Chuong 8web

Chương 8. Hoạt động lời nói
tiếng mẹ đẻ và tiếng nước
1 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN-
ĐHQGHN
PHẦN 3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN
CỦA TÂM LÝ HỌC GIẢNG DẠY
TIẾNG NƯỚC NGOÀI
Chương 8. Hoạt động
lời nói tiếng mẹ đẻ và
tiếng nước ngoài
Chương 9. Đặc trưng và
quy luật của hoạt động
giảng dạy ngoại ngữ

ĐHQGHN
Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ đẻ và
tiếng nước ngoài
I
KHÁI NIỆM
CHUNG VỀ HOẠT
ĐỘNG LỜI NÓI
TIẾNG MẸ ĐẺ VÀ
TIẾNG NƯỚC
NGOÀI
HÀNH ĐỘNG VÀ
THAO TÁC LỜI
NÓI TIẾNG MẸ
ĐẺ VÀ TIẾNG
NƯỚC NGOÀI
II
LOẠI HÌNH, HÌNH
THÁI VÀ MỨC ĐỘ
HOẠT ĐỘNG LỜI
NÓI TIẾNG MẸ
ĐẺ VÀ TIẾNG
NƯỚC NGOÀI
III

ĐHQGHN
I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG LỜI NÓI TIẾNG MẸ
ĐẺ VÀ TIẾNG NƯỚC NGOÀI
- Về lãnh thổ tồn tại
1. Khái niệm tiếng mẹ đẻ và tiếng nước ngoài
1.1. Các điều kiện ( chỉ số) phân biệt tiếng mẹ
đẻ và tiếng nước ngoài

ĐHQGHN
- Về thứ tự nắm vững
Hello!
How
are
you?
Nắm vững trước
(thứ tiếng thứ nhất)
Nắm vững sau
(thứ tiếng thứ hai)

ĐHQGHN
- Về vai trò của thứ tiếng nắm vững đối với sự hình
thành và phát triển nhân cách
Vai trò to lớn
trong việc hoàn
thiện nhân cách
Góp phần mở
rộng tầm hiểu biết
của con người

ĐHQGHN
1.2. Định nghĩa tiếng mẹ đẻ và tiếng nước ngoài
Tiếng mẹ đẻ là thứ tiếng của
dân tộc mình, đất nước mình
được nắm vững trước tiên và
góp phần quyết định trong việc
hình thành và phát triển TL,
YT, NC con người.
Tiếng nước ngoài là thứ tiếng
của các dân tộc ở nước
ngoài, được nắm vững sau,
chủ yếu để làm công cụ giao
lưu giữa các quốc gia và để
mở rộng phạm vi nhận thức
của con người.

ĐHQGHN
• Bất cứ ngôn ngữ nào cũng vừa là tiếng mẹ đẻ, vừa là
tiếng nước ngoài.
Một số thuật ngữ:
- Ngoại ngữ ( hay gọi tiếng nước ngoài)
- Tiếng mẹ đẻ
- Tiếng quốc gia
- Tiếng chính thức
- Tiếng quốc tế

ĐHQGHN
2. Quan niệm hoạt động về ngôn ngữ và lời nói
2.1. Ngôn ngữ và lời nói không đối lập nhau tuyệt đối
Ngôn ngữ Lời nói
Cái chung
Tính xã hội
Khách quan
Cái riêng
Tính cá nhân
Chủ quan
Quan điểm hoạt động không phủ
nhận sự khác nhau giữa ngôn
ngữ và lời nói, mà nhấn mạnh
sự khác nhau đó chỉ là tương
đối. Ngôn ngữ không thể tồn tại
ngoài lời nói, còn lời nói chỉ có
thể có được nhờ sử dụng ngôn
ngữ.

