SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  50
Wat zijn klauwieren?

- ?? soorten wereldwijd
  (Op welke 2 continenten leven geen klauwieren?)


- (Ooit) broedend in Nederland…
   - Grauwe Klauwier
   - Klapekster (Laatste broedgeval in?)
   - Roodkopklauwier (Laatste broedgeval in?)


- ?? soorten ooit waargenomen in Nederland




                                          Foto: Arno ten Hoeve
                                                                 2012 Jaar van de Klauwieren
Wat zijn klauwieren?

- 34 soorten wereldwijd
  (niet in Zuid-Amerika en Australië)


- (Ooit) broedend in Nederland…
   - Grauwe Klauwier
   - Klapekster (1998)
   - Roodkopklauwier (1963)


- 8 soorten ooit waargenomen in Nederland




                                        Foto: Arno ten Hoeve
                                                               2012 Jaar van de Klauwieren
Klauwieren in Nederland




Klapekster        Grauwe Klauwier   Roodkopklauwier

                                        2012 Jaar van de Klauwieren
Klauwieren in Nederland
                                                    Foto: Eric Menkveld




                        Daurische Klauwier


                              Kleine Klapekster




                                                          Langstaart-
Turkestaanse Klauwier                                       klauwier

                                                  2012 Jaar van de Klauwieren
En natuurlijk deze rakker!




Steppeklapekster

 Foto: Albert de Jong


                             2012 Jaar van de Klauwieren
En natuurlijk deze rakker!

                                        Wie in de
                                           zaal is
                                          er naar
                                           Texel
                                         afgereisd
                                           om de
                                          steppe-
                                        klapekster
                                          te zien?




Steppeklapekster

 Foto: Albert de Jong


                             2012 Jaar van de Klauwieren
Maar het Jaar van de Klauwieren draait vooral om…




Klapekster                            Grauwe Klauwier

                                        2012 Jaar van de Klauwieren
De Grauwe Klauwier

• Populatietrend in Nederland 1900-nu
                     16000


                     14000


                     12000


                     10000                                                                      Foto: Arno ten Hoeve
 aantal territoria




                     8000


                     6000


                     4000


                     2000


                        0
                         1900   1910   1920   1930   1940   1950   1960   1970   1980   1990   2000




                                                                                                                   2012 Jaar van de Klauwieren
Verspreiding in           Rond 1900

Nederland en Vlaanderen




                                      2012 Jaar van de Klauwieren
Verspreiding in           Rond 1960

Nederland en Vlaanderen




                                      2012 Jaar van de Klauwieren
Verspreiding in           rond 1985

Nederland en Vlaanderen




                                      2012 Jaar van de Klauwieren
Verspreiding in           2008-2010
                           2008-2010
Nederland en Vlaanderen




                                       2012 Jaar van de Klauwieren
Natuurherstel & areaalgrenzen                   2010




   Herstel en ontwikkeling van natuurgebieden




              Verschuiven van areaalgrens naar noorden
                                                         2012 Jaar van de Klauwieren
Populatie van de Grauwe Klauwier 1970 - heden
                         500


                         450


                         400


                         350
     aantal territoria




                         300


                         250


                         200


                         150


                         100


                          50


                          0
                          1970   1975   1980   1985   1990   1995   2000   2005     2010




                                                                                  2012 Jaar van de Klauwieren
1
                                 ?       ?
Waar hangen ze uit
 in de winter?           ?
                             ?       ?              ?
Grauwe klauwier was
  lang een soort
  mystery bird.                      ?

Hoe liep de trekroute?               ?
                                             Foto’s: Servaas Neijens
Waar overwinteren ze?
                                         2012 Jaar van de Klauwieren
Onderzoek met geolocators
in Jaar van de Klauwieren

• Stichting Bargerveen samen
met Deense onderzoekers
• 20 grauwe klauwieren voorzien
van geolocators (1 gram)
• Terugvangst noodzakelijk
• Hoe trekken ze, waar over-
winteren ze, in welk landschap?
• Nu onderzoeksteam in Zambia
in Nationaal Park Kasanka
(helaas geen live verbinding)

                                      Foto’s: Servaas Neijens


                                  2012 Jaar van de Klauwieren
Nieuwe kennis m.b.v.
  onderzoek geolocators in
  Denemarken in 2011



  Naar wintergebieden

  Naar broedgebieden




Tøttrup, A, P., R. H. G. Klaassen, R. Strandberg, K.Thorup, M. W.
Kristensen, P. Søgaard Jørgensen, J. Fox, V. Afanasyev, C. Rahbek & Th.
Alerstam, 2011. The annual cycle of a trans-equatorial Eurasian-
African passerine migrant: different spatio-temporal strategies for
autumn and spring migration. Online 7 September 2011 Proceedings
of the Royal Society B.


                                                                          2012 Jaar van de Klauwieren
Kilometervreter

  • Vliegen jaarlijks 25.000 km
  • Volgen insectenpieken en
    regen
  • Andere route op terugreis
  • Arme Spaanse grauwe
    klauwieren

Tøttrup, A, P., R. H. G. Klaassen, R. Strandberg, K.Thorup, M. W.
Kristensen, P. Søgaard Jørgensen, J. Fox, V. Afanasyev, C. Rahbek & Th.
Alerstam, 2011. The annual cycle of a trans-equatorial Eurasian-
African passerine migrant: different spatio-temporal strategies for
autumn and spring migration. Online 7 September 2011 Proceedings
of the Royal Society B.


