnen.htm

www.ehc.sittard-geleen.nl


En diverse boeken en tijdschriften, naast
natuurlijk internet…..

Contenu connexe

En vedette

PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024Neil Kimberley
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsKurio // The Social Media Age(ncy)
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementMindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...RachelPearson36
 
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Applitools
 
12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at WorkGetSmarter
 
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...DevGAMM Conference
 
Barbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationErica Santiago
 

En vedette (20)

PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
 
12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work
 
ChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slidesChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slides
 
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike RoutesMore than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
 
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
 
Barbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy Presentation
 

Joods leven in sittard.700 jaar

  • 1. 700 jaar joods leven in Sittard
  • 2. Opzet lezing  Korte voorgeschiedenis van jodendom in Europa  1309, het begin in onze regio is triest…  16e – 17e eeuw: gewenst én vervolgd - Synagoge(s?) in Plakstraat  18e eeuw: - Synagoge in Molenbeekstraat - Begraafplaats  Franse tijd, gelijkberechtiging begint - raadslid  19e eeuw, groei en emancipatie - anti-joods gedrag19e eeuw - Een nieuwe synagoge  20e eeuw: assimilatie en holocaust - Carnaval - Muziek - Taal - Wolf&Hertzdahl - AMDG - De vernietiging (Zondervan) - Nieuwe klappen: afbraak synagoges, begraafplaats - Toch overlevenden (Silbernberg)  21e eeuw: hoe nu verder
  • 3. Geschiedenis Joden in Europa  313: Edict van Milaan, rechten joden ingeperkt  380: Theodosius, geen joodse ambtenaren  800: Karel de Grote, joden bevoordeeld  1096: eerste kruistocht, joden vermoord  1215: IV Lateranen, jodenhoed  1290: verdrijving uit Engeland  1306: verdrijving uit Frankrijk  1309: massamoord Born  1347…: pestepidemie, joden zondebok  1461: tijdelijke verdrijving uit Gulik  1492: verdrijving uit Spanje  1497: verdrijving uit Portugal
  • 4. Organisatie Joden in middeleeuwen  Lokale, synagogale gemeenschappen  Geen toegang tot gilden: daarom bijvoorbeeld in handel en geldlening (vgl Lombarden)  Positie t.a.v. adel en geestelijkheid: - Adel: bescherming tegen betaling (nuttig ivm geldverkeer) - Geestelijkheid: anti-joods (moordenaars van Jezus)