ĐHQGHN
2.2. Ngôn ngữ là một phương tiện xã hội đặc biệt
• Ngôn ngữ phản ánh sự thống nhất biện chứng của
hai qúa trình diễn ra đồng thời trong HĐ lao động:
Quá trình khái quát hiện thực (HĐ nhận thức) và
quá trình thông báo (HĐ giao tiếp).
• Ngôn ngữ là công cụ tâm lý để thực hiện các hoạt
động bên trong của con người (tư duy, ý thức…)
Lao động Thông báo Khái quát hoá

ĐHQGHN
2.3. Lời nói là một phạm trù ngang bằng với ngôn ngữ, là một
dạng hoạt động đặc biệt của con người
• Phải hiểu lời nói là hoạt động
với tất cả những nhân tố khách
quan và chủ quan quy định
hành vi của người mang ngôn
ngữ, tất cả những mối liên hệ
của chủ thể với thế giới bên
ngoài.
• Phải hiểu cấu trúc bên trong
của hành động lời nói.
Hoạt động
lời nói
Động cơ
lời nói
Hành động
lời nói
Mục đích
lời nói
Thao tác
lời nói
Phương tiện
lời nói

ĐHQGHN
2.4. Ngôn ngữ và lời nói là hai mặt của hoạt động lời nói
Ngôn ngữ và lời nói có quan hệ mật thiết với nhau,
chúng là hai mặt của một thực thể duy nhất - hoạt
động lời nói. Chỉ có trong HĐ lời nói thì phạm trù
ngôn ngữ và lời nói mới có được sự tồn tại thực.

ĐHQGHN
2.5.Ý nghĩa của quan niệm hoạt động về ngôn ngữ và lời nói
Vạch ra bản chất của ngôn ngữ là hoạt động, mang
tính xã hội, có cấu trúc, cơ chế cụ thể, làm cơ sở để
xây dựng một lí luận khoa học về dạy và học tiếng
mẹ đẻ và tiếng nước ngoài.
Hãy đợi
đấy !?!

ĐHQGHN
3. Thuật ngữ hoạt động lời nói
Can u tell me the way
to the post office,
please?
H – G
(lớp học NN)
An – Mr. A
(Tại Anh) HĐLN với đầy đủ tính
thuật ngữ của nó chỉ có được
khi có động cơ phát ngôn lời
nói, tức là có cấu trúc như
cấu trúc của một HĐ bất kì.
Quá trình này chỉ có trong
dạy và học ngoại ngữ.
HĐLN như một HĐ độc lập
trọn vẹn thì không tồn tại. Nó
không phải là HĐ tự nó, do nó
và cho nó, mà luôn nhập vào
thành phần của một HĐ khác
(HĐ trí tuệ, HĐ lao động, HĐ
vui chơi...), trở thành một bộ
phận của HĐ đó, và có vai trò
là phương tiện, công cụ cho
những HĐ đó.

ĐHQGHN
Sơ đồ cấu trúc hoạt động lời nói
HĐLNHĐLN
Bằng tiếng mẹ đẻ
(Đã nắm vững)
Bằng tiếng mẹ đẻ
(Đã nắm vững)
Bằng tiếng nước ngoàiBằng tiếng nước ngoài
Đang nắm vữngĐang nắm vững
Đã nắm vữngĐã nắm vững
ĐCLNĐCLN
H/đLNH/đLN
MĐLNMĐLN
PTLNPTLN
HĐLNHĐLN
TTLNTTLN
H/đ LNH/đ LN
TTLNTTLN PTLNPTLN
MĐLNMĐLN

ĐHQGHN
II. Hành động và thao tác lời nói tiếng mẹ đẻ và tiếng
nước ngoài
1. Hành động lời nói
1.1. Khái niệm
Là một quá trình độc lập tương đối phụ
thuộc vào mục đích (trung gian, cụ thể) được ý
thức và quện chặt với hành động khác của HĐ
chung, chịu sự chi phối của MĐ(động cơ) của
HĐ chung đó.