                                                                          2012 Jaar van de Klauwieren
2
Onderzoek en herstelmaatregelen in Nederland




                   Foto’s: Koos Dansen         Foto: Ran Schols


                                                 2012 Jaar van de Klauwieren
Onderzoek Grauwe Klauwier

-      Aantallen broedparen
-      Broedsucces
-      Wegen en meten
-      Ringen en aflezen
-      Dieet en voedselaanbod
                                   Foto: Geert de Vries




    Foto: Jorit Vlot             Foto: Henny Brandsma


                                2012 Jaar van de Klauwieren
Reproductie
- Meestal 5-6 eieren: succesvolle paren 4 tot 6 jongen
- Gemiddeld 75% van alle paren succesvol
- Per paar vliegen gemiddeld 3 jongen uit




                                                2012 Jaar van de Klauwieren
Populatie-opbouw


                               60
       % in in populatie (%)




                               50                                     males
                                                                  Mannetjes
                                                                      females
                                                                  Vrouwtjes
                               40
 Verhoudingpopulation




                               30


                               20


                               10
                                                                       age (years)

                                0
                                    1   2   3       4         5        6         7

                                            Leeftijd (jaar)
                                                                                              Foto: Arno ten Hoeve

                                                                                     2012 Jaar van de Klauwieren
Jaarlijkse adulte overleving


                               60
       % in in populatie (%)




                               50                                     Mannetjes
                                                                         males
                                                                      Vrouwtjes
                                                                         females
                               40
 Verhoudingpopulation




                                            Jaarlijkse overleving adulten ca.55 %
                               30


                               20


                               10
                                                                         age (years)

                                0
                                    1   2       3       4         5      6         7

                                                Leeftijd (jaar)
                                                                                                Foto: Arno ten Hoeve

                                                                                       2012 Jaar van de Klauwieren
Jaarlijkse adulte overleving


                                        overleving 0 -1 jaar dus cruciaal
                                        voor groei van de populatie!
                               60
       % in in populatie (%)




                               50                                    Mannetjes
                                                                        males
                                                                     Vrouwtjes
                                                                        females
                               40
 Verhoudingpopulation




                               30


                               20


                               10
                                                                        age (years)

                                0
                                    1     2    3       4         5      6         7

                                               Leeftijd (jaar)
                                                                                               Foto: Arno ten Hoeve

                                                                                      2012 Jaar van de Klauwieren
Eisen aan het leefgebied




•   Nestgelegenheid
•   Uitkijk / jaagposten
•   Variatie in vegetatiestructuur
•   Voldoende voedsel
                                     Foto: Ran Schols


                                       2012 Jaar van de Klauwieren
Eisen aan het leefgebied
Nestgelegenheid




Eisen aan het leefgebied
Nestgelegenheid
                                    Foto: Niels Gillesen
                           2012 Jaar van de Klauwieren
Eisen aan het leefgebied
Uitkijkposten




 Foto: Johnny Laursen      Foto: Jeroen Onrust
                           2012 Jaar van de Klauwieren
Het leefgebied van de Grauwe Klauwier
Overgangen in tijd en ruimte  dynamiek




                                          2012 Jaar van de Klauwieren
Het belang van voldoende voedsel
       Dieet nestjongen Grauwe Klauwier
                                                                          kikkers
                                 kikkers
                                  <1%      vogels   zoogdieren
                        overig              3%                            vogels
                                                       5%
                         10%
          sprinkhanen                                  hagedissen         zoogdieren
              10%                                         2%
                                                                          hagedissen
                                                             spinnen
                                                               9%         spinnen

                                                                          kevers
         libellen
            6%                                                            vliegen & muggen

                                                                          bijen & wespen
                                                                 kevers
                                                                  18%     vlinders
          rupsen
            9%
                                                                          rupsen

                                                                          libellen

                    vlinders                          vliegen & muggen    sprinkhanen
                      11%                                    6%
                                  bijen & wespen
                                        11%                               overig




                                                                            2012 Jaar van de Klauwieren
Samenvatting

-   Eerstejaars vogels bepalen de groei van de populatie
    en de kans op (her)kolonisatie

-   Voldoende grote prooien tijdens nestperiode is
    van groot belang voor eerstejaars overleving



-   Beheer en inrichting van gebied is aan te
    passen op voldoende prooiaanbod
         • variatie in structuur
         • dynamiek
         (natuurlijk of door maaien, plaggen, begrazen, etc.)


                                                                          Foto: Arno ten Hoeve

                                                                2012 Jaar van de Klauwieren
Herstel en ontwikkeling    2008-2010

werkt!




            De Maashorst


                                       2012 Jaar van de Klauwieren
Herstel en ontwikkeling werkt!




 •Uitrasteren struweel/heggen
 tegen begrazing (Boxtel)

 • Aanplant doornige struiken (Ruiten A,
 Maashorst)

 • Inzaaien bloemrijke akkers (Ruiten A,
 Boxtel)

 • Dempen sloten en greppels
 (Maashorst)

 • Uitdunnen bosranden (Ruiten A,
 Maashorst)


                                           2012 Jaar van de Klauwieren
2012 Jaar van de Klauwieren
Hoe deed de grauwe klauwier
het in 2012 in Nederland?                                         3
                                              Vrije val
                                                 of
                                               zachte
                                              landing?
                        Foto: Gert Ellstrom

                                                2012 Jaar van de Klauwieren
Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
Voorlopige resultaten Grauwe Klauwieren 2012