  • 5. Joods leven in Limburg  De sporen van joods leven in Limburg gaan ruim 700 jaar terug. In Maastricht bestond al vóór 1295 een synagoge mét mikwe, gelegen in de Platea Judeorum (de Jodenstraat). Als gevolg van pogroms verdwenen de joden uit Limburg. De pogroms begonnen in 1309 (Born) en culmineerden als gevolg van de pest-epidemie na 1349. Tussen 1350 en 1600 verbleven er weinig joden in het huidige Limburg. Als gevolg van de territoriale versnippering van wat nu Limburg is verschilde het beleid ten aanzien van de joden van gebied tot gebied. In de Oostenrijkse delen van Limburg hield men zich streng aan het uitwijzingsplakkaat van Alva uit 1570. Dit in de Spaanse tijd ontstane decreet bleef van kracht, zodat zich geen joden konden vestigen in de Opper-Gelderse steden Roermond en Venlo. Daarom trokken de joden naar het Gulikse en Staatse zuiden, waar te Sittard en Heerlen de eerste joodse vestigingen in de nieuwe tijd ontstonden. Daarnaast kwamen er kleine vestigingen langs de handelsroutes tussen Rijn- en Maasland en aan de wegen langs de Maas. Maastricht hield haar poorten echter gesloten. Pas met de komst van de Fransen in 1794 werden de joden wettelijk gelijkgesteld en werden de toelatingsverboden en beperkingen opgeheven. Toen konden er joodse gemeenten ontstaan in Maastricht, Roermond en Venlo. Verder waren er reeds kleine joodse gemeenten in Eijsden, Meerssen, Vaals, Valkenburg, Gulpen, Heerlen, Beek, Sittard, Grevenbicht en Gennep. In de loop van de negentiende en twintigste eeuw ontstond er een bloeiende joodse gemeenschap in Limburg.(Kunnen 2003)
  • 6. 1309 – 2009 herdenking massamoord joden te Born
  • 7. In regio in 13e eeuw al joden, mogelijk eerder. In 1215 op het Concilie van Lateranen bepaald dat de joden als kenteken een spitse hoed moesten dragen. Later een gele ring.
  • 9. In Born in 1309 door bendes die een kruistocht wilden organiseren het kasteel afgebrand, nadat daar 110 joden uit de omgeving hun toevlucht hadden gezocht bij de vertegenwoordiger van de landsheer, Jan van Valkenburg. In andere plaatsen, bijvoorbeeld Jemappes werden ze wel gered door bescherming van de hertog van Brabant, elders ook door bisschoppen of kloosters
  • 11. In Duitsland, Brabant, Vlaanderen en Henegouwen en Holland heeft in 1309 een grote menigte mensen zich met het Kruis getooid en overal in de landen vele joden vermoord. Zij hebben het kasteel Born verwoest, waarbij 110 joden zijn vermoord.
  • 12. 15e en 16e eeuw  Rond 1420 stierf de lijn der Gulikse hertogen uit en erfde het “huis Berg‘ de goederen en het land. In 1461 werden de joden uit het land van Jülich uitgewezen. Niet erg veel later kon men toch weer terugkeren, want in 1514 werd in Gulik door Hertog Johann III bepaald dat de joden een gele ring op hun kleding moesten dragen. Tot het Land van Gulik hoorden onder meer Sittard, Broeksittard, Munstergeleen, Born en Grevenbicht. Volgens een Sittardse kroniek bestond begin 16e eeuw al een synagoge in de Plakstraat (huisnummers 6 en 8). De gemeenschap zou tussen de vijf en tien gezinnen moeten tellen, maar mogelijk kerkten ook joden uit omliggende plaatsen daar. De hertog van Gulik verbood in 1554 joden zich in zijn land op te houden, maar het is zeer de vraag in hoeverre hieraan gehoor is gegeven. In elk geval werd vanaf 1582 te Sittard weer een groep joodse slagers vermeld.
  • 13. 17e eeuw,  Vanaf 1595: Geleitschein, soort vrijbrief (tegen betaling…) min of meer vergelijkbaar met pachtovereekomsten, voor 6, 12 of 16 jaar…  Vanaf ca 1620 weer langzaam enkele joodse gezinnen in de stad  Geen Geleitschein? Dan ‘pack-’ of ‘betteljuden’