ĐHQGHN
1.2. Đặc điểm
• Có mục đích và nhiệm vụ riêng
VD: Hãy đưa cho tôi cốc nước.
Hay: Please give me a cup of tea.
• Có quan hệ chặt chẽ với các hành động của hoạt
động chung, đặc biệt là các hành động xảy ra
trước và sau đó

ĐHQGHN
 Hành động lời nói có cấu trúc riêng
Cùng có mục đích lời nói là giới
thiệu tên, nhưng:
Tôi là
Long
My name’s
Long
PTLN = TV
PTLN = TA
H/đLN
TTLNTTLN PTLNPTLN
MĐLNMĐLNH/đLNH/đLN

ĐHQGHN
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành động lời nói
 Động cơ
 Hình ảnh của những cái đã và đang được nhận
thức trong hoàn cảnh và tình huống nảy sinh động
cơ phát ngôn.
 Hình ảnh kết quả (hay mô hình của cái tương lai,
mô hình của hành động tiếp sau), nghĩa là ý nghĩa,
tác dụng, hiệu quả của hành động lời nói nếu được
phát ra.

ĐHQGHN
1.4. Các giai đoạn hình thành hành động lời nói
Kiểm tra4
Hình thành động cơ phát ngôn1
Lập chương trình,
kế hoạch phát ngôn
2
Thực hiện chương trình
(kế hoạch) phát ngôn
3

ĐHQGHN
2. Thao tác lời nói
2.1. Khái niệm
Là đơn vị nhỏ nhất, thể hiện sự khác nhau nhất
trong cấu trúc HĐLN của một thứ tiếng cụ thể, làm
nhiệm vụ thực hiện chương trình lời nói, tức là đưa
các cấu thành trong chương trình lời nói vào bộ mã
ngôn ngữ cụ thể.

ĐHQGHN
2.2. Đặc điểm
• Không có tính độc lập, không có tính mục đích tự
thân, mà bị quy định bởi các đặc điểm của hành
động lời nói (MĐ, chương trình...) đã hình thành
trước đó, bởi phương tiện (ngôn ngữ) cụ thể thực
hiện hành động lời nói và bởi tình huống hay ngữ
cảnh lời nói.
• Không được chủ thể của HĐLN ý thức ngay từ đầu,
vì nó bị chi phối bởi hàng loạt các yếu tố cụ thể của
tình huống lời nói.
• Rất dễ bị tự động hoá (rất “cứng”), do đó khó thay
đổi và khi sai sẽ rất khó sửa.

ĐHQGHN
2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thao tác lời nói
• Sự khác nhau giữa các ngôn ngữ (quy tắc cấu âm, cấu tạo và
sử dụng từ...)
VD: Tôi không có tiền = I have no money.
(Don’t say: I don’t have money)
• Tình huống cụ thể còn chưa kịp nhập vào hành động (nơi
chốn cụ thể, người đang giao tiếp là người thân hay lạ...)
• Văn cảnh chung.
• Những khác biệt cá nhân trong kinh nghiệm lời nói, đặc biệt là
những khác biệt khi thực hiện chương trình vận động phát
âm.
• Phong cách lời nói.
• Các đặc điểm biểu cảm của người giao tiếp.

ĐHQGHN
VD: Phân tích phong cách lời nói của hai tác giả qua hai bài thơ sau:
• “Mẹ của anh” - Xuân Quỳnh
Phái đâu mẹ của riêng anh
Mẹ là mẹ của chúng mình đó thôi
Mẹ tuy không đẻ, không nuôi
Nhưng em ơn mẹ suốt đời
chưa xong.
Ngày xưa má mẹ cũng hồng
Bên anh, mẹ thức, lo từng cơn đau
Bây giờ tóc mẹ trắng phau
Để cho mái tóc trên đầu anh đen
Đâu con dốc nắng đường quen
Chợ xa gánh nặng mẹ lên mấy lần
Thương anh thương cả bước chân
Giống bàn chân mẹ tảo tần năm nao
Lời ru mẹ hát thuở nào
Chuyện xưa mẹ kể lẫn vào thơ anh.
Nào là hoa bưởi, hoa chanh
Nào câu quan họ mái đình cây đa
Xin đừng bắt chước câu ca
Đi về dối mẹ để mà yêu nhau
Mẹ không ghét bỏ em đâu
Yêu anh, em đã là dâu trong nhà
Em xin hát tiếp lời ca
Ru anh sau nỗi âu lo nhọc nhằn
Hát tình yêu của chúng mình
Nhỏ nhoi giữa một trời xanh
khôn cùng
Giữa ngàn hoa có núi sông
Giữa lòng thương mẹ mênh mông
không bờ
Chắt chiu từ những ngày xưa
Mẹ sinh anh để bây giờ cho em...