• Bargerveen: 75% paren succesvol. Gemiddelde
van 3,2 jongen (iets hoger dan in voorgaande jaren)

• Doornspijkse Heide: 3,1 jongen per broedpaar

• Limburg: 65% paren succesvol, tegen 73-78% in de
vier jaren daarvoor

• Zuidwest-Drenthe: broedsucces ‘niet top,
maar ook niet slecht’

• Een gekleurringde broedvogel uit het Drentse
Holtinge vestigde zich bijna 60 kilometer verderop
op de Doornspijkse Heide

• Twee vogels de respectabele leeftijd van zeven
jaar te hebben bereikt: een mannetje in het
Bargerveen en een vrouwtje in Drenthe.
Tellers
 bedankt!
         ‘Het is een lastig te inventariseren soort. Ze
     arriveren laat, zingen nauwelijks en gedragen zich
      veelal stiekem, totdat ze jongen hebben (als ze die
                      tenminste hebben).’

 Voorbeeld Zuidwest Drenthe: ‘In 2012 arriveerden veel Grauwe Klauwieren eind
 mei. Daarna in juni wisselend weer, waardoor het opsporen bepaald niet van een
  leien dakje ging. Dat bleek wel want met het mooie weer in de eerste week van
juli zaten er in diverse eerder bezochte gebieden wel degelijk Grauwe Klauwieren,
      sommige met (uitgevlogen) jongen. In juni was er vergeefs naar gezocht.’



  66                                             17
              Nieuwe                                          Nieuwe
             gebieden                                        territoria
             geclaimd
Voorlopige conclusie Grauwe Klauwieren
                                   2012


                                         Licht in
                                         de plus

Foto: Rik Winters




                                      2012 Jaar van de Klauwieren
Meer weten
                             en lezen?

                          Op 4 december verschijnt de
                            ‘klauwierenspecial’ van
                           Vogelnieuws, het vakblad
                             van Vogelbescherming
                                  Nederland


Foto: Rik Winters

         www.vogelbescherming.nl/vogelnieuws
                                          2012 Jaar van de Klauwieren
Klapeksters
   in het vizier                           4
                               Heggemus




Foto: Glenn Vermeersch

                         2012 Jaar van de Klauwieren
Klapekster-onderzoek: vrijwilligersproject Symen Deuzeman, Andrea van den
Berg & Peter van den Akker, Zuidoost-Veluwe en Engbertsdijksvenen

•   Wat is de invloed van begrazing op de
    prooikeuze, plaatstrouw en conditie van
    overwinterende Klapekster?

•   Sinds start onderzoek in 2002 meer dan 50
    Klapeksters gekleurringd

•   Helft overwinteraars Veluwe en
    Engbertsdijksvenen zijn 1e jaars vogels

•   Ongeveer 40% in latere winters teruggezien

•   Grootte van winterterritorium varieert
    tussen 30 en 120 hectare

•   Hypothese: Begrazing heeft een positief
    effect (hoger aanbod mestkevers).
                                                         2012 Jaar van de Klauwieren
Vraagtekens bij Klapekster




•Hoeveel Klapeksters overwinteren in Nederland en wat is hun
habitatvoorkeur?
• Methode: Landelijke klapekstertelling.
•Sluit aan bij eerdere tellingen van Waarneming.nl
•Twee simultane telweekenden?
 Foto: Rik Winters




                                                          2012 Jaar van de Klauwieren
Doe daarom mee aan klapekstertelling 2012-2013!


                                22 & 23 december 2012


                                 26 & 27 januari 2013



                         Claim je gebied op
                          Waarneming.nl
Foto: Raymond Fluitman                  2012 Jaar van de Klauwieren
Vragen?
Bezoek de ‘Jaar van’ stand in de
        hal of kijk op
 www.jaarvandeklauwieren.nl




              2012 Jaar van de Klauwieren

Contenu connexe

En vedette

Kulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja Salo
Kulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja SaloKulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja Salo
Kulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja SaloTilastokeskus
 
Твій Free time
Твій Free timeТвій Free time
Твій Free timepavlogradccl
 
O uso das Estruturas Metálicas na Construção Civil
O uso das Estruturas Metálicas na Construção CivilO uso das Estruturas Metálicas na Construção Civil
O uso das Estruturas Metálicas na Construção CivilDavid Maciel
 
JLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしく
JLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしくJLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしく
JLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしくJunya Sato
 

En vedette (7)

Kulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja Salo
Kulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja SaloKulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja Salo
Kulutuksen hiilijalanjäljen seurantaa tarvitaan, Marja Salo
 
Mi portfolio
Mi portfolioMi portfolio
Mi portfolio
 
Твій Free time
Твій Free timeТвій Free time
Твій Free time
 
Batalgaajuulalt
BatalgaajuulaltBatalgaajuulalt
Batalgaajuulalt
 
NWF Report: Swimming Upstream
NWF Report: Swimming UpstreamNWF Report: Swimming Upstream
NWF Report: Swimming Upstream
 
O uso das Estruturas Metálicas na Construção Civil
O uso das Estruturas Metálicas na Construção CivilO uso das Estruturas Metálicas na Construção Civil
O uso das Estruturas Metálicas na Construção Civil
 
JLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしく
JLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしくJLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしく
JLAA2015年度ブロック会議_公開資料_株式会社らしく
 

Plus de Sovon Vogelonderzoek

Herkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdfHerkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdfSovon Vogelonderzoek
 
Strokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in ZeelandStrokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in ZeelandSovon Vogelonderzoek
 
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarendenHet effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarendenSovon Vogelonderzoek
 
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche ZeeweringSteenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche ZeeweringSovon Vogelonderzoek
 
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelangHet Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelangSovon Vogelonderzoek
 
De Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert NederlandDe Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert NederlandSovon Vogelonderzoek
 
Het intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in MeijendelHet intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in MeijendelSovon Vogelonderzoek
 
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022Sovon Vogelonderzoek
 
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptxKorfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptxSovon Vogelonderzoek
 
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptxWorkshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptxSovon Vogelonderzoek
 
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptxBroedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptxSovon Vogelonderzoek
 
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptxNoordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptxSovon Vogelonderzoek
 

Plus de Sovon Vogelonderzoek (20)

Herkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdfHerkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdf
 
Update BMP 2023
Update BMP 2023Update BMP 2023
Update BMP 2023
 
Strokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in ZeelandStrokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
 
Roofvogelvervolging
RoofvogelvervolgingRoofvogelvervolging
Roofvogelvervolging
 
Kiek daar, een slanke kiek?
Kiek daar, een slanke kiek?Kiek daar, een slanke kiek?
Kiek daar, een slanke kiek?
 
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarendenHet effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
 
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche ZeeweringSteenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
 
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelangHet Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
 
De Raaf in Nederland
De Raaf in NederlandDe Raaf in Nederland
De Raaf in Nederland
 
De Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert NederlandDe Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
 
Het intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in MeijendelHet intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
 
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
 
Opening NOU Landelijke Dag 2022
Opening NOU Landelijke Dag 2022Opening NOU Landelijke Dag 2022
Opening NOU Landelijke Dag 2022
 
Ganzen_herkennen_workshop.pptx
Ganzen_herkennen_workshop.pptxGanzen_herkennen_workshop.pptx
Ganzen_herkennen_workshop.pptx
 
Spektakel op de slaapplaats.pptx
Spektakel op de slaapplaats.pptxSpektakel op de slaapplaats.pptx
Spektakel op de slaapplaats.pptx
 
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptxKorfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
 
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptxWorkshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
 
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptxBroedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
 
Argustelling en monitoring.pptx
Argustelling en monitoring.pptxArgustelling en monitoring.pptx
Argustelling en monitoring.pptx
 
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptxNoordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
 