  • 15. 18e eeuw  Vanaf 1715 begrafenissen op joodse begraafplaats op voormalig fort Sanderbout
  • 17. 18e eeuw  In 1725 toestemming van de hertog om een huissynagoge te vestigen  Krefeld van oudsher hoofdplaats voor onze regio
  • 19. Franse Tijd  Gelijkberechtiging, meteen al een raadslid - Moses Levy  Registers van naamsaanneming van Sittard verloren gegaan  Toename sterk: In 1794: 49 joden, in 1808: 72  Toch discriminatie: aanvragen van patenten (alleen in departement v.d. Roer) - 8 slagers, 4 paardenhandelaren, 2 handelaren in stoffen, 2 opkopers - Namen: Rosendahl, Hertz, Hertzdahl, Levenbach, Grünefeld, Fränkel, Egger, Sternheim, Goldstein, Waldhausen, Horn, Hartog, Silbernberg…
  • 21. Volkstelling 1799 Roerdepartement, Arrondissement Aachen, Kanton Sittard: Joodse inwoners. (naar "Monografieën uit het Land van Sittard" deel 3) Volgnr.: naam: leeftijd: beroep: kinderen onder 12: Sinds wanneer in Sittard (aantal jaren) (* aantal jaren in deze plaats woonachtig) Sittard (binnenstad) 154Hertz Hertzdahl 36 Boucher 2kk ook genoemd Rosendahl 1 jaar in Sittard 155 Lena - 34 Femme 8 jaar in Sittard 156Beer Hertzdahl 36 Frere ook genoemd Rosendahl 157Finke Hertzdahl 20 Servante 158Judith Hertzdahl 18 Servante 203Moises Hertzdahl 52 Md (Marchand) geboren 204Lena Sandi 55 Femme 205Barme. Hertzdahl 19 Fils 206Zara Hertzdahl 17 Fille 207Hertz Hertzdahl 15 Fils 208 Ester Wolff 16 Pensionair 4 jaar in Sittard 209 Rachel - 17 Servante 4 jaar in Sittard 270Levi Hertzdahl 47 Frippier (uitdrager) 2kk ook genoemd Rosendahl geboren 271Judith Gampers 44 Femme 23 jaar in Sittard 272Veronica Hertzdahl 16 Fille 273Meijer Hertzdahl 13 Fils 458Abraham Lezer 45 - 11jaar in Sittard 459Mar.Ann. Hertzdahl 29 Femme 642Salmon Moises 59 Boucher = Sternheim 39 jaar in Sittard
  • 22. 661Godschalk Levij 77 - 1kk = familie Horn geboren 662 Marianne 50 31 jaar in Sittard 663 Leib Levy 27 Fils 664Samson Levy 15 Fils 665Rachel Levy 18 Fille 686Salmon Hertz 58 Boucher 34 jaar in Sittard 687 Sara Levy 56 Femme 688Compel. Hertz 24 Fils 689Vechel? Hertz 29 Fille 1kk 690 Siporn 24 Femme 1kk 691 Moises 30 Dominisque 1kk 2 jaar in Sittard 692 Sibille 27 Servante 3 jaar in Sittard 883Moises Levij 53 Boucher = familie Levenbach 26 jaar in Sittard 884Hend. Levij Eger 44 Femme 885 Jos. Levij 20 Fils 886 Ab. Levij 16 Fils 887 Sal. Levij 14 Fils 888 Bill. Levij 22 Fille 965Leib. Joachim 42 Marechand = Joachim Grünefeld 8 jaar in Sittard 966 Sibil Levij 48 - 25 jaar in Sittard 967 Gertr. Levij 19 Fille (stiefdochter) 968 Dan. Levij 15 Fils (stiefzoon) = familie Egger (969Helene Meijers** 17 Servante) __________________ 41 + 7 kk = 48 Joden (in 1806 werden 72 geteld)
  • 23. 19e eeuw  Groei en emancipatie - Beroepen: in 1849: 16 kooplieden, 8 slagers, 2 kramers, 2 modenisten, 1 blikslager, 1 kleerverkoper, 1 horlogier, 1 onderwijzer, 1 veearts - Emancipatie vordert, maar wel pesterijen zo nu en dan, met name rondom religieuze feesten: HEP HEP (Hierosolyma est perdita = Jeruzalem is verloren gegaan..) - Nieuwe synagoge in 1853, vanwege gestage groei naar ca 150 leden van de gemeente - Opnieuw nauwe banden met opperrabbinaat Krefeld na ‘affaire’ Landsberg, opperrabbijn van Limburg
