1. VOArangementen
leren van de natuur - techniek - cradle to cradle - bedrijven en innovatie - duurzaamheid
Duurzame
projecten
voor het
Voortgezet
Onderwijs
Natuur en Milieu Centrum Haarlemmermeer
Scholen,
bedrijven,
gemeente en
NMCH werken
samen aan
duurzame
projecten.
“Leer jongeren niet
wat wij weten, maar
leer ze vragen stellen”

2. Het Voortgezet Onderwijs kan vanuit verschillende optieken aan-
haken bij duurzame innovaties in het bedrijfsleven en bij over-
heidsinstanties. De interactieve leerweg versterkt de verbinding
tussen onderwijs en bedrijfsleven. Dit houdt in dat leerlingen een
kennisvraagstuk van een ondernemer oppakken en in samen-
spraak met die ondernemer op onderzoek uitgaan. De meerwaar-
de van deze vorm van leren is dat leerlingen ondernemersvra-
gen beter leren begrijpen, meer belangstelling krijgen voor de
thema’s die in de regio spelen en meer ervaring en vertrouwen
opbouwen. Ze leren op deze wijze beter samen te werken en
een netwerk op te bouwen. Regioleren is de naam voor deze
vorm van onderwijs die een relatie legt met de lokale situatie.
Het NMCH biedt een platform voor bedrijven die betrokken willen worden bij
deze vorm van onderwijs en een bijdrage willen leveren aan een bronnenboek, een ontwer-
popdracht op basis van een leuke uitdaging binnen het bedrijf, een excursie of een gastles.
Vormgeving: Educatie de Verbinding. Eindredactie, foto's: en tekst NMCH
OVER
Natuur en Milieu Centrum
Haarlemmermeer (NMCH)
Het NMCH initieert, stimuleert en faciliteert duurzaam-
heidprojecten in de regio Haarlemmermeer door te
makelen en schakelen tussen partijen. Dat gebeurt onder
meer door projecten met het Voorgezet Onderwijs, om zo
de jonge generatie in regio Haarlemmermeer in te zetten
voor een versnelling in de transitie naar een duurzame
samenleving.
Andere producten van NMCH zijn o.a. : Duurzaamheid
Educatie voor Primair Onderwijs, ‘Winst uit je woning’:
informatie en advies met betrekking tot energiebesparing
en hernieuwbare energie, evenementen over duurzame
leefstijl en ondersteuning MKB. Het NMCH werkt samen
met scholen, bedrijfsleven, gemeente, expert organisaties
en anderen.
NMCH neemt vooral de rol van initiator en verbinder en
betrekt bij de uitvoering van projecten zoveel mogelijk
andere partijen.
Het VO lesmateriaal is inzetbaar en lesvervangend op
VMBO, HAVO en VWO en Gymnasium. De educatieve
projecten zijn afgestemd op de wettelijk vastgelegde
kerndoelen en eindtermen voor het onderwijs. Het NMCH
biedt maatwerk aan, toegespitst op het onderwijstype en
het niveau van de leerlingen.
De duurzame thema's waar het NMCH zich op richt zijn
afgeleid van de landelijke speerpunten voor duurzaam-
heid: energie, biodiversiteit, voedsel, water, afval en
grondstoffen. De educatieve projecten omvatten lessen,
online lesmateriaal, gastlessen, excursies en inbreng
van bedrijfsleven alsmede het fysiek verduurzamen van
schoolgebouwen.
Kosten
De inzet, begeleiding en coördinatie vanuit het NMCH is
kosteloos voor de scholen, omdat het wordt gefinancierd
door overheid en partners.
NMCH werkt projectmatig samen met ontwikkelorgani-
saties zoals 'De Verbinding' en 'Belevenis Onderwijs'. In
een aantal gevallen wordt een vergoeding gevraagd voor
het lesmateriaal en de diensten van deze organisaties.
