2. Teatr średniowieczny był związany z rozwojem
chrześcijańskiego dramatu religijnego,
z tradycją antyczną i świecką ludowością;
Rozwijał się jako dramat chrześcijański
początkowo w Kościele ormiańskim
i bizantyńskim;
Na początku były to jedynie wstawki do liturgii
Wielkiego Tygodnia tj. procesja z palmami czy
nawiedzenie grobu Chrystusa;
W kościele pierwszymi odtwórcami widowisk
liturgicznych byli mnisi i księża. Potem
dołączyli do nich inni posługacze kościelni
szkół przykościelnych, a na końcu inicjatywę
przejęły świeckie bractwa pobożności .
3. Teatr w Kościele
• Pierwszym scenicznym ośrodkiem liturgii wielkanocnej był Grób
Pański, początkowo symboliczny przy wielkim ołtarzu;
• Następnie powstało Visitato Sepulchri ( Quem Quaeritis),
ukazujący odwiedziny grobu przez trzy Marie. Ta scena dała
początek dramatowi pasyjnemu;
• Rozbudowane misterium było grane na scenie symultanicznej,
elementami jej przestrzeni były mansojny ustawiane
przestrzennie lub na planie koła;
• położenie mansjonów określał początkowo układ geograficzny
Kościoła
6. Sceneria równoczesna:
Często wznoszono specjalne konstrukcje, na których rozgrywała
się akcja widowiska. Dekoracje przedstawiały od razu wszystkie
miejsca zdarzeń. W miarę postępu akcji wykonawcy przemieszczali
się od jednej dekoracji do drugiej. Wraz z nimi posuwała się
uczestnicząca w widowisku publiczność. Miejsca siedzące były
przygotowane jedynie dla wielkich dygnitarzy.
Zasady przygotowania:
Dekoracje były zwykle ustawiane tak, że od lewej do prawej strony
(z perspektywy wykonawców) kolejno następowały po sobie :
•Włości piekielne
•Ziemskie tereny akcji
•Sfery niebieskie
7. Pierwotnie teatr średniowieczny miał miejsce w Kościele. Później
kiedy się rozrósł i coraz bardziej zaczął ewoluować w stronę
rozrywki świeckiej z ograniczeniem liturgicznej warstwy
przekazu został z Kościoła „wyproszony”.
Dodatkową ciekawostką jest to, ze teatr był wykorzystywany przez
zakony do dydaktyki. Przez kilka stuleci szkoły jezuickie i
pijarskie programowo teatr kultywowały.
Do typowych form inscenizacyjno-technicznych należało
widowisko stacyjne i procesja;
Używano w nich przenoszonych od stacji do stacji platform,
ruchomych rusztowań scenicznych , sceny na kołach oraz
w ramie wozu
Do czasów obecnych zachowały się 2 średniowieczne sceny
plenerowe — teatry koliste wzorowane na amfiteatrach
antycznych (w Saint Just i Perranzabuloe w Kornwalii)
9. W grze eksponowano drastyczne szczegóły — okrucieństwo scen
kaźni męczeństwa. Dźwiganie krzyża było prawdziwą torturą,
krzyk był krzykiem, płacz był płaczem, jęki piekielne
prawdziwymi jękami, budzącymi grozę.
Aktorami byli przede wszystkim mężczyźni.
Do tradycji średniowiecznej nawiązują pasje odgrywane
współcześnie, np. w Oberammergau w Bawarii i w Kalwarii
Zebrzydowskiej
13. Dramat liturgiczny
Gatunek dramatyczno-teatralny ukształtowany w średniowiecznej
Europie od X do XII w. (w Polsce XI-XVI w), związany z liturgią
kościelną, wykonywany w języku łacińskim, z okazji Bożego
Narodzenia, Niedzieli Palmowej, Wielkiego Tygodnia,
Rezurekcji. Najczęściej przedstawiał epizody z życia Chrystusa,
czerpiąc inspirację tematyczną z apokryfów, pism świętych a
następnie Biblii; ważnym elementem dramatu liturgicznego były
pieśni i modlitwy, w których uczestniczyli wierni. Wykształciły się
trzy odmiany dramatu liturgicznego :
1) dramatyczne inscenizacje obrzędowe (widowiska, procesje
widowiskowe);
2) officia dialogowane – najprostsza forma dialogu o treści
religijnej;
3) dramat liturgiczny właściwy – narodził się wówczas, kiedy
obrzęd kościelny wzbogacono o elementy do niego nienależące.
14. Misterium
Średniowieczny dramat religijny, często z muzyką, o
tematyce zaczerpniętej ze Starego i Nowego
Testamentu, także z apokryfów i żywotów świętych;
Rozwinął się XII–XIII w. z kościelnych obrzędów
liturgicznych; łączył treści religijno-dydaktyczne z
elementami realistyczno-rodzajowymi, komiczno-
satyrycznymi, groteskowo-fantastycznymi
Miracle
Rodzaj średniowiecznego dramatu religijnego obrazujący sceny z
życia świętych i męczenników.
15. Moralitet
Średniowieczny gatunek dramatu o charakterze filozoficznym lub
dydaktycznym .
Występowały w nim alegoryczne postacie obrazujące walkę sił
dobra i zła o duszę człowieka .
Everyman
postać literacka, teatralna lub filmowa reprezentująca
przeciętnego człowieka
16. Komedia elegijna
Gatunek dramatyczno-epicko-liryczny (z pogranicza rodzajów
literackich), uprawiany w XII wieku, głównie we Francji, Anglii i
we Włoszech. Pisany dystychem elegijnym (strofą
dwuwierszową), po łacinie, jego tematyka była głównie
erotyczna. Zawierał mniej lub bardziej rozbudowaną akcję
oraz rozwinięte partie dialogowe
Farsa
Odmiana komedii oparta na błahych konfliktach, posługująca się
elementami komizmu sytuacyjnego, karykatury i groteski;
potocznie rzecz niepoważna, niedorzeczność, kpina.
17. Bibliografia
• Korzenie teatru/ Eli Rozik. –
Warszawa: PWN, 2011.
• Kilka lekcji o teatrze / Emil
Orzechowski. – Kraków: Księgarnia
Akademicka, 1995.
• Encyklopedia PWN
http://encyklopedia.pwn.pl/