  • 28. 20e eeuw  Assimilatie en holocaust - Joden namen volledig deel aan samenleving, sterk aangepast aan omgeving: - Lid van fanfare, harmonie, Swentibold, Carnaval (Marotte)… - Ad Majorem Dei Gloriam in notulenboek, erg katholiek… - Versierden zelfs de processieroute mee - Taal nog deels jiddish - Wolf&Hertzdahl voorbeeld van succesverhaal - De vernietiging (Zondervan) - Toch overlevenden - Na de oorlog nieuwe klappen: afbraak synagoges, ruiming begraafplaats
  • 30. Alfred Horn als Zefke Mols Carnaval ca 1930
  • 31. Ad Majorem Dei Gloriam
  • 36. Anti-Joodse maatregelen in chronologische volgorde Bron: http://www.amsterdam2000.nl/zuidelijkewandelweg/tijdtijn/razzia's2.htm Website: 'The Holocaust: Lest we forget' 15-05-40 De Nederlandse Strijdkrachten leggen de wapens neer en geven zich over aan de binnenvallende Duitse troepen. Geleidelijk aan zal land en bevolking in grote duisternis vallen. 01-07-40 Joden moeten de luchtbescherming verlaten. 06-09-40 De Secretarissen-Generaal van de diverse Overheids Departementen beloven geen joden meer in overheidsdienst te benoemen. 05-10-40 Overheidspersoneel moet Ariër-verklaring tekenen. 22-10-40 Joodse ondernemingen moeten zich melden bij de Wirtschaftsprüfstelle. 21-11-40 Aankondiging gaat uit, waarbij joden uit hun overheidsfuncties worden ontheven.
  • 38. 0-01-41 Registratieplicht voor joden. 5-02-41 Artsen moeten opgeven of zij van joodse bloede zijn of niet. 3-02-41 Vorming van de Joodse Raad voor Amsterdam. 2 en 23-02-41 Razzia's in Amsterdam. 2-03-41 Verordening betreffende de benoeming van een Verwalter - (Duitse) Beheerder in joodse bedrijven. 1-03-41 Oprichting van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung - Centraal Kantoor voor Emigratie van Joden. 1-04-41 Het eerste nummer van het Joods Weekblad verschijnt. 1-05-41 Joden mogen maar beperkt werkzaam zijn in vrije beroepen. Joden worden verplicht om hun radiotoestellen in te leveren. 4-06-41 Bewegingsvrijheid van joden wordt beperkt 1-06-41 Weer razzia op joden in Amsterdam. 8-08-41 Verordening inzake joods geldelijk vermogen en grondbezit. 1-09-41 Joodse kinderen moeten naar aparte, Joodse, scholen. 5-09-41 Plakkaten met opschriften "Verboden voor Joden" verschijnen. Joden mogen geen bezoeken meer brengen aan parken, dierentuinen, cafés, restaurants, hotels, pensions, schouwburgen, cabarets, variétés, bioscopen, sportinrichtingen, concerten, openbare bibliotheken, leeszalen of musea. 7 en 08-10-41 Razzia's op joden in de Achterhoek, Arnhem, Apeldoorn en Zwolle. 1-11-41 Joden moeten verenigingen waar ook niet-joden lid van zijn verlaten. 3-11-41 In Amsterdam worden joodse markten ingericht. 7-11-41 Joden mogen zonder verlof of reisvergunning niet meer reizen of verhuizen.