ĐHQGHN
 “Người đàn bà thứ hai” - Phan Thị Vĩnh Hà
Mẹ đừng buồn khi anh ấy yêu con
Bởi trước con anh ấy là của mẹ
Anh ấy có thể yêu con một thời trai trẻ
Nhưng suốt đời anh yêu mẹ, mẹ ơi !
Mẹ đã sinh ra anh ấy trên đời
Hình bóng mẹ lồng vào tim anh ấy
Dẫu bây giờ con đuợc yêu thế đấy
Con cũng chỉ là người đàn bà thứ hai...
Mẹ đừng buồn những chiều hôm, những
ban mai
Anh ấy có thể nhớ con hơn nhớ mẹ
Nhưng con chỉ là cơn gió nhẹ
Mẹ luôn là bến bờ thương nhớ của đời
anh.
Con chỉ là cơn gió mong manh
Những người đàn bà khác có thể thay
thế con trong tim anh ấy
Nhưng có một tình yêu âm ỉ cháy
Anh ấy chỉ dành cho mẹ, mẹ ơi !
Anh ấy có thể sống với con suốt cuộc
đời
Cũng có thể chia tay trong ngày mai, có
thể
Nhưng anh ấy suốt đời yêu mẹ
Dù thế nào, con chỉ là người thứ hai...

ĐHQGHN
2.4. Con đường hình thành thao tác lời nói
• Tự động hoá (từ có ý thức => tự do)
• Bắt chước (Tự do => có ý thức)

ĐHQGHN
III. Loại hình, hình thái và mức độ hoạt động lời nói tiếng mẹ đẻ và tiếng
nước ngoài
1. Các loại hoạt động lời nói
Tiêu chí phân loại Các loại HĐLN Thứ tự phát
sinh
Hình thái giao tiếp Khẩu ngữ Lời nói đối
thoại
Trước
Lời nói độc
thoại
Bút ngữ Sau
Nhu cầu kích thích Tiếp nhận lời
nói
Nghe Trước
Đọc Sau
Sản sinh lời
nói
Nói Trước
Viết Sau

ĐHQGHN
* Lịch sử ra đời của chữ viết gắn liền với lịch sử phát
triển của trí nhớ
• Để nhớ được các sự kiện, người ta sử dụng các vật
thay thế (nút thắt, lông chim...)
• Hệ thống biểu tượng tiền ký tự.

ĐHQGHN
VD: Các biểu tượng Tartaria, tìm thấy ở Romania 2.700 năm TCN

ĐHQGHN
VD:Những mai rùa tìm thấy ở Trung Quốc có các biểu hình vẽ
được cho là chữ viết, 6.600 năm TCN

ĐHQGHN
 Hệ thống chữ viết đầu tiên của loài người ra đời cuối thiên niên kỷ 3 TCN tại
vùng Sumer (Lưỡng Hà) ở dạng chữ hình nêm
Lá thư tìm thấy ở Telloh của thầy tế Lu'enna gửi nhà vua (có lẽ tên là)
Urukagina của thành Lagash, Lưỡng Hà, thông báo con ngài đã
chết trận, khoảng năm 2.400 TCN.

