Talk of MArijn Nijssen for the OBN on the Landelijke Dag of Sovon

1. Fauna in de PAS
Effecten N-depositie op
diersoorten
Marijn Nijssen
Stichting Bargerveen

2. De Programatische Aanpak Stikstof
Hoe ontstaat ontwikkelingsruimte?
• N-depositie neemt af
1600
(verwachting)
1400
• Helft voor de natuur
1200
• Helft als economische
1000
ontwikkelingsruimte
800
2004
2010
2018
2024
2028
Informatie EL&I: ‘Hoe werkt de programmatische aanpak stikstof (PAS)?

3. 1860
1995
N-depositie is niet
… beperkt
tot Nederland
en de jaren ’80/’90…
2050
NASA http://daac.ornl.gov/CLIMATE/guides/global_N_deposition_maps.html

4. PAS – de Programmatische Aanpak Stikstof
• Effecten van N-dep op een rij
• Problemen Natura2000
soorten en Habitats
• Mogelijke oplossingen door
ander / extra beheer
• Kennislacunes
N-dep
KDW

5. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Afname voedselkwaliteit vegetatie
(in tijd en/of ruimte)
Afname beschikbaarheid andere diersoorten
(grootte, kwaliteit en bereikbaarheid)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

6. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
fauna

7. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
fauna
WATER
Fysiologische problemen
(osmose)

8. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
fauna
WATER
Fysiologische problemen
(osmose)

9. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
fauna
WATER
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

10. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
fauna
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

11. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

12. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

13. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

14. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verhoging beschikbaar N
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Afname voedselkwaliteit vegetatie
(in tijd en/of ruimte)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

15. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Afname voedselkwaliteit vegetatie
(in tijd en/of ruimte)
Afname beschikbaarheid andere diersoorten
(grootte, kwaliteit en bereikbaarheid)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

16. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Afname voedselkwaliteit vegetatie
(in tijd en/of ruimte)
Afname beschikbaarheid andere diersoorten
(grootte, kwaliteit en bereikbaarheid)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

17. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Afname voedselkwaliteit vegetatie
(in tijd en/of ruimte)
Afname beschikbaarheid andere diersoorten
(grootte, kwaliteit en bereikbaarheid)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

18. lucht
Verhoogde N-depositie
Bodem/water
Verlaging pH in water en bodem
Verstoorde nutriëntenbalans in bodem
Verhoging beschikbaar N
Beschikbaarheid mineralen
vegetatie
Verhoogde productie biomassa
(inclusief strooisel en organische bodem)
Verstoorde nutriëntenbalans
in planten
Hogere en homogenere
vegetatiestructuur
Afname kruiden en lage grassen &
afname bloemdichtheid
fauna
Koeler en vochtiger microklimaat
(in tijd en/of ruimte)
Afname nestgelegenheid
grondbroeders
Afname kwantiteit voedselplanten
(in tijd en/of ruimte)
Afname voedselkwaliteit vegetatie
(in tijd en/of ruimte)
Afname beschikbaarheid andere diersoorten
(grootte, kwaliteit en bereikbaarheid)
Fysiologische problemen
(osmose of zuurstoftekort)

19. Waar zitten de grote kennislacunes?
• Plantkwaliteit
N-depositie én beheer
• Interactie
verzuring - CO2 - klimaatverandering - gifstoffen
• Optimalisatie beheer
Frequentie - Timing - Herhaalbaarheid - Combinaties

20. De Programmatische Aanpak Stikstof
• PAS is ‘the best we can do…‘
• Onderzoek
onderbouwing huidige stand van kennis vaak
‘hypothetisch’ - expert judgement
• Monitoring
N-depositie én effecten op habitats en soorten