DOELSTELLING
DUURZAAMHEID EDUCATIE
Jongeren te leren zelfstandig keuzes te maken die bin-
nen de domeinen van het begrip duurzaamheid behoren:
Energie, Water, Biodiversiteit, Afval en Grondstoffen,
Voeding en Consumeren.
Duurzaamheid Educatie creëert bewustwording, inspi-
reert leerlingen op een leuke manier en laat hen kennis
maken met duurzame techniek.
KERNDOELEN ONDERWIJS
Voor alle duurzaamheidthema’s zal voor verschillende
leerjaren een projectaanbod zijn, die past binnen de
kerndoelen van het voortgezet onderwijs en een invul-
ling zijn van het domein Curriculum (inhoud van de les),
waarbij Campus (de schoolomgeving) en Community
(participatie van ouders en wijk) worden betrokken.
LAGERHUIS
"I AM PART OF THE SOLUTION"
BOVENBOUW
Jongeren gaan aan de hand van een aantal stellingen in
discussie met de wethouder over duurzame thema’s die
aansluiten bij de belevingswereld van de jongeren. De
gemeente maakt gebruik van de opinie van de jongeren
en kan deze activiteit inzetten als een jongerenpartici-
patie tool om beleidsactiviteiten af te stemmen op de
doelgroep jongeren.
VO-leerlingen grijpen de Dag van de Duurzaamheid (10
oktober) aan om hun activiteiten zichtbaar te maken
voor een groter publiek. Alle Voortgezet Onderwijs
scholen wordt een ‘podium’ aangeboden. Scholen
kunnen extra ‘exposure’ krijgen en zich profileren als
duurzaam.
SAMENWERKING
MET BEDRIJFSLEVEN IN DE REGIO
10:10
DAG VAN DE
DUURZAAMHEID

3. ENERGIEKE SCHOLEN
ONDERBOUW
Wilt u een gezond binnenklimaat in de school? Wilt u dat
uw leerlingen opgroeien in een omgeving waar duurzame
energie vanzelfsprekend is? Wilt u de leerlingen opleiden
tot kritische jonge burgers? Het project Energieke Scholen
zet in op gedragsverandering bij leerlingen en daardoor ook
bij docenten en ouders. Dit levert de school tevens een forse
reductie van energiekosten.
Bij de module ‘binnenklimaat’ meten de leerlingen het schoolge-
bouw door met CO2-meters, energiemeters etc. Is het een goede
leeromgeving? De leerlingen geven tips voor verbeteringen en
besparingen.
Voor scholen met zonnepanelen of het plan die aan te schaffen, is
de module ‘zonne-energie’ beschikbaar. De leerlingen bestuderen
de invloed van het weer op de opbrengst van de pane-
len, de school bespaart op de energiekosten.
De project heeft als belangrijkste onderdelen:
• Een lespakket inclusief het gebruik van geavan-
ceerde meetapparatuur.
• Het Energie- en Binnenmilieu Advies voor scholen.
Gebleken is dat, door dit project, scholen en gemeente
met elkaar in gesprek gaan over verbeteringen aan het
schoolgebouw.
Het programma is uit te breiden met een Energieke
Scholen Kwartet en het project Energieke ouders. Er is
ook de mogelijkheid om een programma van 1 dagdeel af te
nemen, genaamd: ' De Energieke Klas.'
ENERGIE AMBASSADEURS
BOVENBOUW
Het NMCH, AgentschapNL en Ymere hebben het project Energie Ambas-
sadeurs ontwikkeld waarbij er inzichtelijk wordt gemaakt wat de mogelijk-
heden zijn om een woning naar een hoger energielabel te tillen. Dit najaar
starten we weer met VO scholen. Aanmelden bij Rudy Klaassen.
Leerlingen worden opgeleid tot energie ambassadeurs en adviseren
bewoners op het gebied van energiebesparing en wooncomfort.
Met behulp van een energie scan thuis en in de wijk worden ze
ook zelf bewust van hun eigen energieverbruik.