ĐHQGHN
• Chữ viết thời kỳ đồ đồng (Chữ viết hình nêm, chữ tượng
hình cổ ai cập, chữ viết Trung Hoa, chữ tượng hình tiểu
Á, chữ viết Ấn Độ...)
• Thời kỳ đồ sắt (chữ viết Hy Lạp bắt đầu đưa vào các kí tự
nguyên âm, chữ Hy Lạp và Latin vào các thế kỷ đầu Công
nguyên là phát tích của một số hệ thống ký tự Châu Âu)
• Sự ra đời hệ thống chữ viết Alphabet

ĐHQGHN

ĐHQGHN
2. Các hình thái hoạt động lời nói
Tham số
so sánh
Lời nói bên ngoài Lời nói bên trong
1. Nơi tồn
tại
Diễn ra bên ngoài trí óc con
người, trong HĐ và GT
Diễn ra bên trong đầu óc của con
người, trong t/huống phải giải
quyết nhiệm vụ
2. Tính
vật chất
Có tính vật chất hay vật
chất hoá (tồn tại dưới dạng
âm thanh và chữ viết)
Không có tính vật chất (chỉ là
hình ảnh âm thanh hay biểu
tượng về con chữ)
3. Đặc
điểm
+ Có tính vật chất
+ Có tính triển khai, đầy đủ,
kết cấu chặt chẽ và đảm
bảo những chuẩn mực
ngôn ngữ nên có tính khách
quan, ổn định
+ Có tính dư thừa thông tin
+ Có tính rút gọn tối đa của các
cấu thành lời nói
+ Có tính vị thể (chỉ toàn vị ngữ)
+ Mang nội dung ý chứ không
phải là nghĩa và phụ thuộc nhiều
vào tình huống, ngữ cảnh

ĐHQGHN
4. Nguồn
gốc phát
sinh
Có trước Có sau (do lời nói bên ngoài
được chuyển vào và rút gọn
lại)
5. Chức
năng
Làm phương tiện cho HĐ
và GT
Làm công cụ cho HĐ trí tuệ
6. Dạng
thức
Lời nói thuần tuý bên ngoài
và lời nói thầm. (Tồn tại
nhờ âm thanh nhưng khác
nhau về cường độ)
7. Sự
chuyển
hoá
LNBN LN thầm  LNBT LNBT  LN thầm  LNBN

ĐHQGHN
3. Các mức độ hoạt động lời nói
Các mức độ hoạt động lời nói
Tham số
so sánh
Sinh lý (thấp nhất) Tâm lý Xã hội (cao nhất)
Nguồn
gốc phát
sinh
Sinh ra đã có (bẩm
sinh), còn gọi là
mức phản xạ, mức
bản năng, mức
cảm giác.
1 tuổi mới có, còn
gọi mà mức chủ
thể, mức tự tạo,
mức cảm tính,
mức tri giác.
3 tuổi mới có, là mức
có ý thức xã hội, mức
khái quát, mức nhân
cách.
Đặc
trưng
Điển hình ở động
vật
Chung cho cả vật
và người
Chỉ có ở con người
Tính ý
thức
Không có YT,
không có biểu
tượng về hình thức
ngôn ngữ
Có biểu tượng về
âm thanh kích
thích nhưng chưa
YT được nội dung
kích thích đó
Có YT rõ về sự hình
thành phát ngôn lời nói,
có khái niệm đầy đủ về
quy trình đó, lời nói
được hình thành theo
đúng chuẩn mực xã hội

ĐHQGHN
VD: Bài ca dao sau thể hiện mức độ hoạt động lời nói nào?
Vợ đang tập bắn máy bay,
Chồng khen: “vợ tớ cũng tay súng già”.
Mải tập vợ chẳng nghe ra,
Trưa về vợ rỗi vợ la om sòm.
Rằng “tôi là gái năm con,
Trẻ già chi nữa, anh còn chê tôi!”
Chồng rằng: “Cô thật lôi thôi,
Bảo rằng tay súng, bảo người cô đâu”.

Chuong 8web

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (16)

Similaire à Chuong 8web

Similaire à Chuong 8web (20)

Plus de Pham Van van Dinh

Plus de Pham Van van Dinh (10)

Chuong 8web