  • 39. 01-01-42 Joden mogen geen niet-joods huishoudelijk personeel meer hebben. 09-01-42 Openbaar onderwijs is voor joden verboden. 10-01-42 Eerste joden vertrekken uit Amsterdam naar speciale joodse werkkampen in Nederland. 17-01-42 Zaandamse joden moeten naar Amsterdam verhuizen. Begin van de concentratie van joden in het Judenviertel - Joden kwartier in Amsterdam. 23-02-42 Autorijden voor joden verboden. Persoonsbewijzen voor joden moeten van een "J" voorzien zijn. 25-03-42 Joden mogen niet meer met niet-joden trouwen, Buitenechtelijke seksuele omgang met niet-joden zal zwaar gestraft worden. 26-03-42 Het is verboden huisraad uit woningen van joden te verwijderen. 24-04-42 Een groot aantal joodse slagerijen moet sluiten.
  • 40. 12-05-42 Joden mogen geen rekening meer hebben bij de postgiro dienst. 29-05-42 Joden mogen niet meer vissen en kunnen geen visakte meer aanvragen. 05-06-42 Volledig reisverbod voor alle joden. 12-06-42 Joden mogen geen groenten in niet-joodse winkels kopen. Elke sport voor joden is verboden. 26-06-42 De Joodse Raad wordt ingelicht over deportatie van Joden naar het Oosten. 30-06-42 Joden mogen na 20.00 uur 's avonds niet meer op straat zijn. Zij mogen niet meer fietsen. 06-07-42 Telefoneren voor joden verboden, joden mogen niet meer by niet-joden op bezoek. 15-07-42 De eerste deportatie trein met 1137 slachtoffers vertrok vanuit Hooghalen naar Birkenau. 17-07-42 Een groot aantal straten in Den Haag en Scheveningen wordt voor joden verboden. Joden mogen slechts winkelen tussen 3 en 5 uur 's middags. 31-07-42 Joden mogen niet meer in kapsalons komen 08-1942 Joden in Nederland gedurende de gehele maand augustus aan razzia's onderworpen op 2 augustus worden Katholiek geworden joden opgepakt. Daaronder Edith en Rosa stein (in Echt) en Louise Löwenfels (in Geleen) Op 25 augustus worden alle arbeidsgeschikten (tussen 16 en 60 jaar) opgepakt om te gaan ‘werken’. 08-09-42 In Den Haag mogen joden niet meer op publieke banken zitten. 15-09-42 Studieverbod voor joodse studenten. 02 en 03-10-42 Razzia's op joodse werkkampen. November 1942 Razzia’s in Limburg op huizen, velen worden opgepakt
  • 41. 16-01-43 De eerste joden komen in Vught aan. 21-01-43 Ontruiming van het joodse krankzinnigengesticht Het Apeldoornse Bos. 05-02-43 Joden mogen geen brieven of verzoekschriften aan Duitse instanties zenden. Alle post moet via de Joodse Raad gaan. 04-1943 De joden uit de provincie Noord Brabant moeten zich naar het Kamp Vught begeven. 7/8 april 1943 Alle Limburgse oudere en zieke joden worden op transport gesteld 05-05-43 Brief van dr. Harster, SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei, betreffende de eindoplossing van het jodenvraagstuk. Algemene richtlijn: De Reichsführer SS Heinrich Himmler wenst dat in de loop van dit jaar zoveel joden als menselijkerwijs mogelijk is, naar het Oosten op transport worden gesteld 26-05-43 Grote razzia op joden in Amsterdam. 20-06-43 Weer grote razzia op joden in Amsterdam. 29-09-43 Laatste grote razzia op joden in Amsterdam. 12-1943 Er wordt een begin gemaakt met het oproepen van gemengd gehuwde joden voor werkkampen. Het joodse vraagstuk in Nederland wordt beschouwd als opgelost.