Jaar van de Klauwieren | Chris van der Heijden

  • 1.
  • 2. Wat zijn klauwieren? - ?? soorten wereldwijd (Op welke 2 continenten leven geen klauwieren?) - (Ooit) broedend in Nederland… - Grauwe Klauwier - Klapekster (Laatste broedgeval in?) - Roodkopklauwier (Laatste broedgeval in?) - ?? soorten ooit waargenomen in Nederland Foto: Arno ten Hoeve 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 3. Wat zijn klauwieren? - 34 soorten wereldwijd (niet in Zuid-Amerika en Australië) - (Ooit) broedend in Nederland… - Grauwe Klauwier - Klapekster (1998) - Roodkopklauwier (1963) - 8 soorten ooit waargenomen in Nederland Foto: Arno ten Hoeve 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 4. Klauwieren in Nederland Klapekster Grauwe Klauwier Roodkopklauwier 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 5. Klauwieren in Nederland Foto: Eric Menkveld Daurische Klauwier Kleine Klapekster Langstaart- Turkestaanse Klauwier klauwier 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 6. En natuurlijk deze rakker! Steppeklapekster Foto: Albert de Jong 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 7. En natuurlijk deze rakker! Wie in de zaal is er naar Texel afgereisd om de steppe- klapekster te zien? Steppeklapekster Foto: Albert de Jong 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 8. Maar het Jaar van de Klauwieren draait vooral om… Klapekster Grauwe Klauwier 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 9. De Grauwe Klauwier • Populatietrend in Nederland 1900-nu 16000 14000 12000 10000 Foto: Arno ten Hoeve aantal territoria 8000 6000 4000 2000 0 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 10. Verspreiding in Rond 1900 Nederland en Vlaanderen 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 11. Verspreiding in Rond 1960 Nederland en Vlaanderen 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 12. Verspreiding in rond 1985 Nederland en Vlaanderen 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 13. Verspreiding in 2008-2010 2008-2010 Nederland en Vlaanderen 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 14. Natuurherstel & areaalgrenzen 2010 Herstel en ontwikkeling van natuurgebieden Verschuiven van areaalgrens naar noorden 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 15. Populatie van de Grauwe Klauwier 1970 - heden 500 450 400 350 aantal territoria 300 250 200 150 100 50 0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 16. 1 ? ? Waar hangen ze uit in de winter? ? ? ? ? Grauwe klauwier was lang een soort mystery bird. ? Hoe liep de trekroute? ? Foto’s: Servaas Neijens Waar overwinteren ze? 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 17. Onderzoek met geolocators in Jaar van de Klauwieren • Stichting Bargerveen samen met Deense onderzoekers • 20 grauwe klauwieren voorzien van geolocators (1 gram) • Terugvangst noodzakelijk • Hoe trekken ze, waar over- winteren ze, in welk landschap? • Nu onderzoeksteam in Zambia in Nationaal Park Kasanka (helaas geen live verbinding) Foto’s: Servaas Neijens 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 18. Nieuwe kennis m.b.v. onderzoek geolocators in Denemarken in 2011 Naar wintergebieden Naar broedgebieden Tøttrup, A, P., R. H. G. Klaassen, R. Strandberg, K.Thorup, M. W. Kristensen, P. Søgaard Jørgensen, J. Fox, V. Afanasyev, C. Rahbek & Th. Alerstam, 2011. The annual cycle of a trans-equatorial Eurasian- African passerine migrant: different spatio-temporal strategies for autumn and spring migration. Online 7 September 2011 Proceedings of the Royal Society B. 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 19. Kilometervreter • Vliegen jaarlijks 25.000 km • Volgen insectenpieken en regen • Andere route op terugreis • Arme Spaanse grauwe klauwieren Tøttrup, A, P., R. H. G. Klaassen, R. Strandberg, K.Thorup, M. W. Kristensen, P. Søgaard Jørgensen, J. Fox, V. Afanasyev, C. Rahbek & Th. Alerstam, 2011. The annual cycle of a trans-equatorial Eurasian- African passerine migrant: different spatio-temporal strategies for autumn and spring migration. Online 7 September 2011 Proceedings of the Royal Society B. 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 20. 2 Onderzoek en herstelmaatregelen in Nederland Foto’s: Koos Dansen Foto: Ran Schols 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 21. Onderzoek Grauwe Klauwier - Aantallen broedparen - Broedsucces - Wegen en meten - Ringen en aflezen - Dieet en voedselaanbod Foto: Geert de Vries Foto: Jorit Vlot Foto: Henny Brandsma 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 22. Reproductie - Meestal 5-6 eieren: succesvolle paren 4 tot 6 jongen - Gemiddeld 75% van alle paren succesvol - Per paar vliegen gemiddeld 3 jongen uit 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 23. Populatie-opbouw 60 % in in populatie (%) 50 males Mannetjes females Vrouwtjes 40 Verhoudingpopulation 30 20 10 age (years) 0 1 2 3 4 5 6 7 Leeftijd (jaar) Foto: Arno ten Hoeve 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 24. Jaarlijkse adulte overleving 60 % in in populatie (%) 50 Mannetjes males Vrouwtjes females 40 Verhoudingpopulation Jaarlijkse overleving adulten ca.55 % 30 20 10 age (years) 0 1 2 3 4 5 6 7 Leeftijd (jaar) Foto: Arno ten Hoeve 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 25. Jaarlijkse adulte overleving overleving 0 -1 jaar dus cruciaal voor groei van de populatie! 