Energiescan: www.verbeteruwhuis.nl
Stappenplan en casus: www.agentschapnl.nl/programmas-re-
gelingen/scholieren-als-energieambassadeurs
Wilt u burgers energiebewust maken? Wilt u door
middel van jongeren een wijk verduurzamen? Wilt u
bewoners stimuleren om investeringen te doen om
hun energiegebruik te verminderen?
PLUG YOUR CRIB BOVENBOUW
Met behulp van Plug your Crib denken leerlingen na over
hun eigen gedrag in relatie tot energiebesparing thuis en
weten op welke apparaten op welke apparaten energie
te besparen valt.
Zowel in de schoolsituatie als bij de leerlingen thuis
wordt er niet altijd energiezuinig omgesprongen met
apparaten. Vaak is niet duidelijk welke apparaten
energieslurpers zijn en of er kan worden bespaard op
het gebruik van deze apparaten.
Het NMCH organiseert een Energy Battle met behulp
van het systeem van Plugwise, waarmee het energieverbruik van
apparaten gemeten en gevolgd kan worden. Het is de bedoeling dat deze
Energy Battle tweeledig is. Ten eerste strijden leerlingen
in een klas tegen elkaar om zo veel mogelijk thuis te besparen. Ten tweede battelen
scholen tegen elkaar om het energieverbruik op school aan te pakken. Hiervoor
heeft het NMCH voor de leerlingbattle 30 home basic sets beschikbaar en voor de
scholen 5 sets met 26 stekkers.
ENERGIETRANSITIE
DOOR TEAM DUURZAAM ONDERWIJS
KLAS 2 & 3 HAVO/VWO
Dit betreft een educatieproject waarbij jongeren
experimenteren met windmolens en deze plaatsen
in de context van de klimaatverandering, de feiten,
onderzoek, de zichtbare veranderingen in onze
omgeving en ons gedrag. Met het speelse lesmateriaal
wordt duidelijk hoe het energieverbruik verminderd,
slimmer en groener kan worden. De toegevoegde waarde
van de windmolens en zonnecellen komen veel sterker
tot uiting door leerlingen te laten experimenteren met
echte modellen.
Het aanbod van Team Duurzaam Onderwijs bestaat o.a. uit:
• Levend Klimaatdukatenspel
• Klimaatverandering te zien in je eigen omgeving
• Leskist energietransitie
• Het CO2 debat: de waarheid
• Klimaat enquête
• Stuntwerk
• Nieuwe landbouw
Wilt u uw leerlingen inzicht geven in het
energieverbruikvan(huishoudelijke)apparaten?
Wilt u leerlingen laten nadenken over het
effectief inzetten van het energiemeetsysteem
van Plugwise om energie thuis te besparen?
Met de uitleensets van het NMCH kunnen
uw leerlingen oefenen met het aflezen en
interpreteren van de gegevens van het
energiemeetsysteem van Plugwise.

4. Binnen onze snel veranderende samenleving vervaagt de
scheiding tussen biologie en techniek steeds meer. Steeds
vaker worden biologische processen gebruikt om techni-
sche producten voor ons te vervaardigen en blijkt de natuur
een ongekende partner en inspiratiebron te zijn die ons kan
leren betere, mooiere en milieuvriendelijkere producten te
ontwerpen.
Via groene en vaak duurzame techniek projecten wil het
NMCH i.s.m. Educatie De Verbinding docenten en leerlingen in
het Voortgezet Onderwijs kennis laten maken met de techniek
op het snijvlak tussen biologie en techniek.
In praktische projecten als "Hoe duurzaam is bio-brandstof?",
"Cradle to Cradle- Meer afval? PRIMA" en "Earthships, bouwen
aan een gezonde toekomst" willen we de leerlingen kennis laten
maken met de theorie, praktijk en ethiek binnen de zich razendsnel
ontwikkelende wereld van de bio-gerelateerde techniek.