  • 42. Gedeporteerde en niet meer teruggekeerde Joden uit Sittard Lijst samengesteld door gemeente-archivaris Offermans en gepubliceerd in "Sittard in Crisis- en Oorlogstijd" door A.E.L. Jonkergouw. Zie opmerkingen onderaan de lijst. Naam Voornamen Geboren 1 Van Blijdenstein Nathan Bernhard 05-08-1871 2 Van Blijdenstein-Kransberg Sophia 08-07-1884 3 Claessens Jozef 22-03-1907 4 Claessens-Hirsch Cilly 15-12-1907 5 Colthof Levie 03-10-1890 6 Colthof Rozina 24-06-1918 7 Schlesinger Alexander 26-12-1912 8 Goldsteen-Lebenstein Elfriede 08-04-1913 9 Golstein August 27-05-1881 10 Golstein Wilhelmina 23-11-1870 11 Gotz Jacob Ralf 01-11-1913 12 Hertz Joseph 26-07-1884 13 Hertz-Isaac 17-09-1859 14 Hertz Salli 27-03-1873 15 Hertz-Seligmann Bertha 03-07-1877 16 Hertz Louis 14-03-1906 17 Hertz Siegfried 30-01-1915 18 Hertz Jacob Jacques 21-02-1919 19 Hertz Philip 17-03-1870 20 Hartog Gudula Rozette 02-04-1908 21 Heumann Albert 08-04-1892 22 Heumann-van Dijk Sara 17-04-1888 23 Heumann Emanuel Victor 25-06-1932
  • 43. 24 Horn Alfred Moritz Nathan 19-05-1884 25 Horn-Rosenberg Eva 03-05-1897 26 Horn Leopold 08-04-1921 27 Horn Oscar 22-05-1922 28 Horn Rudolph Leopold 04-03-1937 29 Horn Sientje 15-09-1926 30 Horn Eduard 29-01-1896 31 Horn-Windmuller Pauline 28-04-1902 32 Horn Leopold Ludwig 28-05-1930 33 Kassel-Gerechter Irma Laura 10-07-1904 34 Koopman Benjamin 27-07-1876 35 Koopman-Mok Sara 06-08-1875 36 Koopman Elisabeth 27-12-1906 37 Koopman Sara 21-04-1931 38 Lebenstein-Rübsteck Johanna 29-07-1877 39 Lebenstein Julie Irma 05-04-1911 40 Stein-Salomon Lilly 27-03-1881 41 Stein Brunetta 15-09-1903 42 Spreekmeester Jacob Marcus 19-06-1903 43 Weiss-Rathheim Erna 12-08-1902
  • 44. 44 Wolf Herman 14-02-1895 45 Wolf-Franken Regina Elisa 11-07-1895 46 Wolf Hermonius 27-08-1927 47 Wolf Maurits Levie 09-08-1926 48 Wolf Silvain 07-10-1902 49 Wolff Abraham 03-12-1868 50 Wolff-Wolff Bertha 20-04-1875 51 Wolff Romain 31-07-1906 52 Wolff Sylvain 24-11-1897 53 Wolff Herman 13-11-1896 54 Wolff-Koopman Rozette 11-10-1900 55 Wolff Benjamin 11-08-1936 56 Wolff Isaac 27-10-1928 57 Wolff-Michaelis Martha 15-12-1865 58 Wolff Max 24-01-1880 59 Wolff-Serphos 24-10-1888 60 Wolff Dini 20-02-1923 61 Wolff Sigmond 26-10-1887 62 Wolff Hedwig 08-10-1892 63 Wolff Ida 25-04-1896 64 Wolff Rosalia 16-10-1885
  • 45. 65 Windmuller-Hoffmann Bernardine 13-11-1877 66 Zondervan Benoit 05-09-1896 67 Zondervan-Hertz Estella 04-10-1892 68 Zondervan Hermine 20-01-1931 69 Zondervan Henri 31-05-1898 70 Zondervan-Schloss Gertrude Maria Johanna 07-07-1901 71 Zondervan Herman Benoit 10-10-1935 72 Zondervan Ivonne Ruth 01-10-1931 73 Zondervan Jozef 20-10-1856 74 Moses Albert 22-09-1890 75 Pakula Chaim 27-05-1895 76 Pakula Hella 04-08-1921 77 Pakula-Pakula Lipsza 26-04-1896 78 Pakula Ida 25-11-1922 79 Pakula Siegfried 02-10-1926 80 Van Praag Mayer Marcus 16-05-1871 81 Van Praag-Moses Aaltje 25-04-1870 82 Renberg-Wolff Selma 04-01-1894 83 Renberg Alex 10-02-1924 84 Rosenberg Ascher gen. Lehmann 18-04-1866 85 Rosenberg-Rosenberg Elle 13-04-1871