60 % in in populatie (%) 50 Mannetjes males Vrouwtjes females 40 Verhoudingpopulation 30 20 10 age (years) 0 1 2 3 4 5 6 7 Leeftijd (jaar) Foto: Arno ten Hoeve 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 26. Eisen aan het leefgebied • Nestgelegenheid • Uitkijk / jaagposten • Variatie in vegetatiestructuur • Voldoende voedsel Foto: Ran Schols 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 27. Eisen aan het leefgebied Nestgelegenheid Eisen aan het leefgebied Nestgelegenheid Foto: Niels Gillesen 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 28. Eisen aan het leefgebied Uitkijkposten Foto: Johnny Laursen Foto: Jeroen Onrust 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 29. Het leefgebied van de Grauwe Klauwier Overgangen in tijd en ruimte  dynamiek 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 30. Het belang van voldoende voedsel Dieet nestjongen Grauwe Klauwier kikkers kikkers <1% vogels zoogdieren overig 3% vogels 5% 10% sprinkhanen hagedissen zoogdieren 10% 2% hagedissen spinnen 9% spinnen kevers libellen 6% vliegen & muggen bijen & wespen kevers 18% vlinders rupsen 9% rupsen libellen vlinders vliegen & muggen sprinkhanen 11% 6% bijen & wespen 11% overig 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 31. Samenvatting - Eerstejaars vogels bepalen de groei van de populatie en de kans op (her)kolonisatie - Voldoende grote prooien tijdens nestperiode is van groot belang voor eerstejaars overleving - Beheer en inrichting van gebied is aan te passen op voldoende prooiaanbod • variatie in structuur • dynamiek (natuurlijk of door maaien, plaggen, begrazen, etc.) Foto: Arno ten Hoeve 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 32. Herstel en ontwikkeling 2008-2010 werkt! De Maashorst 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 33. Herstel en ontwikkeling werkt! •Uitrasteren struweel/heggen tegen begrazing (Boxtel) • Aanplant doornige struiken (Ruiten A, Maashorst) • Inzaaien bloemrijke akkers (Ruiten A, Boxtel) • Dempen sloten en greppels (Maashorst) • Uitdunnen bosranden (Ruiten A, Maashorst) 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 34. 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 35. Hoe deed de grauwe klauwier het in 2012 in Nederland? 3 Vrije val of zachte landing? Foto: Gert Ellstrom 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 36. Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
  • 37. Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
  • 38. Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
  • 39. Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
  • 40. Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
  • 41. Broedparen Grauwe Klauwieren in 2011 en 2012
  • 42. Voorlopige resultaten Grauwe Klauwieren 2012 • Bargerveen: 75% paren succesvol. Gemiddelde van 3,2 jongen (iets hoger dan in voorgaande jaren) • Doornspijkse Heide: 3,1 jongen per broedpaar • Limburg: 65% paren succesvol, tegen 73-78% in de vier jaren daarvoor • Zuidwest-Drenthe: broedsucces ‘niet top, maar ook niet slecht’ • Een gekleurringde broedvogel uit het Drentse Holtinge vestigde zich bijna 60 kilometer verderop op de Doornspijkse Heide • Twee vogels de respectabele leeftijd van zeven jaar te hebben bereikt: een mannetje in het Bargerveen en een vrouwtje in Drenthe.
  • 43. Tellers bedankt! ‘Het is een lastig te inventariseren soort. Ze arriveren laat, zingen nauwelijks en gedragen zich veelal stiekem, totdat ze jongen hebben (als ze die tenminste hebben).’ Voorbeeld Zuidwest Drenthe: ‘In 2012 arriveerden veel Grauwe Klauwieren eind mei. Daarna in juni wisselend weer, waardoor het opsporen bepaald niet van een leien dakje ging. Dat bleek wel want met het mooie weer in de eerste week van juli zaten er in diverse eerder bezochte gebieden wel degelijk Grauwe Klauwieren, sommige met (uitgevlogen) jongen. In juni was er vergeefs naar gezocht.’ 66 17 Nieuwe Nieuwe gebieden territoria geclaimd
  • 44. Voorlopige conclusie Grauwe Klauwieren 2012 Licht in de plus Foto: Rik Winters 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 45. Meer weten en lezen? Op 4 december verschijnt de ‘klauwierenspecial’ van Vogelnieuws, het vakblad van Vogelbescherming Nederland Foto: Rik Winters www.vogelbescherming.nl/vogelnieuws 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 46. Klapeksters in het vizier 4 Heggemus Foto: Glenn Vermeersch 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 47. Klapekster-onderzoek: vrijwilligersproject Symen Deuzeman, Andrea van den Berg & Peter van den Akker, Zuidoost-Veluwe en Engbertsdijksvenen • Wat is de invloed van begrazing op de prooikeuze, plaatstrouw en conditie van overwinterende Klapekster? • Sinds start onderzoek in 2002 meer dan 50 Klapeksters gekleurringd • Helft overwinteraars Veluwe en Engbertsdijksvenen zijn 1e jaars vogels • Ongeveer 40% in latere winters teruggezien • Grootte van winterterritorium varieert tussen 30 en 120 hectare • Hypothese: Begrazing heeft een positief effect (hoger aanbod mestkevers). 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 48. Vraagtekens bij Klapekster •Hoeveel Klapeksters overwinteren in Nederland en wat is hun habitatvoorkeur? • Methode: Landelijke klapekstertelling. •Sluit aan bij eerdere tellingen van Waarneming.nl •Twee simultane telweekenden? Foto: Rik Winters 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 49. Doe daarom mee aan klapekstertelling 2012-2013! 22 & 23 december 2012 26 & 27 januari 2013 Claim je gebied op Waarneming.nl Foto: Raymond Fluitman 2012 Jaar van de Klauwieren
  • 50. Vragen? Bezoek de ‘Jaar van’ stand in de hal of kijk op www.jaarvandeklauwieren.nl 2012 Jaar van de Klauwieren