Voor een totaal overzicht van de leerlijn kijk op:
www.educatie-deverbinding.nl
BIOTECHNO
JONGEREN INTERESSEREN VOOR DE
WERELD VAN TECHNIEK
CRADLE TO CRADLE
IN HAARLEMMERMEER
ONDERBOUW
Het project bestaan uit een bronnenboek (van BioTechno), oriëntatie
opdrachten (app Park 20|20) , een ontwerp opdracht en ondersteuning
van gastdocenten vanuit het bedrijfsleven. De opdrachten zijn zowel
digitaal als op papier beschikbaar. De projecten zijn geschikt voor
de onderbouw van VMBO t/m Atheneum. Docenten kunnen ter
ondersteuning gebruik maken van een docententraining.
Cradle to Cradle (C2C) is een nieuwe kijk op duurzaam
ontwerpen. De kern van het C2C-principe ligt in het
concept: afval is voedsel. Alle gebruikte materialen
zouden na hun leven als product moeten kunnen
worden hergebruikt in een ander product.
Eco-logic is een leerarrangement dat aansluit bij de
kerndoelen voor het domein Mens en Natuur en Mens
en Maatschappij.
MEER WIND & WATERBEHEER
IN HAARLEMMERMEER
Twee voorbeelden van regioleren zijn de projecten 'Meerwind' en 'Waterbeheer'
Meerwind: Dit betreft een educatieproject waarbij jongeren
experimenteren met windmolens en deze plaatsen in de context
van de klimaatverandering, de feiten, onderzoek, de zichtbare
veranderingen in de omgeving en in het gedrag. Het project
wordt ondersteund door het lesmateriaal Energietransitie en
digitaal lesmateriaal van Bio-Techno over hernieuwbare energie.
Waterbeheer: Door jongeren in aanraking te brengen met water
en hun waterbewustzijn te vergroten, zullen zij actief willen
meedenken om thema's als waterberging, zoute kwel, schoon,
veilig en voldoende water voor Haarlemmermeer op te pakken in
de vorm van een echte opdracht. Scholieren in Haarlemmermeer
maken kennis met de verschillende actoren (o.a. ministeries,
waterschappen, provincies, gemeenten, maatschappelijke orga-
nisaties en/of bedrijven) die betrokken zijn bij waterkwaliteitsbe-
heer in Haarlemmermeer. De opdracht wordt ondersteund door
een fietstocht met als thema waterbeheer in
de Haarlemmermeerpolder. Jongeren kunnen
zich verdiepen in een carrière in de water-
sector door middel van een expertmeeting,
excursie en eindevenement.
ECO-LOGIC
Eco-logic richt zich op complete leergemeenschappen en betrekt zo veel moge-
lijk regionale bedrijven en de omgeving van de school in het lesprogramma. Het
leerarrangement bestaat uit 10 bronnenboekjes over 10 duurzame thema’s met
daarbij behorende oriëntatie en ontwerpopdrachten. Voor de regio wordt een
speciale webpagina ontwikkeld met informatie uit de regio, regionale opdrach-
ten en een regionaal aanbod van gastdocenten, gastlessen en excursies op
innovatie en milieubewuste bedrijven.
NMCH is samen met Educatie-De
Verbinding gestart om dit leerar-
rangement vorm te geven vanuit
de thema’s: oppervlaktewater
(Hoogheemraadschap Rijnland),
hernieuwbare energie (Meerwind)

5. WWW.NMCH.NL
NATUUR EN MILIEU CENTRUM
HAARLEMMERMEER
rudy.klaassen@nmch.nl
023 5553437
IN HET KADER VAN EDUCATIEVE PROJECTEN MET VOORTGEZET ONDERWIJS WERKT NMCH MOMENTEEL SAMEN MET:
INTERESSE?Heeft u als school interesse, neem dan contact op met rudy.klaassen@nmch.nl
Verbindt u uw bedrijf/organisatie graag aan educatieprojecten voor de regio Haarlemmermeer?
Vraag dan naar de mogelijkheden bij rudy.klaassen@nmch.nl
U vindt meer informatie op de website van het NMCH(www.nmch.nl)