  • 46. 86 Sassen Herman 21-08-1907 87 Sassen-Lindeman Betje 16-12-1913 88 Sassen Salomon 28-01-1938 89 Sassen-Falkenstein Wilhelmine 08-06-1874 90 Sassen Isaak 14-02-1880 91 Sassen-Winter Laura 15-09-1877 92 Sassen Albert 01-01-1920 93 Sassen-Alexander Dorothea Julia 19-03-1915 94 Sassen Jacob Ernst 31-08-1936 95 Sassen Nathan Herman 12-08-1940 96 Sassen Joseph 10-05-1870 97 Sassen-Cahn Julia 01-02-1865 98 Sassen Joseph 10-12-1905 99 Sassen-Benedik Bertha 04-07-1903 100 Sassen Carla 24-09-1933 101 Sassen Jacques 09-01-1931
  • 47. 102 Schellevis-Goudsmit Jansje 03-10-1886 103 Schellevis Barend 26-07-1913 104 Schellevis Mozes 02-03-1917 105 Schellevis Rachel 15-10-1920 106 Schwarz Albert 23-08-1876 107 Schwarz-Wihl Hedwig 07-12-1879 108 Silbernberg Philip 05-11-1902 109 Sillbernberg-van der Stam Jenetta 07-09-1902 110 Soesman Alphons 11-09-1872 111 Soesman-Beesman Sara Josephina 11-11-1880 112 Soesman Charles 14-01-1904 113 Soesman Jules 20-12-1873 114 Soesman-Kahn Mathilde 08-01-1877
  • 48. Heel lang blijft het ‘normale’ leven doorgaan, ook al verdwijnen en meer en meer leven van de joodse gemeente, tot de bladzijdes leeg blijven…
  • 49. Augustus 1940: 77 families…
  • 50. Juli 1942: 64 families…
  • 51. Augustus 1942: 45 families…
  • 52. October 1942: 33 gezinnen…
  • 53. April 1943: 0 gezinnen….
  • 54. Meeste Sittardse joden kort na aankomst vergast in Sobibor, een vernietigingskamp De
  • 59. In de oorlogsjaren kwam een einde aan een gelukkige periode voor het joodse leven in Limburg. De nazi’s hebben ervoor gezorgd, dat het merendeel van de joden in Limburg werd vermoord. Diegenen die deze verschrikking overleefden, hoefden de eerste jaren na de oorlog niet te rekenen op steun of sympathie van de niet-joodse Nederlanders en de Nederlandse overheid. De tijd van de wederopbouw was hard en steun of Sympathie kwam pas geleidelijk op gang. Slechts Door enorme wilskracht was het mogelijk, dat de gedecimeerde joodse gemeenschap na de oorlog de draad weer kon oppakken. Kort was de vreugde van de bevrijding, vanwege het niet te verdringen besef van de diepe wonden die de oorlog had geslagen. Mannen, vrouwen en kinderen, soms hele families waren weggevoerd en niet teruggekeerd. Desondanks is men voortgegaan en heeft de joodse gemeente moed geput uit geloofsovertuiging en traditie. Thans wonen er in héél Limburg nog slechts ongeveer honderd joden en is er nog maar één joodse gemeente. Deze gemeente houdt haar diensten in de fraai gerestaureerde synagoge in Maastricht. (Kunnen 2003)
  • 60. Joden anno nu…  Gewoon, mensen, met hun eigen(tijdse) sores…..
  • 61. Gelukkig zijn de in de oorlog wél geredde archivalia, bibliotheek en religieus materiaal nog bewaard, én getuigenissen van overlevenden, met daarin de verhalen van hun overleden familie… 10232. Auteur/Hoofdwoord: Wijnperle, Nathan Titel: Zou ik het willen overdoen? Het levensverhaal van een joodse overlevende / Nathan Wijnperle ; met inl. en medew. van Jac Lemmens . - Sittard : Stichting Charles Beltjens, 1996
  • 65. Nog wat nazien of nalezen? http://members.home.nl/w.brasse/genealogie _joods_bronnen.htm www.ehc.sittard-geleen.nl En diverse boeken en tijdschriften, naast natuurlijk internet…..