Notes de l'éditeur

  1. Vorig jaar stond Marijn Nijssen van Stichting Bargerveen hier. Hij zit nu in Zambia. Stichting Bargerveen is de Stille kracht achter het Jaar van de Klauwieren. Hulde.
  2. Wat heeft het ‘Jaar van de Klauwieren’ opgeleverd voor de grauwe klauwier? 1) Hoe hebben de grauwe klauwieren het in 2012 gedaan?  tellingen: rampjaar of toch niet? 2) Spectaculair nieuw onderzoek met geolocators  Ontdekken we eindelijk waar ‘onze’ grauwe klauwieren uithangen in de winter? 3) Daadwerkelijke maatregelen om de grauwe klauwier beter te beschermen in de toekomst?  Waar wordt landschap klauwierproof gemaakt?  Aanbevelingen voor beheerders landschap haarscherp in beeld door onderzoek
  3. In internationaal opzicht stelt de omvang van Nederlandse populatie Grauwe Klauwieren niet zoveel voor. Naar schatting leven er (veel) meer dan tien miljoen broedparen wereldwijd. Gezien de hoge dichtheden in Oost Europa is het bijna een (schandalig) wonder dat we in staat zijn geweest om de Nederlandse klauwierenpopulatie binnen een halve eeuw te decimeren. Maar paradoxaal genoeg maakt juist de geringe omvang, de geïsoleerde ligging en de moeizame leefcondities die ‘onze’ populaties parten spelen de Nederlandse klauwieren tot een internationaal waardevol studieobject.   Doordat de meeste broedlocaties bekend zijn en er veel geringde dieren rondvliegen (zie ook pagina 12 t/m 14 in deze Vogelnieuws) benadert het aantal terugmeldingen van ‘ringdragers’ de daadwerkelijke overleving veel beter dan in buitenlandse populaties, waar deze ongezien verdwijnen in de naburige massa. En dankzij dit ringonderzoek is de achilleshiel van de Grauwe Klauwier verder blootgelegd. Tekort aan grote prooidieren wordt vaker geopperd als reden voor achteruitgang van de soort. Nu is gebleken dat een laag prooiaanbod niet alleen het aantal uitvliegende jongen negatief beïnvloedt. De slechtere conditie van de jongen resulteert ook in een lagere overleving tot het volgende broedseizoen. Dit heeft een directe invloed op de populatietrend.   Maar er zijn ook jaren die ‘niet kloppen’. Jaren met een hogere of juist lagere terugkeer dan verwacht. Of de klauwieren keren veel later terug uit Afrika, waardoor het broedsucces negatief wordt beïnvloed. Dan blijkt dat we eigenlijk heel weinig weten over het driekwart jaar dat ‘onze’ klauwieren in het buitenland vertoeven. Welke route volgen ze tijdens de 25.000 kilometer op-en-neer naar hun wintergebieden? En in hoeverre bepaalt het voedselaanbod in deze gebieden de terugkeerpercentages? Samen met Deense onderzoekers – die recent een tip van de sluier hebben opgelicht over de trekroute - heeft Stichting Bargerveen dit jaar 20 Nederlandse Grauwe Klauwieren voorzien van geolocators om de trekroute en ligging van de overwinteringsgebieden te bepalen. Ook reist een onderzoeksteam dit najaar af naar Zambia om in samenwerking met lokale natuurbeheerders klauwieren te volgen in hun winterverblijf. Welke prooien eten ze daar en hoe beïnvloedt dat hun conditie? Hoe gebruiken ze het landschap en verandert hun gedrag wanneer de regentijd losbarst? Komend voorjaar worden de veldwaarnemingen uit Zambia geanalyseerd. Kort daarna keren ook de Grauwe Klauwieren met geolocators terug in de Nederlandse broedgebieden. Spannende tijden voor onderzoekers en liefhebbers die na 20 jaar nog lang niet uitgekeken zijn op deze soort. En nog niet uitgeleerd!   [Kader] Geolocators in de praktijk Met geolocators is het mogelijk om trek en overwintering van kleine vogels te onderzoeken. De locator bepaalt aan de hand van zonsopkomst en –ondergang op welke lengte- en breedtegraad de vogel zich dagelijks bevindt. Minder nauwkeurig dan GPS, maar op het schaalniveau van continenten meer dan voldoende. Doordat locators alleen data ontvangen, zijn kleinere batterijen nodig dan voor gps-zenders en wegen ze slechts ±1 gram. Terugvangst van de vogel is echter noodzakelijk om de data uit te lezen. Een geolocator wordt als een rugzakje bevestigd met een touwtje rond de poten. Uit Deens onderzoek blijkt dat klauwieren hier geen hinder van ondervinden.
  4. Inmiddels zijn er in Zambia 32 Grauwe Klauwieren, 5 Kleine Klapeksters en 3 Fiscal Shrikes gevangen! Als bijvangsten in de netten inmiddels als 2 nieuwe vogelsoorten voor het Nationaal Park Kasanka. Naast de White-winged Widowbird is nu ook een overwinterende Spotvogel gevangen!   Doordat de meeste broedlocaties bekend zijn en er veel geringde dieren rondvliegen (zie ook pagina 12 t/m 14 in deze Vogelnieuws) benadert het aantal terugmeldingen van ‘ringdragers’ de daadwerkelijke overleving veel beter dan in buitenlandse populaties, waar deze ongezien verdwijnen in de naburige massa. En dankzij dit ringonderzoek is de achilleshiel van de Grauwe Klauwier verder blootgelegd. Tekort aan grote prooidieren wordt vaker geopperd als reden voor achteruitgang van de soort. Nu is gebleken dat een laag prooiaanbod niet alleen het aantal uitvliegende jongen negatief beïnvloedt. De slechtere conditie van de jongen resulteert ook in een lagere overleving tot het volgende broedseizoen. Dit heeft een directe invloed op de populatietrend.   Maar er zijn ook jaren die ‘niet kloppen’. Jaren met een hogere of juist lagere terugkeer dan verwacht. Of de klauwieren keren veel later terug uit Afrika, waardoor het broedsucces negatief wordt beïnvloed. Dan blijkt dat we eigenlijk heel weinig weten over het driekwart jaar dat ‘onze’ klauwieren in het buitenland vertoeven. Welke route volgen ze tijdens de 25.000 kilometer op-en-neer naar hun wintergebieden? En in hoeverre bepaalt het voedselaanbod in deze gebieden de terugkeerpercentages? Samen met Deense onderzoekers – die recent een tip van de sluier hebben opgelicht over de trekroute - heeft Stichting Bargerveen dit jaar 20 Nederlandse Grauwe Klauwieren voorzien van geolocators om de trekroute en ligging van de overwinteringsgebieden te bepalen. Ook reist een onderzoeksteam dit najaar af naar Zambia om in samenwerking met lokale natuurbeheerders klauwieren te volgen in hun winterverblijf. Welke prooien eten ze daar en hoe beïnvloedt dat hun conditie? Hoe gebruiken ze het landschap en verandert hun gedrag wanneer de regentijd losbarst? Komend voorjaar worden de veldwaarnemingen uit Zambia geanalyseerd. Kort daarna keren ook de Grauwe Klauwieren met geolocators terug in de Nederlandse broedgebieden. Spannende tijden voor onderzoekers en liefhebbers die na 20 jaar nog lang niet uitgekeken zijn op deze soort. En nog niet uitgeleerd!   [Kader] Geolocators in de praktijk Met geolocators is het mogelijk om trek en overwintering van kleine vogels te onderzoeken. De locator bepaalt aan de hand van zonsopkomst en –ondergang op welke lengte- en breedtegraad de vogel zich dagelijks bevindt. Minder nauwkeurig dan GPS, maar op het schaalniveau van continenten meer dan voldoende. Doordat locators alleen data ontvangen, zijn kleinere batterijen nodig dan voor gps-zenders en wegen ze slechts ±1 gram. Terugvangst van de vogel is echter noodzakelijk om de data uit te lezen. Een geolocator wordt als een rugzakje bevestigd met een touwtje rond de poten. Uit Deens onderzoek blijkt dat klauwieren hier geen hinder van ondervinden.
  5. Verklaard ook verspreiding Grauwe klauwieren in Spanje
  6. Stepping Stones! Gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds worden natuur- en cultuurlandschappen in de Maashorst, gemeente Boxtel (beide gelegen in Brabant) en het stroomgebied van de Ruiten Aa in Groningen de komende jaren ingericht voor de grauwe klauwier. Akkers worden omgeploegd en ingezaaid met een bloemrijk mengsel of graan, struweel wordt aangeplant en uitgerasterd , bosranden worden uitgedund en percelen tijdelijke natuur worden ingericht met een bloemrijk mengsel. Elementen uit het kleinschalig agrarisch cultuurlandschap, zoals dat vroeger zo gewoon was in Nederland en waar historisch gezien de hoogste dichtheden grauwe klauwieren voorkwamen. Bloemrijke mengsels en graan leveren grote insecten zoals vlinders, sprinkhanen, kevers en hommels, het hoofdvoedsel van de grauwe klauwier. Maar ook muizen. Afrastering - paaltjes en draden- wordt gebruikt als uitkijkpost om vanaf te jagen en voor het opprikken van prooien . Vanaf hun zitposten kijken klauwieren uit naar prooien en houden ze tegelijkertijd een oogje in het zeil voor mogelijke belagers, zoals de sperwer en de havik. Anderzijds geeft de afrastering bescherming van het struweel tegen begrazing. Het (doornige) struweel biedt schuilmogelijkheden en een nestplek, waarin de grauwe klauwier een nest bouwt van gras en mos.
  7. In 2012 werden 66 gebieden ‘geclaimd’ die niet eerder of niet recent werden onderzocht. Dit leverde in totaal 17 territoria op
  8. De Klapekster is verdwenen als broedvogel maar neemt vermoedelijk licht toe als overwinteraar. Heeft dat van doen met bijvoorbeeld begrazing in natuurgebieden of niet? Hoeveel Klapeksters overwinteren in Nederland en wat is hun habitatvoorkeur, met name in relatie tot terreinbeheer? Om dit te onderzoeken organiseren Sovon en Vogelbescherming deze winter samen met Waarneming.nl een tweetal klapekstertellingen.  Deze sluiten aan op tellingen die in voorgaande jaren werden georganiseerd  via Waarneming.nl. De meerwaarde van de tellingen komende winter is dat gewerkt wordt met nog duidelijker afgebakende gebieden die dekkend geteld worden en dat informatie wordt verzameld over biotoop en beheer. 
  9. Hoeveel Klapeksters overwinteren in Nederland en wat is hun habitatvoorkeur? Methode: Landelijke Klapekstertelling, sluit aan op eerdere tellingen van waarneming.nl, twee simultane telweekenden. Wat is de invloed van begrazing op de prooikeuze, plaatstrouw en conditie van overwinterende Klapekster? Methode: analyseren van gegevens van vrijwilligersproject Symen, Andrea en Peter. Al sinds 2002 worden Klapeksters gekleurringd en voedselonderzoek gedaan in twee gebieden in NL.
  10. Hoeveel Klapeksters overwinteren in Nederland en wat is hun habitatvoorkeur? Methode: Landelijke Klapekstertelling, sluit aan op eerdere tellingen van waarneming.nl, twee simultane telweekenden.
  11. Hoe doe je mee? Claim je gebied via Waarneming.nl, ga via projecten naar &apos;Klapekstertelling 2012-2013&apos;. Er zijn twee simultane telweekenden: 22&amp;23 december 2012 en 26&amp;27 januari 2013. Doorzoek in beide weekenden eenmaal je gebied op het voorkomen van Klapeksters en geef de waarnemingen door via de eerder genoemde projectpagina. Ook nulwaarnemingen zijn van belang! Het ontbreken van een Klapekster in een schijnbaar voor deze soort geschikt gebied kan immers, net zo goed als &apos;positieve waarnemingen&apos; licht werpen op factoren die bepalend zijn voor het voorkomen. Daarnaast worden facultatief een aantal eenvoudige vragen gesteld over begrazing, het biotoop en de mate van vergrassing rond waarneemplekken van Klapeksters. Ze zijn in het veld doorgaans gemakkelijk te beantwoorden. Bekijk voor meer informatie de geupdate handleiding die ook op de projectpagina is te vinden. We hopen dat je meedoet!
  12. Hoe doe je mee? Claim je gebied via Waarneming.nl, ga via projecten naar &apos;Klapekstertelling 2012-2013&apos;. Er zijn twee simultane telweekenden: 22&amp;23 december 2012 en 26&amp;27 januari 2013. Doorzoek in beide weekenden eenmaal je gebied op het voorkomen van Klapeksters en geef de waarnemingen door via de eerder genoemde projectpagina. Ook nulwaarnemingen zijn van belang! Het ontbreken van een Klapekster in een schijnbaar voor deze soort geschikt gebied kan immers, net zo goed als &apos;positieve waarnemingen&apos; licht werpen op factoren die bepalend zijn voor het voorkomen. Daarnaast worden facultatief een aantal eenvoudige vragen gesteld over begrazing, het biotoop en de mate van vergrassing rond waarneemplekken van Klapeksters. Ze zijn in het veld doorgaans gemakkelijk te beantwoorden. Bekijk voor meer informatie de geupdate handleiding die ook op de projectpagina is te vinden. We hopen dat je meedoet!